15/2/2018 03:42 PM

دادگاییکردنی ئەدەب .. دادگاییکردنی خەیاڵ

دەربارەی دادگاییکردنی ڕۆمانی "مەدام بۆڤاری"

د.نەوزاد ئەحمەد ئەسوەد


(1)
ڕۆماننووسی فەڕەنسی گۆستاڤ فلوبێر (1821-1880)، بە ڕۆماننوسی ڕیالیست و ئەدەبی ئاشكرا یان ئەدەبی سێكسی ناسراوە، چەندین ڕۆمانی ناوداری هەیە، لەوانە: مەدام بۆڤاری، پەروەردەی سۆزداری، سالامبۆ، ئەزموونی قەدیس ئەنتۆنیۆس، بەڵام پتر بە ڕۆمانی "مەدام بۆڤاری" ناسراوە، فلوبێر ئەم ڕۆمانەی لە ساڵی 1857دا بڵاو كردووەتەوە.
 فلوبێر بەهۆی ئەم ڕۆمانەوە، دووچاری دادگایی دەبێتەوە، چونكە بەپێی دادگای فەڕەنسیی سەدەی نۆزدەهەم، ناوەرۆكی ڕۆمانەكە بریتییە لە پێشێلكردن و ڕیسواكردنی ئیتیكی گشتی، ناشیرینكردنی ڕەوشتی كۆمەڵایەتیی باو، ڕەواجپێدانی خیانەتی هاوسەرگیری، سەرباری لادان لە ئایین و خراپەكاری بەرامبەر بە ئایین.
خاتوو "ئیما، یان مەدام بۆڤاری" كارەكتەری سەرەكیی ڕۆمانەكە، كاتێك ئالودەی خوێندنەوەی ئەدەبی ڕۆمانسی دەبێ، خەیاڵی ئەوە دەكات كە، ئەگەرچی شووی كردووە و مێردی هەیە، بەڵام  پێویستە لە دۆخێكی هەمیشەیی ئەوینداریدا بژی، ئیدی باوەڕ بەخۆی دەهێنێت كە خۆشەویستیی مێردەكەی خاڵییە لە گەرمیی سۆز، هەروەها ڕەخنە لە دیدگای باوی كۆمەڵگەكەی دەگرێت كە جیاوازی دەكات لەنێوان ژن و پیاودا، بۆیە پیاوێكی تری خۆشدەوێت و دەچێتە نێو چەندین پەیوەندیی سۆزداریی دیكەوە كە لە دواییدا دوچاری شكست و نائومێدی دەبێت و خۆی دەكوژێت.
(2)
كورتەی ڕۆمانەكە بەم جۆرەیە:
كارەكتەرە سەرەكییەكانی ڕۆمانەكە بریتین لە: خاتوو ئیما بۆڤاری، شارل بۆڤاری- مێردی ئیما، لیۆن -دۆستی یەكەمی ئیما، ڕۆدۆلف –دۆستی دووەمی ئیما، بێرت كچی ئیما.
"ئیما" كچێكی قەشەنگ و ڕۆمانسییەو كچی قەشەیەكە لە گوندی برتۆ، ئیما حەزی لە ژیانی گوندنشینی نییە و دەیەوێ‌ شوو بە پیاوێكی شارنشینیی دەوڵەمەندو ڕۆمانسی بكات، ئیما وەك خۆی دواتر دەڵێت: بەهەڵە شوو بە شارل بۆڤاریی پزیشك دەكات، بەڵام هەرگیز لەگەڵ شارلدا هەست بە بەختەوەری ناكات، ئەگەرچی شارل هەوڵ دەدات ژیانێكی خۆشگوزەرانی بۆ دابین بكات، بەڵام ئیما هەست بە ئەوین و خۆشەویستی ناكات، چونكە شارل بەردەوام سەرقاڵی كارەكەی خۆیەتی، هەست بەو سۆزو عەشق و لەزەتانە ناكات كە لە كتێبە ڕۆمانسیەكاندا دەیانخوێنێتەوە، خەونی گەورەی ئیما ئەوەیە لە سكۆتلەند یان لە سویسرا لەگەڵ پیاوە خانەدانەكاندا ژیان بەسەر بەرێت، نەك لەگەڵ پزیشكێكی سەرقاڵ و بێسۆز، وایدەبینێ‌ قسەكانی شارل زۆر ڕووكەشن و نازانێ‌ چێژ لە شانۆ و میوزیك و سەما ببینێ‌، ئیما گۆرانی بۆ شارل دەڵێ‌ كەچی ئەو تەنها پێدەكەنێت، كاری سێكسیش هەروەك كارەكانی دی، بێ‌ سۆز و بێ‌ هەست دەكات، دەگاتە ئەوەی بەخۆی بڵێت: "خوایە گیان، بۆچی من شووم كرد".
ئیما لەنێو ئەو خێزانە بچووكەدا هەست بە ئازادی ناكات و خۆیشی هیچ داهاتێكی نییەو تەنها مێردەكەی پارەی بۆ سەرف دەكات، تەنانەت جارێكیان خەسووی بەوە تاوانباری دەكات كە ئیما زۆر دەستبڵاوەو داهاتی مێردەكەی تەخشان و پەخشان دەكات.
جارێكیان شارل و ئیما بۆ خوانێكی شاهانە بانگهێشت دەكرێن، ئیما لەوێ‌ كۆشكێكی سەرنجڕاكێش و جۆرەها خواردن و میوەی ڕازاوەو دەگمەن دەبینێت، لەگەڵ چەندین پیاوی قۆزو بە ئەتەكێت و خانەدان و ڕۆمانسی و سەمای ڤاڵس. لێرەوە ئیما ئارەزوویەكی شێتانەی بۆ كەشی مەخمەڵی و چێژو لەزەت دەجوڵێ‌، ئیدی بێزار دەبێ‌ لەو ژیانە ڕۆتینەی شارل بۆی ڕەخساندووەو دواجار نەخۆش دەكەوێت.
شارل ئیما دەبات بۆ لای دكتۆرێكی ترو ئەویش ئامۆژگاریی دەكات كە شوێنی نیشتەجێبونی بگۆڕێت و بیبات بۆ جێگایەكی خۆشتر، شارل بڕیار دەدات كە ئیما ببات بۆ ئیۆنفێل كە شوێنێكی دڵگیرو كراوەیە، لەوێ‌ ئیما سكی دەبێت. لەو شوێنە تازەیەدا ئیما كوڕێكی گەنج و سەرنجڕاكێش دەناسێت بەناوی (لیۆن) كە لە پاریس لە كۆلێجی یاسا دەخوێنێت، هەردووكیان بۆچوونیان یەكە دەربارەی ژیان و دووركەوتنەوە لە بێزارییەكانی ڕۆتین، لە كاتێكدا شارل لەگەڵ هاوڕێكانیدا سەرقاڵی خواردن و گفتوگۆ دەبن، ئیماو لیۆن گفتوگۆی ڕۆمانسیانەو خەیاڵی دەكەن و باسی جوانیی سروشت دەكەن.
پاش ماوەیەك ئیما كچێكی دەبێت و ناوی دەنێت (بێرت)، ئاهەنگێكی گەورەی بۆ ساز دەكەن و زۆربەی ناسیاوەكانیان بانگهێشت دەكەن، لەوانە لیۆن، پەیوەندییان پتەوتر دەبێت. عادەتی دراوسێ‌ لەو كاتەدا وابوو شەوان لە ماڵی یەكێكیان كۆ دەبوونەوەو دۆمینەو یاریی وەرەق و گەمەی تریان دەكرد، كاتێك پیاوەكان ماندوو دەبوون و خەویان دەهات، ئیماو لیۆن بەردەوام گفتوگۆیان دەكردو شیعریان بۆ یەكدی دەخوێندەوە، هەستیان بە خۆشەویستیی یەكدی دەكردو لە دواییدا دەچنە نێو پەیوەندیی سێكسییەوە، لەو كاتانەدا بازرگانێكی چاوچنۆك بەناوی (لیریێ‌) هەوڵ دەدات خۆی بخزێنێتە گیرفان و دارایی ئیماوەو لە ماركێتە ناودارەكانی پاریسەوە جوانترین جلوبەرگ و كەرەستەی جوانكردنی بۆ دەهێنێت.
ئیما هەست بە بێزارییەكی زۆری ژیانی خێزانی دەكات و پێی وایە لە دۆزەخێكی ڕاستەقینەدا دەژی، بگرە كە بێرتی كچیشی دێت بۆ لای، پاڵی پێوە دەنێ‌ و لەخۆی دوور دەخاتەوە، بیر لەوە دەكاتەوە لەگەڵ لیۆن هەڵبێن بۆ شوێنێكی تر، لەو كاتانەدا لیۆنیش لە چاوی خەڵكیدا دەگۆڕێت و هەمیشە خەیاڵ دەیباتەوە، بۆیە بڕیار دەدات بچێت بۆ پاریس و لەوێ‌ خوێندنی كۆلێجی یاسا تەواو بكات، ماڵئاوایی لە دایكی و لە ئیما دەكات و دەڕوات، لەوێ‌ ژیانی لیۆن بە تەواوی دەگۆڕێت بەڵام ئیما دووچاری خەم و نەخۆشی دەبێت.
لە بارودۆخێكی تردا ئیما كەسێكی تری خۆشدەوێت ناوی ڕۆدلف بولانجیەیە، گەنجێكی قۆزی تەمەن سی و چوار ساڵە، لەگەڵ ئیمادا لە چەندین جێژواندا یەكدی دەبینن و باسی بەختەوەریی ژیان  دەكەن و ئیما پێی دەڵێت تەنها لەگەڵ تۆدا شادمان دەبم، ئیما لە تەك ڕۆدلفدا كۆشك و كێڵگەو باغ و ئەسپ دەبینێت و شەیدای ئەسپسواری دەبێت، ئەم پەیوەندییە دەگاتە ئاستێك ئەم دوو عاشقە وەك ژن و مێرد پێكەوە دەژین، ئیما وەك تۆڵەكردنەوەیەك لە مێردەكەی، ئەم كارە لەگەڵ ڕۆدلفدا دەكات، بەڵام دواجار ڕۆدلف لە ئیما بێزار دەبێت و لە سۆنگەی قسەوقسەڵۆكی خەڵكی وازی لێ دەهێنێت، واتە ئیما بە دوو ئەزمونی سەرنەكەوتوو لەگەڵ لیۆن و ڕۆدلفدا، تێدەپەڕێت، لەولاشەوە لیرێی بازرگان كە بە پەیوەندییەكانی ئیما دەزانێت، هەڕەشەی ئاشكراكردنی لێ دەكات، بەڵام ئەگەر كۆمپیالەكانی مێردەكەی واژۆ بكات و سامانی مێردەكەی بخاتە ژێر دەستی خۆی، ئەوسا بێدەنگ دەبێت، ئیدی وردە وردە دۆخی دارایی و دۆخی تەندروستیی ئیما بە تەواوی تێك دەچێت، بەتایبەتی ئەو كاتەی بەهۆی قەرزارییەوە دەست بەسەر سامانی مێردەكەیدا دەگرن، ئیمالا پەنا بۆ هەردوو عەشیقەكەی پیشووی دەبات، واتە  لیۆن و ڕۆدلف، داوای یارمەتییانە لێ دەكات، بەڵام بە نائومێدی دەگەڕێتەوەو ژەهر دەخوات و خۆی دەكوژێت، كاتێكیش مێردەكەی نامەی ئیماو هەردوو عەشیقەكەی بۆ ئاشكرا دەبێت، ئەمیش لەخەم و خەفەتدا دەمرێت و كچە بچكۆلەكەشیان ئاوارەو بێكەس دەبێت، لە دواییدا وەك كرێكارێك لە كارگەی پوریدا كار دەكات.
(3)
لە كاتی دادگاییكردنەكەدا داواكاری گشتی پێی وایە ئەم ڕۆمانە بریتییە لە شێواندنی ئەخلاقی گشتی و دووركەوتنەوە لە ئایین، چونكە باسی ژنێك دەكات لەگەڵ پیاوانی تردا پەیوەندی دەبەستێت و زینا دەكات، هەروەها پێی وایە ئەم ڕۆمانە زەمینە بۆ ناپاكیی هاوسەرگیری خۆش دەكات، بەڵام پارێزەرەكەی فلوبێر، داكۆكیی لێ دەكات و ڕۆمانەكە دەبەستێتەوە بە داهێنانی ئەدەبی و خەیاڵی ڕۆماننووسەوە، پێی وایە ئەم ڕۆمانە، بە پێچەوانەی تێڕوانینی داواكاری گشتی، بانگەشەی ئەوە دەكات كە ژنان پابەند بن بە ژیانی هاوسەرگیرییەوە، بەڵگەی ئەمەش بریتییە لەو حاڵەتە دەروونییە خراپەی ئیما (مەدام بۆڤاری)ی قارەمانی ڕۆمانەكە دوچاری دەبێت و دواجار خۆی دەكوژێت. لە كۆتایی دادگاییكردنەكەدا فلوبێر بێتاوان دەردەچێ‌ و داهێنانی ئەدەبی دەیباتەوە. بەڵام ئەم ڕۆمانە لە ڕاستیدا كاریگەرییەكی زۆر لەسەر ئەدەبیاتی ئەوروپی و ڕۆمانی پۆرنۆ و دیمەنی سێكسی جێدەهێڵێ‌ و دەرگایەكی فراوان دەكاتەوە بۆ ڕۆمانی عەشق و سێكس و پەیوەندیی دژەباو، لەسەدەی نۆزدەدا ئەم چەشنە ڕۆمانە قەدەغەو نائاسایی بوو، بەڵام لە سەدەی بیستەمدا دەبێت بە ئەدەبێكی باو.
(4)
ئەم بابەتە بەشێكە لە ڕووداوی دادگاییكردنەكە، كە سەرقاڵی وەرگێڕانی دۆكیومێنتەكانی دادگاییكردنەكەی فلوبێرم، ئەمیش بەشی سێیەمە لە كتێبێك بەناونیشانی (دادگاییكردنی ئەدەب) كە دادگایی سێ‌ داهێنەری سەدەی نۆزدەیەمی ئەدەبی فەرەنسی لەخۆ دەگرێت:
1-    بۆدلێرو دادگایی كۆمەڵە شیعری (گوڵەكانی خراپە)
2-    ڕامبۆ و دادگایی (وەرزێك لە دۆزەخ) و پەیوەندیی بە ڤێرلینەوە. 
3-    فلوبێرو دادگایی ڕۆمانی (مەدام بۆڤاری)
بێگومان دادگایی چەندین داهێنەری دیكە هەن كە شایستەی وەرگێڕانن، بۆ نموونە دادگاییكردنی د.ه.لۆرەنس و ڕۆمانی (دۆستی خاتوو چاتەرلی). لە ئەدەبی عەرەبیشدا دادگاییكردنی تەها حسێن و كتێبی (فی الشعر الجاهلی)، دادگاییكردنی عەلی عەبدولرازق و كتێبی (الإسلام وأصول الحكم)، هەروەها دادگاییكردنی صادق جلال العڤم و كتێبی (نقد الفكر الدینی) و زۆری تریش.




زۆرترین خوێندراوە



created by Avesta Group and powered by Microsoft Azure

Copyright © 2015 khaktv all rights reserved