مستەفا ساڵح كەریم * لە هەڕەتی لاویمانا بەرانبەر بە هەندێ لە گەورە پیاوانی كورد خراپ گۆش دەكراین، هەر دوو حزبەكەی گۆڕەپانی سیاسەت: شیوعی و پارتی (بەشیر وتەنی) وایان دەبردە ـــ دیماغمانەوە ـــ كە هەر كەسێك لەوانەی دەچنە پەرلەمانەوە یان دەبن بە وەزیر پیاوی ئیمپریالیزم و نوری سەعید و دڵسۆزی عەرشن. * بەڵام ڕۆژگار بۆی سەلماندین كە ئەو جۆرە بۆچوونانە لەجێی خۆیاندا نەبوون و غەدرێكی گەورە بوو بەرانبەریان دەكرا، یەكێ لەو كەڵە پیاوانەی بەر ئەو هەڵمەتە دەكەوت عەلی كەمال بوو كە جێ پەنجەی خێرو چاكەی لە زۆر شوێندا دیاربوو. * ئەم جوامێرە لە گەڕەكی دەرگەزێن لە شاری سلێمانی ساڵی 1900 لە ماڵە گەورەكەی باپیری چاوی بە دنیا هەڵینا.. هێشتا تەمەنی سێ ساڵی تەواو نەكردبوو كە باوكی (ئەوڕەحمانی حاجی قادر) كۆچی دوایی كردو دایكە میهرەبانەكەی پێی گەیاند. لە سلێمانی چووە قوتابخانەی ڕوشدیەی عەسكەریی، دوای تەواو كردنی خوێندنی لەو قوتابخانەیە بۆ خوێندنی ئامادەیی سەربازیی چوو بۆ بەغدا، لە ئەنجامی خوێندنی ئەو ئامادەییەدا بە یەكەمی خولەكەی دەرچوو، لەبەر ئەو لێهاتووییەی نێررا بۆ ئەستەمووڵ، دوای تەواوكردنی خوێندنی لەوێ بە مەرسومی سوڵتانی لە كۆتایی ساڵی 1918دا بە پلەی مولازمی دوەم بوو بە ئەفسەر لە سوپای عوسمانیدا، ئیتر بەپێی كارەكەی لە زۆر شوێندا ئەرك و پێویستی سەربازیی پێ سپێرراوە. وەك خۆی لە یاداشتەكانیدا دەیگێڕێتەوە كە نووسەری دڵسۆز مامۆستا جەمال بابان ئامادەو چاپی كردوەو پێشەكی بۆ نوسیوە، عەلی كەمال دەڵێ: ((لە جەنگی یۆناندا كە مستەفا كەمال هەڵًیگرساند بەشدار بووم تا كۆتایی جەنگی یەكەمی جیهانیی لە ساڵی 1920 گوێزرامەوە بۆ سوپای (دیاربەكر) لەژێر فەرماندەیی نیهاد پاشا، لە كۆتایی ئەو ساڵەدا تیپەكەمان گوێزرایەوە بۆ بەرەی ئورفە بۆ جەنگ بەرانبەر بە فەرەنسا، لەوێ هەندێ ئەفسەری ناڕەسەن ڕاپۆرتی خراپیان لەسەر نوسیبووم، لەسەر ئەوە گیرام و خرامە زیندانێكی زۆر ناخۆشی پڕ لە جانەوەر كە گوایا من پەیوەندیم لەگەڵ بزوتنەوەی كوردانا هەیە، دوای سێ مانگ دەردەسەری تیپەكەمان گەڕایەوە بۆ (ماردین) لەوێ هەلێكم بۆ ڕەخسا، بەرگی ئەفسەریم فڕێ داو بەرەو عیراق هەڵاتم، لە ڕێگای شەنگالەوە گەیشتمە وڵات و لە جەورو ستەمی كەمالیەكان ڕزگارم بوو)). * هەر خۆی لە یاداشتەكەدا دەگێڕێتەوە دەڵێ: ((كە گەیشتمە بەغدا و سەردانێكی بارەگای وەزارەتی بەرگریم كرد ژمارەیەكی زۆر لە هاوڕێكانی خۆمم بینی كە پلەی سەربازییان هەبوو، ئەو سەردەمە نوری سەعید جێگری سەرۆك ئەركانی سوپای عیراق بوو، تۆفیق وەهبی برادەرم ئەویش ئەفسەری دەرەجەدار بوو بردمی بۆ لای نوری پاشا دوای هەندێ پرسیارو وەڵام دەربارەی سوپای توركان، داوای لێ كردم ببم بە ئەفسەری پۆلیس منیش داوای چەند ڕۆژێك مۆڵەتم لێ كرد، هاوڕێكانم هانیان دام كە ئەو هەلە لەدەست نەدەم وتیان: ئەوە نیعمەتی خوایە دەستی پێوە بگرە، منیش دوای سێ ڕۆژ چوومەوە لای پاشاو پۆستەكەم قبوڵ كرد لە 1/4/1922 فەرمانم بۆ دەرچوو بەپلەی معاونی مودیری پۆلیسی هەولێر، مودیرەكە ئینگلیز بوو، دوای یەك مانگ دەوام كردنم لە هەولێر كرام بە معاونی مودیری پۆلیس لە كۆیە.)) * ئیتر عەلی كەمال لە ژیانی وەزیفەیدا ئەم شارەو شاری زۆر كردوە بە سیفەتی معاونی پۆلیس، بەڕێوەبەری پۆلیس، قائممەقام، هەتا پاڵێوراویش بووە بۆ پۆستی موتەسەڕیفی، بەڵام ڕەشید عالی گەیلانی چارەی نەویستوەو نەی هێشتوە ئەو پۆستەی بدرێتێ. ساڵی 1926 لە كاتێكدا معاونی سێ ئەستێرە بووە بە پلەی(1) كچی محمود سنەویی هێناوە كە ئەو سەردەمە عەلی كەمال معاونی پۆلیسی سەماوە بوەو محمود سنەویش قائممەقامی سەماوە بوە، ئیتر لە سەماوەوە دەگوێزرێتەوە بۆ خانەقین. لەئەنجامی كارە وەزیفەییەكەیدا لە سلكی پۆلیس ماوەیەك لەبەر لێهاتوویی و ناوو ناوبانگی دەكرێ بە بەڕێوەبەری پۆلیسی بەغدا، وەك دەگێڕنەوە دەڵێن: شەقاوەكانی بەغداو ئەبو چەراویەكان پڕ بەدڵ لێی ترساون، بە زەبرو زەنگ و ئازایەتی و چاو نەترسی خۆی بەغدای كردوە بە ماستی مەییو. دوای چەند ساڵێك كاركردن لە پلەو پایەی میریدا وەك معاونی پۆلیس، مودیر، قائممەقام. بەهاندانی هەندێ لە دۆستان و خزمان و هاوڕێیانی خۆی واز لە پۆستی میریی دەهێنێ و بۆ نوێنەرایەتی شاری سلێمانی خۆی دەپاڵێوێ و هەڵدەبژێررێ بە (نائیب) خۆی دەڵێ: ((ساڵی 1929 كە چوومە سلێمانی هەستم بە ئازادیی كرد)) بە حوكمی شارەزایی و سەر دەركردنیشی لە كاری موڵكداریدا ڕوو دەكاتە كڕین و فرۆشتنی موڵك بە تایبەتی موڵكەكانی حكومەت كە دەفرۆشران و ئەم بە هەوڵی خۆی دەستی لێیان گیر دەبوو، بەو كارەی دەستمایەیەكی باشی بەدەست هێنا، لەو موڵكە بەناوبانگانەی عەلی كەمال لە حكومەتی كڕیبوو لە خان بەنی سەعد، لە ساڵحیەی كەرخ، لەسەر ڕێگای باقووبەو بەغدای نوێ كە ئەمەیان بە شاری (كەمالیە)ناسرابوو، لەو بارەیەوە دەڵێ: ((سەرمایەكەم سەد لیرەی عوسمانی بوو كە دایكم بۆی پاشەكەت كردبووم، منیش لای ئەحمەداغای كەركوكلی زادە دام ناو لەبەرەوە موڵكم پێ دەكڕی و هەندێكم لێ دەفرۆشتنەوەو قازانجم لێ دەكردن)). * وەك نائیبێكی كورد و نوێنەری سلێمانی لە ڕۆژنامەكانا چەندین وتارو یاداشتی دەربارەی داواكردنی "اصلاحات" لە كوردستانا بڵاو دەكردەوەو جەختیشی لەسەر دەكردن، هەر عەلی كەمالیش بوو كە داوای كرد كورد لەگەڵ عەرەبی عیراقدا دەبێ بەیەك چاو سەیر بكرێن، هەر ئەویش بوو داوای كرد خانەقین ببێ بە (لیوا) پارێزگا، بەدرەو مەندەلی و شارەبان و قەرەتەپە و كفری و كەلار ببەسترێن بە مەركەزی خانەقینەوە. لە یاداشتێكی تریدا لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق داوای كرد دهۆك ببێ بە مەركەزی لیوا(پارێزگا) و شێخان و زێبارو ئاكرێ و زاخۆو ئامێدی و شنگار سەر بە پارێزگا (لیوا)ی دهۆك بن. عەلی كەمال هاوشانی سەعید قەزاز زۆر هانی كوردانی بەغدایان دەدا بە تایبەت برا فەیلییەكان كە بچنە كەركوك و لەوێ نیشتەجێ ببن و كەسابەت بكەن، پێشیان وتن ئاوو زەویشتان بۆ دابین دەكەین، ئەگەر ئەوانە بكرانایە بەو جۆرە كەركوك تووشی تەعریب نەدەبوو. * عەلی كەمال وەك پیاوێكی خاوەن دەست و دڵ فراوان و ناسراو بە سەخاوەت و دەوڵەمەندی خێرخوازو كورد ویست لە چلەكانەوە ناوەكەی لە كوردستانا پرشنگی دەدا. * بۆ یەكەم جار كە باسی پیاوەتی ئەم گەورە مرۆڤەم بیست، هاوڕێیەكم لە قوتابخانەی دواناوەندیی ناوی ئەحمەد عەلی عوسمان بوو لەوەودوا بوو بە پزیشكێكی بەناوبانگ لە ئەمەریكا دەژیاو هەر لەوێش كۆچی دوایی كرد پێی وتم: برا گەورەكەی ئەوڕەحمان لە ئامادەیی بەیەكەم دەرچوەو ناوی هاتۆتەوە كە وەزارەتی مەعاریف بینێرێ بۆ دەرەوەی وڵات بۆ خوێندنی باڵا، بەڵام داوای كەفالەتی شەش هەزار دیناریان لێ كردوە، وتی: هەر چەندمان كرد كەس نەبوو بچێتە ژێر ئەو بارەوە، بەڵام نەدیوو نەناسیو كاكەم چوە لای عەلی كەمال، ئەو پیاوە دڵسۆزە پێی وتبوو: مادام كوڕە هەژاریت و زیرەكیت و بۆ خوێندن دەڕۆی من كەفالەتەكەت بۆ دەكەم و هەرواش بوو بەڵێنەكەشی بردە سەر و ئەوڕەحمان لەوەودوا بوو بە ئەندازیارێكی پسپۆڕی بواری نەوت. شیاوی باسە ئەو دوو كەسەی باسم كردن برا گەورەی كەسایەتی سیاسیی ناسراو د.محمود عەلی عوسمان بوون. * عەلی كەمال باوكە دڵسۆزەكەی لێ قەوماوان بوو، چەندین خوێندكار لە بەغدا لەسەر ئەركی ئەو خوێندنیان تەواو كردوە، لەشاری بەغدای پایتەخت لەكاتی تەنگانەی قوتابیانا كە وەك شەهید مەلا جەمیلی ڕۆژبەیانی دەیگێڕایەوە دەیوت: كاتێك كە عەلی كەمال زانی بەهۆی شەڕی عیراق و ئێرانەوە بەشە ناوخۆكانی خوێندكاران داخراون، دەست بەجێ لیژنەیەكی پێك هێنا بۆ بەكرێ گرتنی دوو خانوو كە بكرێن بەبەشی ناوخۆیی یەكێكیان بۆ كوڕانی كوردو ئەوی تریان بۆ كچانی كورد، بەو كارەی خوێندكارە كوردەكانی لەو تەنگ و چەڵەمەیە ڕزگار كردن. * لە سەردەمی دەرچوونی (گەلاوێژ) دا كە كۆسپێكی دارایی دەهاتە ڕێی دەرچوونی خێرا عەلی كەمال دەبوە فریاڕەسی ئەو گۆڤارە نازدارە، مامۆستا ئیبراهیم ئەحمەد جارەها باسی ئەو یارمەتی و هاوكارییەی عەلی كەمالی بە پێزانینەوە كردوە. * دیسان وەك شەهید مەلا جەمیلی ڕۆژبەیانی لە چلەی عەلی كەمالدا باسی كرد {بەشێك لە نامەكەی شەهید مەلا جەمیل لە دامێنی ئەم باسەدا بڵاودەكەینەوە} ئەو پیاوە گەورەیە لە هەشتاكانا سێیەكی سامانی خۆی كرد بە وەقف بە شایەتی مەلا جەمیل و فایەق هوشیارو قادر قەزازو جەمال بابان و حاجی عزەت و سەرداری میرزا غەفوری خزمی خۆی. ئەم سێ یەكە سامانە بۆ خزمەتی لێقەوماوو دەست كورت و قوتابیانی كورد تەرخان كراو بە مەعریفەتی ئەو لیژنەیە دابەش دەكرا، {دەقی ئەو وەسێتنامەیە لەگەڵ ئەم وتارەدا بڵاودەكەینەوە} لەوەودواش لە سلێمانی لیژنەیەكی تری فەرعیی خێرخوازیی دانابوو كە مامۆستا جەمال عەبدول و فایەقی كاك سەعیدی تیابوون. لەبەر ئەم هۆكارانەیە، لەبەر ئەم هەموو سەخاوەتەیە كە بە دڵنیاییەوە دەڵێم: ((عەلی كەمال یەكێ بوو لە پیاوە گەورەكانی كورد، لەو دڵسۆزانەی كە دەستی خێری لە هەموو شوێنێكدا دیار بووە، پیاوێكی مەزن و موتەوازیع، گەورە لە ڕەفتارو كرداردا، بەڵگە زۆرن كە ئەمانە دەسەلمێنن، وەك دەگێڕنەوە مووچەی نائبیەكەی هەمیشە بۆ لێقەوماوان بووە))، نازانم بۆ لەم دەورەدا نائبێك هەڵنەكەوت بەو پارە مۆڵەی كە وەری دەگرێ ـــ بەتایبەت نوێنەرانی بەغدا ــــ جێ پێی ئەو پیاوە هەڵبگرێ.. بۆ؟ * بەش بەحاڵی خۆم لەنزیكەوە هەندێ زانیاری و هەندێ بیرەوریم هەیە نامەوێ بیانبەمە ژێر گڵەوەو دەمەوێ لێرەدا تیشكیان بخەمە سەر. 1) خوێندكار بووم لە چواری ئامادەیی ــ بەشی زانست، لەسەر جموجۆڵی سیاسی لە قوتابخانە دەركرام، دوای تەوابوونی فەسڵەكەم لە سانەوی وەرنەگیرامەوە، ناچار چوومە بەغداو لە دار المعلمینی ئیبتدائی لە ئەعزەمیە درێژەم بە خوێندنەكەم دا، لە پۆلی دوەمدا گیرام، دوای بەربوونم خوێندنم تەواوكرد، ناوم هاتبوەوە بۆ چوونە دەرەوەی وڵات بۆ خوێندنی باڵا، تەحقیقاتی ئەوسا (ئەمنی ئێستا) لەبەر ئەو فایلە سیاسیەم ماوەی سەفەریان نەدامێ و مەحروم بووم لە خوێندنی باڵا، ئەمجا كە لەوە مەئیوس بووم چووم بەلای دامەزراندنمەوە وەك مامۆستا، (تحقیقات)ئەوەشیان لێ زەوت كردم و دانەمەزرام، خۆم بەخۆمم دەوت: ((باشە من ئەم هەموو ساڵە خوێندومە ئێستا دەبێ شەقام بپێوم)) ناچار بەدڵ شكاوی هاتمەوە سلێمانی، لێرە بەهۆی هاوڕێی خۆشەویستم خوا لێخۆشبوو سەی حەسەنی مەولانا و بەهۆی كاكە سەرداری حەماغاوە كە هاوڕێم بوو چوینە لای بەڕێز حەماغای ئەوڕەحماناغا ئەویش نامەیەكی بۆ نووسیم بۆ عەلی كەمال كە دۆستایەتی دێرینیان هەبوو. نامەكەم برد بۆ بەغدا بە ئاسانی گەیشتمە ئۆفیسەكەی و چوومە لای، نامەكەی حەماغام دایەو خوێندیەوە، زۆرباش گوێی لێ گرتم، ئیتر كە لە مەسەلەكە گەیشت نەیوت بڕۆ بەیانی وەرەوە، یان باشە با بزانم، شتێكت بۆ دەكەم، وەك ئێستا باوەو دەست بە ڕووی خەڵكەوە دەنێن، كاری ڕاست بێ دەست بەجێ ڕاستەوخۆ بە بەرچاوی خۆمەوە تەلەفۆنی لەگەڵ بەهجەت عەتیە كرد كە بەڕێوەبەری گشتی تحقیقات بوو، ناوێكی زۆر ترسناك بوو لای تێكۆشەرانی ئەو سەردەمە، پێی وت: بەهجەت بەگ ئەو قوتابیە دەنێرم بۆ لات، دەیەوێ ببێ بە "معلم"، هێشتا مناڵە بەڵام زیرەكە، دۆستێكی خۆشەویستم لە سلێمانیەوە نامەی بۆ ناردوم، منیش وا چاوەڕوان دەكەم لەجەنابتان كە كارەكەی لەبەر خاتری من بۆ مەیسەر بفەرموون، دوای كەمێك تەلەفۆنەكەی داخست و ڕووی كردە من و وتی: هەر ئێستا بچۆ بۆ تحقیقات و ڕاستەوخۆ بچۆرە لای بەهجەت بەگ، منیش سوپاسم كردو هاتمە دەرەوە، لەكاتی چوونە دەرەوەمدا مامۆستا ئەحمەد هەردیم بینی ئەویش لە مامۆستایی دەركرابوو ماوەی فەسڵەكەی تەوا بوبوو دەیەویست بگەڕێتەوە سەر وەزیفە، دیارە ئەویش نامەی تایبەتی بۆ عەلی كەمال پێ بوو، ئەو كوردە دەست ڕۆیشتوانە ئەو ڕۆژگارە دەستیان بەڕووی خەڵكیەوە نەدەنا. * لەبەرئەوەی ساڵێك لەوەوبەر لە تحقیقات حەپس بوبووم شوێنەكەم باش دەزانی، گەیشتمە دایەرە ترسناكەكە، كار ئاسانیم بۆ كرا بۆ چوونە ژوورەوە بۆ لای بەهجەت بەگ بەڕێوەبەری گشتی تحقیقات، كە گەیشتمە نزیك مێزەكەیەوە سامێكم لێ نیشت نیوەی ترس و لەرز بوو، بەڵام خوا هەڵناگرێ بێ هەڕەشەو گوڕەشە وتی: تۆ سلوكت باش نیە، تۆ لە قوتابخانە فەسڵ كراوی، تۆ ئیعترافت لەسەر كراوە شیوعی بویت، تۆ گیراویت، ڕابوردوت زۆر خراپە، بەڵام من لەبەر خاتری عەلی كەمال بەگ (حسن السلوك)ت دەدەمێ بۆت دەنووسین ((ئێستا سلوكی باشە)) باسی ڕابوردوە پیسەكەت ناكەم، سوپاسم كردو هاتمە دەرەوە، دوای ئەوەی كە گەڕامەوە سلێمانی، پاش هەفتەیەك موافەقەتەكەی تحقیقات هات و دامەزرام بە (معلم ــ مامۆستا) لە قەڵادزێ، دیارە دەبێ بەرانبەر ئەو چاكەیە منیش بەوەفا بم و ناوی ئەو پیاوە گەورەیە بەرز ڕابگرم و هەرگیز ئەو كردەوەیەم لەبیر نەچێتەوە، چونكە بەهۆی ئەوەوە دامەزرام، ئەگینا دەبوایە ماوەیەكی زۆر هەر شەقام بپێوم. 2) لەدوای نسكۆی شۆڕشی ئەیلول لەگەڵ دەستەیەك لە مامۆستاو فەرمانبەردا نەفی كرابوین بۆ ڕومادی، پاش نیوەڕۆی ڕۆژی 31/12/1976 لەگەڵ مامۆستا سامی حسێن نازمدا لە ڕومادیەوە هاتین بۆ بەغدا بە مەبەستی بەڕێ كردنی ساڵ لە یەكێ لە یانەكانی بەغدادا، لەوێ مامۆستا عەبدوللای حاجی برایمی سەراجیشمان بینی كە ئەویش بۆ باقوبە دوور خرابوەوە، بە بینینی زۆر شادمان بووین، ئێوارەمان لێ هات كەوتینە گەڕان بەدوای یانەیەكدا، یان هۆڵی ئوتێلێك، یان شوێنێكی گونجاو كە ئاهەنگی سەری ساڵی تێدا بێ و ئێمەش وەك ئەو خەڵكە بەپارەی خۆمان بەشدار بین، بەڵام هەر شوێنێك دەچووین دەیانوت "حجز"ەو جێگا نیە، لەناكاو بە خەیاڵما هات كە چۆن ئەوەم لەبیر چووە وتم با بچین بۆ یانەی صلاح الدین، مامۆستا سامی وتی: لەبەرئەوەی یانەكە خێزانییەو هی موشتەریكە بێگومان شەوێكی وەك ئەم شەو لە توانادا نیە جێگامان ببێ وتم: با بچین هیچ زەرەر ناكەین، بە ئوتوموبیلەكەی خۆم چووین بۆ یانەی صلاح الدین، بە كارمەندانی پرسگەم وت: كاك جەمال بابان یان كاك ئەحمەد زرنگ یەكێكیان ئاگادار بكە بڵێ فڵان دەیەوێ بتانبینێ، ناوی خۆمم دایە، ئەوەندەی نەبرد جەمال بەگ كە سەرۆكی یانە بوو هات بۆ لامان، هەرسێكمانی دەناسی، بەڵام لەگەڵ مندا هاوڕێیەتی لەوەوبەرمان هەبوو، بە گەرمی بەخێرهاتنی كردین و وتی: خۆتان ئەزانن ئەم شەو كوردانی بەغدا هەر ئێرە شك ئەبەن لەبەرئەوە زۆر قەرەباڵغە، بەڵام شتێكتان بۆ دەكەم، ئەوەی وت و ئیزنی خواست و ڕۆیشت، زۆری پێ نەچوو هاتەوە بەڕوویەكی خۆشەوە وتی: بنەماڵەو خێزانی (قەفتان) ژوورێكی تایبەتیان گرتوە لە دەرەوەی هۆڵەكە پێم وتوون بۆ ئێوە، بەخۆشیەوە میوانداریتان دەكەن و فەرموون با بڕۆین، هەر سێكمانی برد بۆ ژوورەكە، پیاوان و ژنانی بنەماڵەی قەفتان كە زۆریان لامان نامۆ نەبوون، بە گەرمی بەخێرهاتنیان كردین و سێ قۆڵی ئێمەش مێزی خۆمان ڕێك خست و دانیشتین نزیكەی نیو سەعات تێپەڕیبوو كە جەمال بەگ هاتەوە بۆ لامان وتی: ئێستا عەلی كەمال بەگ دێت، لەبەرئەوەی هۆڵەكە زۆر قەرەباڵغە و هیچ جێگا نیە ئەم ژوورە نەبێ، خاوەن ماڵیش كە ئێستا ماڵی قەفتانە خۆشحاڵییان بەهاتنی عەلی كەمال پیشان داوە و ئێستا دەی هێنمە لای ئێوە، ئەوەندەی نەبرد عەلی كەمال گەیشت، بەو سەرو سیمایەوە، بەو هەموو تەوازوع و گەورەییەوە لەگەڵ هەموان چاك و چۆنی كرد، هەر ئەوەندە جەمال بەگ ناوەكانمانی دایەو وتی: هەرسێكیان لە شۆڕش بوون و ئێستا نەفی كراون بۆ ناوەڕاست و خوارووی عیراق، ئەمشەو ئەوانیش میوانن هەستایە سەر پێ و یەكە یەكە ماچی كردین، ئەمجا دانیشت و كەوتە فەرمان دەركردن بۆ مێز ڕازاندنەوە، ڕووشی كردە ماڵی قەفتان و وتی: ئێوە خۆشەویستمن و بنەماڵەی شارن، بەڵام ئەم شەو من ڕوخسەتتان لێ دەخوازم لەسەر شەرەفی ئەم سێ كوردە دڵسۆزە میوانداریی ئەم ژوورە هەمووی لەسەر منەو تكایە كەس ڕێگریم نەكات. * دوای ماوەیەك حەماسەت لای عەلی كەمال كێرڤی ڕوو لە بەرزی بوو دەستی برد بۆ پەرداخەكەی و وتی: نوخبی ئەم كوردانە .. نوخبی هەموو كوردێكی دڵسۆزو بە سەركەوتنی كوردو بە داوەشین و داڕزانی هواری بۆمدیەن، فەرموون بخۆنەوە. بەڕاستی وای دەزانی ئاسمان كونی تێ بوەو ئەم سیانەمانی لێ هاتۆتە خوارێ، زۆر دڵنەوایی كردین، زۆر ورەی بەرز بوو، لەعنەتێكی زۆری لە هواری بۆمدیەن كرد كە دەڵاڵی ئەو ڕێكەوتنە شوومەی جەزائیر بووە، خێرا خێراش ڕووی تێ دەكردین و دەیوت: ئێوە لەسەر ڕێگایەكی شەرەفەوە نەفی كراون خەم مەخۆن، ئاییندە هەر بۆ كوردەو دڵنیاشم ئەوانەی ئە نەگبەتیەیان بەسەر كوردا هێنا بەر لەعنەت دەكەون. ئیتر پێویست ناكات بڵێم: كە ئێمە هەر سێكمان دەردی سەری غوربەت و مەنفامان لە خۆشی قسەكانی ئەو لەبیر چوەوە، هەرچەندە لە كۆتایی ماڵ ئاواییدا كارتیشی داینێ، بەڵام ئێمە ئیتر نە سەرقاڵمان كردو نە پەیوەندیشمان پێوە كرد، بەڵام بۆم دەركەوت كە ئەوی ڕاستی بێ ئەو پیاوە زۆر دڵسۆزانە كوردایەتی لێ دەتكا. 3) دوانزە ساڵ دوای ئەو دیدارەی شەوەكەی یانەی صلاح الدین ئێوارەیەك هاوڕێی خۆشەویستم سەی تاڵیبی سەی عەلی بەرزنجیی تەلەفۆنی بۆ كردم وتی: عەسر لە مزگەوتەكەی عەلی كەمال سەردانی عەلی كەمال دەكەم، ئەگەر حەز دەكەی با پێكەوە بچین، منیش زۆرم پێ خۆش بوو، چوینە خزمەتی و باسی شەوەكەی یانەی صلاح الدینم بۆ كرد، ئیتر كەوتە هەواڵ پرسینمان و دیار بوو بە تاسەوە بوو بۆ بینینمان، هەندێ پرسیارم لێ كرد دەربارەی دەوری شێخ مەحمودو پەیوەندی خۆی بە ساڵح زەكی ساحێبقرانەوە، بەتایبەتی خواستی ئەدمۆنز بۆ لای شێخ و داواكردنی مفاوەزات، دوای وەڵامدانەوەكانی كە زۆر بە وردی بۆی باس كردین ڕووی كردە هەر دوكمان وتی: من باكم بەهیچ نیە، با بمگرن، با ماڵم تاڵان بكەن، بەڵام من سوورم لەسەر بیروباوەڕی خۆم وتی: لێتان ناشارمەوە كاتی خۆی عیصمەت كەتانیم دەناسی كە بوو بە سەرۆكی دەستەی گشتی نەتەوە یەكگرتوەكان وەك نوێنەری عیراق كەسێكی تایبەتیم ناردە لای و بەناوی منەوە پێی وت: ئێستا تۆ گەورەترین پۆستت لە دنیادا هەیە، كەس لەو مەوقیعەی تۆ گەورەتر نیە، وەرە مەردی خوا بە، بچۆ كۆنگرەیەكی ڕۆژنامەنووسیی بگرە و بڵێ: لەبەرئەوەی میللەتەكەم تووشی نەهامەتی هاتوەو بەرەو نەمانی دەبەن، لەبەرئەوەی ئەو حكومەتەی من تەمسیلی دەكەم فاشیزمانە ڕەفتار لەگەڵ میللەتی كوردا دەكات، لەبەرئەوەی گەلەكەم تووشی جینۆساید بوە من ئەم پۆستە ڕەت دەكەمەوەو لە خزمەتی حكومەتی عیراقدا نامێنم، بەرانبەر بەوە تا لە ژیاندا بێ چ وڵاتێك هەڵدەبژێرێ گەورەترین كۆشكی بۆ دەكڕم تێیدا بحەوێتەوەو گاردی تایبەتی بۆ دادەنێم و قات ونیوی معاشی ئێستای دەدەمێ، دوای كۆچیشی مووچەی تەواوی دەدەم بە بنەماڵەكەی. ئەم قسانەی كردو هەناسەیەكی هەڵكێشا وتی: بەڵام بەداخەوە هەرچەندە لەوەوپێش زۆریش یارمەتیم دابوو بەڵام اقتراحەكەمی قبوڵ نەكرد.. لە كۆتاییدا وتی: هەتا فڕۆكەی تایبەتیشم بۆ ئامادە كردبوو كە بیبەن بۆ ئەو شوێنەی بۆمان دیاری كردبوو. 4) دوای ئەوەی دەست نرایە بینەقاقای كۆماری كوردستان لە مهابادو ئەفسەرەكان تەسلیم بوونەوەو بارزانیەكان بە ڕێ ڕەوە مێژووییەكەیان بە سەركردەیی خەباتگێڕیی گەورە مستەفا بارزانی بەرەو سۆڤیات ڕۆیشتن، دوای ئەوەی چوار ئەفسەرە دیلەكە شەهید كران، هاوڕێكانیشیان زۆربەیان خرانە زیندانەوە، بەڵگەنامەیەكم لایە لە ساڵی 1953 دایە، دیارە لە زیندانەوە وەهاب ئاغای جندیان نامەی ناردووە بۆ عەلی كەمال كە هەوڵێكیان بۆ بدات بۆ ئازادبوونیان، بەتایبەت ئەو كاتە شەش ساڵ بوو لە زینداندا بوون ئەویش وەڵامی بەم شێوەیە داوەتەوە: العنوان البرقی علی كمال التلفون: الدائرە 7185 ازادی عمارە الدامرجی: شارع السمۆل المسكن 21582 بغداد ــ العراق بغداد فی 14/4/1953 خۆشەویستم عبدالوهاب محمد علی رواندوزی زور بە اشتیاقەوە هەوالتان ئەپرسین. لەم بەینەدا كاغزیكتانم وەرگرت لە خصوص حلی مشكلەتانەوە. وە بوتان عەرچ ئەكەم كە علی كمال بك غافل نیە وە لەم ڕۆژانەدا موچوعەكەتانی كردەوە. رئیس وزرا و هەمو مسۆلەكان وعدیان دا كە مشكلەی ایوە معالجە بكریت و هەروەها نوری سعید خەریكە. لەبەرئەوە ایوە ئەم مدەتەش صبر بكەن وەك ئەم ماوەیەی كە رابوردوە ئەمجارە امیدیكی گەورە هەیە كە رزگارتان بیت لە دەست دەردی سەری وە هەر چیك لە امكان دا بیت خوا شاهدی حالە قصور ناكەین ایتر بەخواتان ئەسپیرین مخلصتان رشدی مصگفی القاچی محاسب علی كمال بك ئەم پیاوە رشدی مصگفی خۆی كەسایەتیەكی ناسراو بوو هەروەها برای حافز مستەفا قازی بوو كە یەكێك بوو لە ڕووناكبیرەكانی بادینان لە بەغداو لە كوردستاندا ناسراو بوو، وەختی خۆی گۆڤاری ڕوناهی هەبوو، ئەمە بەڵگەیەكی حاشا هەڵنەگرە كە ئەو پیاوە چۆن دڵسۆزانە هەوڵی داوە هەتا بۆ بەربوونی زیندانییەكان ئەوانەی كە لە دوای ڕوخانی كۆماری كوردستان زیندانی كراون، هەوڵەكانیشی سەری گرت، وەهاب ئاغاو نوری ئەحمەدی تەهاو جەلالی ئەمین بەگ و زیندانیەكانی تر ئازاد كران. عەلی كەمال ئەو كەڵە پیاوە بوو كە ناوی هەمیشە لە گوێی لێقەوماوانا دەزرنگایەوە.. هەزار ڕەحمەتی لێ بێ و ناوی لە ناو جاویدانا بەردەوام بێ. دەقی وەسێتنامەكەی بەڕێز عەلی كەمال برایانی بەڕێزو خۆشەویست دەستەی بەڕێوەبەرانی وصیەتنامەكە برای دڵسۆز ـــ كاكە عزت محمد خۆم بە بەختیار وە ێ‌خر خیر ئەزانم كە ایوەی برای دوست وە خەمخوار بوونە (دەستەی ــ بەڕێوەبەرو جی بەجی كردنی)، وەصیەتنامەكەم، كەوا بە ژمارە 566/989 وە لە ڕۆژی 21/5/989 دا لە شیوەی (حجەی شرعی) دا لە دادگای شوعبەی كەرخ دەرچووە نوسرا. وا لەگەل ئەم نامەیەمدا (دانە)یەكم پیش كەش كردن لام وایە ایوەی بەریز ئەزانن وە خوای گەورەش شاهدی حالە كە منی بەندە ئەوەتی خوم ناسیوە وە تا ایستا لەم ریگایدا وە هەروا لە گەلێ ری بازی تری وادا ئەوەندەی توانیبیتم وە پێم كرابی دریغیم نەكردەوە ایستاش كە ئەزانم لەوانەیە توانای هەلسوكەتم نەمینی دەمی بوو بە تەما بووم بەر لەوەی مال ێ‌واییتان لی بكەم ئەم وەصیەتنامەیە بەجی بێنم وە پیتان پسپیرم بە ایوەی بەریز وە زۆر دلسوز، سوپاس بۆ یەزدانی گەورە كەوا بەو مرازە گەیشتم. هیوادارم كە لەكاتی خویدا بە هیمەتی ایوە وە ئەم وەصیەتنامەیە وەكو پی ویستە جێی خوی بگری. هەروا گومانم لەوەدا نیە كە نەوەكانم بە سەرپەرشتی وە چاودێری (صباح)ی كوڕم وە بە پشتیوانی وە ێ‌موژگاری ایوەی دلسوزەوە بو ئەم مەبەسە وە لەم ری یەدا كەمتەرخەمی نەكەن ریزو سوپاسم بو ایوەی بەریزو دلسوزو خوشەویست هیوام وایە هەمیشە سەربەرز بن ئیمزا برای دلســـــــوزتان علی كمال 22/5/1989 وینەی لەگەل (دانە)یەك لە وەصیتەنامەكە بۆ/ دوو برای بەریزو خوشەویستمان (كاك جلیل هوشیار وە كاك دارا نوالدین) زور سوپاس بو ایوەی خوشەویستیش وە دیسانەوە خوم بە بەختیار ئەزانم كە ایوەی بەریز بوونە (شاهد) ی نووسین وە دەرچونی ئەم وەصیتەنامە. هیوام وایە كە هەر ایوەن بە یارمەتی دەستەی برادەرانی بەریوەبەران ببنە (شاهدی) جی بەجی كردنی. دیسانەوە سوپاس. * شەهیدی گەورە مەلا جەمیل نامەیەكی شەخسی بۆ نووسەری ئەم باسە ناردبوو دەربارەی تەكیلف كردنی كە لەچلەی عەلی كەمالا وتارەكەی بخوێنمەوە: /9/1998 گیانەكەم مصطفا رۆژباش، ئەم كاتەو هەموو كاتێكت شاد. دەمێكە پۆستەی لای ئێوە زۆر بەكزیی دێت، نازانم تاوانی برادەرانە كە كاغەزەكان دێنن و دەبەن.. یا هۆی كەمتەرخەمی (عوبەید ڕۆژبەیانی)یە كە لەوێ یە! حاج عیزەت وتی: من سەرپەرشتی ئاهەنگی چلەی (عەلی كەمال) دەكەم، بڕیار وەها بوبێت وتارەكەی من بۆ جەنابت بهێنێ كە یەو دەنگە خۆشە، بەو زەوقە، بەو خۆشخوانی یە لەباتی من بیخوێنی یەوە، بەڵام تا ئێستا نازانم ئاهەنگەكە كرا یان نا. لەم ڕۆژانەدا لای (هوشیار قەفگان) بووم دیمەنی یەكەمی وتارە چاپ كراوەكەم بۆ نارد.. بەڵام زۆر لام دڵنیایی نیە كە دەگات. سەڵاوی زۆرم بۆ هەمو برادەران و دۆستان و بۆ خانمی دڵشاد مەریوانی ــــ كە لە نەناسە كتێبی بۆ ناردوم ــــ هەروا بۆ مەلا بەختیار و شەوكەتی حاجی موشیرو هی تریش كە یادیان كردوم. بژیت بۆ خۆشەویست و دڵسۆزت ج. ڕۆژبەیانی 12/9/1998 * بەڵێ ئەمانەی باسم كردن مشتێكن لە خەروارێ بە نیسبەت گەورەیی و دڵ فراوانی عەلی كەمال و دەستگیرۆیی لێقەوماوان، هەزار ڕەحمەتی لێ بێ و دڵنیاشم ناوی هەر بەنەمریی دەمێنێتەوە بەتایبەتی ڕۆژانە چەندین جار ناوی بە سەر زاری خەڵكیەوەیە كە دەڵێن: مزگەوتەكەی عەلی كەمال، نەخۆشخانەكەی عەلی كەمال.. و تا...د. لە یەزدان دەخوازم نموونەی وەك ئەو لەكۆمەڵگای كوردیدا ڕوو لە زیادی بێ. ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ تێبینی// تەلەفزیۆنی (خاك) لە ئامادەكردنی هونەرمەند زاهیر سدیق و چیرۆكنووس مەحمود نەجمەدین بەرنامەیەكی لەسەر عەلی كەمال پەخش كردو هەر لەوێشەوە ئەو گوڵبژێرە لە ژمارە (7424) ی كوردستانی نوێ لە 23/11/2017 بڵاوكرایەوە، بەندەش یەكێك بووم لە بەشداربوانی بەرنامەكە، بەڵام ئەوەندەی بەر من كەوتبوو تینوێتی خوێنەری نەدەشكاند، چونكە من زانیاری چڕو پڕم لەسەر ئەم جوامێرە هەبوو لەوێ تەنیا سەرە مقەستێكی بڵاوكرایەوە، بۆیە بەم باسە تایبەتیە گوڵاوپرژێنی مەزارەكەی دەكەم و قەرزێكی گەورەش بەرانبەر ئەو پیاوە لە ئەستۆی خۆم دائەماڵم.
created by Avesta Group and powered by Microsoft Azure