لەنێوان سەرۆك تاڵەبانیی و جەواهیرییدا

 

ژینۆ عەبدولڵا*
پەیوەندیی نێوان سەرۆك مام جەلال رابەری بزوتنەوەی رزگاریی كوردستان و محەمەد مەهدی جەواهیریی (1899- 1997) شاعیری گەورەی عێراق،یەكێكە لەو بابەتە گرنگانەی پانتاییەكی بەرچاوی لە كایەی ڕۆشنبیریی عەرەبییدا بۆخۆی بردووە. دەكرێت یەكێك لە هۆكارەكانی ئەم بایەخدانە بگەڕێتەوە بۆ ئەو راستییەی كە جەواهیریی وەك كەسایەتییەكی ناسراو وخاوەن چەندین نازناو و ڕوناكبیر و شاعیرێكی مەزنی عەرەب بەدەگمەن هاوڕێی سیاسەتمەداران بووە و ئەگەریش بوو بێت ئەوا تا سەر نەبووە و زۆری نەخایاندووە هەروەك لەگەڵ عەبدولكەریم قاسم  سەرۆك وەزیرانی عێراق و رابەری كودەتا سەربازییەكەی 14ی تەمموزی ساڵی 1958ی عێراق روویدا و بەهۆیەوە جەواهیریی گەورە ناچاربوو لە ساڵی 1961دا وڵات جێبهێڵیت و بڕوات بۆ لوبنان.
بەڵام پەیوەندیی توندوتۆڵی ئەو شاعیرە ناوازەیە لەگەڵ سەرۆك مام جەلالی سەرۆك و سەركردەی ناوازە و هاوڕێەتییان لە ناوەندە ڕوناكبیریی و ڕۆژنامەوانییەكاندا بابەتێك بووە كە جێی رامان و سەرنج بووە بۆ زانینی هەوێن و هۆكاری ئەو پەیوەندییە پڕ لە خۆشەویستیی و رێزی دوو لایەنە.
گومانی تێدانییە كە شارەزایی سەرۆك مام جەلال لە زمان و ئەدەبیاتی عەرەبییدا تا ئەو ئاستەی بتوانێت  ژمارەیەكی زۆر لە شیعرەكانی ئەو شاعیرە مەزنە ، كە دۆستێكی كەم وێنەی گەلی كوردستانیش بووە،  لەبەر بكات هۆیەكی تر بووە  بۆ زیاتر نزیك كردنەوەی ئەو دوو كەسایەتییە كەم وێنەیەی مێژووی سیاسیی و ئەدەبیی هاوچەرخی عێراق لە سەدەی رابردوودا.بەتایبەت ئەگەر ئەو راستییە بزانین كە شیعرەكانی جەواهیریی بە زمانێكی  هێند بەرز و باڵا نووسراو و وتراون كە تەنها دەستەبژێران لە ڕووناكبیرانی عەرەب توانیویانە پەی بە مانا و مەبەستەكانی ببەن.
هەر لە بەر بایەخ و گرنگیی ئەم باسە ، كە شایانی ئەوەیە توێژیینەوە و راڤەكاریی بۆ بكرێت ، سەرۆكایەتیی بەشی عەرەبیی كۆلێژی زمان لە زانكۆی سلێمانی ڕەزامەندیی نیشاندا لەسەر ناونیشانی توێژینەوەیەكی دەرچوونی دوا قۆناغی بەشی عەرەبیی خوێندكار نیشتمان عوسمان محمەد ئەمین، بەسەرپەرشتیی نووسەری بابەت بە ناونیشانی ((الغربە والحنین فی شعر الجواهری ). لەو توێژینەوەیەدا پەیوەندیی نێوان سەرۆك مام جەلال و جەواهیریی بەشێك  بەرچاوی بۆ تەرخانكرابوو.  ئەم هەوڵەی سەرۆكایەتیی بەشی عەرەبیی كۆلێژی زمان لە زانكۆی سلێمانی بەردەوامی دەبێت بۆ ناساندنی بیرمەند و رووناكبیرانی عەرەب كە دۆستی گەلی كوردبوون بۆ زیاتر ناساندنیان بە نەوەی نوێ.
خوێندكارەكەی قۆناغی چوارەمی بەشی عەرەبیی كۆلێژی زمان ئاماژەی بەوەدا كە چەندین قۆناغی خوێندنی لە پێش زانكۆدا لە بەغداد بووە بەوەش ئاستێكی باشی لە زمانی عەرەبییدا پەیداكردووە. هاوكات سەرسام بوونی بە شیعرەكانی جەواهیریی بەوپێیەی لە ئاستێكی باڵای زمانەوانیی و ئێستیكاتیادان  لەگەڵ خوێندنەوەی ژیاننامە و دیوانەكەی ، وای كردووە درك بكات بە پێویستیی هەڵبژاردنی بابەتێكی لەو جۆرە كە وابەستەیە بە تێماكانی نامۆبوون و تاسەی دووریی لە شیعرەكانی ئەو شاعیرە گەورەیەدا  و دوای وەرگرتنی ڕەزامەندیی مامۆستای سەرپەرشتیارو سەرۆكایەتی بەشی عەرەبیی بە خۆشحاڵیەوە دەستی داوەتە نووسینی توێژینەوەكەی كە لە بەش و پاری كۆتاییەكەیدایە.
پەیوەندیی نێوان سەرۆك مام جەلال و جەواهیریی
لاپەڕەكانی دیوانی جەواهیریی لە پاڵ یاداشتە تایبەتییەكانی  خۆی لەلایەك و وتارو نووسینەكانی سەرۆك مام جەلال لەلایەكی ترەوە، تۆماری مێژوویی و ئەدەبیی بەنرخن كە لێوان لێون لە وێستگە و رووداوی پەیوەست بەپەیوەندیی دورو درێژی نێوان ئەو دوو زاتە كە دەگەڕێتەوە بۆ ساڵی 1959  ئەو دەمەی یەكەم سەندیكا-نقابە بۆ رۆژنامەنووسانی عێراق دامەزرا و جەواهیریی بوو بە نەقیب و  مام جەلالی تەمەن 26 ساڵیش بوو بەئەندامی دەستەی كارگێریی.
بەگوێرەی تۆمار و سەرچاوەكانی پەیوەندیدار بەم بابەتەوە , گرنگترین وێستگەی ئەو پەیوەندییە توندوتۆڵە ، دامەزراندنی كۆمیتەی باڵای داكۆكی كردن لەمافەكانی گەلی عێراق بوو دژ بە داپڵۆسین و تیرۆر،دوای كودەتای یەكەمی بەعسییەكان لەساڵی 1963 دا. ئەو كۆمیتە باڵایە كە جەواهیریی سەرۆكایەتیی دەكرد و ژمارەیەكی زۆر لەكەسایەتییە ناسراوەكانی  بوارەكانی سیاسەت و رووناكبیریی لەخۆ گرتبوو لەنێوانیاندا مام جەلالی خەباتگێڕ كە نوێنەرایەتیی بزوتنەوەی كوردی دەكرد.
سەرۆك مام جەلال لە یادەوەرییەكانیدا بەم شێوەیە باسی پەیوەندیی خۆی و جەواهیریی دەكات:"سەردانەكانم بۆ پراگ و ئەركە سیاسییەكانم لەشەستەكاندا لەو وڵاتە زیاتر بوون لەهەموو سەردانەكانمدا هەمیشە لام مەبەست بوو زۆرترین كات لەگەڵ جەواهیریی بەسەر ببەم چ لەشوێنە گشتییەكاندا،یان لەماڵی خۆی كە هەمیشە میوانداری دەكردین".
بەگوێرەی سەرچاوە ئاگادارەكان پەیوەندیی كەسیی و كۆمەڵایەتیی و سیاسیی و رۆشنبیریی نێوان جەواهیریی و سەرۆك مام جەلال سێ‌ دەیە و نیوە بووە و لە شارەكانی پراگ و بەغدا و دیمەشق و بەیروت كە پایتەختەكانی چیكۆسلۆفاكیای جاران و عیراق و سوریا و لوبنانن بەدوای یەكدا.
سەبارەت بەپەیوەندیی شیعریش لەساڵی 1966 دا، جەواهیریی نامەیەكی سیاسیی تایبەتیی بۆ سەرۆك مام جەلال نووسیوە بەشێوەی شیعر لەساڵی 1981  دا وەك وەڵامێك بۆ نامەیەكی تایبەتی سیاسیی لە تاڵەبانیەوە بۆ جەواهیری كەبۆی ناردووە. لە بەشێك لەقەسیدەكەدا هاتووە:"
شوقاً “جلالُ” كشوق ِ العين ِ للوسن ِ، كشوقِ ناءٍ غريبِ الدار للوطن
شوقاً إليك وان ألوت بنا محنٌ ، لم تدر ِ أنا كفاءُ الضُّرِّ والمحن
يا ابن الذرى من عُقاب غير مصعدةٍ شمُّ النسور به ، إلا على وهن
وحسبُ شعريّ فخراً ان يحوزَ على … راو ٍ كمثلك ندب ٍ ، مُلهمٍ فطن

هەر بەو بۆنەوە مێژوونووسەكان سەرۆك مام جەلال بەپسپۆر و شارەزایەكی دیارو ناسراوی شیعرەكانی جوانیی و نیشتیمانیی و تەنانەت دڵداریش دادەنێن  بەتایبەت كە خودی سەرۆك مام جەلال لەكۆرو كۆبوونەوە و دانیشتنە سیاسیی و ئەدەبیەكاندا باسی كردووە.

پوختەیەكی ژیاننامەی شاعیری گەورەی عەرەب (محمد مهدی جواهیریی)
لەساڵی 1899 لەشاری نەجەف لەدایك بووە لەتەمەنی چواردە ساڵیدا،دەستی كردووە بەنووسینی شیعر،لەخێزانێكی ناسراو پەروەردەكراوە.لەساڵی 1929 چۆتە ژیانی هاوسەرییەوە لەگەڵ كچێكی مامییدا و بوون بەخاوەنی سێ‌ منداڵ بە ناوەكانی(فرات،فلاح،امیرە) .لە پاش كۆچی دوایی خێزانەكەی بۆ دووەم جار هاوسەرگیریی ئەنجام دەددات لەگەڵ خوشكی خێزانەكەی لەساڵی 1939 وە لە هاوسەری دووەمی بووە بە خاوەنی چوار منداڵ بە ناوەكانی (نجاح،كفاح،خیال،ڤلال). لە ساڵانی  رابردوودا،گۆڕانێكی زۆر لەژیانی جەواهرییدا روویدا و بووبە،سەرۆكی یەكیەتی نووسەرانی عێراقی،وە هەروەها بوو بە نقیبی رۆژنامەنووسان.
لەساڵی 1961 دا عێراقی جێهێشتوو و لە شاری (براغ) گیرساوەتەوە تاساڵی (براغ) تا ساڵی 1978 لەم ساڵەوە دیمەشقی هەڵبژارد وەك نیشتیمانێك بۆ خۆی تادوا ساتەكانی ژیانی لەسوریا مایەوە،لەساڵی 1997 كۆچی دوایی كرد و هەر لە دیمەشقیش بەخاك سپێردرا.جێی ئاماژەبە شاعیری ناسراو جەواهیری پەیوەندیەكی تایبەتی هەبوو لەگەڵ هەڤاڵی خوالێخۆشبوو سەرۆك كۆماری عێراقی پێشوو هەڤاڵ(مام جەلال).
* خوێندكاری دكتۆرا و مامۆستای زانكۆی سلێمانی.