د.ئاراس محه‌مه‌د سالح ڕۆژی 23 نیسانی هەموو ساڵێک لەلایەن ڕێکخراوی (یونسکۆ)وە وەک ڕۆژی جیهانی خوێندنەوە دیاریکراوە، لەو ڕۆژەدا وڵاتانی پێشکەوتوو بەدوادا چوون دەکەن بۆ ژمارەی کتێبی چاپکراو بڵاوکراوەو ژمارەی کتێبی خوێندراوە لە وڵاتەکانیاندا، خۆزگە لە وڵاتی خۆشماندا بەدواداچوون بکرایە بۆ ئەو پرۆسە گرنگەو بە داتاو ژمارەی ورد ساڵانە ڕاپۆرتی زانستی و مەیدانیان بڵاو بکردایەتەوە لەسەر: ژمارەی کتێبی چاپکراو. ژمارەی کتێبی فرۆشراو. ئاستی خوێندنەوە. کەمبوونەوەی خوێندنەوەو هۆیەکانی. چۆن ئاستی خوێندنەوە بەرزبکرێتەوەو بکرێتە کەلتور. ژمارەی ئەو کەسانەی باشترین کتێب و نووسینان بەرهەم هێناوە. بێگومان مرۆڤ تەنها لە ڕێگەی خوێندنەوە دەتوانێت ئاستی ڕۆشنبیری خۆی بەرز بکاتەوە، هەروەها خوێندنەوە پرۆسەی گەشەپێدانی توانا مەعریفی و ڕۆشنبیریەکانە، کتێب باشترین سەرچاوەی ڕۆشنبیرییە، بەڵام ئەوەی تێبینی دەکرێت خوێندنەوە لە وڵاتە دواکەوتووەکاندا لە ئاستێکی خراپدایە، یەکێک لەو وڵاتانەی قسەوباسی زۆری لەبارەوە دەکرێت کە ئاستی خوێندنەوە تیاندا لاوازە، وڵاتە عەرەبیەکانە، ئەم وڵاتانە نزمترین ئاستی خوێندنەوە ساڵانە تۆمار دەکەن، بەپێی ڕاپۆرتی (ئەنجومەنی باڵای ڕۆشنبیری میسر) ئاستی خوێندنەوەی ساڵانەی تاکی عەرەبی لە چارەکە لاپەڕەیەک تێپەڕ ناکات. هەر بەپێی ڕاپۆرتی (یونسکۆ) لە ساڵی (2003)دا بە (80) هاوڵاتی عەرەب یەک کتێبیان خوێندووەتەوە، لە کاتێکدا یەک هاوڵاتی ئەوروپی (35) کتێبی خوێندووەتەوە، لە هەمان کاتدا یەک هاوڵاتی ئیسرائیلی (40)کتێبی خوێندووەتەوە. بەپێی ڕاپۆرتی گەشەپێدانی مرۆیی لە ساڵی (2011) کە لەلایەن (دامەزراوەی بیری عەرەبی)وە ئامادەکراوە لەبارەی کاتژمێرەکانی خوێندنەوەوە، ئاستی خوێندنەوەی هاوڵاتی عەرەبی ساڵانە (6)خولەکە، لە هەمان کاتدا ئاستی خوێندنەوەی هاوڵاتی ئەوروپی (200) کاتژمێرە لە ساڵێکدا، بێگومان ئەوەیش ئاستێکی کارەساتاویە کە ئاستی خوێندنەوە چەند خراپە لەو وڵاتانەدا. لە ساڵی 1991 هەموو وڵاتە عەرەبیەکان (6500) کتێبیان نووسیووە، بەڵام لە وڵاتە یەکگرتوەکانی ئەمەریکا (102000) کتێبیان نووسیوە، لە ئەمەریکای لاتینی (42000) کتێب نوسراوەو بڵاوکراوەتەوە، هەر بەپێی ڕاپۆرتی ڕێکخراوی (یونسکۆ) ساڵانە لە وڵاتە عەرەبیەکاندا ژمارەی کتێبی ڕۆشنبیری گشتی (5000) تێپەڕ ناکات، بەڵام لە وڵاتە یەکگرتووەکانی ئەمەریکا زیاتر لە (300) هەزار کتێبی ڕۆشنبیری گشتی بڵاودەکرێتەوە. تیراژی کتێبی چاپکراو لە وڵاتە عەرەبیەکاندا (2000) دانە تێپەڕ ناکات، هەندێ کتێبی دەگمەن دەگاتە (5000) دانە، بەڵام لە وڵاتە یەکگرتووەکانی ئەمەریکاو ڕۆژئاوا زیاتر لە (50000) دانەو زۆر لەو ژمارە زیاتر. بەپێی ڕاپۆرتی (یونسکۆ) هۆیەکانی لاوازی بزاڤی خوێندنەوەو ڕۆشنبیری بەرزی ڕیژەی نەخوێندەواری و قەیرانی دارایییە، کە هەلی کڕینی کتێب و نەبوونی کات بۆ خوێندنەوەی بۆ دەستەبەر ناکات، هەروەها کەمی کتێب و کتێبخانەو لاوازی پرۆگرامی خوێندن و پەروەردەی خێزان كۆمەڵ کە هیچیان هانی خوێندنەوەو ڕۆشنبیری نادەن. دوای ئەوەی زانیمان کە ڕیژەی خوێندنەوەو بەرهەمهێنانی مەعریفە لە وڵاتە عەرەبیەکان لە ئاستێکی زۆر لاوازدایە، دەبێت بارودۆخی کوردستان چۆن بێت؟ هەرچەندە ڕاپۆرت و داتای زانستی لەبەردەستدا نیە، بەڵام بەپێی لێکدانەوەی هەندێ بارودۆخی گشتی بزاڤی ڕۆشنبیری لە پارێزگای سلێمانیدا کە لە کاتی ئێستادا نازناوی پایتەختی ڕۆشنبیری پێدراوە، بۆ نمونە لە زانکۆی سلێمانیدا زیاتر لە (1600) مامۆستای زانکۆ هەیە، هەروەها ساڵانە زیاتر لە (35) هەزار قوتابی و خوێندکار لەو زانکۆیەدا دەخوێنن، ئەمە جگە لە بوونی چەند زانکۆیەکی تری ئەهلی و حکومی، هەروەها بەڕێوەبەرایەتی گشتی پەروەردەی سلێمانی زیاتر لە (48) هەزار کارمەندی هەیە، بێگومان زیاتر لە (24) هەزاریان مامۆستان، ئەمە بێجگە لە سەندیکای ڕۆژنامەنووسان و نوسەران کە هەریەکەیان چەند هەزار ئەندامێکیان هەیە، لەگەڵ بوونی چەندین سەنتەرو ڕێکخراوی ڕۆشنبیری، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا هەتا ئێستا تیراژی کتێبی کوردی (500) دانەی تێپەڕ نەکردووە، هەروەها فرۆشتن و بڵاوبوونەوەی زۆر زەحمەتەو زۆرێک لە چاپکراوەکان کەمتر لە (100) دانەی لێ دەفرۆشرێت، هەروەها ڕێژەی کتێبی چاپکراوی ساڵانە لە ئاستێکی لاوازدایە. لێرەدا هەوڵ دەدەین ئاماژە بە گرنگترین هۆیەکانی لاوازی ئاستی خوێندنەوە لە کوردستاندا بکەین، لە گرنگترین ئەو هۆیانە: یەکەم/ پرۆسەی پەروەردە: پرۆسەی پەروەردە کار لەسەر گەشەپێدانی توانای مەعریفی تاک ناکات، بەڵکو لە یەکەم ڕۆژی خوێندنەوە فێری ئەوەمان دەکات بخوێنین بۆ ئەوەی دوا ڕۆژمان هەبێت، واتە هەوڵ بدەن بڕوانامە بەدەست بهێنن بۆ ئەوەی بتوانین بژێوی خۆمانی پێ دابین بکەین، واتە: لە پرۆسەی خوێندنی ئێمەدا بەدەستهێنانی بڕوانامەو دابینکردنی بژێوی ژیان سەنتەرە، زۆرجار ئەگەر کەسێک کتێب بخوێنێتەوە پێی دەڵێن تۆ خوێندنت تەواو کردووە بۆ کتێب دەخوێنیتەوە. دووەم/ کەلتوری کۆمەڵایەتی: خەمی ڕۆشنبیری و مەعریفە بەشێک نیە لە کەلتوری کۆمەڵایەتی ئێمە، هەتا ئێستایش خەمە ڕۆشنبیریەکان نەبوونەتە بەشێک لە کەلتوری کۆمەڵایەتی لای ئێمە. سێیەم/ بێبایەخی توانا ڕۆشنبیریەکان: هەتا ئێستا توانا ڕۆشنبیری و مەعریفیەکان جێگەی بایەخ و گرنگی نیە، بەداخەوە ئەوەندەی کەسانی لاواز لە ڕێگەی ناشایستەوە دەخرێنە شوێنی گرنگ ئەوەندە حساب بۆ تواناو لێوەشاوەیی ناکرێت. چوارەم/ قەیرانی دارایی: لاوازی ئاستی بژێوی تاکی کوردو ئەو هەموو کێشەو قەیرانە دارایی و ئابوریانەی تووشی وڵات و میللەت بووە بە درێژایی مێژوو کە کۆتاییەکەیان ئەم قەیرانەیە چەند ساڵێکە یەخەی ئەم وڵاتەی گرتووە، هەموو ئەمانە وایکردووە خەڵکی لە خەمی دابینکردنی بژێوی ڕۆژانەی خۆیدابێت زۆر کەم لە بیری خەمە ڕۆشنبیری و مەریفیەکاندا بێت. پێنجەم/ لاوازی ناوەندە زانستیەکان: ناوەندە زانستیەکانی کوردستان نەیاتوانیوە خوێندنەوەو هاوڕێتی کتێب بکەنە کەلتور لە کۆمەڵی کوردەواریدا، ڕەنگە ئەوانیش بەهۆی ململانێی فکری و ناوچەیەوە کاریگەری خراپیان هەبووبێت. شەشەم/ نا ئارامی سیاسی: شەڕو کۆچ و ڕەوی بەردەوامی کوردو سوتانی دێهات و شاری کوردستان بەدرێژایی مێژوو کاریگەری زۆریان هەبووە لەسەر تاکی کورد کە زۆر کەم بواری خەمە ڕۆشنبیری و مەعریفەکان بخوات و ئەرشیفخانەی هەبێت بۆ پاراستنی مێژوو کەلتوری خۆی. حەوتەم/ لاوازی زمان و ئاستی مەعریفی: کتێبی چاپکراو ڕۆژنامەو گۆڤارە کوردیەکان بەتایبەت لە دوای ڕاپەڕینەوە لە ڕووی ناوەرۆک و زمانەوە زۆر لاوازن، هەروەها ململانێی حزبی و ئایدۆلۆجی دواکەوتوانە، هەموو ئەمانەیش کاریگەری خراپیان هەبووە لەسەر دوور خستنەوەی تاکی کورد لە خۆشەویستی کتێب خوێندنەوە، بە تایبەتی لە دوای پرۆسەی گۆڕینی پرۆگرامی خوێندنەوە کتێبی قوتابخانەکان لە ڕووی زمان و ناوەرۆکەوە زۆر لاوازن و پڕن لە هەڵەی چاپ و بابەتی لاواز، هەموو ئەوانە ڕۆڵی گەورە دەبینن لە پێگەیاندنی نەوەیەکی دژە کتێب و خوێندنەوە لە ئێستاو داهاتوودا. هەشتەم: تۆڕەکانی ئەنتەرنێت و کەناڵە ئاسمانیەکان: سەرقاڵی خەڵکی بە تۆڕەکانی ئەنتەرنێت و دانیشتن لەبەرامبەر کەناڵەکانی تیڤی، بەشێکی زۆری کاتی خەڵکی بە هەدەر دەدەن بێ ئەوەی بتوانن لە ڕووی فکری و ڕۆشنبیریەوە شوێنی کتێب بگرنەوە، بەڵکو زیاتر بۆ کات بەسەربردنەو هیچی تر. ئەمانە بەشێک بوون لەو هۆیانەی کە ڕۆڵی کاراو کاریگەریان هەبووە لەسەر لاوازی ئاستی خوێندنەوەو خۆشەویستی کتێب لای تاکی کورد.
created by Avesta Group and powered by Microsoft Azure