23/4/2019 02:17 PM

ئەدەبیاتی مام جەلال و نووسین 1933- 4/9/2017



سامی قادر
شاسواری ڕێی خەبات و شۆڕش و كوردایەتی، پێشمەرگە و رێبەر و سەرۆك، روناكبیر و نووسەر و زمانزان و لێزان، مامی كۆڵنەدان و تێكۆشان، مام جەلال-ی خۆشناو لەسەر زمان و لەناو دڵان، درەوشاوە لە ئاسمانی كورد و كوردستان و هەڵكەوتوو لە ناوچەكە و جیهان.
دوای ئەوەی دێی كەلكانی دامێنی كێوی كۆسرەت سەر بە ناحیەی میرزا رۆستەم، كە ژێر ئاوی دەریاچەی دوكان كەوتووە و ئێستا سەر بە ناحیەی خەلەكانە، بەجێ دەهێڵێ و لە شاری كۆیە دەگیرسێتەوە دەچێتە بەر خوێندن، هەر لەو ساتەوە بلیمەتی و بەهرە و تواناكانی دەردەكەون و دەدرەوشێنەوە و دەست دەكا بە خوێندن و خوێندنەوە و خۆپەروەردەكردن، لەناو هاوتەمەنەكانی دەردەكەوێ و هەمیشە لە ریزی پێشەوە و جێی سەرنج و مایەی سەرسوڕمانی مامۆستا و پەروەردەكارانی دەبێ، لە تەمەنی سیانزە ساڵیدا لەگەڵ ژمارەیەك لە هاوڕێ خوێندكارەكانی بە رێنمایی یەك لە مامۆستاكانی كۆمەڵەی پێشكەوتنی خوێندەواری KPX وەك كۆمەڵەیەكی نهێنی دادەمەزرێنن و دەبێتە سكرتێری كۆمەڵە. لە هەمان كاتدا دەبێتە ئابۆنە لە مەكتەبەی حاجی قادری كۆیی كە وەك مەڵبەندێكی رۆشنبیری سەر بە پارتی دیموكراتی كورد بوو، لێرەوەش كەرەستیەكی باشی روناكبیری لا گەڵاڵە دەبێ و لە كۆڕی هونەری و گفتوگۆ و مشتومڕی سیاسی پێگەیەكی دیار داگیر دەكا و تێكەڵ بە ژیانی حزبایەتی دەبێ و تیایدا پێش دەكەوێ و بەرەو پێش دەچێ. لەگەڵ بردە و بەردەی ژیان، سەرباری دوورخستنەوە و زیندان و بەرچاوكردن بەبێ كۆڵدان كاری رێكخراوەیی و حزبی رادەپەڕێنێ و رۆڵی بەرچاو لە رابەرایەتی دەبینێ، لەناو ئەم جەنجاڵیەشدا قەلەم بە دەستەوە دەگرێ و لە رۆژنامە و نووسینی بەپێز شوێنی خۆی دەگرێ. 
نووسینەكانی لە روانگەیەكی نەتەوەیی چەپگەرا بووە، وەك گوزارشتێك لەو دید و بۆچونانەی لە ناخیدا لە پێناو پێش خستنی نەتەوەی كورد و بەدیهێنانی ئاوات و ئامانجە دیموكراسیەكان بۆ ئازاد بوون لە جەور و ستەم و نا بەرامبەری و چەوسانەوە كە هەموو ژیانی خۆی بۆ تەرخان كردووە و بۆی تێكۆشاوە. دەسپێكی نووسینی (مام جەلال) دەگەڕێتەوە بۆ كۆتایی چلەكانی سەدەی رابردوو، لە یادی نەورۆزی 1948 نووسیوە و دەڵێ : منیش وتارێكم هەبوو، ئەوە سێیەمین جار بوو كە لە نەورۆزدا خوتبەم دەخوێندەوە، یەكەمین جار خۆم خوتبەیەكی كورتم نووسیبۆوە و خوێندمەوە، ساڵی 1947 یش لێپرسراوی پارتی خوتبەی بۆ نووسیبومەوە بە تایبەتی مامۆستا حەمەدەین مەعروف هی ساڵی 1948 خۆم نووسیبومەوە و مامۆستا عەلی عەبدوڵڵا بۆی تەسحیح كردبووم.1  ئەمە پێمان دەڵێ ساڵی 1948 سێیەم نەورۆز بووە خوتبەی تیادا خوێندۆتەوە كەواتە یەكەم خوتبەی كە خۆی نووسیویەوە دەكەوێتە نەورۆزی 1946 كەواتە یەكەم وتار كە نووسیویەتی دەكەوێتە ئەو ساڵەوە. هەر لە هەمان ساڵدا بە چونە ناو كاری سیاسی یەوە لە (رزگاری) ئۆرگانی پارتی دیموكراتی كورد كورتە وتارێكی لەژێر ناوی خوازراوی (ئاگر)دا بڵاوكردۆتەوە. جا لەبەرئەوەی ژمارەكانی رزگاری لەبەردەستدا نین ناتوانین بڵێین ئەم نووسینە یان وتارە لەسەر چی نووسراوە، ئاخۆ پاش ئەم نووسینەش چیتری بڵاوكردۆتەوە یاخود نه‌و . ئەوە دەبێ چاوەڕێ بین تا رۆژێك ژمارەكانی (رزگاری) لە شوێنێك سەر دەردەهێنن و دەكەوێتە بەردەست بۆ ئەوەی ئەم بابەتە بە تەواوی ساغ بكرێتەوە. شایانی گوتنە (رزگاری) وەك لە رابەری رۆژنامەنووسی كورد لە ئامادەكردنی هەردوو بەرێزان عەبدوڵڵا زەنگەنە و رەفیق صالح ئەحمەد دا هاتووە گۆڤاری رزگاری ئۆرگانی پارتی دیموكراتی كورد و دواتر پارتی دیموكراتی كوردستان بووە2، بەڵام لە هەندێك سەرچاوە بە رۆژنامە ناوی بردراوە3.
دوای ئەوەی لە بورای رێكخراوەیی وەك نوێنەری قوتابیانی كۆیە دەچێتە بەغدا پاشان ساڵی 1953 سەرپەرشتی یەكەم كۆنگرەی (ی.ق.ك) دەكات، لەم كۆنگرەیە بە سكرتێر هەڵدەبژێردرێ نامیلكەیەك بەناوی (زەرورەتی بوونی یەكێتی قوتابیانی كوردستان) دەنوسێ و بڵاودەكاتەوە 4 . 
لە چاوپێكەوتنێكدا مام جەلال دەڵێ : یەكەم جار دەستم بە نووسین كرد وەك پەیامنێر بووم بۆ گۆڤاری رزگاری كە لە ئۆرگانی پارتی دیموكراتی كورد لە عیراق بوو، هەواڵیكم بڵاوكردەوە دوایی چەند شتێكی دیكەم. 
پرسیار: ئەو یەكەم هەواڵەت لە بیر نیە؟ 
مام جەلال : نەوەڵا لە بیرم نیە، من لە كۆیە بووم، بەڵام نازانم  لەسەر چی بوو بە راستی دوای ئەوە كە لە خوێندكاران دەستمان بە ئیش كرد یەكەم شت كە نووسیم ئەوكاتە ئێمە دامەزراندنی یەكێتی قوتابیانی كوردستانمان كرد لە شوباتی 1953 یەكەمین شت كە نووسینم ئەوە بووە، یەكێتی قوتابیانی كوردستان بۆ؟ اتحاد گلبە كردستان لماژا؟ دیار بوو ووردە ووردە فێربووم بە زمانی كوردی و عەرەبی شتم دەنووسی. 
پرسیار: بە چ نازناوێك؟ 
مام جەلال : جۆرەها نازناوم هەبوو، لە رزگاری بەناوی ئاگر دەمنوسی، لە خەبات ماوەیك بەناوی پیرۆت دەمنوسی، هەندێ جار لە گۆڤارەكانی تردا بەناوی زانا دەمنوسی . بە تایبەتی لە گۆڤارەكانی كۆمەڵەدا، زانا ، توانا هەروەها زۆرجاریش بەناوی خۆم دەمنوسی.5
لەدوای سەركەوتنی شۆڕشی 14ی تەموز و روخانی رژێمی پاشایەتی مۆڵەت بە بڵاوكردنەوەی رۆژنامە و گۆڤاری كوردی درا، ئەوكات مام جەلال پێشنیاری بۆ ئیبراهیم ئەحمەد كرد، كە سكرتێری پارتی دیموكراتی كوردستانی ئەوسا بوو كە كار بكەین بۆ دەركردنی گۆڤارێك بەناوی (رزگاری)6 ، ئەوە بوو لە 1959 ئیمتیازی دەركردنی گۆڤارەكە درا بە ساڵح حەیدەری و سەرۆكی نووسین و لێپرسیاری پارێزەر فوئاد جەلال و هەڵسوڕێنەری جەلال تاڵەبانی بوو، سێ ژمارەی لێ بڵاوكرایەوە، ژمارە یەك لە 10ی شوباتی 1959 و جووت ژمارەی (2-3) لە نیسانی 1959 بڵاوكراوەتەوە7. ئەم گۆڤاری (رزگاری)یە جیایە لە (رزگاری) كە لە پێشتر ئاماژەمان پێدا . 
ساڵی 1961 رۆژنامەیەك بەناوی (كوردستان) كە رۆژنامەیەكی سیاسی رۆژانە بوو لە بەغدا هەفتانە دەرچووە، سەرنووسەرەكەی مام جەلال بووە، تەنیا (5) ژمارەی لێ بڵاوكراوەتەوە. ژمارە (1) لە 4/3/1961 و ژمارە (5)یش لە 1/4/1961 بڵاوكراوەتەوە. 8
دوای ئەوەی مام جەلال دەبێتە ئەندامی مەكتەبی سیاسی پارتی دیموكراتی كوردستان لە هەمان كاتدا ئەفسەری یەدەگ دەبێت لە كەتیبەی چوارەمی تانك، بەڵام ئەو لە كاری رۆژنامەگەری دانابڕێ بەناوی خوازراوی (پیرۆت) بەردەوام دەبێت لە نووسین، لە رۆژنامەی خەبات بە هەردوو زمانی كوردی و عەرەبی چەندین وتاری حەماسەت ئامێز و مێژوویی و ئەدەبی بەرهەمی ئەو قۆناغەن. بەشێك لەم نووسینانەی لە نامیلكەیەك بەناوی "یاداشتەكانم"9 (ئامانج) لە عەرەبی یەوە وەریگێڕاون و ساڵی 1996 بڵاوی كردونەتەوە.10 هەروەها بەرێز عەبدوڵڵا زەنگەنە لە وتاری دادگایی كردنی خەبات ئاماژە بە چەندین وتاری داوە كە لە گۆشە تایبەتەكەی خۆی بڵاوی كردونەتەوە. بە تایبەتی لە نووسینەكانی لە وەلامی دكتۆر عەبدولرەزاق محێدین و مامۆستا مەسعود محەمەد (هۆشیار) كە هەردووكیان لە رۆژنامەی (الحریە) وتاریان بڵاوكردبۆوە و هەڕەشەیان لە پارتی دەكرد مام جەلال بەناوی (پیرۆت) وەڵامی داونەتەوە11 . دكتۆر كەمال فوئاد باس لەوە دەكات مام جەلال بەناوی ئوستاد (بەشیر موشیر) وتارێكی دوور و درێژی لەسەر لێدوانەكانی عەباسخەلعەتبەری كە ساڵی 1961 ببوە وەزیری دەرەوەی ئیران لە رۆژنامەی خەبات بە مانشێتی گەورە نووسراوە " مامۆستا بەشیر موشیر وەڵامی لێدوانەكانی وەزیری دەرەوەی ئیران دەداتەوە"12 . لە گۆڤاری (كۆمەڵە) ئۆرگانی ناوەندی كۆمەڵەی رەنجدەرانی كوردستان مام جەلال چەند باسێكی تیۆری بەناوی خوازراوی (توانا) بڵاوكردۆتەوە كە بۆ ئەو كاتە بایەخی زۆری هەبووە لە گەڵاڵەكردنی بیری چەپ لەناو رێكخستن و خوێنەرانی گۆڤاری كۆمەڵە.13 
ئامانج لە نامیلكەی (مام جەلال – ژیان و خەباتی قەڵەم و كوردایەتی) كە لە ساڵی 1996 بە چاپی گەیاندووە ، (سەبارەت بە سەفەرەكەی مام جەلال بۆ سۆڤیەت لە پەراوێزی بەشداری كردنی لە میهرەجانی لاوان و قوتابیانی جیهان لە وارشۆ لە لاپەڕە (25) نوسیویەتی : لە مۆسكۆ ماوەتەوە و هەوڵی داوە، سۆڤیەت رازی بكات بۆ پشتیوانی خەباتی گەلی كورد لە رادیۆی مۆسكۆوە بە ناوی (حەمەدەمین) و وتارێكی بە عەرەبی خوێندۆتەوە و لە رۆژنامەی (ئیزڤێستیا)شدا بە ئیملای ئەو (وڵاتە) وتارێكی بڵاوكردۆتەوە لەسەر عیراق.
تا ئێرە ئاماژەمان بەوەدا كە مام جەلال نوسینەكانی بەناوی (مام جەلال ، جەلال تاڵەبانی) و بەناوە خوازراوەكانی (ئاگر، پیرۆت، بەشیر موشیر، حەمەدەمین، توانا) نامەكانیشی بە هەردوو ناوی ابوشلال ، مجنون الدولە بڵاوكردۆتەوە،14 وە یەكێك بووە كە خولیای رۆژنامەوانی بووە، رۆژنامەنووس (مەعد فەیاز) لە چاوپێكەوتنی دا لەگەڵ مام جەلال نووسیویەتی: لە میانی گفتوگۆكانی لەگەڵماندا دانی بەوە دادەنا كە لە رۆژنامەگەرییەوە نزیكترە تا لە سیاسەت، لە نێوان ساڵانی 1959-1960 دا سەرنووسەری رۆژنامەی كوردستان بووە بە زمانی كوردی لە بەغدا دەرچووە، هەروەك بە بەردەوامی لە رۆژنامەی خەباتدا دەینووسی لە رۆژنامەنووسە پێشڕەوەكانی عیراق بوو، چونكە ئەندامی دەستەی بەرێوەبردنی یەكەم سەندیكای رۆژنامەنووسانی عیراق بووە كە محەمەد مەهدی جەواهیری شاعیر سەرۆكایەتی دەكرد، بە گوێرەی قسەكانی (ئاواتم ئەوە بوو كە رۆژنامەیەك لە سایەی عیراقێكی دیموكراتدا دەربكەم)15.
مام جەلال ئەگەر چی وەك كارێزمایەكی مەزن لە كوردستان و عیراق و ناوچەكە و جیهان دەركەوتووە، بە ستونی و ئاسۆیی لە ئاستی زۆر بەرز لێی روانراوە و گوێ لێ گیراو بووە، كاریگەری بەسەر پانتایی سیاسەت و كایەكانی تری ژیاندا هەبووە، لەگەڵ ئەوەشدا ئەو خولیایەی لە سەرەتاوە هەیبووە بۆ رۆژنامەگەری و نووسین هەر لەگەڵیدا ماوەتەوە و خاوەنی رۆژنامەیەك بێت كاری تێدا بكات. 
بێ لەوە مام جەلال چەندین پەرتوكی نایابی لەسەر دۆزی كورد و مەسەلەی مافی چارەی خۆنوسینی كورد نووسیوە هەندێكیان بەناوی خۆی و هەندێكیانی بەناوی (م.س) و هەندێكی تری بێ ناو بڵاوكردۆتەوە، جگە لە دەیان وتار و چاوپێكەوتن و لێدوانی رادیۆیی و تەلەفزیۆنی و كۆڕ و سیمینار و كۆبونەوەی حزبی و جەماوەری و نامەی سیاسی و هی تر بە هەردوو زمانی عەرەبی و كوردی ئەگەر هەموو ئەو نووسین و وتار و لێدوانانە كە لە چل و پەنجاكانی سەدەی رابردووەوە بەناوی خۆی و ناوی خوزراو و ئەوانەی بێ ناو بڵاوكردونەتەوە بناسرێنەوە و دووبارە كۆبكرێنەوە بێ گومان دەبێتە چەندین بەرگ، و كەرستەیەكی زۆرباش بۆ نوسەر و لێكۆڵیار و ئەكادیمستان پێك دەهێنێ بۆ وەستان لەسەر مێژووی سیاسی كوردستان و عیراق و ناوچەكە و تێگەیشتن لە بیری نیشتمانی و نەتەوەیی و زانستیانەی ئەو كەڵە پیاوەی جێ پەنجەی بەسەر روداوە گەرمەكانی زیاتر لە (60) ساڵی رابردوو هەیە. 
نووسینەكانی مام : 
1-كوردایەتی – بزوتنەوەی رزگاری نەتەوایەتی گەلی كوردستانە. چاپخانەی خەبات -1946.
ئەم نامیلەكەیە ئەندازەی نیوفۆلسكابە، 202 لاپەڕەیە. وەك لە پێشەكەی چاپی سێیەمی دا لە 10/12/1964 نووسەر ئاگاداریەكی پێویستی نووسیوە تیایدا هاتووە، ئەم نامیلەكەیە گەڵاڵەكەی وەختی خۆی ساڵی 1959 نووسراوە و ساڵی 1960 بە شێوەی دەرس لە قوتابخانەی هۆشیاری دا كە بۆ هەندێ لە ئەندامانی پ.د.ك لە سلێمانی كرابۆوە گوتویەتیەوە، پاشان لقی سلێمانی (پ.د.ك) بە رۆنیۆ لە كانونی دووەمی 1961 بڵاویان كردۆتەوە. 
گۆڤاری رزگاری لە چەند ژمارەیەكدا چەند لاپەڕەیەكی لە كتێبی كوردایەتی بڵاوكردۆتەوە16.
هەر سەبارەت بە كوردایەتی نووسراوە، كوردایەتی وەك ناوێكی مێژوویی بۆ بزوتنەوەی رزگاری نەتەوایەتی گەلی كوردستان باسی لێوە كراوە17. ئەم نامیلكەیە بەناوی جەلال تاڵەبانی بڵاوكراوەتەوە.
2-الاشتراكیە و القچیە القومیە و المسالە الكردیە فی العراق . لێكۆڵینەوەیەكە پێشكەش بە كۆنفرانسی سۆسیالیزم لە نیشتمانی عەرەبی كراوە، كە لە نێوان 22تا28 مایسی 1967 لە جەزائیری پایتەخت بەستراوە، مام جەلال وەك نوێنەری كورد تیایدا ئامادە بووە، دواتر لە 2/8/1967 لە بەكرەجۆ بە قەبارەی نیو فۆلسكاب تایپ كراوە و راكێشراوە، كۆی لاپەڕەكانی (53) لاپەڕەیە، پێشەكی و چەند سەرباسێك دەگرێتە خۆی: 
سۆسیالیزم و مەسەلەی نەتەوایەتی.
سۆسیالیستانی عەرەب و بزاوتی رزگاری گەلان و مەسەلەی كورد.
هەڵوێستی پارتی نیشتمانی دیموكراسی.
هەڵوێستی پارتی بەعسی عەرەبی سۆسیالیستی.
هەڵوێستی سۆسیالیست و یەكێتی خوازە ناسریەكان.
چارەسەری سۆسیالیستانەی مەسەلەی كورد.
سۆسیالیستە عەرەبەكان چۆن چارەسەری مەسەلەی كوردیان كرد.
جیابوونەوە دژ بە بەرژەوەندی یە راستەقینەكانی گەلی كورد.
خەباتی هاوبەشی شۆرشگێڕانە تاقە رێگای دروستی چارەسەری سۆسیالیستانەی مەسەلەی كوردە. 
ئەم لێكۆڵینە بە پێزە بەناوی (جەلال تاڵەبانی) بڵاوكراوەتەوە . 
3-الجبهە الوگنیە المتحدە- چرورتها، گبیعتها، اهدافها، مستلزماتها. 
ئەم نامیلكەیە بە ئەندازەی نیو فۆلسكاب، بە رۆنیۆ راكێشراوە، 226 لاپەڕەیە و چوار فەسڵە. ناوەڕۆكەكەی بریتی یە لە لێكۆڵینەوە لە مەڕ بەرەی یەكگرتووە نیشتمانی لە گۆشە نیگای مێژوویی و چۆنیەتی دەركەوتن و پەرەسەندنی چەمكەكە لە سروشتە چینایەتیەكەی و رۆڵی چینە كۆمەڵایەتیە پێشكەوتووخوازەكان تیایدا بە پێی رۆڵ بینیان لە خەباتی رزگاری و نیشتمانی و دیموكراسی دا كە بەرەی یەكگرتووی نیشتمانی، هاوپەیمانیەتی هێزە كارەكتەرەكان بەرجەستە دەكات، بۆیە نووسەر بە زمانی عەرەبی نووسیویەتی وەك خۆی ئاماژەی پێ داوە تا " سەرەنجی خوێنەری عەرەب" بۆ ئەوە رابكێشێ كە ئەم هات و هاوارەی دیماگۆگیەتی وردە بورژاو ناویەتیەوە بەرامبەر بە سۆسیالیزم و رێوشوێنە سۆسیالیستەكانی قۆناغی شۆڕشی نیشتمانی دیموكراسی. ئەم نامیلكەیە بەناوی " مام جەلال" بڵاوكراوەتەوە.
4-كردستان و الحركە القومیە الكردیە. بقلم جلال الگالبانی. منشورات النور ، الگبعە الاولی . بغداد 1970 . لە بەرگی دواوەی ئەم پەرتوكە نووسراوە مۆسسە العامە للصحافە و الگباعە. مگبعە الجمهوریە – بغداد – 1969 . 
ئەم پەرتوكە لە پێشەكیەك و چوار فەسڵ پێكهاتووە (219) لاپەڕەیە لە فەسڵی یەكەمدا باس لە كورتەیەكی مێژوویی دەربارەی گەلی كورد و كوردستان یان وڵاتی كوردان و زمان و ئەدەب و سیفەت و خەسڵەتە نەتەوەییەكانی گەلی كورد كردووە. لە فەسڵی دووەمدا بە ناونیشانی بزووتنەوەی رزگاری نەتەوەیی كورد، ئاماژە بە سەرهەڵدان و شێواز و سروشت و پەرەسەندن و ئامانجەكانی بزووتنەوەكە دەكا. لە فەسڵی سێیەمدا بە سەردێری شۆڕشی نیشتمانی و رزگاریخوازی كورد، باسی سروشتی شۆڕشی كورد و  شۆڕشی شەمزینان و شۆڕشی كورد بە سەركردایەتی شێخ مەحمود و سیاسەتی ئیستعماری بەریتانی و شۆڕشی كورد و كۆماری كوردستانی دیموكراتی و هۆكارەكانی سەرنەكەوتنی شۆڕشی كوردە. لە فەسڵی چوارەمدا بە ناویشانی پ.د.ك پێشڕەوی خەباتی گەلی كورد پەنجەی بۆ كورتەیەك لەبارەی حزب و دەستكەوتەكانی لە بواری خەباتی نیشتمانی و حزب و شۆڕش و كۆماری 14ی تەموز و حزب و حوكمی عەبدولكەریم قاسم و حزب و دیموكراسیەت و حزب و دژایەتی جیابونەوە و لكاندن و حزب و بزووتنەوەی رزگاریخوازی عەرەبی. حزب و یەكێتی عیراق كردووە. لەكاتی دەرچوونی ئەم پەرتووكە گۆڤاری رزگاری كە گۆڤارێكی هەفتانەی گشتی بوو، لە سلێمانی دەردەچوو لە ژمارە (12)ی 7 شوباتی 1970 لەسەر بەرگی دواوەی گۆڤارەكە بە باڵا دابڕین و ناساندنێكی بۆ نووسیوە بەم شێوەیە: بۆ یەكەمین كەرەت لە مێژووی نەتەوەی كوردا نووسراوێك لەسەر مێژووی كورد و بزووتنەوەی كوردایەتی بە زمانی نەتەوەی عەرەبی هاوخەباتمان بە قەلەمی بلیمەتێكی هەڵكەوتووی رۆژهەڵات كوڕی شۆڕشگێڕی دڵسۆزی نەتەوەی كورد مامۆستا جەلال تاڵەبانی كەوتە دەست خوێندەواران. گرنگی ئەم نووسراوە لەوە دایە كە : 
یەكەم : بۆ یەكەمین جار نووسەرێكی كورد بە بێ لایەنی و پشت ئەستوری بە ژمارەیەكی زۆر سەرچاوەی ئینگلیزی و عەرەبی و فارسی و كوردی .. وە هەندێ ئەڵمانی و روسی و فەرەنسی بە گیانێكی عیلمی و مەوزوعی لە مێژووی كۆن و نوێ ی كورد ئەكۆڵێتەوە لە رووی ئابوری و كۆمەڵایەتی و سیاسی و فەرهەنگی یەوە. 
دووەم: بۆ یەكەمین جار نوسەرێكی كورد، بە شارەزایی یەوە دوای لێكۆڵینەوەیەكی قوڵی چەند ساڵە بزوتنەوەی كوردایەتی لە باری سەرنجی چینایەتی یەوە شی ئەكاتەوە، لایەنە سلبی و ئیجابیەكانی دەرئەخا، هۆی شكان و بە ئامانج نەگەیشتنی روون ئەكاتەوە و دەرس و پەندی شۆڕشگێڕانەی لێ هەڵ ئەهێنجێ. 
سێ یەم: گرنگیەكی تری ئەم نووسراوە لەوەدا دەرئەكەوێ كە كابرایەكی ئەكادیمی بێ ئیشوكار – نەینووسیوەتەوە بەڵكو بەرهەمی رەنج و بیركردنەوەی یەكێكە كە خۆی بۆ مەسەلەكە تەرخان كردووە و لەناو ئەشكەوتی تاریك و لە پەنای تاوێری بەرد و لەناو سەنگەرەكانی پێشمەرگەكاندا سەڕەرای سەرقاڵی بە كاری پێشمەرگانە و سەركردایەتی خەباتی چەكدار و كاری سیاسی و پارتایەتی ماوەی نووسینی پەیدا كردووە و بەرهەمەكەش بە كاملی و رێك و پێكی یە. 
شایانی باسە ئەم پەرتوكە نایابە لە چاپی دووەمیدا فەسڵی پێنجەمی لەژێرناوی "نەتەوەی كورد بەرەو كوێ" بۆ زیاد كردووە. ئەم چاپی دووەمە دەستكاری كراوە و لە چاپخانەی (دار الگلیعە للگباعە و النشر) چاپ كراوە كۆی لاپەرٍەكانی (446) لاپەرٍِەیە.
چاپی یەكەمی ئەم پەرتووكە لەلایەن (ح.ا) كراوەتە كوردی، كتێبخانەی جەمالی عەلی باپیر بە ناونیشانی (كوردستان و بزوتنەوەی نەتەوەیی كورد) بە پێنووسی (جەلال تاڵەبانی) بڵاوی كردۆتەوە. ساڵی چاپ 2011 شوێنی چاپی لەسەر نە نووسراوە، لە بەرێوەبەرایەتی گشتی كتێبخانە گشتیەكان ژمارە (1726)ی ساڵی 2011ی پێدراوە (327) لاپەڕەیە. لەم وەرگێڕانەدا پێشەكی و دوو لاپەڕە لە فەسڵی یەك وەرنەگێڕدراون. دەبوایە وەرگێر فەسڵی پێنجی كە لە چاپی دووەمی عەرەبیدا بۆی زیاد كراوە، وەربگێڕێ و بخرێتە سەری بۆ تەواو پوخت بوونی پەرتووكەكە.
5-یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان بۆچی – ئەم نامیلكەیە بە زمانی عەرەبی (مام جەلال) ساڵی 1976 نووسیویەتی بەبێ ئەوەی ناوی بخرێتە سەر نامیلكەكە، دواتر شەهید ئارام كردوویەتی بە كوردی و بڵاوكراوەتەوە تا ئێستا چەندین چاپی لێ بڵاوكراوەتەوە. ئەم نامیلكەیە شیكردنەوەی هەلومەرجی دوای هەرەسی شۆڕشی كورد و هەڵوێستی چینەكانی خەبات و مەسەلەی بەرەی نیشتمانی بە شێوەیەكی زانستیانە شیكردۆتەوە.
6-جۆشدانی خەبات دژی ئیمپرالیزم و فاشیزم و نۆكەرەكانیان بۆ سەربەخۆیی و دیموكراسی و ئۆتۆنۆمی. جەلال تاڵەبانی – لە بڵاوكراوەكانی (ی.ن.ك)ە. ساڵی 1980، (85) لاپەڕەیە و ناوی چاپخانەی بەسەرەوە نی یە. لە بنەڕەتدا ئەم نامیلكەیە دوو راپۆرتە بۆ كۆبوونەوە فراوانەكانی كۆمیتەی سەركردایەتی (ی.ن.ك) لە خری ناوزەنگ لە 2 تا 20 مارتی 1980. دوای دەستكاری كردن و پەسندكردنی بەم شێوەیە بڵاوكراوەتەوە. ناوەڕۆكی ئەم نامیلكەیە بە قارەمانیەتی سەركردەكان و رێبەر سیاسی و عەسكەریەكان هەڵدەدا كە لە ریزی پێشەوەی نەبەردیدا مێژووی پڕ لە شانازی شۆڕشی گەل و مێژووی یەكێتی تۆمار دەكەن. و دوژمنەكانی كوردایەتی و كورد و كوردستان دەستنیشان دەكا و ئاماژە بەو دۆخە لەبارە دەكا بۆ (ی.ن.ك)، كە لە كۆڕی هاوكاری نیشتمانیدا گۆی هونەر دەباتەوە. هەروەها باس لە رۆڵی هێزەكانی تر دەكا لە ململانێ ی (ی.ن.ك) و دوژمندا، و دەست نیشانكردنی سیاسەتی راست و رەوا و ئەركەكانی (ی.ن.ك) و هاوخەباتی بەشەكانی كوردایەتی هەموو كوردستان و هێزە شۆڕشگێڕەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست ئینجا ئاماژە بە چوونە ناو خەڵك و باشتر رێكخستنیان كراوە كە كانگەی هێز و ووزەی شۆڕش و (ی.ن.ك) و (ه.پ.ك)ن.
7-من جبال كردستان الی سدە الرئاسە – كتاب (روافد) من اصدارات مركز تنڤیمات بغداد للاتحاد الوگنی الكردستانی . بێ ساڵ و شوێنی چاپ. ئەو چاوپێكەوتنە رۆژنامەوانیەیە كە (مەعد فەیاز) لە رۆژنامەی ئەلشەرقوڵئەوسەت لەگەڵ مام جەلال ئەنجامی داوە بەسەر دە فەسڵدا دابەش كراوە و كۆی لاپەڕەكانی 184 لاپەڕەیە. 
8-بەشێك لە بیرەوەریەكانی مام جەلال. ئامادەكردنی مەعد فەیاز، وەرگێڕانی لە عەرەبی یەوە. سۆران عەلی – چاپی یەكەم، كەركوك ، 2009. زنجیرە (62) لە بڵاوكراوەكانی كۆمەڵەی روناكبیری و كۆمەڵایەتی كەركوك، هەمان چاوپێكەوتنی رۆژنامەی (ئەلشەرقولئەوسەت)ە، محەمەد شاكەلی، سەرۆكی كۆمەڵەی روناكبیری و كۆمەڵایەتی كەركوك بە رۆژمێژووی 20/10/2009 پێشەكیەكی حەوت لاپەڕەیی بۆ نووسیوە، وەرگێڕیش لە ژێر سەردێری (وتەیەك) چوار لاپەڕەی بۆ نووسیوە، عەبدولكەریم شێخانی كە هاوڕێ ی قوتابخانە و هەڤاڵی حزبی مام جەلال بووە بە سەردێری (دەروازە) 16 لاپەڕەی بۆ نووسیوە، لە لاپەڕٍەكانی دوایی یشدا چەندین وێنەی داناوە كە گوزارشت لە قۆناغەكانی ژیانی مام جەلال دەكات بە وێنە، بەر لەوەی وەك پەرتووك بڵاوبكرێتەوە بە زنجیرە لە رۆژنامەی (ئاسۆ) بلاوی كردۆتەوە كۆی لاپەڕەكانی (269) لاپەڕەیە بە قەبارەی نیو فولسكاب وەرگێڕی كوردی بە (21) بەش چاوپێكەوتنەكەی دابەش كردووە.
9-سێ ووتاری گرنگی هەڤاڵ مام جەلال سكرتێری گشتی (ی.ن.ك) -1991. بێ شوێنی چاپ. 90 لاپەڕەیە. ناوەڕۆكی نامیلكەكە بریتی یە لە : 
چاوپێكەوتنی رادیۆیی هەڤاڵ مام جەلال لەگەڵ ئێزگەی دەنگی گەلی كوردستان  لە 17/8/1991. 
هەڤاڵ مام جەلال بۆ جەماوەری هەولێر دەدوێ كە 29/8/1991 لە یاریگای ئیدارەی محەلی هەولێر بە ئامادەبوونی زیاتر لە 150 هەزار كەس كۆبوونەوە جەماوەریەكەی ئەنجام داوە.
رۆژی 11/9/1991 مام جەلال لە یادی 30 ساڵەی شۆڕشی ئەیلول لە یاریگای ئیدارەی محەلی ئەم وتارەی پێشكەش بە جەماوەری سلێمانی كرد زیاتر لە 250 هەزار كەس ئامادەی ئەم كۆبوونەوە جەماوەریە بوون.
10-بانگەوازی كوردایەتی . 1981 چاپخانەی شەهید ئیبراهیم عەزۆ.
ئەم نامیلكەیە دەنگی شۆڕشی عیراق پێشەكی بۆ نووسیوە لەبەر ئەوە لە ئێزگەی دەنگی شۆڕشی عیراق بە دەنگی خوودی مام جەلال دەقی بانگەوازی كوردایەتی لە 28ی تشرینی دووەمی 1981 خوێندراوەتەوە. بانگەوازەكە دەستپێشخەری مام جلال بۆ ئاشتبوونەوەی گشتی و بەدیهێنانی یەكریزی كورد لە خەباتیدا دژی رژێمی بەعس، دوای ئەوەی پارتی داوای ئاشتبوونەوەكە نوێنەرانی (حشع و حسك) بۆیان بردبوون ڕەت دەكەنەوە، (م.س)ی (ی.ن.ك) لە 12/12/1981 بەیاننامەیەك سەبارەت بە بانگەوازی كوردایەتی بڵاو دەكاتەوە، دەقی بەیاننامەكەش لەم نامیلكەیەدا بڵاو كراوەتەوە.
بانگەوازی كوردایەتی دوای 33 ساڵ وەك دۆكیومێنتێكی گرنگ لەلایەن خەلیل عارف جەرجیس دوبارە ئامادەكراوەتەوە بۆ چاپ و پێشەكی بۆ نووسیوە ئەكادیمیای هۆشیاری و پێگەیاندنی كادیران ساڵی 2014 لە دووتوێی (62) لاپەڕە بە قەبارەی نیوفۆڵسكاب بڵاوی كردۆتەوە.
11-وتاری بەرێز سكرتێری گشتی یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان لە سەیرانی نەورۆزی 1984 دا. نووسینی مام جەلال (20) لاپەڕە.
12-فێربوون و تێگەیشتن و بەكارهێنانی ماركسیزم لە خەباتدا – توانا (مام جەلال)، (132) لاپەڕە ساڵی 1989 چاپخانەی شەهید ئیبراهیم عەزۆ. ئەم نامیلكەیە كۆكراوەی ئەم پێنج وتارەیە كە لە گۆڤارەكانی كۆمەڵە بڵاوكراونەتەوە، بڕوانە پەراوێزی (13).
13-وتاری سكرتێری گشتی لە بیرەوەری دوانزەمین ساڵەی دامەزراندنی یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان، چاپخانەی شەهید ئیبراهیم عەزۆ 1987 . 48 لاپەڕە. 
چاپی دووەمی ئەم نامیلكەیە بە ناونیشانی (ئەركەكانی خەبات لە هەڵومەرجێكی دژواردا) مام جەلال، سلێمانی – 2011. چاپخانەی دەزگای چاپ و پەخشی حەمدی. لە بڵاوكراوەكانی ئەكادیمیای هۆشیاری و پێگەیاندنی كادیران ژمارەی زنجیرە (403)، فەرید ئەسەسەرد پێشەكی بۆ نووسیوە، كۆی لاپەڕەكانی (51) لاپەڕەیە. لە پێشەكیدا ئاماژە بەوە دراوە، ئەم وتارە وتاری سكرتێری گشتی یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان بەرێز جەلال تاڵەبانی یە بەبۆنەی یادی دوانزەهەمی دامەزراندنی (ی.ن.ك) كە رۆژی 1ی حوزەیرانی 1987 لە ئێزگەی دەنگی گەلی كوردستان بە دەنگی خۆی پەخشكرا چەند رۆژێك پێش یادەكە، وتارەكە لە گوندی یاخسەمەر كە بارەگای بەرێز سكرتێری گشتی لێ بوو، تۆمار كرا و دواتر لە رۆژی یادەكە لە ئێزگە، لە بەرگەڵو پەخشكرا. لە كۆتایی پێشەكیەدا نووسیوە پێویستە ئاماژە بە دوو خاڵ بكرێ. یەكێكیان ئەوەیە كە ئەم وتارە پەراوێزی لە خوار لاپەڕەكان بۆ كراوە كە لە چاپی ساڵی 1987 دا نیە. پاساوی ئەم پەراوێزانە ئەوەیە كە ئەم وتارە 24 ساڵی بەسەردا تێپەڕ بووە و هەندێ خاڵی تێدا باس كراوە، كە پێویستیان بە روون كردنەوەیە تاكو خوێنەری ئەم سەردەمە بە چاكی تێیان بگات. دووەمیشیان ئەوەیە كە ئەم ناونیشانەی بۆ چاپی دووەمی وتارەكە دانراوە، لە چاپی یەكەمدا نیە، زۆرتر وەك پێداویستیەكی رۆژنامەوانی. بە گونجاو زانرا وتارەكە ناونیشانێكی دیاریكراوی هەبێ كە لەگەڵ ناوەڕۆكەكەیدا و هەروەها لەگەڵ پێداویستیەكانی سەردەمدا بگونجێ.
14- بەهاری بوژاندنەوەی بیروباوەڕ – مام جەلال. بڵاوكراوەی كوردستانی نوێ ژمارە (1) بێ ساڵ و شوێنی چاپ. (103) لاپەڕە، قەوارە نیو فۆڵسكاب. ئەم نامیلكەیە كۆكراوەی دەقی ئەم وتارەیە كە هەڤاڵ مام جەلال لە مەراسیمی كردنەوەی كۆنفرانسی مەڵبەندی راپەڕین 4/4/1999، مەڵبەندی سێ ی هەولێر لە كۆیە 6/4/1999، مەڵبەندی دووی كەركوك 8/5/1999. پێشكەش بە هەڤاڵانی ئامادەبووی كۆنفرانسەكەی كردوون. وەك لە سەرنجێكی كوردستانی نوێ دا هاتووە: تێیدا رێنمایی هەڤاڵانی یەكێتیی نیشتمانیی كوردستانی كردووە بۆ : بە ئازادی بەرێوەچوون و سەرخستنی هەڵبژادنەكان، و پاراستنی یەكێتی ناو یەكێتی نیشتمانیی كوردستان و گەشەپێدانی رێكخستنەكان و گەڕانەوە بۆ سەرەتاكانی (ی.ن.ك) و بوژاندنەوەی بەهاری بیروباوەڕمان.
15-ارا‌و و احادیپ – جلال گالبانی – سلسلە اصدارات مكتب الاعلام المركزی (16) سنە 2003. كۆی لاپەڕەكانی (108). بێ شوێنی چاپ، قەبارە نیو فۆڵسكاب. ئەم نامیلكەیە هەڵبژاردەی ئەو دیدار و لێدوان چاوپێكەوتنانەیە كە هەڤاڵ مام جەلال لە گەشتەكەیدا بۆ وڵاتانی ئیقلیمی و عەرەبی و دیداری لەگەڵ بەرپرس و سەرۆك دەوڵەت و وەزیرانی دەرەوە لە میانەی كۆبونەوە و وتووێژ لەگەڵیان دەربارەی هەستیارترین كێشە نێودەوڵەتی و سیاسیەكان و كێشە گرنگ و چارەنوس سازەكانی عیراق كە بەشداریەكی كارای لە بنیاتنانی بنەمای نوێ ی پەیوەندی لە نێوان عیراق و ئەم دەوڵەتانە لەلایەك و بزوتنەوەی كوردستانی لەلایەكی ترەوە بینی جا بەو پێیەی هەڤاڵ مام جەلال وەك كەسایەتیەكی عیراقی و كوردستانی لە یەك كاتدا هەروەك خاوەنی شارەزایی و لێزانینەكی ئەوتۆیە كە دوژمن بەر لە دۆست شایەتی بۆ دەدەن ئەمەش پێگەیەكی  دیاری پێدەدا لەناو سەركردە عیراقیەكان لە كورد و عەرەب و توركمان و ئاشوری و لەم گەشتەیدا ژمارەیەك رۆژنامە و گۆڤار و ئاژانس و رادیۆ و لێدوان و چاوپێكەوتن و دیدارەكان لەگەڵ ساز داوە كە لەم نامیلكەیە كۆكراونەتەوە. وەك گۆڤاری (الاهرام)ی میسری رۆژنامەی (الوگن)ی سعودی، رۆژنامەی (القبس و الوگن و الرای العام)ی كوێتی، تەلەفزیۆنی (دریم)، رۆژنامەی (الخلیج)ی ئیماراتی و رۆژنامەی (الشرق الاوسگ)ی لەندەنی و رادیۆی (العراق الحر) و ئاژانسی فرانس پرێس و یەكێتی ئێزگە و تەلەفزیۆنی میسری و رۆژنامەی (الایام)ی بەحرێنی.
16-كوردستانی نوێ –م چۆن دەوێ؟ چەپكێك لە وتارەكانی هەڤاڵ مام جەلال لە رۆژنامەی كوردستانی نوێ دا. ئامادەكردنی: سۆران عەلی، سلێمانی . 2012. چاپخانەی شڤان ،چاپی یەكەم. لە بڵاوكراوەكانی رۆژنامەی كوردستانی نوێ یە كە تیایدا هاتووە، ئەوەی لەم كتێبەدا كۆكراوەتەوە هەموو ئەو وتار و قسەكانی هەڤاڵ مام جەلال نی یە، بەڵكو ئەمە بەشی هەرە زۆری ئەو نووسینانەیەتی كە تایبەت بە كوردستانی نوێ ی نووسیوون. 31 نووسینی هەڤاڵ مام جەلالی گرتۆتە خۆی.
17-الگریق الی الامام . لە بڵاوكراوەكانی یەكێتیی نیشتمانی كوردستان ، چاپخانەی مەكتەبی ناوەندی راگەیاندن – زنجیرە (25) بێ ساڵی چاپ ، ژمارەی لاپەڕە (300) ئەم پەرتووكە ناوەكەی لە نووسینێكی (مام جەلال) هاتووە كە لە 20ی نۆڤەنبەری 2003 لە رۆژنامەی (وۆڵ ستریت جۆرناڵ) بڵاوی كردۆتەوە ئەوكاتە سەرۆكی ئەنجومەنی حوكم بوو . لە وتارەكەیدا شانازی بەوەوە كردووە ئەو مانگەی سەرۆكایەتی ئەنجومەنی حوكم دەكا، مانگێكە پڕ لە روداوی گرنگ لە پێشەوەیان رێكەوتن ، لەمەڕ گواستنەوەی دەسەڵات لە نێوان هێزی هاوپەیمانی و ئەنجومەنی حوكم، كە نوێنەرایەتی گەلی ئازادبووی عیراق دەكات. لە ماوەی سەرۆكایەتی كردنی ئەم مانگەی (مام جەلال) لە ئەنجومەنی حوكم ، چەندین دیدار و چاوپێكەوتن و لێدوان و كۆنگرەی رۆژنامەوانی و نامە ناردن و بڕیار دەركردن لە رۆژنامە و گۆڤار و رادیۆ و تەلەفزیۆنی ئەنجام داوە و نامەی نووسیوە و سەرۆكایەتی وەفدی كردووە بۆ ئیران بۆ وەستان لەسەر كێشە سیاسی و ئابوری ئەمنیەكان. كە دەزگای ناوەندی راگەیاندنی (ی.ن.ك) لە دووتوێ ی ئەم پەرتوكە كۆی كردۆتەوە جگە لە پێشەكی و وتارەكەی هەڤاڵ مام جەلال .(37) دیدار و لێدوان و نامە و چاوپێكەوتن و دەقی رێكەوتنی ئەنجومەنی حوكم و دەسەڵاتی هاوپەیمانان دەربارەی رادەستكردنەوەی دەسەڵات بۆ عیراقیەكان بە هەردوو زمانی ئینگلیزی و عەرەبی. هەروەها دەقی ئەو بڕیارانەی لە ماوەی سەرۆكایەتی مام جەلال لەم مانگەدا لە ماوەی ئەنجومەنی حوكم دەركراون كە ژمارەیان (39) بڕیارە لە چەند پەڕی كۆتاییشدا هەڵبژاردەی ئەو رایانە بڵاوكراوەتەوە كە دەربارەی گرنگی سەرۆكایەتی تاڵەبانی نووسراون لەسەر بەرگی دواوەی پەرتوكەكە هاتووە : مامۆستا جەلال تاڵەبانی خاوەنی زۆرێك لە دیدی سیاسی رۆشن و بابەتیانەی ئاراستە كراوە، سەرباری بوونی سیفات و خەسڵەتی تایبەتی كە لە كەسایەتیە دەگمەن و پێگەیشتوەكەیدا كۆبۆتەوە كە بە دەگمەن لە یەكێكی تردا بەدی دەكرێت، ئەو سەركردەیەكی مەیدانی كارامە و بە بوێری و هەست كردن بە بەرپرسیاریەتی نیشتمانی هەڵسوكەوت لەگەڵ هونەری سەركردایەتی كردن دا دەكات هەروەها ئەو بیرەمەند و سیاسەتمەدار و پارێزەر و رۆژنامەوان و شرۆڤەكاری سیاسی و خاوەن گەنجینەیەكی زۆرە لە ئەزمونی كەلتوری و سیاسی و خەباتە نەك لەسەر ئاستی عیراق و بەس بەڵكو لەسەر ئاستی هەموو ناوچەكە.
18-لەگەڵ دامەزراندنی (ی.ن.ك) لە 1/6/1975 لە 22/5/1975 ، "مام جەلال" بەیاننامەی دامەزراندنی (ی.ن.ك) دەنووسێ و لە 1/6 رادەگەینرێ لەو بۆشاییە فیكری و سیاسی، سەربازی یە لە بەرەنجامی هەرەس هاتبووە ئارا، وەك نەوشیراون مستەفا ئەمین لە پەرتوكی (لە كەناری دانوبەوە بۆ خڕی ناوزەنگ) لاپەڕە (71)دا دەنووسێ، پێویست بوو یەكێتی ئۆرگان، یان وەكوو ئەڵێن (زمان حاڵ)ی هەبێ بۆ ئەوەی بیروبۆچونەكانی بە خەڵك بناسێنێ و هەڵوێستی خۆی لە روداوەكان دیاری بكا. بڕیاردرا بە عەرەبی (الشرارە) و بە كوردی (رێبازی نوێ) بڵاوبكرێتەوە.  
یەكەم ژمارەی (الشرارە) لە تشرینی دووەمی 1975 دەرچوو، ژمارە دوو لە كانونی دووەمی 1976 بڵاوكرایەوە، زۆری و وتارەكانی هەردوو ژمارە (مام جەلال) نووسی بووی. (رێبازی نوێ)ش ژمارە یەكی لە كانونی دووەمی 1976 دەرچوو كە سەروتاری مام جەلال نووسی بووی. دیارە لەم مێژووە نووسینی بەیاننامەی دامەزراندن و نامیلكەی یەكێتیی نیشتمانیی بۆ؟ و وتارەكانی رۆژنامەی الشرارە و سەروتاری رێبازی نوێ ، هەمووی بێ لەسەر دانانی ناوی مام جەلال بڵاوبونەتەوە. 
19-لە گفتوگۆیەكی چەند تەوەرەیی هەمەلایەندا مام جەلال بۆ LBC دەدوێ، بڵاوكراوەی بەشی روناكبیری – مەكتەبی رێكخستنی (ی.ن.ك)، زنجیرە 19، ساڵی 1998 بە قەبارەی 1/4 فۆلسكاب، 92 لاپەڕە. چاوپێكەوتنی كەناڵی فەزایی لوبنانی LBC یە رۆژی 25/11/1998 غەسان شەربل ی سەرنوسەری گۆڤاری (الوسگ) بە بەشداری پسپۆر و تایبەتمەندانی بوراە نێودەوڵەتیەكانی رۆژنامەی (النهار)ی لوبنانی، هەریەك لە دكتور محەمەد نورەدین، شارەز لە كاروباری توركیا، خانم رەند حەیدەر، لێكۆڵەرەوە لە كاروباری ئیسرائیل، و سالم شكور رۆژنامەنوسی عیراقی نیشتەجێی لوبنان و شارەزا لە كاروباری ئیران، چاوپێكەوتنێكی دوو كاتژمێری یە زۆر لە ووردەكاریەكانی رێكەوتننامەی واشنتۆن و بارودۆخی ئەوسا و ئاسۆی دوارۆژی كوردستان و عیراق و خۆرهەڵاتی ناوەراست بۆ رای گشتی عەرەبی رونكراوەتەوە.
20-عبر فچائیە LBC اللبنانیە، هیئە تحریر صحیفە النهار تحاور مام جلال. بڵاوكراوەی الاتحاد رۆژنامەی ناوەندی یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان. بە زمانی عەرەبی قەبارە نیوفۆلسكاب، 38 لاپەڕە، چەند وێنەیەكی رەنگاورەنگ گفتوگۆكەی تیادا بڵاوكراوەتەوە. ئەم دەقەی لە گفتوگۆیەكی چەند تەورەیی و هەمەلایەندا مام جەلال بۆ LBC دەدوێ . 
21-دەقی كۆنگرەی رۆژنامەنووسی هەڤال مام جەلال لەگەڵ كەناڵەكانی راگەیاندن دا. بڵاوكراوەی بەشی روناكبیری مەكتەبی رێكخستنی (ی.ن.ك)، زنجیرە 20، سلێمانی 1998، قەبارە 1/4 فۆلسكاب، 54 لاپەڕە. 
لەم نامیلكەیەدا هەڤاڵ مام جەلال لەگەڵ كەناڵەكانی راگەیاندنی، تەلەفزیۆنی سۆسیالیست، تەلەفزیۆنی یەكگرتوو، رادیۆی هاوپەیمانی، راگەیاندنی زەحەمەتكێشان، رۆژنامەی رێگای كوردستان، تەلەفزیۆنی ئازادی، ژمارەیەك لە رۆژنامەنووسان و راگەیاندنكاران. لە دەسپێكی كۆنگرەكەدا روونی كردۆتەوە كە ئێمە لە قۆناغێك داین كە دەبێ راگەیاندنی كوردستانی رۆڵی خۆی ببینێ بۆ پاراستن و بەدیهێنانی رێكەوتننامە مێژوویی یەكەی واشنتۆن و سەرەنجی بۆ دوو خاڵ دەربارەی رێكەوتنەكە راكێشاون كە : 
یەكەم: بایەخی مێژوویی و هەرێمی و دەولی ئەو رێكەوتنە، كە یەكەم جارە گەلی كورد لە پایتەختی گەورەترین وڵاتی دنیا رێكەوتننامەیەكی وا مۆر دەكات كە لە دووتوێدا مافە سەرەكیەكانی جولانەوەی رزگاری نیشتمانی دیموكراتی خەڵكی كوردستان كە لە ئێستادا خەڵكی كوردستان دەیخوازی تیادا تۆمار كراوە و مۆر كراوە، بە تایبەتی مافی گەلی عیراق بۆ عیراقێكی دیموكراتی پەرلەمانی فرە حزبی فیدراڵ، كە دروشمی سەرەكی خەڵكی كوردستان و عیراقیشە، بێ لەوە وەڵامی راشكاوانەی هەموو كەناڵەكانی تیایە لە مەڕ دۆخ و هەڵومەرجی ئەوسا و رێكەوتنەكە و ئایندەی گەلی كوردستان.
22-اتمنی ان لا تحدپ الحرب، النص الكامل للمقابلە التی اجرتها فچائیە (المستقبل) اللبنانی مع مام جلال فی برنامج ساعە سیاسیە. منشورات (الاتحاد) الصحیفە المركزیە للاتحاد الوگنی الكردستانی، مگبعە مكتب الاعلام المركزی للاوك، كانون الپانی ، 2003 . الحجم نصف فولسكاب، عدد الصفحات 28 . ئەم نامیلكەیە بە زمانی عەرەبی چاوپێكەوتنەكە سەرنووسەری رۆژنامەی (الشرق الاوسگ) مامۆستا عبدالرحمن الراشد، لە بەرنامەی (سەعاتێكی سیاسەت) دا  لە كەناڵی ئاسمانی المسقبل لەگەڵی ئەنجامداوە. 
23-هەڤاڵ مام جەلال بۆ كوردستانی نوێ و لە كوردستانی نوێ دەدوێت. بڵاوكراوەی بەشی روناكبیری مەكتەبی رێكخستن، زنجیرە 23 ، سلێمانی 1999 . قەبارە چارەك فۆلسكاب، 56 لاپەڕە. ئەم نامیلكەیە لە دوو بەش پێكهاتووە. بەشی یەكەمی چاوپێكەوتنەكە كەژاڵ ئەحمەد لە قەڵاچوالان بەبۆنەی تێپەربوونی حەوت ساڵ بەسەر دەرچوونی داگیرسانی هەشتەمین مۆمی رۆژنامەی كوردستانی نوێ لەگەڵ بەرێزی دا ئەنجامی داوە، بەشی دووەمی بریتی یە لە گوتارێكی مام جەلال لە یادی حەوت ساڵ بەسەر دەرچوونی كورستانی نوێ دا. لە دووتوێی نامیلكەكەدا تیشك خراوەتە سەر بیرۆكەی دەركردنی رۆژنامەیەكی رۆژانەی سیاسی لە كوردستانی ئازاد دا ئەو گرفتانەی لە سەرەتای دەرچواندنیدا  لە رووی جۆری دەرچواندن و نووسەران و پەیداكردنی كەلوپەلی پێویست بۆی و گرفتی دارایی و پەیداكردنی كاغەز و چاپەمەنی كراوە، هەروەها باس لەو دوو سەرەتایە كراوە كە رۆژنامەی كوردستانی نوێ نوێنەرایەتی (ی.ن.ك)ە پێویستە زمانحاڵی یەكێتی بێ، سەرەتای دووەمیش ئەوەیە كە نابێ هەر رۆژنامەیەكی سرفی حزبی بێ بەڵكو پانتایەكیش بۆ بیرورای ئازاد. لایەنی ئابوری، مێژوویی ، ئەدەبی و لایەنی كۆمەڵایەتی بدات و بایەخ بە وتار و نووسین و لێكۆڵینەوەی پێویست بدات. هەروەها رەخنە و پێشنیارەكان بۆ بەرەوپێش بردن و گەشەپێدانی خستۆتە ڕوو. لە بەشێكی تریدا روونی كردۆتەوە كە رۆژناتمەی كوردستانی نوێ بۆ یەكەم جارە لە مێژووی گەلی كورد دا لە بەشێكی رزگاركراوی كوردستاندا بە شێوەی رۆژانە، وەك رۆژنامەیەكی سیاسی دەردەچێ. سەبارەت بە ناوەكەشی ئەوە هاتووە كە : كوردستانی نوێ ناوێكە بۆ كوردستانی نوێ كە دوای راپەڕین هاتە كایەوە، ئەم كوردستانە هەر مانا جوگرافیەكەی ناگرێتەوە كە بریتی یە لە خاكی پیرۆزی نیشتمانی كوردان، بەڵكو مانایەكی سیاسیشی هەیە كە كوردستانێكی نوێمان گەرەكە. لە كوردستانێك كە بیر لە ئازادی و دیموكراسی و مافی مرۆڤ بێ، كوردستانێك كە هی خەڵكەكەی بێت لەلایەن خەڵكەكەیەوە بەرێوە بچن، لە پێناوی خەڵكەكەیدا گەشەی پێ بدرێت و ئاوەدان بكرێتەوە.
24-گوتاری هەڤاڵ مام جەلال بە بۆنەی رۆژی جیهانی ژنان . بڵاوكراوەی بەشی روناكبیری مەكتەبی رێكخستن، زنجیرە (24)، سلێمانی – 1999. قەبارە چارەگ فۆلسكاب، 32 لاپەڕە. 
ئەم نامیلكەیە باس لە 8 ی مارس ، رۆژی جیهانی ژنان دەكات، بەو پێیەی ژن لەم سەردەمە وەك مرۆڤ پێویستە بە هەموو مافە رەواكانی شاد بێت، تیایدا هاتووە ژن نیوەی كۆمەڵە و رۆڵیان لە هێزی بەرهەمهێنان دا هەیەپەروەردەی رۆڵەی داهاتووش لە ئەستۆیانە بۆیە دەبێ خەباتی ژنان بەشێك بێت لە خەباتی هێز و چین و توێژە چەوسێنراو و زۆرلێكراوەكانی كۆمەڵ هەم بەشێكن لە خەباتی ڕەوای رزگاری و دیموكراسی گەلانی جیهاندا، ئاماژە بەوەش دەدا كە ژنان كارێكی باشیان كردووە لە كوردستان، كە چەند لایەن یەكیان گرتووە و پێكەوە خەبات دەكەن و خۆزیاش دەخوازێ ئەوانەی ماویشن لەگەڵیان هاوكارییان دەكرد و هەوڵیان دەدا هەموو لایەنەكان یەكبگرن لەپێناوی بەدیهێنانی بیرۆكەی چەپكە گوڵ. سەبارەت بە ململانێی نێوان كۆنەپەرستان و پێشكەوتنخوازان لەسەر خوێندن و پەروەردەی ژن باس لە منەوەری مەلای گەورەی كۆیە دەكا كە كچەكەی خۆی لەگەڵ كوڕان ناردۆتە مەكتەب و ئاماژە بە شیعرەكەی حاجی قادری كۆیی كردووە: 
نێر و مێ لەم حەدیسە فەرقی نییە
گەر مەلا نەهی فەرموو دینی نییە
هەروەها دەربارەی توندوتیژی دژ بە ژنان رێنوێنی دەكا كە ژن پێویستە رۆژێك دیاری بكەن ببێتە رۆژی خەبات دژی تیرۆری ژن لە سەرتاسەری كوردستان كۆبونەوەی بۆ ئەنجام بدرێت. چەند نمونەیەك لە مەڕ خەباتی ژن لە وڵاتانی عەرەبی و ئەوروپی بۆ پاڵپشتی و رەوایەتی مافی ژن قسەی لێوە كراوە لە كۆتایی دا هاتووە، لەسەر خۆتانە خۆتان رێك بخەن و دەنگی خۆتان بگەینن بە ژنانی دنیا و 8ی مارس بە كردەوە بكەنە جەژنی یەكگرتوویی و جەژنی ژنانی كوردستان لەگەڵ ژنانی عیراق و وڵاتانی تر.
25-گوتاری هەڤاڵ مام جەلال لە بارەی رزگاركردنی كەركوك – بەشی روناكبیری مەكتەبی رێكخستن ، زنجیرە (25)، سلێمانی – 1999، قەبارە چارەگە فۆلسكاب، 34 لاپەڕە. 
ئەم وتارە بە هەق لێكۆڵینەوەیەكی مێژوویی – جوگرافی یە، بە دۆكیومێنت و بەڵگە و سەرچاوەی بیانی و عەرەبی كوردستانیەتی كەركوك و تەنانەت سنوری باشوری كوردستان دەسەلمێنێ. بۆیەش لە یادی یەكەمجار رزگاركردنی شاری كەركوك بە دەستی رۆڵەكانی گەلی كورد لە پێشمەرگەی كوردستان و (ی.ن.ك) چەقی لێكۆڵینەوەكەی خستۆتە سەر كەركوك نەك لەبەرئەوەی شارێكی دێرین و مێژوویی كوردستانە بەڵكو ناوەرۆك و جەوهەری مەسەلەی رزگاری عیراقیشە چونكە گەورەترین كۆسپ لەبەردەم پەرەپێدان و گەشەپێدانی برایەتی كورد و عەرەب و یەكێتی راستەقینەی عیراق گیروگرفتی كەركوكە، كە بە زۆری زۆردار شۆڤینی و عروبیەكان ئەم شارەیان لە كورد زەوت كردووە و تەعریبی بكەن. كەركوك باوباپیران كە گوتیەكان بوون دروستیان كردووە بە شایەدی هەموو ئەوانەی لەسەر ئەم سنورەیان نووسیوە و باسی كەركوكیان كردووە بە شارێكی كوردستانیان لە قەڵەم داوە، ماوەیەكی دوور و درێژیش پایتەختی برایەتی و شارەزوور بووە كە ئەوەی شارەزوور پارێزگای ئێستای هەولێر و سلێمانی و بەشێك لە كوردستانی ئیرانیشی گرتۆتەوە. 
لە وتارەكەدا مام جەلال ئاماژە بە كتێبی پیاوێكی فەرەنسی دەكا كە ناوی ژان كۆتارە لە ساڵی 1734 لە ئەستەمبوڵەوە بە كوردستاندا چووە بۆ بەغدا و لە وێوە چۆتە پایتەختی ئیران كە ئەسفەهان بووە، كە دەگاتە موسڵ دەڵێ "لە موسڵەوە بۆ عیراق شەش رۆژەڕێ دوورە" كە باسی سنوری عیراق دەكا و دەڵێ "عیراق لە تكریتەوە دەست پێ دەكا تا ئابەدان و لە حەلوانەوە تا قادسیە" دواتر دەڵێ "كەركوك پایتەختی ولایەتی شارەزوورە و بەشێكە لە كوردستان" پاشان لە (قاموس الاعلام)ی توركی رایگواستووە لە باسی كەركوك نوسیوتی (سێ چارەگی كوردە و چارەگەكەی تریش تورك و عەرەب و خەڵكی ترە لە جولەكە و مەسیحی)، لە زەمانی عوسمانیش دا سێ لەسەر چواری شاری كەركوك كورد بووە. كە دەوڵەتی عیراقیش دامەزراوە كەركوك بەشی عیراق نەبووە كە ئینگلیز هاتونە راپرسیان كردووە كەركوكیان لەم راپرسی یە دەرهێناوە، بە شایەدی عیراقیەكان خۆشیان لە پەرتوكێكدا بەناوی كێشەی موسڵ كە ئەتروحەیەكی دكتۆرایە و عەرەبێكی خەڵكی موسڵ پێشكەش بە زانكۆی ئەمریكی كردووە بە مەبەستی وەرگرتنی بڕوانامەی دكتۆرا،و نووسیویەتی ئەو كاتەی لە رێكەوتنی سیڤەر دا بڕیار درابوو بەشێك لە كوردستانی توركیا بكرێ بە دەوڵەت و پاش ساڵێك حەقی ئەوەی هەبێت سەربەخۆیی وەربگرن ئەگەر كۆمەڵەی گەلان بینی كە سەربەخۆیی حەقی خۆیانە و شایستەی ئەوەن، ویلایەتی موسڵیس بۆی هەیە ببێت بە بەشێك لەم دەوڵەتە. 
هەر لە درێژەی وتارەكەیدا هاتووە كاتێ كەركوك پاش ئەوەی لە پایتەختی شارەزوور لابرا و موسڵ كرایەوە پایتەختی ویلایەتی شارەزوور یان ویلایەتی موسڵ، كەركوك كرا بە لیوایەك هەولێر و كۆیە هەریەكە و سنجقێك بوون سەر بە لیوای كەركوك، كە حكومەتی عەرەبی عیراق دامەزرا، پیلانی ئەوەی كە نەهێڵن كەركوك بكرێتە كوردستان مەلیك فەیسەڵ نامەیەك بۆ وەزیری موستەعمەراتی ئەو سەردەمەی ئینگلیز دەنووسێ و دەپرسێت: من دەمەوێ بزانم ئەم كوردستانی جنوبیەی دەخرێتە سەر حكومەتەكەی من یان نا؟ فەیسەڵ لە بروسكەكەیدا دەستەواژەی كوردستانی جنوبی بەكاردەهێنێ و دەڵێ : من خۆم ئەوەندەی مەعلوماتم هەیە خەڵكێك هاتووە لە كرماشانەوە دەڵێ كوردستانی رۆژهەڵات ئازادییان دەوێ : كوردستانی ئەو وەختیش توركیا (كوردستانی مەركەزی) مەلیك فەیسەڵ خۆی وا دەڵێ : دەڵێ ئەوانیش خۆیان رابون و دەیانەوێ سەربەخۆیی وەربگرن و سێڤرە جێبەجێ بكەن، كوردستانی جنوبیش كە ئەو كوردستانەی ئێمەیە، ئەڵێ پێم وایە ئەوانیش پێیان خۆشە كە بچنە سەر ئەوانە، ئایا ئێوە سنوری چیتان بۆ حكومەتەكەی من داناوە؟ چەرچڵ وەڵامی دەداتەوە و دەڵێ: ئێمە بەڵێنمان بە تۆ داوە حكومەتی عەرەبیت بۆ دادەنێین و بەڵێنمان نەداوە ئیپراتۆریەتی عەرەبیت بۆ دابنێین، حكومەتی عەرەبیش لەسەر ئەرزی عەرەب دادەنێین كە دەكاتە عیراق و سنورەكەی تا دەگاتە چیای حەمرین، دوای ئەوە حكومەتی عیراق تێگەیشت كەركوك كوردستانە مەسەلەی حەویجەی هێنایە ئارا بۆ گۆڕینی نفوسی كورد لە سنورەكە كەم بكاتەوە هەرچەندە ئەو هۆزە عەرەبانەی هێنران بۆ حەویجە ئەوسا چوون بۆ سلێمانی و مبایەعەی شێخ مەحمودیان كرد و رایانگەیاند كە ئەوان بەناوی داگیركاری و گۆڕینی دیموگرافی و روخساری كوردستان و كەركوك نەهاتوون، لە سیەكانی سەدەی رابردووش كە حكومەت ویستی پەیماننامە بگۆڕێ و سەربەخۆیی بە دەست بهێنێ و ببێتە ئەندام لە كۆمەڵەی گەلان، نارەزایەتی هەموو كوردستانی گرتۆتەوە بە كەركوكیشەوە  و مەزبەتەیان داوەتە كۆمەڵەی گەلان و داوای سەربەخۆییان كردووە بە كەركوكەوە، دوای ئەوەی بە زۆری زۆردا كەركوك و هەولێر و سلێمانی خرانە سەر حكومەتی عیراق بە بیانوی ئەوەی یەكێتی یەكی عیراقی دروست دەكەن و پێیان وابوو ئەم یەكێتی یە سروشتی بە بارودۆخ ئەم یەكێتی یە دەخوازێ بەڵام نووسەرانی عەرەب ئەوانەی دەستیان خستۆتە سەر ویژدانیان و پەرتوكیان دەربارەی كێشەی كورد هەیە لە وێنەی تێكۆشەری پێشكەوتنخواز عەزیز شەریف نووسیویانە ئەم یەكێتی یەی عیراق، یەكێتی یەكی داتاشراوە، دەستكردە لەسەر چەسپاندنی خستنەسەری ئیستعماری داگیركەرانەی بەریتانیا دامەزراوە. جگە لەم بەڵگەنامە مێژوویانە، مام جەلال لەم وتارە مێژوویی یەدا، نیاز و مەرامی حكومەتی عیراقی بە وردی رون كردۆتەوە كە بە راستی نیازیان نیە دان بە راستیە مێژووییەكان بنێن و واز لە تەعریب و راگواستنی كورد لە كەركوك بهێنن، تەنانەت لە دان و ستاندنەكانیش كە لەگەڵ حكومەت ئەنجامداوە چ لە هەشتاكان و چ لە دوای راپەڕینیش سەرباری ئەوەی راستیەكانی زانراون و ئاشكران بەلام حكومەت ئامادە نەبووە لەسەر مەسەلەی كەركوك چارەسەری كێشەكان بكرێت لە كۆتایی دا، ئاماژە بەوە دراوە با عیراق و دیموكراتی و فیدراڵی بێت و برینی قوڵی برایەتی كورد و عەرەب سارێژ ببێ. بە پێچەوانەوە گەلی كورد هۆشیار بۆتەوە و راپەڕیوە، دێوەزمەی كورد لە قومقومەكە هاتۆتە دەرێ و جارێكی تر ناچێتەوە ئەو شوشە بچكۆلەیە. خەیاڵیان خاوە بە هیچ هێزێك جولانەوەی رزگاریخوازی خەڵكی كوردستان دانەمركێتەوە. 
*یومیاتی و جولە فی بلغاریا الجدیدە. بقلم الاستاژ: جلال گالبانی -1996 . بێ شوێنی چاپ، قەبارە نیوفۆلیكاپ، (13) لاپەڕە.  ناوی ئامادەكاری بەسەرەوە نیە بەڵام ئەم نامیلكەیەش هەر لە ئامادەكردنی خوالێخۆش بوو ئومێد ئاشنا (ئامانج)ە . 
ئەم نامیلكەیە دوو نوسینی (مام جەلال)ە بە ناونیشانی (رزگاری) و جولە فی بلغاریا الجدیدە كە هەردوكیان لە رۆژنامەی (خەبات) ژمارە (216) دوو شەمە 19 ی ئەیلول 1960 بڵاوكراونەتەوە  (یومیاتی) گۆشە تایبەتەكەی مام جەلالە كە بە ناوی خوازراوی پیرۆت تیایدا دەینوسی ، لەم نوسینە پەخشان ئامێزەی باسی لە دوبارە دەرچونەوەی (رزگاری) دەكات لە 2/9/1946 نوسینی دووەمیشیان خۆی ریپۆرتاژێكە لە سوفیا ی پایتەختی بولگاریا ناردویەتی كە ئەوكاتە وەك سەرۆكی نێردەی رۆژنامەوانی عیراقی بۆ ئامادەبوون لە ئاهەنگەكانی جەژنی نیشتمانی بولگاریا چوبووە ئەو وڵاتە و دوای نیوەڕۆی رۆژی 6/9/1960 رۆژنامە نوسان و نوێنەری هۆبەی رۆژنامەوانی وەزارەتی دەرەوە لە فرۆكەخانەی سوفیا لەگەڵ شاندەكەی پێشوازیان لێ كراوە ، لە ریپۆرتاژەكە باس لە شاری جوانی سوفیا ئاپارتمانەكانی دەكا و ئاماژە بە گوندە هاوچەرخەكان دەكا كە نیوەی دوای ئازادی بنیاتنراون و باس لە سەردانی شاندەكەیان دەكا بۆ ئەپارتمانێكی مەزن كە رۆژنامە رۆژانەییەكانی ناوەندی بولگاریا تیایدا دەردەچێت هەروەها ئاماژەی گۆشە و بابەتەكانی رۆژنامەی (ئۆدیشن فۆرتی) كە زمان حاڵی بەرەی نیشتمانی یە كە لە رۆژگاری جەنگی دووەمی جیهان لە حزبە جیاوازەكانی بولگاریا دوای شۆڕشی ئەیلولی 9ی ئەیلولی 1944 پێكهاتووە ، هەروەها باس لە سەردانی كردنی فابریكەی لینین بۆ كانزا و دەرهێنان دەكا . 
*رامانی مام : دیداری دوو دۆست گفتوگۆی هۆمەر شێخ مووس لەگەڵ مام جەلال لەسەر مەسەلەكانی كوردایەتی و دەوڵەتی كوردستان چاپخانەی كارۆ-2017 ، لە بڵاو كراوەكانی رۆژنامەی كوردستانی نوێ ، ئەم نامیلەكەیە 113 لاپەڕەیە لەلایەن بەرێز نەوزاد عەلی ئەحمەد لەبەر كاسێت نوسراوەتەوە  و ئامادە كراوە لەپێش بەندی ئەم دیدارەدا دەڵێ ئەوەی ئەمرۆ پێشەكەشی ئێوەی خۆشەویستی دەكەم چاوپێكەوتنێكی هۆمەر شێخ موسە لەگەڵ مام جەلال و ناوم ناوە (دیداری دوو دۆست) چاوپێكەوتنەكە لەسەر كاسێتی ئاسایی تۆمار كراوە و نزیكەی 360 خولەكە كارەكە لە ئەمریكا پێش 28 ساڵ لەمەوبەر كراوە ، پرسیاری ورد و وەڵامی ووردی تێدایە كە بە رای من یەكەم جارە چاوپێكەوتنی لەو شێوە لەگەڵ مام جەلال كرابێت،ـ بە تایبەتیش ئەگەر لە باری سۆسیالۆجیا و رەهەندەكانی خەباتی نەتەوەیی و دامەزراندنی دەوڵەتی كوردستان خوێندنەوەی بۆ بكرێت . 
شایانی باسە لە بەرگی دواوەی نامیلكەكە نوسراوە ( بایەخی مێژوویی ئەم دیدارە دۆستانە لەوە دایە كە لە گەرمەی دوای قۆناغی ئەنفالەكان و بەهێزبوونەوەی رژێمی سەدام حسێن و سیاسەتی گەلەكۆمەكێی ئیقلیمیدا سەرۆك مام جەلال وەك رابەرێكی بە وورە و دووربین، رەهەندەكانی مەسەلەی كورد لە عیراق و خۆرهەڵاتی ناوەراست تاوتوێ دەكات و لەناو نا ئومێدی ئەو سەردەمەدا چرۆی ئومێدێكی بوژانەوە بە دیدەكات و كوردایەتی وەك بزوتنەوەیەكی مێژوو كرد دەخاتەسەر سیاقی مێژوویی خۆی) لەم چەند دێرە لە پێشەكی نامیلكەكەدا وەرگیراوە كە بە قەلەمی ستران عەبدوڵڵا لە جیاتی كوردستانی نوێ نوسراوە.
حوار جاد مع السید صبحی و رفاقه – جلال الگالبانی – مگبعە مكتب الاعلام المركزی -2004، منشورات الاتحاد الوگنی الكردستانی، 47 لاپەڕە. پێنج بەش و پاشكۆیەك دەگرێتە خۆی . 
*گفتوگۆیەكی جدی لەگەڵ صبحی عبدالحمید و هاورێكانی. جەلال تاڵەبانی، وەرگێڕانی جەوهەر كرمانج، چاپخانەی ئۆفسێتی ژیر، سلێمانی 2004، لە بڵاوكراوەكانی شارەوانی سلێمانی ژمارە (28). 107 لاپەڕە. ئەم نامیلكە وەرگێردراوە لەگەڵ چاپە عەرەبییەكەی جیاوازیەكەی لەوە دایە وەرگێڕ دەقی وتارەكەی بەرێز صبحی عبدالحمید لەگەڵ چاپە كوردی یەكە داناوە كە لە عەرەبیەكەدا نی یە . ئەم گفتوگۆیە وەك لە پێشەكی وەرگێردا هاتووە دەڵێ: زنجیرە وتارێكی سیاسی گرنگن كە بەرێز مام جەلال نوسیویەتی و بە وردی قسە لەسەر ئەو وتارەی بەرێز صبحی عبدالحمید دەكات كە لە رۆژنامەی (الصباح) بڵاوی كردبۆوە. كە لە زۆر كۆڕ و كۆبونەوە و نوسینەكانیدا، بە تایبەتیش نوسینەكەی ئەم دواییەی لە رۆژنامەی (الصباح) بە ئاشكرا دژایەتی فیدراڵی(یەكگرتن) دەكات و باڵورەی دروستبوونی فیتنەی تایەفی دەڵێ و دەیڵێتەوە و تۆمەتی جوداخوازی دەخاتە پاڵ سەركردایەتی سیاسی كورد، پێویستی كرد ئەم گفتوگۆیەی لەگەڵدا بكرێ، بۆ ئەوەی ئەو حەقیقەتانە روون بكرێتەوە كە ئەمرۆ بۆ سەرجەم گەلانی عیراق ، بە تایبەتیس بۆ گەلی كوردستان گرنگیەكی تایبەتی خۆیان هەیە، ناوەرۆكی گفتوگۆكە ئەم بابەتانەی گرتۆتە خۆ: 
بەشی یەكەم – نەتەوە پەرستە رەمەكیەكان لە نەریتی ناسری و نەتەوەیی پێشكەوتنخواز دەردەچن و دژایەتی فیدراڵی دەكەن. 
بەشی دووەم – ئایا گەلێك هەیە كورد بێ ئاخۆ جوداخوازی تاوانە یان مافێكی سروشتی یە؟
بەشی سێ یەم – كورد لە سەروبەندی دامەزراندنی دەوڵەتی عیراقدا . 
بەشی چوارەم – رەتكردنەوەی هێندێ چەمك و هەواڵی هەڵە. 
بەشی پێنجەم -  دابەشكردنی تایەفە گەرییانەی عیراق. 
پاشكۆی ئەم وتارە و لە كۆتایشدا دەقی وتارەكەی بەرێز صبحی عبدالحمید دانراوە.  
*وتەی هەڤاڵ ما جەلال لە كۆبونەوەی كادیران دا ، سلێمانی ، شوباتی 2002، زنجیرە (2)ی بلاوكراوەكانی مەكتەبی بیر و وشیاری، 50 لاپەڕە. مام جەلال لە وتەی ئەم كۆبونەوەیەدا لەگەڵ هەڤاڵانی رێكخستن جەخت لە هەڵمەتێكی دلێرانە و یەكێتی یانە دەكات بۆ هێنانەوە جۆش و خرۆشی رێكخستنەكان .  دەستنیشان كردنی كەموكوڕیەكان و نەهێشتنیان و گەشەپێدانی چۆنایەتی. هەر لە دووتوێی قسەكانیدا باسی بارودۆخی سیاسی و تێگەیشتن لە سەردەمەكە بۆ دارشتنی ستراتیژیەتێكی راست و سوود وەرگرتن لە تەكنەلۆژیا كە جیهانگیری سەرمایەداری یە هەروەها تێگەیشتن لە فاكتەری دەرەكی كە فاكتەرێكی گرنگ و چارەنوسسازە بۆ رزگار بوون. بێ لەوە ئاماژەی بە خەباتی سیاسی و پەرلەمانی و فیكری و راگەیاندن داوە كە ئەمانە ئیمرۆ بونەتە چەكی سەرەكی خەبات، و كاركردن لە هەموو بوارەكانی رێكخستندا  و چوونە ناو خەڵك و خۆهۆشیاركردنەوە و چاودێری كاری خزمەتگوزاری بەپێی بەرنامەیەكی دارێژراو لەسەر راستیەكان و توانای راستەقینە، كاركردن بۆ بنبڕكردنی دەستەگەری كە زەرەری یەكجار زۆرە. 
*راپۆرتی سیاسی ،مام جەلال، پەسەندكراوی یەكەمین كۆنگرەی گشتی (ی.ن.ك) 20/1 – 14/2/1992 چاپی دووەم ، كتێبی روناكبیری، قەبارە نیوفۆلسكاب ، 87 لاپەڕە.
*راپۆرتی گشتی بۆ كۆنگرەی دووەمی یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان، هەڤاڵ مام جەلال ، سلێمانی ، شوباتی 2001، چاپخانەی دەزگای ناوەندی راگەیاندنی (ی.ن.ك)، قەبارە نیوفۆلسكاب، 123 لاپەڕە . 
راپۆرتی سكرتێری گشتی (ی.ن.ك) لە پلینۆمدا ، 7-8/1/2007، سلێمانی، چاپخانەی شەهید ئازاد هەورامی/ كەركوك (2007) ، زنجیرە 29 ، قەبارە نیوفۆلسكاب. 124 لاپەڕەیە. 
*پێشمەرگە كێ یە؟ : نامیلكەیەكی چارەگە فۆلسكابە، روناكبیری مەڵبەندی رێكخستنی پێشمەرگە ساڵی 2000 بڵاوی كردۆتەوە، 13 لاپەڕەیە، نوسینی مام جەلال. بەڵام ناوی نەخراوەتە سەر ، بابەتی ئەم نامیلكەیە، لە گۆڤاری رێبەری سیاسی ژمارە (1) لە تەموزی 1996 بڵاوكراوەتەوە. بۆ دلنیابوون لە نووسەری (پێشمەرگە كێ یە) پەیوەندیم بە نووسەر و روناكبیر كاك (صەلاح رەنجدەر)ەوە كرد كە ئەوسا خۆی سەرپەرشتیاری دەركردنی گۆڤاری رێبەری سیاسی بووە، بۆی پشت راست كردمەوە ووتی "نووسینكە هی مام جەلالە و كاتی خۆشی پەرتوكێكم بەناوی (صفحات و تاریخ الاتحاد الوگنی) بە زمانی عەرەبی دەركردووە و ئەم بابەتی (پێشمەرگە كێ یە)م وەرگێراوەتە سەر زمانی عەرەبی و لەوێ ئاماژەم پێداوە كە نووسینەكە هی سەرۆك مام جەلالە"18 جوانەمەرگ (ئومێد ئاشنا) نوسیویەتی : كتێبی دەیەمی مام جەلال بریتیی یە لە كتێبی پێشمەرگەی كوردستان. لەم كتێبەدا مام جەلال بە وردی و فراوانی باسی ئەرك و كارە پیرۆزەكانی مرۆڤی پێشمەرگە ئەكات و تایبەتمەندیەكانی پێشمەرگەی راست دیاری دەكات.19 لێرەدا ناوبراو بە كتێب ناوی بردووە، راستییەكەی خۆم نەمبینیوەو ناوبراویش هیچ ئاماژەیەك بە ساڵ و شوێنی چاپ و ژمارەی لاپەڕە نەداوە، بەڵام گومانی تێدا نیە ئەوەی ئەو بە كتێب ناوی بردووە هەر هەمان ئەو نامیلكەیە كە لەبەردەستی ئێمەدایە و مەڵبەندی رێكخستنی پێشمەرگە بڵاوی كردۆتەوە . 
مام جەلال سەبارەت بە پێشمەرگە لە سەرەتا قسەی لەسەر چەك و چەكداری كردووە و كە چەك هەم ئامرازی ستەمكاری بووە هەمیش ئامرازی خۆپاراستن بووە، چەكداریش ئەو كەسە كە پەنای بردۆتە بەر چەك و  لە مێژووی كۆمەڵی مرۆڤایەتی گەلاندا بە تایبەتی لەناو كوردەواریدا بە چەند ناوی وەك (سوارە، تفەنگچی، چەكدار، میلیشیا،فیدایی، پێشمەرگە، گەریلا، وڵاتپارێز، پارتیزان، كۆماندۆ) ناسراون، ئینجا ئاماژە بە بەكاربردنی زاراوەی پێشمەرگە دەدا لە سەردەمی كۆماری مەهاباد لە 1946 و پێناسیەك بۆ پێشمەرگە دەكات كە لە رووی زمان و زەمانەوە وشەیەكی لێكدراوە لە دوو وشەی سادە كە (پێش و مەرگ)ە. لە رووی واتاوەش ئەو كەسەیە كە دەكەوێتە  پێش مەرگ، چاوەڕوانی مەرگی ئاسایی ناكەن و لە رووی گوزارشتی سیاسی و شوۆڕشگێڕییەوە، ئەو كەسەیە كە لەسەر خواست و ئارەزووی خۆی لە مەیدان و خەباتی سیاسی یەوە شێوە خەباتی چەكداری هەڵدەبژێرێ. بە واتایەكی تر پێشمەرگە تێكۆشەرێكی سیاسی چەكدارە، دواتر لە نووسینكەدا ئەركی پێشمەرگە لە هەردوو كاتی شەڕ و ئاشتی دیاری كردووە بە تایبەت لە ئەركی پێشمەرگە لە كاتی شەڕدا و وێرای گوێڕایەڵی و جێبەجێ كردنی فەرمانی فەرماندە ئەركەكەكانی پۆلین كردووە بۆ كاتی بەرگری كردن و كاتی پەلامار و هێرش و لە كاتی كشانەوەدا. 
*گەشتێك بەرەو ئاسۆ . نووسینی مام جەلال، ئامادەكردنی ئامانج 1996. بێ شوێنی چاپ . ئەم نامیلكەیە 33 لاپەڕەیە. بە قەبارەی نیوفۆلسكاب. سێ لێكۆڵینەوەی سیاسی دەگرێتەخۆ كە لە سێ گۆڤار و كاتی جیادا بڵاو بونەوەتەوە و (ئامانج) لە دووتوێی ئەم نامیلكەیەدا كۆی كردونەتەوە: 
كۆمونەی پاریس لە بیرەوەری سەد ساڵەی دا . گۆڤاری برایەتی ژمارە (1) ساڵی دووەم ، 1971 . 
بە ئاشتی پێكەوە ژیان چۆنە؟ گۆڤاری رزگاری ژمارە (13) ، شوباتی 1970. 
ئەهمیەتی مێژویی (كۆماری دیموكراتی كوردستان)، گۆڤاری رۆژی نوێ، ژمارە (10)، كانونی دووەم،1961. 
*الفلاحون و مراتبهم و مواقفهم من الپورە الوگنیە الدیمقراگیە .
جوتیارن ، پایە و هەڵوێستیان لە شۆڕشی نیشتیمانی و دیموكراسی دا 
بە پێنوسی  ماموستا – جەلال تاڵەبانی – قەبارە نیوفولسكاب ، شوێنی چاپ نی یە ، ساڵی چاپ 1996 . ئەم نامیلكەیە لە كۆكردنەوە و ئامادەكردنی (ئامانج )ە .
لە بزوتنەوە شۆڕشگێڕیە  هاو چەرخە كاندا دان بەوە دانراوەكە جوتیاران لەشكری شۆڕشی بنەڕەتی نیشتمانی دیموكراسی پێك دەهێنن بەو پێیەی بزوتنەوەی نیشتمانی لە جەوهەردا بزوتنەوەی جوتیارانە كە زۆرینەی گەل پێك دەهێنن و دوچاری چەوسانەوەی دەرەبەگایەتی  و نەتەوایەتی و سیتمی ئیمپریالی دەبنەوە كە ئەمەش وا دەكا هێزی سەرەكی شۆڕش بن كە بەبێ ئەوان ئەنجامدانی شەڕی گەلی بەدیهێنانی سەركەوتن لە شۆڕشی نیشتمانی و دیموكراسیدا بە بێ ئەوان نابێت. 
*یاداشتەكانم : نووسینی مام جەلال وەرگێڕانی لە عەرەبریەوە ، ئامانج، 1966 كۆمپیوتەری ئەستێرە، بێ شوێنی چاپ. 
ئەم نامیلكەیە 13 وتاری مام جەلالە كە لە شەستەكانی سەدەی رابردوو لە رۆژنامەی (النچال) بە زمانی عەرەبی بڵاوی كردونەوەتەوە ئامانج لە دووتوێی ئەم نامیلكەیە كردوونی بە زمانی كوردی و بڵاوی كردونەتەوە لە بەرگی دواوەی نامیلكەكە ئامانج بە دانانی بەرواری 22/6/1996 ئەم چەند دێرەی بۆ بە باڵا دابڕین نووسیوە؟ ئەم یاداشتە كە چەند بەڵگەنامەیەكی مێژووییە لەبارەی كێشەی رەوای نەتەوەی كوردەوە ناوەرۆكی سیاسیانەی خۆی گرێ داوە بە شێوازێكی ئەدەبی و بیروباوەڕێكی پێشكەوتنخوازانەوە، بیروبۆچونی روناكبیر و سیاسەتمەدارێكی كورد روون دەكاتەوە بەرامبەر بە گەلان وناوچەكانی جیهان لەو سەردەمەدا ئەم بانگەوازانەی لەم كتێبەدا هەن كەم نەبووە، بەڵكو بایەخی مێژووی خۆی هەیە بە تایبەتی لەو رۆژگارەدا كێشەی رەوای كورد بە كێشەیەكی لاوەكی ناوخۆیی عیراق دادەنرا  حسابێكی وەكو ئێستا وورد و ستراتیژی بۆ نەدەكرا خوێنەری كورد ئەمرۆ پێویستە ئاگاداری مێژووی خەباتی دوێنی نەتەوەكەیدا بێت هەتا لە ئێستاد و داهاتوودا سوودی لێ وەربگرێ و باشتر خۆی بناسێ. هیوادارم بەم كارەم خزمەتێك بە نەتەوەكەم كردبێت، ئامانج. 
وەك ئاماژەم پێدا نامیلكەكە 13 وتاری لەخۆ گرتووە بەم ناونیشانە : 
1-صفحە من های العال ،(النچال)، ژمارە 236، 10/6/1960
2-لە سروشتی یادەوەریەوە ، (النچال)، ژمارە 242، 17/6/1960.
3-لە رۆژی لە سێدارەدانی چوار شەهیدەكەدا ، (النچال)، ژمارە 242، 19/6/1960.
4-كوردو كوردستان (النچال)، ژمارە 251، 30/6/1960.
5-دەرسێك لە (علیون) ەوە ، (النچال)، ژمارە 252، 30/6/1960.
6-ئێمە دەمرین بۆئەوەی كوردستان بژی . (النچال)، ژمارە 256، 5/7/1960. 
7-زۆیا (النچال)، ژمارە 267، 21/7/1960.
8-جەژنی گەلێكی هاوڕێ ، بەبۆنەی جەژنی رزگاری پۆڵەنداوە (النچال)، ژمارە 270، 25/6/1960.
9-بەرگری لە حاجی قادری كۆیی(النچال)، ژمارە 271، 26/7/1960.
10- ئافرەتێكی كوبایی وانەیەكی بەنرخی لە خەباتی رزگاری خوازیدا پێ بەخشیم . (النچال)، ژمارە 273، 28/7/1960.
پشگیری تۆرانیەت دژی نەتەوەی كورد (النچال)، ژمارە 282، 8/8/1960.
12- دادوەری ئەم كارە بە تۆ ئەسپێرم جەنابی وەزیر (النچال)، ژمارە 285، 11/8/1960.
13- نامەیەك بۆ پیرۆت (النچال)، ژمارە 291، 18/8/1960.



 




زۆرترین خوێندراوە



created by Avesta Group and powered by Microsoft Azure

Copyright © 2015 khaktv all rights reserved