د.ئاراس محه‌مه‌د سالح سەرەتاکانی سەدەی نۆزدە، سەرەتای دەکەوتنی هەستی کورد بوون و گەڕانەوەی دەستەی خوێندەواری کوردە بۆ گرنگیدان و نوسین بە زمانی کوردی، سێکۆچکەی بابان (کوردی، نالی، سالم) توانیان زمانی کوردی و شێوەزاری بابان بکەنە زمانی ئەدەبی کوردی، لە هەمان کاتدا قۆناغی نووسین تەنها بە زمانی بێگانە لای خوێندەواری کورد کۆتایی هاتووە، لەو ڕۆژگارەدا شاعیرێکی گەورەی وەک (نالی) زۆر توند بەگژ ئەو کەسانەدا چووەتەوە کە ڕەخنەیان لە زمانی کوردی گرتووەو بە کوردی نەیاینوسیوە، ئەم شاعیرە گەورەیە پێی وابوە هەرکەسێک بە کوردی نەنوسێت، یان زمانی کوردی بە لاواز بزانێت لەڕووی زمانەوانی و ڕەوانبێژیەوە ئەوە کەسێکی (نادان)و نەزانە. لە قۆناغی (حاجی قادری کۆیی)دا بانگەوازی توند دەکرێت بۆ نووسین بە زمانی کوردی، حاجی قادر وەک خوێندەوارێکی هۆشیاری سەردەمی خۆی، هەموو کات لە خەمی زمانی کوردی و نووسین بووە بە زمانی زگماکی دایک، ئەو پێی وابووە ئەگەر کوردێک زمانی بابی نەزانی، ئەو داکی (…) بابی زانی، ئەمە زبرترین زمانە کە حاجی پەنای بۆ بردووە، هەموو لە پێناو گەڕانەوەی دەستەی ڕوناکبیری میللەتەکەیدا بۆ نوسین بە کوردی، لێرەدا شاعیر مەبەستی زمانی نوسین و خوێندنە، ئەگەرنا هەموو کەس زمانی بابی خۆی دەزانێت بۆ ژیانی ڕۆژانە. شاعیری گەورە (مەحوی) یەکێکە لە شاعیرە گەورەکانی سەدەی نۆزدە، هەرچەندە عارف و خواناسێکی گەورە بووە، بەڵام ئەوە ڕێگر نەبووە کە گرنگی بە پرسەکانی تر نەدات، ئەوەی تێبینی دەکرێت هەستی کوردبوون و شانازی کردن بە زمانی زگماکی خۆیەوە لەناو شیعرەکانی ڕەنگی داوەتەوە. مەحوی لە چوارینەکەیدا کە بۆ پێشەکی دیوانەکەی نوسیوە، شانازی بە کورد بوون و نوسین بە زانی کوردیەوە دەکات، تەنانەت گرێی خۆ بەکەمزانینی لای تاکی کورد تێپەڕاندوەو خۆی بەهاوشانی پادشای فارس و شاعیرە گەورەکانی نەتەوەکانی تری وەک فارس و عەرەب دەزانێت، لو بارەیەوە ئەڵێت: بنوسە، پیری دڵم ئەمری کرد، ئیتاعەم کرد لە ئیبتیداوە کە بەیتێ موناسیبی دیوان گەدایەکی وەک (مەحوی) قەلەندەرێکی کورد میسالی پادشاهی فورسە ساخێبی دیوان. یەکێکە لە حاڵەتە سایکۆلۆژیەکانی تاکی کورد هەستکردنیەتی بە پاشکۆی و بندەستی و خۆ بە کەمزانینە، هەموو ئەوانەیش بەهۆی ئەوەی هەموو کات کورد لە ژیر حوکمڕانی بێگانەدا بووە، ئەوان سەدەست بوون و کورد بندەست، هەر ئەمەیش وایکردوە کورد نووسینی بە زمانی دایکی خۆی بەکەم زانیوەو پەنای بۆ زمانی گەلە سەردەکان بردوە بۆ دەبڕینی بیرو ئەندێشەو هەستی ناخی خۆی. بەڵام ئەوەی تێبینی دەکرێت (مەحوی) ئەو قۆتاغەی تێپەڕاندوەو شانازی بە خۆی و زمان و میللەتەکەیەوە کردووە، لەم چوارینەدا بە ئاشکرا دەڵێت: هەست و ناخ و گیانی کورد بوونم فەرمانی پێکردم کە شیعرێک بنوسم لە ئاستی بەرزی دیوانەکەمدا بێت، منیش بە گوێم کردو ئەو شیعرەم نوسی، هەژارێکی وەک مەحوی قەلەندەرێکی کورد، لە ئاستی پادشای شاعیرانی فارسە کە خاوەنی دیوانە شیعرێکی زۆر بەرزە. لێرەدا شاعیر خۆی لە پادشای فارس بە کەمتر نازانێت و لە ئاستی ئەواندا خۆی دەبێنێتەوە، سەرچاوەی بیرو ئەندێشەو شیعر و ئەدەب لای خوێندەواری کورد لە ژێر کاریگەری ئەدەبی فارسیدا بووە، مەلای کورد لە حوجرەکاندا گوڵستان و بوستان و کۆمەڵێکی کتێبی فارسی تری خوێندوە، لە ڕێگەی فێربوونی زمانی فارسیەوە تێکەڵی ئەدەب و فەرهەرنگی ئەوان بووە، هەر ئەوەیش وایکردووە بکەونە ژێر کاریگەری ئەدەبی فارسی، لە هەمان کاتدا هەتا ئێستایش شیعرو ئەدەبی فارسی و شیعرەکانی سەعدی و حافزو چەندانی تر جێگەی بایەخی مەلای کوردە، هەر بۆیە مەحوی خۆی و دیوانە شیعریەکەی لە ئاستی ئەدەبی فارسی و شیعری فارسیدا دەبینیت. لە دێڕە شیعرێکی تریدا زۆر بە ئاشکرا شانازی دەکات بە زمانی نەتەوەیی خۆیەوەو لەمباریەوە ئەڵێت: کوردی زوبانی ئەصڵمە، گەر تەرکی کەم بە کول بۆ فارسی بە کوللی ئەمن دەبمە بێ وەفا. لە ڕۆژگاری مەحوی دا دەستەی خوێندەواری کورد بە فارسی دەیاننووسی و بایەخی زۆریان بە خوێندنەوەو خوێندنی شیعری فارسی دەدا، بەڵام مەحوی ڕەخنە لەو دۆخە فەرهەنگیە دەگرێت، ئەڵێت: ئەگەر من پشتی بکەمە زمانی کوردی کە زمانی زگماکی خۆمە، لە بەرامبەردا ڕوو بکەمە زمانی فارسی ئەوە من کەسێکی بێ وەفا دەبم بەرامبەر زمانەکەم، لێرەدا وەک هەستی کورد بوون و شانازی بە زمانی نەتەوەییەوە، مەحوی نوسین و خوێندن بە زمانی کوردی بە وەفاو ئەرکێکی پیرۆز دەزانێت. مەحوی لە دێڕە شیعرێکی فارسیدا زۆر ڕونتر شانازی کردنی بە زمانی کوردیەوە دەردەبڕێت، تەنانەت ڕەخنە لەوانە دەگرێت کە شانازیان کردووە بە فارسی نووسینی خۆیانەوە، نووسین بەی فارسی لای خوێندەواری کورد جێگەی بایەخ بووە، زۆرێک لە شاعیرە گەورە بە فارسی شیعریان هەیە، تەنانەت هەندێکیان دیوانە شیعری فارسیان داناوە، لەو بارەیەوە شاعیر ئەڵێت: فخر هرکس بە زبان خوەش است (محوی) فارسی راکە تو برگزیدەای پر کردی حیف. واتە: شاعیر ڕوو دەکاتە خۆی ئەڵێت: ئەی مەحوی شانازی هەموو کەس بە زمانی نەتەوەیی خۆیەوەیەتی، ئەگەر تۆش ئەی (مەحوی) چاکەی فارسی بدەی بەسەر زمانی کوردیدا ئەوە جێگەی ڕەخنەو سەرزەنشتە، لێرەدا شاعیر لەگەڵ ناخی خۆیدا دەدوێت و دەیەوێت بڵێت: ناخم پڕە لە خۆشەویستی زمانی کوردی، بەڵام دەرونم پێم دەڵێت: بە فارسی بنوسەو ستایشی فارسی بکە لەبەر قسەی خەڵکی، بەڵام مەحوی بە گوێی دەرونی ناکات و ناکەوێتە ژێر فشاری ئەو واقیعەی تێدا ژیاوە، بەڵکو زۆر بە شانازیەوە بەکوردی و بە ئاستێکی ڕەوانبێژی زۆر بەرزەوە شیعری نوسیوە، ئەگەر لە فارسی و عەرەبی بەرزتر نەبێت هیچی لەوان کەمتر نیە. لە قەصیدەی بەحری نوردا جارێکی تر دێتەوە سەرباسی زمانی کوردی، هەروەها ئاماژە بەوە دەکات شێخ و مەلاو خەڵکی ئاینداری کورد لە کۆڕە عیرفانی و بۆنە ئاینی و یادی مەولودنامەدا، بە شیعرەکانی (همزیه و بورده) کۆڕە عیرفانیەکانیان گەرم دەکەن، بێ ئەوەی خەڵکی ئاسایی لەو شیعرانە تێبگەن، چونکە بە عەرەبیەکی کۆنی گران نوسراوە، لەمبارەیەوە ئەڵێت: لە (همزیه) و لە (برده)م، چونکە کەم دی ئیستیفادەی کورد منیش ئەم کوردییەم دانا لە ڕیزی ئەو قەصیدانە زوبانی عیشقبازی خۆشە، گەر کوردی و وە گەر تازی قسەی بێ سۆزی عیشق ئەر گەوهەرە، مەحبوبی بێ ئانە. مەحوی وەک مەلایەکی هۆشیاری سەردەمی خۆی زۆر واقیع بینانە مامەڵەی کردوە، کاتێک بینیویەتی کۆڕی عاریفان و فەقێ و مەلای کورد زۆر سود لەو قەصیدانە وەرناگرن لەبەر تێنەگەیشتنیان لە واتای شیعرەکان، هاتووە چامەی بەحری نوری بە زمانی کوردی داناوە، لە یەک کاتدا وەک خزمەت کردن بە زمانی کوردی سود گەیاندن بە خەڵکە دیندارەکەو کۆڕی عاریفان، وەک هەستێکی کوردانە ئەڵێت: کوردیش هیچی لە عەرەبی کەمتر نیەو ئیتر بۆ بە کوردی کۆڕی عاریفان گەرم نەکەین. لە دێڕی دووەمدا مەحوی وەک ئەوەی وەڵامی کەسانێک بداتەوە کە پێیان وتوە چۆن دەبێت ستایشی پێغەمبەر (د.خ) بە کوردی بنوسرێت! لە وەڵامی ئەو کەسانەدا شاعیر ئەڵێت: زمانی عیشق و عیرفان زۆر خۆشە، چ بە کوردی و چ بە عەرەبی، بەڵام شیعر و قسە ئەگەر گەورهەریش بێت، مادام بەتاڵە لە عیشق و سۆزو خۆشەویستی هیچ بەهایەکی نیە، بەڵکو وەک ئەو خۆشەویستە وایە کە لە ناوەختدا پەیدا دەبێت. لێرەدا مەحوی زۆر دانایانە بە هەمان شێوازی نالی تەحەدای ڕەخنەگرەکانی دەکات، کاتێک ئەڵێت: هەرکەسێک نادان نەبێت خۆی تالبی مەعنا دەکا، مەحویش ئەڵێ: من باسی عیرفان و سۆزو عیشق دەکەم، هەر شیعرێکیش پڕ بێت لە خۆشەویستی و سۆز شیعرێکی بەپێزو خۆشە، ئیتر گرنگ نیە بە چ زمانێک نوسراوە، شاعیر دەیەوێت بڵێت: زمانی کوردی هیچی لە زمانەکانی تر کەمتر نیە، دەتوانرێت هەموو بابەتێکی پێ بنوسرێتەوە، گرنگ سۆز و عەشق و عیرفانە، کە زمانی کوردی لەم بوارەدا پڕە لە توانای ڕەوانبێژی و وشەسازی و وێنەی جوان، نەک شتی ڕوکەش و قسەی بێ سۆزو خاڵی لە خۆشەویستی.
created by Avesta Group and powered by Microsoft Azure