9/11/2019 06:26 PM

نیرۆدا لەنێوان سیاسەت و شیعردا

پاپلۆنیرۆدا شاعیری ناوداری ئەمریكای لاتین لەساڵی 1904 لە چیلی لەدایك بووە، هێشتا ساوا بووە دایكی مردوە، پاش مردنی دایكی باوكی بڕیاری گواستنەوە دەدات بۆ تیموكو، ئیترنیرۆدا لەوێ‌ دەژی. لە تەمەنی سیانزە ساڵییەوە شیعر دەنووسێ‌ ساڵی 1910 دەچێتە قوتابخانەی تیموكو، ساڵی 1920خوێندن تەواو دەكات، ساڵی 1917 یەكەم وتاری خۆی لە رۆژنامەیەكی لۆكاڵی تیموكو بڵاوكردۆتەوە، ساڵی 1918 یەكەم شیعری خۆی لە گۆڤاری (كوری فویلا) بڵاوكردۆتەوە، خەڵاتی ساڵی شیعری لەپای شیعرێک وەرگرتووە، ساڵی 1920ناوی خۆی لە نیفالی ریكاردۆ راییس بازاولتو وە دەگۆڕێت بۆ پاپلۆ نیرۆدا، هەمان ساڵ خەڵاتی جەژنی بەهار وەردەگرێت بۆ شیعر، ساڵی 1921 بۆ خوێندنی ئەدەب دەچێتە سانتیاگۆ، ساڵی 1922 سەرەتای دەست بەكاربونییەتی لەگۆڤاری(كلاریداد) وساڵی 1923 چل وتاری رەخنەیی بەناوی خوازراوەوە(ساشكا)نووسی ولەگۆڤاری كلاریداد بڵاوی كردۆتەوە، ساڵی 1924 یەكەم دیوانە شیعری بەناوی (بیست قەسیدەی خۆشەویستی و گۆرانییەکی غەمگین) بڵاوكردەوە، ساڵی 1925 دەبێت بەسەرنووسەری گۆڤاری كابالو دوباستوس، لە ساڵی 1927 دەچێتە دونیای سیاستەوە ودەبێت بە باڵیۆز لە بیرمانیا، 1928 لەكۆڵۆمبیا دەبێت بە باڵیۆز و پاشان لە سەیلان وسنگافور و بەرشەلۆنە و مەدرید و...چەندین وڵاتی دیكە، لەساڵی 1928 لەگەڵ ماری ئەنتۆانیت ئەجیناز ژیانی هاوسەری پێكدێنێت، 1933 كۆمەڵێك لە شیعرەكانی بڵاودەكاتەوە، دوای ئەوەی لە ئیسپانیا دەبێت بە باڵیۆزبەهۆی كوژرانی لۆركای هاوڕێیەوە لەشەڕی ناوخۆی ئیسپانیا نیرۆدا ئیسپانیا بەجێ‌ دەهێڵێ‌، ساڵی 1938(ئیسپانیا لە دڵدا) بڵاودەكاتەوە و ساڵی 1942 سەفەری كوبا دەكات و هەر لەوێ‌ (گۆرانیەكانی خۆشەویستی لە ستالینگراد)بڵاو دەكاتەوە، ساڵی 1945 دەبێت بە سیناتۆر لە باكوری چیلی و هەر ئەوساڵە خەڵاتی ئەدەبی نیشتیمانی چیلی وەردەگرێت وپاشان دەچێت بۆ بەرازیل، ساڵی 1948 وتارێك دەنووسێ‌ كە رەخنە لە دەسەڵاتی چیلی دەگرێ. ئیتر رووبەرووی مەترسێكی كوشندە دەبێتەوە وبە ناچاری روو لەپاریس دەكات، ساڵی 1950 دەچێتە هیندستان ولەوێ‌ نەهرۆ دەبینێ‌ وهەمان ساڵ خەڵاتی ئاشتی وەردەگرێت، ساڵی 1954 شیعرە سیاسییەكانی بەدوو بەش بڵاودەكاتەوە و هەروەها دیوانی (هەموو خۆشەویستی) بڵاودەكاتەوە، ساڵی 1958 دیوانی(سەد قەسیدەی خۆشەویستی) بڵاودەكاتەوە، 1964 كتێبی یادەوەرییەكانی لە پێنج بەرگدا بڵاودەكرێتەوە بەناوی (دورگەی رەش) ئەمەش بەهۆی یادی شەست ساڵەی تەمەنییەوە، 1965 لەزانكۆی ئۆكسفۆرد دكتۆرای پێدەبەخشرێ‌، 1966 لەگەڵ ماتیدا دا ژیانی هاوسەری پێكدەهێنێت، 1969كتێبی (کۆتایی دنیا) بڵاودەكاتەوە و هەرلەم ساڵەدا دەبێت بەپاڵیۆراوی پارتی شوعیی چیلی بۆ سەرۆك كۆماری و پاشان بەهۆی رێككەوتنێك دەكشێتەوە، كاتێك سلفادۆر ئەلەندی دەبێت بەسەرۆك كۆمار نیرۆدا دەبێت بە باڵیۆزلە پاریس و ساڵی 1971 نۆبڵ وەردەگرێت، 1973كتێبێك لەسەر شۆڕشی چیلی بڵاو دەكاتەوە و هەرهەمان ساڵ بە نەخۆشی لە بیمارستانی سنتیاگۆ دەمرێت و پاش مردنی كتێبێكی بڵاونەكراوەی بڵاودەکرێتەوە.
ئەگەرتێبینی ئەم ژیاننامەیەی پاپلۆ نیرۆدا بكەین دەبینین كە ئەدیبێكی داهێنەر وسیاسییەكی چەند چالاك بووە، ساڵێك نییە لە تەمەنیدا خەڵاتێكی وەرنەگرتبێت ویاخود چالاكییەكی ئەنجام نەدابێت، كەسایەتی نیرۆدا مرۆڤێكی بەتوانا وچالاك بووەوە، لە بواری سیاسەتیشدا سیاسییەكی بلیمەت بووە وەك كەسایەتییەكی بە توانای پارتی شوعیی چیلی لە كایەی سیاسەتدا یاریزانێكی بە ئەزموون بووە، چەندین پۆستی وەرگرتووە و زۆرینەی بۆستەكانی کاری باڵیۆزی بووە، جا هەر بەهۆی ئەم كارەوە زۆربەی وڵاتانی دنیای دیوە، گومانی تێدا نییە نیرۆدا لەو ساڵانەی وەكو باڵیۆز لە چەند وڵاتێك ژیاوە لە پاڵ سوودی سیاسی سوودی ئەدەبیشی لێ بینیوە.
گەشتەكانی نیرۆدا دووجۆربوون، جۆرێكیان وەك نێردراوی دەوڵەت "باڵیۆز" چووەتە وڵاتانی دنیا وبەشێكی دیكەی گەشتەكانی بە پێچەوانەوە هەڵهاتن بووە لە دەسەڵات بەهۆی نووسینە رەخنە ئامێزەكانییەوە كە بەهۆیەوە لە دەسەڵاتی چیلی هەڵهاتوە و لە ئەوروپا گیرسایەوە، بۆیە نیرۆدا وەك باڵندەیەك هەمیشە لە فڕیندابووە، فڕین بەدنیای سیاسەت و ئەدبدا، ئەوسەردەمەی نیرۆدا تێدا ژیاوە سەردەمی هەڵگیرسان وشۆڕش بووە، بیری چەپ رەوی دنیای گرتبۆوە ونادادپەروەری وئەشكەنجە وئازاری دەرەبەگ مرۆڤەكانی دەچەوساندەوە، نیرۆداش وەك نازم حیكمەت ویەشار كەمال وخوان رۆڵفۆ وپریڤەر وسەمەدی بەهرەنگی ...هتد ئەدەب وسیاسەت ومرۆڤ دۆستی تێكەڵ كرد، لە ئەمریكای لاتینەوە بۆ توركیا بۆ تەواوی دنیا دەربەگ ودەسەڵات بە یەك پرۆگرام كاریان بۆ چەوسانەوەی مرۆڤ دەكرد وجوتیار وكرێكارانیش وەك چینی ژێردەستە وردە وردە لەدەوری ئایدۆلۆژیایەك كۆبوونەوە كە سەرچاوەكەی مۆسكۆ بوو، لە مۆسكۆوە بۆ ئەوروپا و بۆ چین و تەواوی وڵاتانی دنیا ئیدی شیعرەكانی نیرۆداش لە ژێركاریگەری ئەدەبی سوریالی و ئەدەبی ئیشتراكیدا سنوورەكانی بری وبەبێ‌ پاسپۆرت لە تەلبەندی سنوورەكانی وڵاتانی دنیاوە دەچووە ژوورەوە، شیعری پاپلۆ نیرۆدا گوزارشتە لە نادادپەروەری وئازاری مرۆڤ  و زۆرداری دەرەبەگ وخەمی نان وهەژاری وهاوكات شاعیر عەشق وجوانی وفەلسەفەیە ولە شیعرەكانیدا بۆ قوڵایی مردن گلۆردەبێتەوە و وەك هاودەمەكانی كابوس وئەشكەنجە وئازاری مرۆڤایەتی دەكات بە شیعر ولە شیعریشەوە شۆڕش هەڵدەگیرسێ‌، شیعر هەمیشە ئاگردانی شۆڕش وراپەڕێنەكان بووە، لە ئازاری مرۆڤ هیوای خوڵقاندووە، وەك خۆی دەڵێت من ئازارەكانی خەڵك دەكەم بەهیوا. بەهۆی ئەو راست گوتنەوە هەمیشە لەبۆسەدا بووە، لە ماڵی هاوڕێكانیدا خۆی گەمارۆداوە، لەتاراوگەدا ژیاوە، تا ئەو كاتانەی لە چیلیدا كودەتا رووی داوە، چەپڕەوەكان دەسەڵاتیان گرتە دەست.
شیعری نیرۆدا چەند ئاڕاستەیەكی هەیە، ئاراستەیەكیان بۆ عەشقە، شیعر وغەزەلی بۆ ئازارەكانی عەشق نووسیوە، وەك دیوانی بیست قەسیدەی خۆشەویستی كە لە رۆژگاری گەنجێتیدا بڵاوی كردووەتەوە، ئاراستەیەكی دیكەی شیعری نیرۆدا ئاراستەی ماتەرییە ودیوانی (مانەوە لەزەوی) وەك نمونە. لەم شێوازەدا نیرۆدا دەچێتە دنیای شتە شاراوەكانەوە، نیگاری حوزن وئازار وكابوس دەكێشێت وهاوكات باس لە ئاڵۆزی شتەكان دەكات، ئاراستەیەكی دیكەی شیعری مەلحەمییە كە لەسەر شیعربۆ ئازادی مرۆڤ وململانێی چینەكان دەنووسێ‌، شیعری بۆ ئازادی مرۆڤەكانی چیلی نووسیوە. بەشیعر گوزارشت لە ژیانی خەڵكی چیلی وچەوساندنەوەی هەژاران لەلایەن دەرەبەگەكان دەکات، شیعری بۆ شۆڕش و راپەڕینی شوعییەكان نووسیوە، بەمەش ئەوەمان بۆ روون دەبێتەوە كە نیرۆدا لەژێر كاریگەری بیری چەپڕەویدا خەمی مرۆڤایەتی لەكۆڵی خۆی دەنێت، وەك لە شیعرێكدا دەڵێت (گۆرانی گوتنی من هەموو مرۆڤایەتی تێدا كۆدەبێتەوە) لە خەمی مرۆڤایەتییەوە بۆخەمی كوشتنی لۆركای هاوڕێ‌، لەشیعری ئازارەكانی مرۆڤەوە بۆشیعری ئازارەكانی كوشتنی لۆركا، شیعری نیرۆدا وەك كۆترێك بەئاسمانی دونیادا دەفرێت.
سورکێو ناسر 




زۆرترین خوێندراوە



created by Avesta Group and powered by Microsoft Azure

Copyright © 2015 khaktv all rights reserved