10/11/2019 07:43 PM

پایتەختی رۆشنبیری شێخ محەمەدی خاڵی لە بیرە؟

ئا : مەحمود نەجمەدین

شێخ محەمەدی خاڵ یەكێكە لە ڕۆشنبیرە گەورەكانی كورد، كە بە تەمەنی خۆی خزمەتی ئەدەب ‌و زمانی كوردیی كردووە. لە هەردوو كۆڕی زانیاری(كوردی- عەرەبی)دا ناوی گەورە پیاوانی كوردی بەجیهان ناساندووە، لەوانە"موفتی زەهاوی، بێتوش، شێخ ئەحمەد فائیز بەرزنجی، بابەتایەری هەمەدانی، مەلا محەمەدی خاكی‌و  چەندین زانای دیكە.
 خاڵ لەپاش خۆی چل كتێبی بەهەردوو زمانی عەرەبی‌و كوردی بۆ خوێنەران بەجێهێشووە. بەرهەمەكانی لەبواری" زمانەوانی، ئاینی، وێژەیی، مێژوویی" نووسینەكانی لەزوربەی گۆڤارو رۆژنامەكوردییەكانی ئەوكاتەدا بڵاوكردووەتەوە. لەوانە گۆڤاری بڵێسە، گۆڤاری گەلاوێژ.. بۆ ناساندنی رۆشنبیرانی كورد بەگەلانی عەرەب، قسووری نەكردووە. چەند كتێبێكی بەزمانی عەرەبی نووسیوە لەوانە(شێخ مارفی نۆ دێ، بەیتوشی..)، هەروەها نامیلكەی بابەتاهیری عوریان ‌و مەلا محەمەدی خاكی ‌و موفتی زەهاوی ‌و نابینای بلیمەت مەلا حەمدون...جگە لەمانەش خاوەنی چەندین بەرهەمی دیكەیە.
خاڵ كوردایەتی بەخواپەرستی زانیوەو دژی هەموو جەورو ستەمێك بوو كە لەنەتەوەكەی دەكرا، یەكەم بابەتی لەگۆڤاری گەلاوێژ، لەكانوونی دووەمی 1940، لەژێرناوی"خۆشەو‌یستی نیشتمان"بڵاوكردۆتەوە.
 لەگۆڤاری بڵێسەشدا كە بڵاوكراوەیەكی ئەدەبی ‌و زانیاری ‌و كۆمەڵایەتیی كوردی بووە لەپەنجاكانی سەدەی رابردوودا، لەلایەن سەندیكای مامۆستایان لەسلێمانی دەرچووە. خاڵ بەوتارو بابەتە بەنرخەكانی بەشداریی كردووە. لەو نووسینانەی كە لەگۆڤاری بڵێسەدا بڵاویكردۆتەوە (هەستی ناتەواویی) و هەروەها لەژمارە چواری ئەو گۆڤارەدا بەوتارێك لەژێر ناوی "لەشاعیرە بەناوبانگەكانمان بێخود"، لەم وتارەدا ئەزموونی شیعریی بێخود هەڵدەسەنگێنێ‌. لەبەشێكی وتارەكەدا سەبارەت بەشیعری بێخود، خاڵ دەڵێ‌: "بێخود ئەوەندە لەشیعری دڵداریدا بەرزو باڵاو بەبەهرەبوو، ئەگەر ئەوەندە بەبەهرەبووایە لەفەلسەفەدا، یەكێك دەبوو وەك دیكارت‌و نیتشە یا لەسیاسەتا یەكێك ئەبوو وەك شامیلونی ئەمریكایی".
لەپێشەكی فەرهەنگی خاڵیشدا سەبارەت بەزمان دەڵێت: "زبان گیانی گەلە، كە زبان هەبوو گەل هەیە، كە نەشبوو گەل نییە".
خاڵ ژیانی ڕۆژانەی بەخوێندنەوەو نووسین بەسەردەبرد، رۆژانە (10) سەعاتی بەخوێندنەوەو نووسینەوە بەسەر دەبرد. لەناوەڕاستی حەفتاكاندا چاوێكی لەدەست دەدا، بەتەنها چاوێكەوە بەردەوام دەینووسی‌و دەیخوێندەوە، بۆخوێندنەوە زەڕەبینی بەكاردەهێنا. كاتێ‌ پێیان دەوت: كەوتویتەتە تەمەنەوەو ئیتر ئەوەندە خۆت ماندوومەكە، لەوەڵامدا خاڵ دەیوت: "تەندروستیم بەندە بەخوێندنەوەو نووسینەوە، ئەگەر لەخوێندنەوە دوورم بخەنەوە، نەك هەر تەندروستیم خراپ دەبێت، بەڵكو لەوانەیە بمرم، وەك ماسی چۆن لەئاو دەری بهێنی دەمرێت، منیش گەر دوورم بخەنەوە لەكتێب‌و نووسین، ئەوا دەبێ ماڵئاواییتان لێبكەم، بۆ نیوە چاوەكەشم، توخوا چاوێك لەم ڕێگایەدا كوێر نەبێت بۆچی باشە؟".

 ئەم ئەستێرە گەشە هەموو تەمەنی خۆی بۆ نووسین تەرخان كرد، كەچی ئەوا ئێستا سێلمانی شارەكەی خۆی كە پایتەختی رۆشنبیرییە ئەوی لەبیرچووە. نەبۆنەیەك، نەڤیستیڤاڵێكی بۆ ساز ناكرێ‌. كتێب‌و دەستنووس‌و بەرهەمەكانی ئاوارەو پەرتەوازن. لەم راپۆرتەدا زاتم نەكرد تەنها قسەی خۆم ریز بكەم، بۆیە دەروازەی پرسوڕام خستەسەرپشت‌و  بۆ دەوڵەمەندكردنی باسەكەمان كۆمەڵێك رۆشنبیرمان كرد بەمیوانی ئەم راپۆرتە، سەرەتا لەمامۆستا محەمەدی مەلا كەریمەوە دەستپێدەكەین، كە لەبارەی مامۆستا شێخ محەمەدی خاڵەوە دەڵێت: "شێخ محەمەدی خاڵم لەسەرەتای پەنجاكانی سەدەی رابردوو ناسی، ئەوكاتە لەگەڵ باوكمدا (عەبدولكەریمی مودەریس)و فاتیحی برامدا لەبیارەوە دەهاتین بۆ سلێمانی‌و زیارەتی شێخ محەمەدی خاڵ مان دەكرد. لەساڵی 1952 من‌و فاتیحی برام‌و باوكم بەیەكجاری لەسلێمانی نیشتەجێ‌ بووین. ماوەیەك لای شێخ محەمەدی خاڵ میوان بووین، تا ئەوكاتەی بەهەوڵی خاڵ باوكم لەمزگەوتی حاجی حان دامەزرا، پاش ماوەیەك فەرمانی دەستبەكاربوونی باوكم لەو مزگەوتە دەرچوو، شێخ محەمەدی خاڵ ئاهەنگێكی گەورەی بۆ باوكم سازكرد بەبۆنەی دەستبەكاربوونییەوە.
خاڵ لەبواری ئاینیدا بیروڕای ئازادیخوازانەی هەبوو، من زۆر سەرسام بووم بەو بیروبۆچوونانەی، زۆربەی رۆژ دەچوومە لای بۆ مزگەوتەكەی، لەمەجلیسیدا دادەنیشتم. هاوكاریی زۆری دەكردم، كتێبی دەدامێ‌ تا بیخوێنمەوە. بەپێویستی دەزانم بڵێم هەقە پەیمانگایەكی ئایینی بەناوی ئەوەوە بكرێتەوەو ساڵانە خەڵاتێك بەناوی ئەوەوە سازبكرێ‌و بدرێت بەباشترین كتێب.
هەر لەبارەی خاڵەوە، مامۆستا مستەفا ساڵح كەریم بۆی گێڕاینەوە كە لەسەرەتای دەستپێكردنی بەنووسین، كە تازە بەرەو دنیای ئەدەب چووە، لەڕێگای شێخ ئەبوبەكری شێخ جەلالەوە مامۆستا محەمەدی خاڵم ناسیووەو وتی: "چووم بۆ حوجرەكەی لەمزگەوتی حاجی شێخ ئەمینی خاڵ، ئێواران ساڵۆنێكی ئەدەبیی هەبوو، رۆشنبیران دەچوون بۆلای، ئەوكاتە من گەنج بووم‌و تەمەنم 26 ساڵ دەبوو، بەشەرمەوە دەچوومە ئەوێ‌، بەڵام مامۆستا زۆری هاندام‌و دەیوت ئەو نووسینانەی تۆ لەڕۆژنامەی ژین بڵاویان دەكەیتەوە زۆرم بەدڵە"، هەروەها وتی: "لەو ماوەیەدا كە ناسیم، ئەو سەرقاڵی كۆكردنەوەو رێكخستنی پەندی پێشینان بوو، وتارێكم لەسەری نووسی‌و دوایی بەیەكەوە باسمانكردو گفتوگۆمان لەبارەوەكرد. ئیتر لێرەوە پەیوەندیمان توندوتۆڵتر بوو، تا رێككەوتننامەی 11ی ئازاری 1970  كە یەكێتیی نووسەرانی كورد لقی سلێمانی دروستبوو، ئیتر زیاتر لەیەك نزیكبووینەوە، هەروەها لەیەكەم هەڵبژاردنی نووسەراندا خاڵ بوو بەسەرۆكی لقی سلێمانی یەكێتیی نووسەران‌و شاكیر فەتاح بوو بەجێگری سەرۆك‌و منیش سكرتێربووم.  هەر لەو دەستەیەدا كۆمەڵێك رۆشنبیر هەبوون لەوانە (ئەحمەد هەردی، كاكەمەم بۆتانی، شێركۆ بێكەس، موحەڕەم محەمەد ئەمین، حەمەی حەمە باقی و...تاد) هەر بەهیمەتی ئەو توانیمان بەرنامەیەك لەتەلەفزیۆنی كەركوك وەربگرین بۆ یەكێتیی نووسەران كە ئەوكاتە شێخ محەمەدی خاڵ نامەیەكی بۆ پارێزگاری سلێمانی نووسی".
مامۆستا كۆمەڵێ‌ دەستخەتی زۆر بەنرخی لەلابوو، دوایی لای كوڕەكانی بوو، وابزانم لەسەردەمی كابینەكەی كاك عومەر فەتاح-دا ئەو دەستخەتانە لەلایەن حكومەتەوە لەبنەماڵەكەیان كڕدران‌و لەبانكێكدا پارێزراوە.
هەروەها مستەفا ساڵح كەریم داواكاربوو لەدەزگای سەردەم یان ژین یاخود هەر دەزگایەكی تر بێت، هەوڵبدەن دەستخەت‌و نامەو كتێبەكانی كۆبكەنەوەو چاپی بكەن.
سەبارەت بەپەیوەندیی شێخ محەمەدی خاڵ‌و حكومەتیش لەوكاتەدا، وتی: "شێخ محەمەدی خاڵ زوو زوو لەگەڵ حكومەت نێوانی تێكدەچوو، جارێكیان نەقڵ كرا بۆ چەمچەماڵ، بەو هۆیەوە پیرەمێردی شاعیر شیعرێكی بۆ نووسی: (شێخی خاڵ نێردرا بۆ چەمچەماڵ و...تاد.) لەزەمانی عومەر عەلی كە پارێزگاری سلێمانی بوو، نێوانیان تێكچوو و ئەویش مامۆستا شێخ محەمەدی نەقڵی هەولێر كردو مامۆستا رەشاد موفتی باوكی كاك عەدنان موفتی هێنایە شوێنەكەی‌و پاش ساڵ‌و نیوێك خاڵ گەڕایەوە سلێمانی. شێخ محەمەدی خاڵ بەگەورەیی خۆی لەگەڵ گەنجەكاندا زۆر سادەو ساكاربوو، هاوكاریی دەكردن، من یەكێك بووم لەوانە.
 هەر لەوبارەیەشەوە شێخ محەمەد عەلی قەرەداغی بەكوردستانی نوێی وت: "مامۆستا شێخ محەمەدی خاڵ كاری گەورەی كردووە. كتێبخانەیەكی بەنرخی هەبوو، ئەو بایەخی زۆری بەدەستخەت دەدا كە دەستخەتی زاناكانی پێشوومان بوون‌و زۆر گرنگیی بەو دەستخەتانە دەدا، بەڵام بەداخەوە دوای خۆی كتێبخانەكەی پەرتەوازەبوو، دەستخەتەكانی بوون بەدوو بەشەوە، بەشێكی ئەنجومەنی وەزیرانی كوردستان كڕی، لەوكاتەوە وەك دەڵێن: "لەبانكی ئەزمڕ پارێزراوە"‌و بەشەكەی تری بێ‌ سەروشوێنە، ئەوەش كە لەبانكی ئەزمڕ پارێزراوە جێگای مەترسییە. مەترسییەكانی ئەوەیە دەستخەت لەوڵاتانی جیهان بەشێوەیەكی تایبەتی دەپارێزرێ‌، هەر شەش مانگ جارێك سەری لێ‌ دەدرێ‌‌و دەرمان دەكرێ‌ بۆئەوەی لەمۆرانەو گیان لەبەری دیكە بپارێزرێ‌. بەڵام ئەمانە هیچیان بۆ دەستخەتەكانی خاڵ نەكراوە. ئەو دەستخەتانە سامانی نەتەوەیی گەلی كوردن‌و ئەو كەسانەی كە ئاگاداری ئەم ئیشەن لەدوا رۆژدا بەرپرسیاری بەردەم مێژوو دەبن".
لەلای خۆشییەوە عەبدولكەریم شێخانی لەبارەی شێخ محەمەدی خاڵ-ەوە دەڵێت: "خاڵ جگە لەوەی زانایەكی ئایینی بوو، وتاری كۆمەڵایەتی‌و تەفسیری قورئانی كردووە. مامۆستا زمانە كوردییەكەی منی بەدڵ بوو، ئەوكاتەی كە خەریكی فەرهەنگی خاڵ بوو، پێی وتم "كەریمەفەنی تۆ كوردییەكەت باشە، هاوكاریم بكە لەكۆكردنەوەی فەرهەنگی خاڵدا".  هەروەها ئەوەشی گێڕایەوە كە "یەك دوو وشە لەفەرهەنگی خاڵدا هەبوو من رای خۆم پێگوت، ئەو قەناعەتی نەكرد، دوایی هاتەوەو وتی قسەكەی تۆ راستبوو"، كە لیژنەی زمانی كوردی دانرا بۆ پێداچوونەوەی كتێبی پۆلی چوارەمی سەرەتایی تا شەشی ئامادەیی شێخ محەمەدی خاڵ‌و شاكیر فەتاح‌و مامۆستا غەفوری مەلا عەلی‌و بەندە‌و چەند كەسێكی دیكە لەلیژنەكەدابووین، هیوادارم بەرهەمەكانی چاپ بكرێن. بەرهەمی زۆر بەنرخی هەیە، لەوانە مێژووی بابان‌و مەلا عەبدوڵڵای بێتوشی‌و وتارەكانی. هەروەها دەڵێت: جارێكیان چوومە لای خەریكی كۆكردنەوەی وتارەكانی بوو كە لەدوو بەرگدا بوو بەناوی ناڵەی دەروونەوە.   
لەساڵی 2011 موزەو كتێبخانەی‌ "شێخ محەمەدی‌ خاڵ" لە (بنكەی‌ ژین) كرایەوە. بەئامادەبوونی ژمارەیەكی‌ بەرچاو لەمیوان‌و بنەماڵەی خاڵ، ئەو بۆنەیە بەڕێوەچوو، لەو رێوڕەسمەدا ژووری‌ تایبەتی‌ (موزەو كتێبخانەی خاڵ) لەلایەن خاتوو ئەختەری‌ كچییەوە كرایەوە. ژمارەی كتێبەكانی خاڵ كە پێشكەشی بنكەی ژین كراون، تێكڕایان 1751 كتێب بوون بەزمانی فارسی‌و توركی‌و كوردی‌و عەرەبی.
لەسەر باسوخواستی موزەو كتێبخانەی خاڵ-یش، مامۆستا رەفیق ساڵح سەرۆكی بنكەی ژین وتی:"بەهۆی مامۆستا جەمال عەبدول-ەوە توانیمان بنەماڵەی خاڵ رازی بكەین بەپێشكەشكردنی كتێبخانەكەی. خۆشبەختانە ئەو هەوڵە سەریگرت، ئێستا هەموو رۆژنامەو گۆڤارو كتێبەكانی لای ئێمە پارێزراوە، تەنانەت هەندێك لەشتەكانی دیكەی لەلای ئێمەیە، لەوانە مۆرو كڵێشەو جبەو تەربووشەكەی‌و ئێمەش شوێنێكی تایبەتیمان بۆ كردۆتەوە. ئەوەی جێی داخە دەستخەتەكانی شێخ محەمەدی خاڵە، كە كاتی خۆی بەحكومەتی هەرێم فرۆشراوەو لەشوێنێكدان كە پێویستی بەپارێزگاریكردن‌و دابینكردنی پێداویستی هەیە، ئەو دەرمان‌و پێداویستییانە لەو شوێنەدا نین بۆ ئەم كارە. ئەگەر درێژە بكێشێ‌. كارێكی خراپ دەكاتە سەر ئەو دەستنووسانە. ئێمە وەك بنكەی ژین لەهەوڵی ئەوەداین ئەو كارە بكەین‌و بۆ ئەو مەبەستەش تاقیگەیەكی تایبەتمان بۆ پاككردنەوەو چاككردنەوەی ئەو دەستنووسانە داناوە (مشفی تعقیم وصایە مخگوگ) و لەهەوڵی ئەوەداین نامەكانی چاپ بكەین. 

رەچەڵەكی شێخ محەمەدی خاڵ
لەبنەرەتدا بنەماڵەی خاڵ دەگەڕێتەوەبۆ زانای ئاینی كورد(سەید حەسەنی چوری) كەناسراوبوو بەمەلا ئەبو بەكری موصنیف، كەنەوەی شێخ محەمەد زاهیدە، ناسراو بە پیر خدری شاهۆ، مەلا ئەبو بەكر لەگوندی چور لەناوچەی مەریوان ژیاوە، دوای خۆی كوڕێكی بەناوی محەمەد گێڵانەوە بەجێهێشتووە، كەپیاوێكی ئاینی بووە، ئەویش دوای خۆی كوڕێك بەجێ‌ دەهێڵێ‌ بەناوی سەید مەحمودەوە بەهەمان شێوە ئەویش پیاوێكی ئاینی بووە و لەسەید مەحمودیش مەلا عوسمان هەڵكەوتووە، ئەویش وەك باپیرانی رۆڵی گرنگی هەبووەوە لەپەروەردەی منداڵاندا، عوسمانیش كوڕێكی بووە بەناوی شەمسەدین، ئەم پیاوەش وەك باقی بنەماڵەكەی سەرقاڵی مەلایەتی و دینداری بووەوە، شەمسەدین رووی لە كوردستانی باشوور كردووە و لەقەڵاچۆالان، لەپایتەختی میرنشینی بابان نیشتەجێ‌ بووە، خەڵكی فێری خوێنەواری كردووە. لەشەمسەدینیش كوڕێك بەنێو مستەفا بەجێ‌ ماوە ئەویش وەك باپیرانی خولیای خوێندەواری و دینداری بووە، مستەفا خۆشەویستی برایم پاشای بابان بووە، بۆیە برایم پاشا كە دێتە سلێمانی مەلا مستەفاش لەگەڵ خۆی دێنێت و لەگەڕەكی گۆیژە مزگەوتێكی بۆ دروست دەكات، هەر ئەو مزگەوتە دوایی بە مزگەوتی شێخ ئەمینی خاڵ ناسرا. مەلا مستەفا لەگەڵ هاتنی بۆ سلێمانی كۆمەڵێك دەستنوس دەهێنێ‌ و هەر ئەو دەستنوسانە بەتێپەڕبوونی ساڵ دەكەونە لای شێخ محەمەدی خاڵ. مەلا مستەفا كوڕێكی دەبێ‌ بەناوی ئیسماعیل، لە ئیسماعیل شێخ محەمەدی خاڵی یەكەم هەڵدەكەوێت. لێرەوە نازناوی خاڵ دەچێتەپاڵ ئەوبنەماڵەیە، ئەمەش لەبەر ئەوەی خاڵێكی گەورە لەسەر رووخساری بووە. شێخ محەمەدی یەكەم كوڕێكی بووەوە بەناوی ئەمین كە حاجی شێخ ئەمینی خاڵە، یەكێك بووە لەپیاوەناودارەكانی شار. شێخ ئەمین لەپاش خۆی دووكوڕی لێ‌ بەجێماوە بەناوی عەلی و عەبدوڵڵا، عەبدوڵڵایان بەجوانەمەرگی سەری ناوەتەوە، عەلیش لەپاش خۆی پێنج كوڕی لێ‌ بەجێماوە ئەوانیش مستەفا، ئەحمەد، حەسەن، حسێن، محەمەد، كەشێخ محەمەدی خاڵی دووەم، بەقازی سلێمانی ناسراوە. هەر لەبنەماڵەی خاڵدا شۆڕشگێڕێك هەڵكەوتووە بەناوی خەسرەوخاڵ، كەبرازای شێخ محەمەدی خاڵە و یەكێك بووەوە لەسەركردەكانی یەكێتی نیشتیمانی كوردستان و لەساڵی 1988 شەهیدبووە. هەموو ئەمانە كە لەبنەماڵەی خاڵ هەڵكەوتون پیاوی ئاینی بوون و خەڵكیان فێری خوێندەواری كردووە. 
شێَخ محەمەدی خاڵ لەساڵی1904لەسلێمانی، لەدایكبووە، لەدوای ئەوەی باوكی بەنەخۆشی دەمرێ‌، باپیری"حاجی شێخ ئەمینی خاڵ" شێخ محەمەدی خاڵ ‌و چوار براكەی بەخێو دەكا، ئەوكاتە شێخ محەمەدی خاڵ تەمەنی9ساڵان بووە. لای باپیری دەست بەخوێندن دەكا، بەدەر لەباپیری لای مەلا حوسێنی پیسكەندی ‌و شێخ جەلالی قەرەداغی ‌و  مامۆستا شێخ عومەر قەرەداغی خوێندوێتی. 
لەساڵی1931 مەرگ بەرۆكی باپیری دەگرێ‌ و شێخ محەمەدی خاڵ دەچێتە شوێنەكەی. ئەحمەد بەگی تۆفیق بەگی تابور ئاغاسی لەو سەردەمەدا موتەسەریفی سلێمانی بووە، بەئامادەبوونی كۆمەڵێك لەپیاوماقووڵانی سلێمانی، ئاهەنگێك لەمزگەوتی حاجی شێخ ئەمینی خاڵ سازدەكات، لەوئاهەنگەدا بەرەسمی شێخ محەمەدی خاڵ دەكرێت بەپێشنوێژو وانەبێژی مزگەوتەكەی باپیری. لەساڵی 1931 تا ساڵی 1938 بەو‌انەوتنەوەو رێزمانی كوردی ‌و چەند كتێبێكی ئاینییەوە سەر‌قاڵ دەبێت. هەر لەوسەردەمەدا دوو كتێب چاپ دەكات. لەساڵی 1939 لەلایەن شالیارێتی دادەوە بانگەواز دەكرێت بۆ(قازییەك) بەشێوەی تاقیكردنەوە. خاڵ یەكێك دەبێت لەوانەی تاقیكردنەوە ئەنجامدەدات ‌و پلەی یەكەمی بەدەستدەهێنێت‌و  بەفەرمانی پادشایەتی دەكرێت بەقازی لە(هەڵەبجە).
 لەژیانی فەرمانبەرێتیدا یەكێك بووە لەقازییە شارەزاكانی عیراق، ماوەی 28 ساڵ وەك قازی لە"چەمچەماڵ ‌و سلێمانی ‌و كەركوك ‌و موسڵ" كاری كردووە. لەساڵی 1962 هەڵبژێردراوە بەئەندامی دادگای جیاكردنەوەی شەرعی لەبەغدا. خاڵ ئەندام بوو لەكۆڕی زانیاریی عیراق. تەنها"تۆفیق وەهبی بەگ" لەپێش ئەوەوە ئەندام بوو.
لەساڵی 1953وە ئەندامی كۆڕی زانیاریی عیراق بووە، لەساڵی 1972ەوە جێگری سەرۆكی كۆڕی زانیاری كوردبووە. لەڕۆژی 15/7/1989 لەتەمەنی 85 ساڵیدا مەرگ بەرۆكی دەگرێت.

بۆ ئامادەكردنی ئەم راپۆرتە سوودم لە گۆڤاری بڵێسە وەرگرتووە كە لە پەنجاكانی سەدەی رابردوودا بڵاوبووەتەوە، هەر وەها سوودم لە كتێبی شەجەرەی بنەماڵەدێرینەكانی سلێمانی وەرگرتووە كە عەبدولخالید سابیر ئامادەی كردووە.




زۆرترین خوێندراوە



created by Avesta Group and powered by Microsoft Azure

Copyright © 2015 khaktv all rights reserved