11/11/2019 10:17 AM

عەلی مەردان: كورد بوونم كاریكردە سەربەشداریكردنم لەكۆنگرەی مۆسیقای عەرەبیدا

چریكەی گەڕیدەیەكی غەمگین
گەڕیدەیی  و كوێرەوەری ژیان  زۆر كەسی بۆ تونێلە تاریكەكانی فەرامۆشی و شكست بردووە و زۆر كەسیشی بۆ تروپكی داهێنان و ناوبانگ بردووە، عەلی مەردان ئەستێرەی درەوشاوەی گۆرانی و مەقام یەكێكە لەو كەسانە، كە كوێرەوەری و ستەم بەتروپكی داهینان و ناوبانگ و بلیمەتی گەیاند. ژیانی ئەم ئەستێرە درەوشاوەیە هەر كوێرەوەری بوو، هەژارانە ژیاوە، وەك خۆی لە بیرەوەرییەكانیدا ئاماژەی پێداوە و سەرهاتی سەختی و نەهامەتی ژیانی دەگێڕێتەوە، كە چۆنی گوزەراندوە، ساڵانی منداڵی لە گەڕەكی بەرتەكێدا بەسەر بردووە و لە تەكییەكاندا قورئانی خوێندووە و گوێبیستی قورئان خوێنەكانی ئەو كاتە بووە تا ئەو كاتەی باوكی دەمرێ‌. مەرگی باوكی جێڵەقی دەكات، كەركوك بەجێدەهێڵێ‌ و دەچێتە لەیلان، لەیلان بۆ عەلی مەردان هەم سەرچاوەی نەگبەتی و كوێرەوەری بوو، هەم سەرچاوەی خۆشی و لەزەتی هونەری گۆرانی گوتن بووە, لەیلان ئەو گوندە بوو كە خاڵۆ عارفی هەموو ژیانی لێكرد بە دۆزەخ وەك خۆیشی باسی دەكات خاڵۆی دەستی بەسەر سامانەكەیاندا گرتووە و ئازاری زۆری داوە و كاتێكیش عەلی مەردان عاشقی كچێك دەبێت و خاڵی كە بەمە دەزانێ‌ شەنێك دەكات بە پشتیدا و ئەویش بە برینداری دەڕوات و لەیلان بەجێدەهێڵێ‌. خۆشییەكانی لەیلانیش رۆژانی گوێگرتن بوو لە مەقام و قەتار و ئەڵڵاوەیسی بە دەنگی خدری بارام چاوش و كامیلی تەپەلۆیی لە دیوەخانی شێخ حەسیب تاڵەبانیدا. بەڵام نەهامەتی و ستەمی خاڵۆی نەیهێشت درێژە بەژیانی گوێگرتن لە گۆرانی و مەقام بدات و بەرەو حەفتەغار هەڵهاتووە. لەوێش نەحەساوەتەوە، ئیتر وەك گەنجێكی هەژار و بەلەنگاز چووەتە بەغدا. وەك خۆی دەڵێت" لە ئێسگەی سلێمان بەگ سواری شەمەندەفەر بووم، هیچی وام پێنەبوو، تەنیا بوخچەكەم و نانێك و هێلكەیەكی كوڵاو و سەلكێ‌ پیاز ".
بەغدا بۆ عەلی مەردان سەرچاوەیەكی باش بووە بۆ فێربوونی مەقامات و گۆرانی و بۆ ناسینی خەڵكی رۆشنبیر و هونەرمەند. پایتەخت زۆر كەسی پێناساند و فێری زۆر شتی كرد، زۆریش چەرمەسەری بینی وەك خۆی دەڵێ‌ "كڵاشەكانم سەرینم بووە".  وەك گەنجێكی بێكەس و غەریب و نەشارەزا، كە نە بەغدا شارەزایە و نە عەرەبیش دەزانێ‌. ئیتر وردە وردە لەگەڵ بەغدا راهات و دەستی بەكاركردن كرد  و لە ژێر پرد و سەدەكاندا دەخەوت. زوو زووش یادی دایك و خوشكەكەی وەك برینێك كولاوەتەوە. بەڵام بۆ كوێ‌ بگەڕێتەوە؟ بۆ لای خاڵی!؟
عەلی مەردان وەك مرۆڤێكی هەژار و بێكەس ژیا، كەسێ‌ نەبووە چاودێری بكات و ئاگاداری بێت، بۆیە. كاتێ‌ لە خاڵی هەڵهاتووە ئیتر بەویستی خۆی ژیاوە و كەس نەبووە پابەندی بكات بە ماڵەوە یان بە شتێكەوە، باوك نەماوە تا بەویستی خۆی كاری پێبكات و خاڵۆشی دوورە. ئەم تەنیایی و سەربەستییە وای لە عەلی مەردان كرد سەرپشك بێت لە هەرشتێك كە حەزی لێیەتی و پشتی بەخۆی دەبەست. بڕیار دەری ژیانی خۆی بوو. ئەم سەرپشكییە وای كرد كە هونەرمەند بە دووی ویست و ئارەزووەكانی دڵ و دەروونی خۆی كەوت و بەرئەنجام بوو بە هونەرمەندە مەزنەی كە تا ئەمڕۆ بەرهەمەكانی كۆڵەكەیەكی بەهێز و تۆكمەی هونەری كوردین. مەردان وردە وردە لەگەڵ كەشی بەغدا راهات، دۆست و برادەری بۆ پەیدا بوو، لە كورد و عەرەب و كوردانی سابڵاخ و كرماشان و سەقز ، كە لە دەست جەور و ستەمی حكوومەتی ئەو كاتی ئێران هەڵهاتبوون، یان بەهۆی بێكارییەوە روویان لە بەغدا كردبوو. چەندین هونەرمەندی دیكەی ناسی لەوانە مورتەزاخانی ئەسفەهانی كە بەرەچەڵەك كورد بووە و خەڵكی سابڵاخ بووە. و سەید عەلی ئەسغەری كوردستانی ناسیوە. و داخل حەسەن و حسێن عەبدوڵڵا و جەللادەت بەدرخان و سەعید مەححۆ و سەلمان شوكور و مریەم خان و نەسرین شیروانی و ئەڵماس خان و...  لە گەشتی ئێرانیشدا بە حەسەن زیرەك و حەسەن كامكار موجنەبا میرزادە و محەمەد كەمانگەر و عەلی زەبیحی و  هێمن ...ئاشنا بووە. گەشتكردن و ناسینی ئەم هونەرمەند و رۆشنبیرانە گرنگی خۆی هەبووە، عەلی مەردانی بێكەس و بەلەنگاز لەبەغدا و ئێران و میسر و شارەكانی كوردستاندا لە هاتوچۆدابوو و بەرئەنجامەكەشی ناسینی چەند رۆشنبیری كورد و عەرەب بوون، كە سوودی زۆریان هەبوو بۆی و زۆركەسیش سوودیان لە توانا و بەهرەی وی وەرگرتووە، زۆر كەسی پێگەیاندووە. ئەم هونەرمەندە لە گەریدەییدا هونەر فێربوو، بۆیە گەریدەیی كردی بەو هونەرمەندە رۆشنبیرەی كە بەدووی ئاواز و جۆری مەقام و قەتار و شیعردا بگەڕێ‌. شیعری گەلێك شاعیری كردووە بە گۆرانی لەوانە شیعری فایەق بێكەس و ئەحمەد هەردی و نەجمەدین مەلا...هتد.
 ئەم پیاوە وەك خۆی باسی كردووە هەموو ژیانی بۆ خزمەتی هونەر تەرخان كردووە، جگە لە گۆرانی گوتن هیچی نەكردووە. ئێمە لێرەدا و لەم راپۆرتەدا لە بیرەوەرییەكانی هونەرمەند عەلی مەرداندا راپۆرتەكەمان ساز دەكەین. سەرەتا لە باسی گەڕان بەدوای هونەرەوە عەلی مەردان بەم جۆرە دەدوێت" لە بەغدا بەدووی شارەزا و مەقامبێژەكانی ئەو شارەدا وێڵبووم و دەسووڕامەوە، زۆریانم لە چایخانە و مەقهاكانی بەغدا ناسی و هەندێكیشیان لە بۆنە و موناسەبە ئاینییەكاندل ناسی.".
چۆن گۆرانی تۆمار كرد
سەبارەت بە تۆمار كردنی بەرهەمەكانی لەسەر قەوان دەڵێت" لە هنێدی شەوانە لە كەمپەكەماندا گۆرانیمان دەگوت و لەو شەوە گۆرانییانەدا ئەندازیارێكی ئینگلیزی بە جۆش و خرۆشێكی زۆرەوە بەشداری دەكردین و شەوێك هاتە لامەوە و هەواڵی دامێ‌ كە بەم زوانە كۆمپانیایەكی تۆماركردنی قەوان دێتە بەغدا و نوێنرەكەیان برادەرمە ئەگەر مەیلت لێیە باهەندێك لەم مەقام و گۆرانییانەت لەسەر قەوان بۆ تۆمار بكەین. بەراستی كەیفم لەم پێشنیارەی ئەندازیارە ئینگلیزەكە هات. ئیتر لە سەرەتای ساڵی 1921 كۆمپانیا هات و لەگەڵ ئەندازیاری ئینگلیزدا بەسواری عارەبانەی (گاری) چووینە كۆمپانیا بۆ تۆماركردنی گۆرانییەكانم. لە كاتی گۆرانی و مەقام وتنەكاندا ئەندامانی تیپی مۆسیقاكە گشتیان جولەكە بوون و شارەزا و چاپوك و وریا بوون و زۆر سەرسام بوون بەو مەقامانەی من دەمگوتن و خێرا خێرا پرسیاریان دەكرد".
هەر لە بیرەوەرییەكانیدا هونەرمەند دەڵێت" ساڵانێكی پڕ لە خۆشی و ناخۆشیم لە چایخانەكانی مەقامدا  لە بەغدا گوزەراند و گڕەی كڵپەی تەنووری داخراوی دووری و غەریبایەتی زوو زوو ئەو شنەی شەماڵە فێنكەی مەقام وتن و چایخانەكانی لێ‌ دەكردمە دۆزەخ"
سەبارەت بە چۆنێتی تۆمار كردن لەسەر قەوان لەو رۆژگارەدا دەڵێت" تۆماركردن لەو رۆژگارە لەسەر تەلێك دەكرا كە (سیم) یان پێدەوت و لەسەر لوولەیەك دەپێچراو دەخرایە ئامێرەكەوە و لەكاتی تۆماركردنیشدا ئەو سیم دەچووە سەر لوولەیەكی تر و دەنێردرا بۆ دەرەوەی وڵات تا دەنگەكە لەسەر قەوان چاپبكرێ‌".
مامۆستای مەقامبێژەكانی بەغدا بوو
لەبەشێكی دیكەی یادەوەرییەكانیدا عەلی مەردان دەڵێت" مەقامبێژی چاخانەكانی بەغدا بە منیان دەگوت تۆ هەقی خۆیان دەدەی بە مەقامەكان و بە دروستی دەیانڵێی. رەشید قۆندەرچی، لە مەقامبێژە ناسراوەكان بوو پێی دەگوتم" تۆ مامۆستامی لەتۆوە فێری مەقام بووم، مەحمود نەجاڕیش هەندێ‌ مەقام لە منەوە فێر بوو و لەدووكانەكەیدا فێری (حسینی و منصوری و ئورفە)م كرد و محەمەد قەبانچیش زۆر شتی لێم وەرگرت و سوودی لێ وەرگرتم و پیت بە پیتی مەقامەكەم فێری دەكرد".
عەلی مەردان لەكۆنگرەی مۆسیقای عەرەبی
 سەبارەت بە كۆنگرەی مۆسیقای عەرەبی لە قاهیرە لە ساڵی 1932سازكراوە عەلی مەردان دەڵێت" مەسەلەی كوردبوونم و عەرەب نەبوونم كاری كردە سەر بەشداریكردنم لە كونگرەی یەكەمی عەرەبیدا، كە من وەك هونەرمەندێكی بواری گۆرانی و ئاواز لە ئەندامانی ئەو وەفدەی عیراق بووم و بەشداری كۆنگرەمان كرد. شانازی بوو بۆم كە لەو كۆنگرەیەدا بە زمانی كوردی ئاواز و مەقامی كورد جوان بە گوێی كەسانێكی هونەرمەند كە ئەسڵەن وشەی (كورد)یشیان نەبیستووە. من تەنیا كوردێك بووم لە ناو دەیان هونەرمەندی عەرەبیدا و كۆنگرەش بەقەدەر ئەوەی سیاسی بوو ئەوەندەش لە هونەرەوە دووربوو و سەرپەرشتیارانی كۆنگرەكە دەیانویست پەراوێزم خەن و زۆریشیان تەقەلادا مەقام و بەستەكانم بە عەرەبی بڵێم، بەڵام من رازی نەبووم و ئەوانیش ئەندام بوونی منیان بەتاڵ كردەوە".
عەلی مەردان میوانداری ئەحمەد شەوقی كرد
 هەر سەبارەت بە گەشتەكەی میسر دەڵێ‌" ئەوە ماوەیەی كە لە قاهیرە بووم بە هەوڵ و كۆششی خۆم توانیم بوونی خۆم بسەلمێنم. و خۆم بە زۆرێك لە شاعیر و نووسەرە بە ئەسڵ كوردەكان ناساند. لەوانە عەباس مەحمود عەقاد و ئەحمەد شەوقی. هەرەوەها هونەرمەندی گەورەی میسر محەمەد عەبدولوەهابم ناسی" لە درێژەی گێڕانەوەكانیدا زۆرتر لەبارەی ئەحمەد شەوقی دەگێڕێتەوە و دەڵێت" ئەحمەد شەوقی بەڵێنی دامێ‌ كە لەپاش تەواوبوونی كۆنگرەكە شتێ‌ دەربارەی  كوردەكانی ناو كونگرە مۆسیقای عەرەبی بنووسێ‌ و لە رۆژنامەیەكی قاهیرە دا بڵاوی بكاتەوە. بەڵام بەداخەوە دوای ئەم پێگەیشتنەمان ئەحمەد شەوقی مرد." هەر لەبارەی ناسینی ئەحمەد شەوقییەوە هونەرمەند دەڵێ‌" ئەحمەد شەوقی زیافەتێكی چاكی كردم بۆ ماڵەكەی خۆی لە ناوچەی ئەلجیزە، هەر لەو ماڵەدا جارێكی تر عەبدولوەهابم بینییەوە، لەوێ‌ داوای لێكردم هەندێ‌ لە قەوانەكانی خۆمی بدەمێ‌ تا كەڵكیان لێ‌ وەربگرێ‌. هەر لەو میواندارییەدا شەوقی بە هونەرمەند ئوم كەلسومی ناساندم، ئەو كاتە گەنج بوو، هەر لەو گەشتەی میسردا هونەرمەند عەبدولحەلیم سەید م ناسی و لە ماڵەكەیدا چەند گۆرانییەكم تۆمار كرد، كچەكەی و ژنەكەی بوون بە كۆرس و بە زەحمەتێكی زۆر تا چەند وشەیەكی كوردیم فێر كردن.".   
عەلی مەردان و سەی عەلی ئەسغەری كوردستانی
رێڕەوی گێڕانەوەكان دەچنە سەر باسی ناسینی سەید عەلی ئەسغەری كوردستانی، عەلی مەردان سەبارەت بە سەید عەلی ئەسغەری كوردستانی دەڵێت" پیاوێكی لەڕی بچكۆلەی لەسەرخۆ و سەنگین، كە قسەی دەكرد یان دەتدواند دەبوو لێی بچویتایە بەرەوە تا گوێت لێبوایە. شەرم و بە ویقار، دەنگێكی ناسكی وایپێوە بوو، كە بەرودوا نەمبیستبوو. ئەو ماوەیەی كە پێكەوە بووین مەقام شتێكی هاوبەشی نێوان مان بوو. هەر لە سەید عەلی ئەسغەرەوە فێری مەقامەكانی ماهور و دەشت و شوستەر بووم و ئەویش گەڵێ‌ دڵشاد بوو بە بیستنی ئەڵڵاویسی و ئای ئای و خورشیدی و قەتار و خاوكەر  و هەر كە ئەمانەم بۆ دەوت شاگەشكە دەبوو و دەستخۆشی لێدەكردم و دوای من دەیگوتنەوە. كە سەردانی كەركوكم كرد وتیان سەید عەلی ئەسغەری كوردستانی لێرەیە، دیسانەوە بۆ جارێكی تر بەیەك شادبووینەوە."
هەر لەبارەی دۆستانییەوە عەلی مەردان دەڵێت" برادەرایەتییەكی باشم لە تەك ماجید مستەفا مەحمود هەبوو، كوردێكی پاك بوو، كە لە وەزیفە كاركەنار كرا من دەچوومە لای بۆ محەللەكەی. (محلە الماجدیە) و لە گەڵ شاكیر فەتاح و مارف بەرزنجیش نێوانمان خۆش بوو، زۆر كەرەت لە تەكیەی شێخ عەبدولكەریم لە قادر كەرەم یەكتریمان دەبینی. وە شێخ لە تیفی حەفیدیش یەك لەو كەسانە بوو كە حورمەت و خۆشەویستیم بۆیان هەبوو، لە هاوینی 1938 لە سیتەك سەردانیم كرد و باسوخواسی سیاسەتمان كرد و گوتی بۆ نایەییت لە تەكماندا كار بكەیت كۆمەڵەی برایەتی مان دامەزراندووە. منیش پێموت قوربان من لە هونەری گۆرانیدا كار دەكەم ئەمەش هەر خزمەتە بە كورد. جارێكی تریش سەردانم كردەوە بۆ ئەوەی زەوی و موڵكانەی كانی ساردم بۆ ساغ بكاتەوە، كە خۆی بەڵێنی پێدابووم، بەڵام وەك دەركەوت هیچ سەر ئەنجامێكی نەبوو." مامۆستا رەفیق حیلمیش دۆستێكی ئازیزم بوو هەركات بۆم بلوایە سەردانیم دەكرد. جارێكیان داوای لێكردم  لەحیزبەكەیدا (هیوا) كار بكەم  و منیش چۆن وەڵامی شێخ لەتیفم دابووەوە ئاوەهاش وەڵامی ئەوم دایەوە. تۆفیق وەهبیش دەڵێت پیاوێكی رۆشنبیر و دلسۆز بووە و دۆستایەتیمان هەبووە".
لە بەشێكی تردا باسی ناسین و دۆستایەتی خۆی و هێمن دەكات. كە ئەو كات ئەندامی لیژنەی فەحسی هۆنراوەی گۆرانی كوردی بوو، لەئێزگەی كوردی بەغدا.  سەبارەت بەدۆستانی لە بەغدا دەڵێ‌" ئافرەتێكی گۆرانیبێژی جولەكە هەبوو لە بەغدا ناوی سولتانە یوسف بوو، برادەرم بوو و هاوكاری یەكتریمان دەكرد. و لە گەڵ شاعیری ناودار مەعروف رەسافی و هەردوو هونەرمەند سامی ئەلشوا و حلیم ئەلرومی بووم بە برادەر.".
لەبەشێكی تری بیرەوەرییەكانیدا عەلی مەردان دەڵێت" ناو و ناوبانگم لە ناو بەغدا و كۆمەڵی كوردەواریدا تەشەنەی سەند و خەڵكی وەك مەقامبێژ  دەیانناسیم و زۆربەی پیاوە گەورەكانی كورد لە بەغدا كە پلە و پایەیان هەبوو لە ناو دەوڵەتدا، بەشەوقەوە بەدوومدا دەگەڕان بۆ ئاهەنگ و بۆنە تایبەتییەكانیان بانگیان دەكردم و لەبەرانبەر هیچكام لەو ئاهەنگانە تەنیا فلسەسوورێكم وەرنەگرت و هەمووی بەبێ‌ بەرانبەر بوو، ئەمەش هۆی خۆشەویستی ئەوان بوو بۆ من".
عەلی مەردان لەئیزگەی بەغدا
سەبارەت بە كاركردن لە ئیزگەی بەغدا دەڵێت" لەنێوان بەغدا وسن زیاب دا لەهاتوچۆدابووم دەتوت جاو دەنێمەوە. پێیەكم لەسەر ئیشەكەم بوو و پێیەكم لە بەغدا و ئاهەنگ و بەزم و رەزمەكانی و ئیزگە كوردیەكەیبوو. لە ئیزگە لە ژێر چادری سەربازیدا بەگەرمای هاوین و بەسەرمای زستان پەیتا پەیتا گۆرانی و ئاهەنگی راستەوخۆم ئاڕاستەی گوێگری كورد دەكرد و بەرانبەر هەر ئاهەنگێكی هەفتانە دینار و روبعێكم پێدەدرا. وەك مەقامبێژەكانی تری بەغدا نەبووم بچم كار بكەم و بازرگانی بكەم یا وەك محەمەد قەببانچی پیازی دەفرۆشت ودوای كردی بە بازرگانی لەنگە، من هەر بەتەواوی سەر و مڕ خۆم بۆ ئەم پیشەیە تەرخان كرد وهیچ كارێكی ترم نەدەكرد و جگە لە مەقام و گۆرانی هیچی ترم نەدەزانی. ".
سەبارەت بە سەختی ژیان لە بەغدای ئەو رۆژگارە هونەرمەند دەڵێت" ئەو سەردەمە پرۆژەی ئاوی بەلووعە لە شاردا نەبوو، خەڵكی بە هۆی (سەقا) ەوە ئاویان ئاویان چنك دەكەوت، سەقاش لە دیجلەوە بە كوننە لەسەر پشتی گوێدرێژ ئاویان بە پارە بۆ ماڵان دەهێنا. كارەباش هێشتا زۆر ناوچەی بەغدای نەگرتبووەوە، جا ئێمەش بێ كارەبا بووین و شەوانە فانۆسمان دادەگیرساند یان چرای لەمپای دیواركۆ مان دادگیرساند، بەڵام پاش ماوەیەك ئینگلیزەكان ئێسگەیەكی كارەبایان لەنزیك (حافڤ القاچی) دامەزراند. بۆ گواستنەوەش ئەو رۆژگارە لە بەغدا پاس نەبوو، ئوتۆمبێل لە شاردا زۆر كەم بوو. مەگەر دەوڵەمەندەكان هەیانبوایە." سەبارەت بە كەركوكیش عەلی مەردان دەڵێت" بەبیرەوەری من لەساڵانی چلەكاندا تیاترۆیەك لە كەركوك هەبووە شەوانە هەندێ‌ لەو هونەرمەندە جولەكانە تێیدا مۆسیقایان لێدەدا شوێنەكەشی لە نزیك سینەما ئەتڵەسی ئێستایە.".
چریكەی ژن لەبەغدا
سەبارەت بە نازدار و ئەسمەر فەرهاد دەڵێت" كاك كامیلی كاك ئەمین پێیراگەیاندم كە دوو كچە جولەكە هەن خوشكن دێنە ئیزگە و خۆزگە گوێت بۆ رادەگرتن. كە هاتن گوێم لە دەنگیان گرت دەنیگیان خۆش بوو، ئەو دوو خوشكە لە جولەكەكانی ئاكرێ‌ بوون. باوكیان ناوی موشی و دایكیان ناوی بەستێ‌ بوو. لە رێگای كاك كامیلەوە گەیشتنە بەغدا و كاك كامیل پێشنیاری كرد كە دوو ناوی كوردییان بۆ هەڵبژێرین گەورەكەیان كەناوی خۆخە بوو ناومان نا نازدار و بچووكەكەیان ناوی ماری بوو ناوماننا ئەسمەر و فەرهادیش نازناوی هونەرییان بوو. ئافرەتێكی تری ئیزگە نەسرین شیروانی بوو، نەسرین ئەو دەنگەبوو زۆر لەتەكیدا هیلاك بووم. هەوڵمدا تا ئاواز و گۆرانییەكانی فێر كەم، تا وای لێهات بوو هونەرمەند و ئەندامێكی چالاكی ئێزگە، نەسرین شیروانی لە شرناخەوە ئاوارەی عیراق بوو، لەیادمە یەكەمجار هاتە ئێزگە زۆر ترسی لێنیشت لەرارەوەكەدا گەڕایەوە و رایكرد، منیش بە دووی كەوتم و لە پشتەوە یەخەی كراسەكەیم گرت و گێڕامەوە بۆ ناو ئێزگە. یەكێكی تر لەو ئافرەتانە دایكی جەمال بوو، لە جولەكەكانی كەركوك بوو، ئەمیش دەنگخۆشبوو. ئەڵماس خانیش ژنە گۆرانیبێژێكی كوردستانی ژوورو بوو، ئەڵماس لە سەردەمی داگیركردنی ئینگلیزدا هاتبووە بەغدا و پاشان شووی بە ئەفسەرێكی بەریتانی كرد و كچێكی لێ‌ بوو. پاشان ئەو ئەفسەرە دەگەڕێتەوە بۆ بەریتانیا. بەڵام ئەڵماس حەزناكات لەگەڵی بڕوات و ئەویش هەرچی ناوماڵ و كەلوپەل و بڕی پارەی بۆ بەجێهێشت. ئەڵماس خان پاش ئەوە شووی بە پیاوێكی عەرەب كرد، كە ناوی عەبد ئیسماعیل بوو. لە نەورۆزی 1954 ئەڵماس خان بەچەند گۆرانییەك بەشداری كرد. مریەم خانیش یەكێك بوو، لەو هونەرمەندانەی كە بەهۆی زوڵم و ستەمی عوسمانی لە كورد و ئەرمەن هاتبوو بۆ عیراق. ".
كوردەكانی بەیروت
 لە هەرای فەڵەستیندا وەك كوردێك لەساڵی 1948 رەوانەی سوریا كراو و لەوێشەوە بۆ فەلەستین و بەیروت و ئیتر گەشتێكی كردووە و سەبارەت بە كوردانی بەیروت دەڵێت" كە چووینە بەیروت كوردانی ئەوێ‌ بە گەرمی پێشوازییان لێكردین و دەوریان دەداین و دەیانویست هەرچۆنێكی بێ‌ خزمەتمان بكەن. بەڵام بەداخەوە زۆربەی كوردانی بەیروت كەمدەرامەت و هەژار بوون. و لەگەڕەكە هەژارەكان و لە خانووی تەنەكەدا دەژیان و دەوڵەت ئاوڕی لێنەدەدانەوە هەتا خاوەنی ناسنامەش نەبوون. و رۆژێك لاوێكی كورد بە زۆر بردینیە زیافەتێكی خۆی و خزمەتی كردین ئەو لاوە سەعید مەححۆ بوو لە ریزی سیاسی نهێنیدا كاری دەكرد بەناوی پارتی كوردی لوبنانەوە.".عەلی مەردان هەر لەو جەولەیەدا دووجار چاوی بە ئەفسەرێكی عیراقی كەوتووە ئەویش عەبدولكەریم قاسم بوو و دەڵێت" لە گەرمەی قسە و باسەكاندا چرپاندی بە گوێمدا كە خەڵكی صوێرە یە بە ئەسڵیش كەمێ‌ دەچێتەوە سەر كوردەكان "
مەردان وعەلی باپیر ئاغا
لەباسی پەیوەندی خۆی و مامۆستا عەلی باپیر ئاغادا دەڵێت" شاعیری ناسراو و جوانی ناس مامۆستا عەلی باپیر ئاغا كە پەیوەندیمان پتەو بوو،مامۆستا كەمالی كوڕی زوو زوو سەردانی دەكردین و شیعرە بەسۆزەكانی باوكی بۆ دەهێنام هەر وەها مامۆستای بەرێز عەزیز شاڵی برادەرم بوو، نێوانمان خۆش بوو، و گەلێ‌ لە شیعرەكانیشیم كردبووە گۆرانی و ئاوازم بۆ دانابوو.".


عەلی مەردان لەماڵی حاجی فەرەجە ئەفی
لەبەشێكی دیكەدا باسی داوەتێك دەكات لەماڵی حاجی فەرەجە فەنی كە موختاری كانیئسكان و چوار باخ بووە. داوەتی نان خواردنی بۆ عەلی مەردان و پیرەمێرد و فایەق بێكەس و نەجمەدین مەلاكردووە. لەو بارەیەوە دەڵێت" خانووەكەی حاجی فەرەج دوو نهۆم بوو، لەسەرەوە دانیشتبووین، فایەق زوو دەستی لە نانەكە هەڵگرت و بە بیانووی دەست شتنەوە چووە خوار بۆ سەر دەستشۆر ، توومەس ئارەقی پێبوو و دەیویست یەك دوو قومی لێ‌ بدا، بەڵام لە شەرمی پیرەمێرد و حاجی فەرەج زاتی نەكرد لەسەر سفرەكە بیخواتەوە.".
فاتیمەی هەردی و فاتیمەی مەردان
لەبەشێكی دیكەدا عەلی مەردان دەڵێت" فاتمە ناوێك هەبوو جوانی و شۆخ و رەوشتێكی بێ‌ هاوتای بوو ئەمە یەك لەو دوو فاتمەیەیە كە لە رێڕەوی ژیانمدا ناسیمن و زەحمەتە لەیادم بچن. جوان و ناسك، گەنم رەنگێكی چاو كەژاڵ. كە دەتڕوانییە چاوەڕەشەكانی دەكەوتیتە قوڵایی دەریای ئەندێشەوە.. وابزانم بەمەندە لە باسكردنی ئەو پەیكەرە ئەفسووناویە وازبهێنم باشە و ئەوی تری هەڵگرم بۆ ئەحمەد هەردی شاعیر و برادەرم، كە شیعرە بەرزەكەی خۆی پێتەواوكات و قەریحەی منیش زیاتر هاندەدات بۆ داهێنان. فاتمەی دووەم لە بەغدا بەدیداری شادبووم، لەئوتێل بەحرێن لەسەر شەقامی  ئەبو نەواس لای دۆستی ئازیزم كاك محەمەدی حاجی جەبار میوان بووم. ئەو فاتمەیە لەوێ‌ كاری دەكرد. ئەو فاتمەیە سپی و ناسك باڵامامناوەندی و لەبار و جوان بوو.".
لە ماڵی تایەر تۆفیق
سەبارەت بە دۆستایەتی خۆی و تایەر تۆفیقیش دەڵێت" خزمەتی زۆری كردم و رێز و خزمەتی حەوا خانی خێزانیم بیر ناچێ‌ كە لەو سەردانمدا چیپێكرا درێغی نەكرد، بەتایبەتی ئەو ماوەیەی كە نەشتەرگەریم چاوم كرابوو. دوای چاكبوونەوەشم شەوانێكی خۆشمان بەسەر برد لە ماڵی ئەو برا ئازیزەم (تایەر تۆفیق) بەراستی رۆژانێكی دەگمەن بوو لەژیانمدا.".
ژنە خزمەكارەكەی ماڵی حەسەن زیرەك بووبەئیلهامی گۆرانی گوڵەباخ
لەبەشێكی تر دا مەردان دەڵێ‌" كاك شوكروڵڵای بابان خۆی گەیاندینێ‌ و هاتە لامان، زۆری  كرد، كە دەبێ‌ میوانی بین، و هونەرمەندی برا و دۆستم حەسەن زیرەك بردنی بۆ ماڵەوە و سوور بوو لەسەر ئەوەی كە دەبێ‌ ئەو ماوەیە میوانی ئەو بین. من ئوتێلەكەم بەلاوە باشتر بوو، بەڵام ئەو پێداگری كرد و زیاد لەمە سوێندی خوارد، كە گەر نەچمە ماڵیان ئێستا لێرەدا تاوانێك دەكات. یان لەبەردەم ئوتێلەكەدا خۆی دەسووتێنێ‌ و یا لە پلیكانەكانەوە میدیا فڕێدەداتەخوارەوە، كە دووگیان بوو. ئیتر ناچار ملمدا و لە تەكیاندا رۆیشتم بۆ ماڵیان. لەوێ‌ دوای  حەسانەوە قسەو باس سەرنجمدا ئافرەتێك دێت و دەچێت و كاروباری ناوماڵەكەی هەڵدەسوراند، چونكە میدیا لە ئێزگە كاری دەكرد و فریای كاری ماڵ نەدەكەوت. ئەو ئافرەت جوان و شەنگ و لەباربوو، دەچووە دڵەوە و بووە ئیلهامی گۆرانی گوڵەباخ بۆم."

ئا: مەحمود نەجمەدین

 

 




زۆرترین خوێندراوە



created by Avesta Group and powered by Microsoft Azure

Copyright © 2015 khaktv all rights reserved