لە رۆما كەوتە بەرچاوم كورد و تور ك، هەزار ساڵ لە شەڕ و ئاشتی ئەوەی ئاوابوو مانگ نەبوو، كورد بوو ئەوەی هەڵهات خۆر نەبوو، كورد بوو توركیا ئەگەر لە روانگەی سیاستمەدارانییەوە دەوڵەتێكی بەهێز بێت، ئەوا لە روانگەی رۆشنبیرە جیدییەكانییەوە وڵاتێكی ئاڵۆز و پڕ كێشە و لەرزۆكە. سیاستناسێكی وەك ئەحمەد داوود ئۆغڵۆ و یاریزانێكی شارەزا و ناوداری گۆڕەپانی سیاسەتی وەك ئەردۆغان توركیا وەك دەوڵەتێكی بەهێز دەبینن و شانازیی پێوە دەكەن، هەمیشە لە هەوڵی ئەوە دان بیكەن بە مەڵبەندێكی گەورەتر بۆ بازرگانی كردن لە ناوچەكەدا، ئەمە راستە، بەڵام ئەو توركیا بەهێزە هێشتا بە دەستی كۆمەڵێك كێشەوە گرفتارە. ئەگەر لە رۆمانەكانی ئۆرهان پامۆك و یەشار كەمالەوە سەیری توركیا بكەین، نەقشی كۆمەڵێك گرفت و نەهامەتی دەبینین، كە لە بەرهەمی ئەو رۆماننوسانەوە توركیایەكی پڕ كێشە دەبینین. لە سینەمای توركیشەوە وێنەی توركیایەكی ئاڵۆز دەبینین. زوومی كامێرای دراما توركییەكان وێنەی توركیایەكی ئەورووپی و غەربزەدەمان نیشان دەدەن، توركیایەكی مۆدێرن، وەك وڵاتێكی خۆشگوزەران و پێشكەوتوو، لە هەمان كاتدا پڕ لە كێشەی كۆمەڵایەتی و نەهامەتی و گرفتی خێزانی توركی. بەڵام كاتێ سەیری فیلمێكی وەك (فیلمی تەقوا) دەكەین توركیایەكی ئیسلامی دەبینین. توركیایەك نەقش و رەنگی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستی گرتووە. لە فیلمەكانی دەرهێنەری كورد ماحسوون قرمزیشدا وێنەی توركیایەكی پڕ كێشە دەبینین. لە فیلمی بەیازی سپی و خۆرم بینی، ماحسوون قرمزی گویل دەیەوێت بڵێت ئێمەی كورد لە تورك جیاوازین، دوو میللەت بە دوو كەلتوور و نەریتی جیاوازەوە. دەرهێنەر لە فیلمی "خۆرم بینی" چیرۆكی بنەماڵەیەكی دواكەوتووی گوندنشین دەگێڕێتەوە، كە لەبەردەم كەلتوور و نەریتی ئەستەمبوڵدا تووشی گرفت دەبن. لە فیلمی بەیاز مەلەكیشدا باسی جیاوازیی نەریت و ئەخلاقی كورد و تورك دەكات. ئۆرهان پامۆك لە رۆمانی بەفردا حیكایەت دەباتەوە بۆ سەردەمی غەدری تورك لە ئەرمەن. چیرۆكی كوردانی غەمگین و بێكاری قارس دەگێڕێتەوە، چیرۆكی ئیسلامی سیاسی و شەڕ و ململانێی عەلمانی و ئیسلامی دەگێڕێتەوە. باسی ململانێی مۆدێرنە و ترادسیۆن دەكات. یەشار كەمال لە گەمییەكەی نووحدا باسی دەركەوتنی ئیسلامییەكان دەكات و لە رۆمانەكانی "دەریا تۆرا و بڕوانە فۆرات خوێناوییە" چیرۆكی زوڵم و ستەمی تورك لە كورد و یۆنانی و ئەرمەن دەگێڕێتەوە، ئەمانە و چەندین نموونەی دیكە، ئەگەر بەردەوام بین لەسەر نموونە هێنانەوە دەبێ نەچینە سەر باسەكەی خۆمان، كە گەشتێكە بەنێو نوێترین كتێبی نووسەر و رۆژنامەنووس (ستران عەبدوڵڵا) بە ناوی (لە رۆما كەوتە بەرچاوم). كە هونەرمەند باسم رەسام نەخشەسازییەكی گەلێك جوانی بۆ كردووە و كتێبەكە لە چوارسەد و پەنجا لاپەڕە پێكدێ و نۆ بەشە و هەر بەشە لە چەند تەوەرەێك پێكدێ. ئەم كتێبە گەشتێكە بەنێو هەزار ساڵ پەیوەندیی كورد و تورك، هەزار ساڵ شەڕ و كێبڕكێ و ململانێ و ئاشتی و رێكکەوتن و برایەتی و دوژمنایەتی لە نێوان كورد و توركدا. ئەم كتێبە (لە رۆما كەوتە بەرچاوم) لە زۆرێك لەو كتێبانە باشترە، كە نووسەرەكانیان لافی ئەوە لێدەدەن توركناسن و خۆیان بە پسپۆڕ دەزانن، لەو بوارەدا، ئەم كتێبە دەستبردنە بۆ بابەتێكی گرنگ، هەم لێكۆڵینەوەیەكی سیاسییە و هەم كارێكی رۆژنامەوانییە و هاوكات نووسەر لەژێر رۆشنایی ئەو كتێبانەی كە خوێندویەتییەوە شرۆڤەكاری خۆی دەكات. لەگەڵ ئەو دیدار و راپۆراتانەی كەلە توركیا سازی كردوون رای خۆی سەبارەت بە باسوخواسەكان دەربڕیوە. حەز و سەلیقەی كاركردن لەم كتێبەدا بەدی دەكەین، كە رۆژنامەنووس چۆن بەدوای باس و خواسەكاندا دەگەڕێ و لەگەڵ دیدارە جیاواز و دژبەیەكەكاندا شیكاری و شرۆڤەی خۆی دەكات. بۆ رووداوەكان. چێژ لەم كتێبەدا لە تەكنیكی كاركردنی رۆژنامەنووس دایە. لە ئامادەكردنی دیدار و راپۆرتەكاندا، كە چۆن بیروڕا و زانیاری لە پریاسكەی ئەو خەڵكانە دەردەهێنێ، كە دیداری لەگەڵ ساز كردوون. شرۆڤەی هەزار ساڵ پەیوەندی ناوەڕۆكی ئەم كتێبە رۆ دەچێتە نێو هەموو كایەكانی توركیا. دەست بۆ هەموو ئەو گرفت و برینە سەختانە دەبات، كە کۆمەڵگەی توركی بە هەموو نەتەوەكانییەوە بەدەستییەوە دەناڵێنن. شیكاری بۆ پەیوەندییە هەزار ساڵەكەی كورد و تورك دەكات. ئەو پەیوەندییە دێرین و درێژەی سەدان حیكایەتی خوێناوی و تراژیدی هەڵگرتووە. تەوەرەكانی ئەم كتێبە بە فراوانی رۆ دەچێتە نێو كایە رۆشنبیریی، سیاسی و كۆمەڵایەتی و ئابوورییەکانی ژیانی ئاسایی خەڵك لە توركیا. هەزار ساڵە كورد بە هەژاری و بندەستی و بە خەیاڵی ئەوەوە دەژی تورك چی بۆ دەكات. توركیش بە خەیاڵی توانەوەی كوردەوە خەون دەبینێ. بەڵام وا بۆ بیست ساڵێك دەڕوات بارودۆخ گۆڕاوە و كوردیش سەری قوت كردووەتەوە و خەریكە خەونەكان دێنەدی. ئەوانەی كە شارەزای سیاسەتن و ئەوانەی هیچی لێنازانن دەڵێن ئیتر كورد بەرەو دواوە ناچێ. لە باشووری كوردستان كورد نیمچە دەوڵەتە و پەیوەندییەكانی لەگەڵ دنیادا چڕ كردووەتەوە. لە باكووریش گۆڕانكارییەكان زۆر خێران، ئەوەی ئەم بیست ساڵەی رابردوو رووی داوە لە سەد ساڵی رابردوودا رووی نەداوە. حكوومەتی هەرێمیش رۆژ لەگەڵ رۆژدا گەشە دەكات، بەتایبەت لەگەڵ توركیای دراوسێدا، باكووریش روویان لە خەباتی سیاسی كردووە. رۆژئاواش هەڵساوەتە سەرپێ و خەریكە شتێك بۆ كورد دێتە بەرهەم. توركیا لەم ساتەوەختەدا جیاواز لە هەموو دەوڵەتانی دەوروبەر چالاكانە دەستێوەردان لە رووداوەكاندا دەكات، حیسابی ورد و درشتی خۆی كردووە لەم سێ بەشەی كوردستان، كە دەكاتە كوردستانی عوسمانلی جاران. كاسەكەی ئێمە پڕە لە نەوت و ئاو كاسەی پڕ ئاشتی ماڵە و كاسەكەی ئێمەش پڕە لە نەوت و ئاو، كوردیش ئەمجارە دەیەوێت ژیرانەتر مامەڵە بكات تا وەك رابردوو نەوتی خۆی نەیسووتێنێ و ئاو نەیخنكێنێ. توركیای ئەردۆغانیش تاجی سەڵتەنەتی لە سەر كردووە و دەیەوێت پشكی شێری هەبێ. ئەردۆغان و سیاسەتناسەكانی دەورووبەری جیاواز لە هەموو دەسەڵاتەكانی پێشووتری توركیا، پلان و بەرنامەی خۆیان هەیە و لە نێوان رۆژئاوا و رۆژهەڵاتدا بازرگانی دەكەن و دەیانەوێت باڵانسی ئابووریان بەرزتر بكەنەوە. كوردیش خەریكە فێری گەمەكە دەبێ. جاری جاران نییە بە قسەی بریقەدار بخەڵەتێ. بۆرییە نەوتەكان توركیایان ناچار كردووە وەکوو دەوڵەتێك مامەڵە لەگەڵ كورددا بكات و كوردی باكووریش دەستیان بۆ خەباتی سیاسی بردووە، گەرچی ئەردۆغانیش وەك ئەو دەسەڵاتانەی پێش خۆی رۆحی توركچێتی هەیە و خەونی ئەو توركی باڵایە. بەڵام لەگەڵ ئەوعەقڵییەتەی سەردەمی كوودەتاچی سوپا خواكاندا جیاوازیی زۆری هەیە، ئیتر وادەی سوپا بەسەر چوو. ئێستا توركیا كار بۆ ئەوە دەكات چۆن سەنگ و قورسایی خۆی نیشانی دنیا بدات. حكوومەتی هەرێمی پێ قبووڵە، و بازرگانیشی لەگەڵدا دەكات، دەیەوێت ماف بە كوردەكانی باكووریش بدات، نەك لەبەر ئەوەی بچێتە یەكێتیی ئەورووپاوە، بەڵکووو لەبەر ئەوەی پڕۆژەكانی لەگەڵ هەرێم پەكی نەكەوێت و كوردانی باكووریش گرفتی بۆ دروست نەكەن و بە کاوەخۆ پڕۆژەی بەنداو و ئاو جێبەجێ بكات. پشتی لە یەكێتیی ئەورووپا كردووە ئێستا توركیا خاوەنی سەرچاوەی ئاوە و رێگای بۆرییە نەوتییەكانیشە. بۆیە توركیا پێویستی بەوە نییە بچێتە یەكێتیی ئەورووپاوە، پشتی لە یەكێتیی ئەورووپا كردووە و دەزانێ ئەورووپا بەنیازە لە دەرگای بدات. لە نێوان كیشوەری ئەورووپا و رۆژهەڵات و ئاسیادا گەمەی سیاسی دەكات، گەشە بە ئابووری خۆشی دەدات. ئێستا ئەورووپا و ئەمریكا پێویستیان بە توركیایە. بۆیە توركیا لە بەرانبەر رۆژئاوادا داشی سوارە، لە بەردەم رۆژهەڵاتیشدا برایەكی ئیماندارە و دەستی خستووەتە گردنی برا موسڵمانەكان و دەیەوێت گوڵەچنەی بەهاری عەرەبیش بكات و شتێك بۆ تورك بدوورێتەوە. هەموو ئەمانەش لە پێناوی گەڕانەوەی توركیایە بۆ شكۆی ئیمپراتۆریەت و سەردەمی زلهێزی جارانی. بەڵام توركیای ئەمڕۆ نایەوێت بە پەلهاوێژی زەمینی ئەو كارە بكات، بەڵکووو لە رێگای پڕۆژەی ئابووری و بازرگانی كردنەوە. هەربۆیە تورك هەزار ساڵە لەگەڵ كورددا پەیوەندییەكانیان جۆرێكن و ئەمڕۆش جۆرێكی ترن، توركیای ئەردۆغانی ئەمجارەش دەیەوێت لە رێگای كوردەوە تاجەكە بخاتە سەرسەری سەڵتەنەت ببات بەڕێوە. دەبێ كوردیش بزانێ لە بەرانبەر ئەوەدا چی بەردەكەوێت، بەرهەمی ئەم ئاشتەواییە گەرەنتی وەرگرتنەوەی چەند لە مافەكانێتی كە چەندین سەدەیە لە گەرووی تورك دایە. كورد هێشتا قەرزە كۆنەكانی سەردەمی سەڵتەنی عوسمانلی و كۆمارەكەی ئەتاتوركی وەرنەگرتووەتەوە، وەك نووسەری ئەم كتێبە دەڵێت "دەبێ ئەردۆغان ئەمانەتەكەی ئەتاتورك بداتەوە". دابڕان لە نێوان باكوور و باشووردا سەرەتای ئەم كتێبە باسێكە لەژێر ناوی كلیلی هەندێك باس، كە توێژینەوەیەكە لە بارەی كوردی باكوور و باشوور و توركیاوە. نووسەر باس لە سەردەمی غەیبووبە دەكات. لە كوردستانی باشوور، لە بیستەكانی سەدەی بیست تا هەشتاكان، كە شەست ساڵی تەواو دەكات لە دابڕان و بێ ئاگایی كوردی باشوور لە باكوور. وەك نووسەر دەڵێت" لەو شەست ساڵەدا باكوور قسەی نییە لە سەر خۆی، كەس نییە شتمان بۆ بگێڕێتەوە، باسی شۆڕشەكانی خۆیمان بۆ بكات. و باسی خەباتی نهێنیی مەحكەم و جەزا و زیندانی و رەشەكوژی و.." نووسەر بەردەوام دەبێت لەسەر ئەو باسە و دەڵێت" ئەوەی وەكالەتی یادەوەریی كوردستانی باكووری دەكرد تاڕادەیەكی كەم كوردستانی باشوور و تەیفی رەوەندی كوردی باكووری لە شام و ئەورووپا بوون. بۆیە زۆربەی ئەو قسە و باسانەی پێشتر لەسەر باكووری كوردستان بۆ ئێمە لە باشوور دەكران، لە دەستی دووەمەوە بوون." بۆ پاڵپشتی ئەم قسەیە دەچینە لای یادداشتەكانی رەفیق حیلمی، كە لە باسی توركخوا بوونی خۆیدا، دانی پێدا دەنێ كە هەڵە بووە، و بە هەڵە بووە بە توركخوا، بەو خەیاڵەی كە تورك پاڵەوانی رزگارین و فریاد ڕەسی كوردیشن. حیلمی باس لەوە دەكات، كە ئاگاداری رەوشی كورد نەبوون لە توركیا و سۆزدارییانە توركخوا بوون. دەسەڵاتی ئەوكاتی توركیا بە ناوی برای موسڵمان و بەڵێنی درۆ كوردیان لە خشتە بردبوو. كوردی باشووریش وەك نووسەر باسی دەكات لە غەیبوبەدا بوو، ئاگاداری بەرنامە و پلانی كەمالیستی نەبوو و ئاگاداری رەوشی كوردانی باكوور نەبوو، كە چۆن دەچەوسێنرێنەوە و چۆن دەكوژرێن و زیندانی دەكرێن. هەربۆیە لە كوردستانی باشووردا كورد لە بێئاگاییدا بوو بە توركخوا. ئەمەش هۆكاری ئەو غەیبووبەیە كە نووسەر باسی دەكات. نووسەری ئەم كتێبە باسی رەوشی ئەو رۆژگارەی باكوور دەكات، كە چۆن هەموو شتێك قەدەغە بووە بۆ كورد، كوردبوون خۆی قەدەغە بوو. قسەكردن بە كوردی قەدەغە بوو، نووسەر رۆ دەچێتە نێو ئەو سووڕی متبوونەوە، كە كەمترین زانیاری لەسەر دۆخی باكوور بە ئێمە دەگەیشت. ئەویش لە هەندێك سەرچاوەی وەك كتێبی (كوردستان لە ساڵانی جەنگی جیهانی یەكەمدا- ی كەمال مەزهەر، كتێبی الحركە القومیە الكردیە- ی مام جەلال، كورد و كوردستانی قاسملوو.. یان لە رۆمانەكانی یەشار كەمالەوە كە شوكر مستەفا وەریدەگێڕا بۆ كوردی و یاخود لە رێگای د. عیزەدین مستەفا رەسوڵەوە بە خانی ئاشنا دەبین....هتد ) ئەم قۆناغی متبوونە لە هەشتاكاندا كۆتایی هات بە دروستبوونی شۆڕش و دەركەوتنی پارتی كرێكارانی كوردستان، ئیتر لێرەوە مەلەفی خوێناوی كوردی باكوور دەركەوت و وردەوردە نووسین و زانیاری بڵاو بووەوە و حیكایەتی كۆمەڵكوژیی دێرسیم و حكایەتی كوشتوبڕی كوردان كەوتە سەر زاران. لە دوای راپەڕینی كوردستانی باشوورەوە بارودۆخەكە دەگۆڕێ و ئیتر باشووری كوردستان دەچێتە قۆناغێكی نوێیەوە و پەیوەندیی نێوان باشوور و باكووریش وردە وردە دەست پێدەكات و لێرەوە شۆڕش لە كوردستانی باكوور گەشە دەسەنێ، ئەو باكوورەی كە بەشی زۆری زەمینی كورد دەگرێتەوە وەك مام جەلال گوتویەتی (میسری كوردستان) خاڵی وەرچەرخان و هەستانەوەی كوردە. بەشێكی دیكەی ئەم كتێبە باسی پەیوەندیی كورد و توركە. ئەو پەیوەندییەی كە هەزار ساڵ درێژەی هەبووە، لە سەلجووقییەكانەوە تا دەگاتە عوسمانلی و سەردەمی توركیای كەمالیستی و حوكمی یەك لە دوای یەكی سوپا تا رۆژگاری ئەردۆغان لە سەر ئەو باسە نووسەر دەڵێت" یەكەم ویستگە، ویستگەی مەلازگردە، كەلە شەڕی مەلازگردەوە دەست پێدەكات ساڵی 1071 كورد توانی رۆڵێكی گرنگ بگێڕێ لە سەركەوتنی سوپای توركە سەلجووقییەكان بەسەر مەسیحییە بێزەنتییەكاندا." كورد شەڕێكی كرد شەڕی خۆی نەبوو نووسەر لە سەر ئەم باسە شێكاریی پەیوەندیی كورد و تورك دەكات، كە توركەكان كردوویانە بە خاڵێك بۆ پەیوەندیی تورك و كورد. كاتێ باس لە جیاكاری بكرێ توركەكان پەنا دەبنەوە بۆ ئەو دۆستایەتییە و دەبنەوە بە برای دینیی كوردان. ویستگەی دووەمی كورد و تورك سەردەمی شەڕی چاڵدێرانە كە دیسانەوە كورد چووە پاڵ توركی عوسمانلی، میرنشینە كوردەكان بە كاریگەریی ئیسلامەتی شەڕیان لە پێناوی توركیا كرد. لە شەڕی رزگاریی نیشتمانیشدا غازی مستەفا كەمالی غەربزەدە بە ناوی ئەوەی كە دین و ئیمانمان لە مەترسی دایە كوردی فریو دا. بە درێژایی ئەو مێژووە كورد لە كوردستانی عوسمانلی فریودراو بووە، لەژێر ئاڵای ئیسلامدا شەڕێكی كردووە كە شەڕی ئەو نەبووە، كورد هەمیشە وەك چەكێك بەكار هاتووە و توركەكان شەڕی خۆیان پێكردووە و دواییش فەرامۆش كراوە. ئەم پەیوەندییە دێرینەی كورد و تورك تەفسیری جۆراوجۆری بۆ دەكرێ. لە بەشێكی تردا نووسەر باس لە پەیوەندیی كورد و فارس دەكات و دەگەڕێتەوە بۆ مێژوویەكی كۆنتری كورد لەگەڵ فارسەكاندا مێژوویی ئاریایی بوونی كورد و فارسە كە لە ژێر سەیوانی ئێرانیزمدا بوون. بەڵام تورك توانی لە كۆنترۆڵ كردنی كورددا سەركەوتن بەدەست بهێنێ و بە درێژایی مێژوو لە رێگای ئیسلامەوە پاوانخوازی دەكات. ئیسلامی بۆ خزمەتی تۆكمە بوونی خۆی بەكار هێناوە و كوردیش بەپێچەوانەوە هەمیشە ئیسلامی بۆ خزمەتی خۆی بەكار نەهێناوە، شەڕی بۆ موسڵمان كردووە. كورد هەرگیز نەیتوانیوە سوود لە ئیسلام وەربگرێ بۆ بەرژەوەندیی نەتەوە، وەك ئەم حیزبە ئیسلامییانەی ئەمڕۆی كوردستان كە نەیانتوانی لە رێگای ئیسلامەوە خزمەتی نەتەوەی خۆیان بكەن، ئەوەتا لەم دوورە دەستەوە بۆ مورسی دەگرین، لە كاتێكدا كورد لە سوریا بەجۆرێك قەتلوعام دەكرێ وەك ئەوەی گاور بن. جیاوازیی نێوان سەلجوقییەكان و عوسمانییەكان و كەمالیست و ئۆزاڵ ئەردۆغانییەكان بەنیسبەتی كوردەوە ئەوەندە زۆر نییە. هەموویان بۆ كورد یەك بیر كردنەوەیان هەبووە و هەیە. بە هەندێك جیاوازیی رووكەشییەوە، بۆ نموونە هەندێكیان تۆزێك مافی زیاتری داوە بە كورد، ئەویش مافی قسەكردن بە كوردی، یان مافی ئیمازێكی بچوكبووە.. جارجارە لەوەش پەشیمان بوونەتەوە. ئەمڕۆش ئەردۆغان لە پێناوی سەرخستن و بەهێزبوونی دەوڵەتەكەیدا تۆزێك مافی داوە بە كورد لە باكوور و جارجارە لێشی پەشیمان دەبێتەوە. ئەوەتا دەیەوێت كورد چەك دابنێ. لە بەرانبەر چیدا؟! لە بەرانبەر تەلەفزیۆنێكی كوردی یاخود قسەكردن بە كوردی و... راستە ئەمانە باشن و هەنگاوێكی دڵخۆشكەرەن. بەڵام بایی ئەوە نییە كە باكوور بێدەنگ بێت. كورد و تورك قۆناغێكی باشیان بڕیوە، بەڵام بۆ میللەتێكی بیست ملیۆنی وەکووو باكوور كە خاكەكەی سەرچاوەی ئاوە، و خاكی براكانیشی لە باشوور سەرچاوەی نەوتە هیچ نییە. مێژووی كورد لە توركیادا مێژووی شكست و هەستانەوەیە. لەو قۆناغە جیاوازانەدا گۆڕانكاری هەبووە، وەك نووسەر دەڵێت" چەند قۆناغێكمان هەیە لە چیرۆكی كورد لەناو دەوڵەتی عوسمانلیدا" قەدەری كورد لە گەڵ توركدا ئەو مێژووە درێژەیە لە پێكەوە بوون و هێشتاش كورد و تورك لە كێشەدان وەك نووسەر دەڵێ" كورد و تورك دەتوانن لە نموونەی ئەو پەیوەندییە مێژووییەی عوسمانلی و كورد دەرس وەربگرن". كورد وەك قەقنەس لە خۆڵەمێشی خۆی هەڵدەسێتەوە بەشێكی دیكەی ئەم كتێبە باسوخواسی شۆڕشی شێخ سەعیدی پیران و سەید رەزای دێرسیمییە. لەم قۆناغەدا نێوانی كورد و تورك شەڕ و ئاژاوە و خوێنڕشتن بووە. قۆناغی دەسەڵاتدارێتیی ئەتاتورك قۆناغی "توركم بەختەوەرم" تراژیدیای دێرسیم بە دوای خۆیدا دەهێنێ. ئەم قۆناغە قۆناغی نكۆڵی كردن بووە، لە كورد. سەردەمی عەلمانی لە دوای سەركەوتنی ئەتاتوركەوە قۆناغی نەكۆڵی كاری بووە لە بوونی كورد. كوردیش ناوەناوە شۆڕشی كردووە و توێنراوەتەوە و سەرلە نوێ دروست بووتەوە. تا سەردەمی دروست بوونی پەكەكە، لەم قۆناغە دیسانەوە شەڕ و كێبڕكێ بەردەوام بوو، تا سەردەمی ئۆزاڵ بە نێوبژیوانیی مام جەلال قۆناغێك لە ئاشتی دەستی پێكرد. بەڵام ئەم قۆناغە درێژەی نەكێشا و مەرگی ئۆزاڵ كۆتایی بەو ئاشتییە هێنا و سەردەمێكی تر لە شەڕ دەستی پێكرد. تا رۆژگاری ئەمڕۆ قۆناغێكی نوێ لە ئاشتی و ئاوەدانی و سەردەمی ئابووری دەستی پێكردووە. ئەم قۆناغە بە كوێ دەگات؟ كورد بەچی دەگات؟ سیاسەتی نێودەوڵەتی چۆن دەڕوانێتە دۆسێی كورد؟ بۆ ئەم پرسە نووسەر ئاماژەی بە چەند سەرچاوەیەك داوە كە چەند نووسەر و توێژەری سیاسی پێشبینی ئەوە دەكەن لە نەخشەی تازەی ناوچەكەدا كورد خەونە لە مێژینەكەی دێتەدی، ئەویش دەوڵەتی كوردییە. ویستگەیەكی دیكەی ئەم كتێبە باسوخواسی شۆڕشی سیاسی و مەدەنییە كە پڕۆژەی بەدەپە یە. خواستی بەدەپە خواستی چەند ئیدارەیەكی ئۆتۆنۆمی بووە لە ناوچە كوردییەكاندا. بەدەپە داوای حوكمی ئۆتۆنۆمی كردووە و پەكەكەش داخوازی ئۆتۆنۆمی خستە بەرباس. ئەم تێزی چارەسەرەش پەیامێك بوو لە ئیمرالییەوە گەیشتە دەستی دەسەڵاتی توركیا، ئەو خواست و داواكارییەی ئۆجەلان گەڕانەوەیە بۆ سەردەمی ئەتاتورك، واتە ئەوەی ئەتاتورك نەیبردە سەر، ئەمانەتەكەی ئەتاتورك. یەكێكی تر لە داواكارییەكانی كورد كە خواستی پەكەكە یە ویستی چارەنووسی ئۆجەلانە. دەسەڵاتدارانی تورك پێیان وایە كە (پەكەكە) رێگرە لە بەردەم پرسی چارەسەریی كورد، ئەوان دەیانەوێت پرسی پەكەكە و پرسی كورد لە یەك جیا بكەنەوە. هەرچی پەكەكە ش خۆی بە خاوەنی دۆسێی كورد دەزانێ. دەوڵەت بەردەوام دەڵێت كێشەی كورد چارەسەر دەكەم و پێویست بە موخاتیب ناكات، ئەوان دەیانەوێت رۆڵی ئۆجەلان لاواز بكەن. نەك هەر پەكەكە بگرە لەگەڵ هیچ موخاتیبێكدا نین، دەیانەوێت خۆیان ببن بە خاوەنی دۆسێی كورد بۆ ئەوەی كەی ویستیان دۆسێكەدا بخەن. توركیا لە نێوان ئەردۆغان و ئۆجەلاندا لێرەدا بە پێویستی دەزانم بچمە سەر باسوخواسی ململانێی كاریزماكان. توركیا ئەو دەوڵەتەیە، كە هەمیشە مەڵبەندی سەركردەی كاریزمایی بووە. بە كورد و توركەوە هەمیشە كێبڕكی هەبووە لە نێوان ئەو كەسایەتییە كاریگەرانەدا. نموونەی یەكەممان ئەتاتوركە. كەسایەتیی ئەتاتورك لە نێو توركە عەلمانییە غەربزەدەكاندا كاریگەر و خۆشەویست بووە. پیاوانی ئایینیش لە بەردەم ئەو كاریزمایەدا دەستەوەستان مانەوە. ئەتاتورك لە سەردەمی خۆیدا كەسایەتییەكی هێندە كاریگەر بوو، كە كەس نەیتوانیوە كێبڕكێی بكات. تا ئەمڕۆش خەتی سوورە و هێشتا بەشێكی زۆر لە توركەكان بە خەتی سووری دەزانن. ئۆزاڵیش بۆ سەردەمی خۆی كەسایەتییەكی كاریگەر بوو، هەرچی ئۆجەلان و ئەردۆغان دوو كاریزمای گەورەن لەسەر ئاستی توركیای ئەمڕۆدا كێبڕكێی یەكتری دەكەن. ئەگەر تێبینی بكەین ئەردۆغان و ئۆجەلان هەمیشە لە كێبڕكێدان هەردووكیان لە هەوڵی ئەوەدان باڵانسی شەعبییەتی خۆیان بەرز بكەنەوە، هاوكات لە جومگەكانی یەكتری دەدەن. ئەردۆغان بۆ بەرز كردنەوەی باڵانسی شەعبیەتی خۆی دەیەوێت دەور و رۆڵی ئۆجەلان لە دۆسێی كورد دا سست بكات، دەیەوێت لە قاڵبی تیرۆریستدا بچووكی بكاتەوە. هەوڵ دەدات كوردانی ناو حیزبەكەی خۆی بكات بە موخاتیبی دۆسێی كورد. ئەمەش هەم بۆ ئەوەیە كە ئۆجەلان پەراوێز بخات و باڵانسی شەعبییەتی دابەزێنێ و هەم بۆ ئەوەی ئەو مافانەی كە بە كوردی دەدات كارتۆنی بێت، ئۆتۆنۆمییەكی دەستكرد بێت لە دەستی خۆیدا. بەڵام كورد لە باكوور مەرجەعەكەی ئۆجەلانە. هەرچی ئۆجەلانیش لە ئیمرالییەوە بڕیار دەدات و چینی زیندووی كوردانیش بە بڕیاری وی هەڵدەسووڕێن. ئیتر ئەم كێبڕكێیە وای كردووە لە نێوان كورد و توركدا هەردوو كەسایەتییەكە دەورێكی گرنگ بگێڕن. گەرچی ئەتاتورك زۆر لە مێژە مردووە و حیزبەكەشی ئێستا لاوازە، بەڵام بۆ شكاندنەوە و لاوازكردنی ئەو رەمزە ئەردۆغان هەمیشە لە هەوڵی شكاندنەوە و دابەزاندنی باڵانسی ئەو شەعبییەت و سۆز و خۆشەویستییەیە كە توركەكان بۆ ئەتاتورك هەیانە. ئۆجەلانیش هەمیشە ئەو هەوڵە دەدات، كە چۆن بۆ خەڵكی بسەلمێنێ كە ئەتاتورك ئەوە نەبوو، كە توركەكان باوەڕیان پێهێنا. لە هەندێك پڕۆژە نووسینەكانیدا زۆر بە توندی دەیشكێنێ. هەموو ئەم كێبڕكێیە لەپێناوی ئەوەیە كە كامیان بۆ مێژوو ناوی خۆی بە گەشاوەیی بهێڵێتەوە و ببێت بە رەمزێك. كاریزمابوون لە سەركردە سەرەكییەكانەوە شۆڕ دەبێتەوە بۆ خوارەوە و دەبینین كەسایەتییەكی وەکووو لەیلا زانا و گوڵتان كشناك و ئەحمەد تورك، كە چۆن رۆڵ دەگێڕن و باڵانسی شەعبییەتیان گەشە دەكات و دەبنە ناوی گەورە لە مێژووی باكووردا. تورك بەرەو كەمبوونەوە و كورد بەرەو زۆربوون لە بەشێكی تری ئەم كتێبەدا نووسەر باسی رێژەی دانیشتوان و زیاد بوونی كورد و ئەگەری پێچەوانە بوونی هاوكێشەكە دەكات. ئەمە یەكێكە لەو گرفتانەی كە توركیای ترساندووە. وەك پێشتریش ئاماژەمان پێدا كورد و تورك دوو نەتەوەن لە یەك دەوڵەتدا خاوەنی دوو كەلتووری جیاوازن. دوو بیركردنەوەی جیاوازیشیان هەیە. بۆ نموونە توركەكان خۆشگوزەرانی لەوەدا دەبینن كە لە یەك منداڵ زیاتریان نەبێ، ئەوان دەیانەوێت ژیانێكی خۆش بژین، و چاویان لە شێوە ژیانی رۆژئاواییە. بەڵام كورد خۆشگوزەرانی و مەردایەتی لەوە دا دەبینێ كۆمەڵێك منداڵی هەبێ و زۆربەشیان كوڕ بن. ئەمە زۆرتر لە سینەما و دەقی ئەدەبیدا رەنگی داوەتەوە. خێزان لای كوردی باكوور خێزانێكی یەگكرتوو و قەڕەباڵغە. بەڵام توركەكان خەریكن دەچنە سەر رەنگ و رووی رۆژئاوا، منداڵی زۆریان پێخۆش نییە. جۆرێك لە دابڕانیش هەیە لە نێوان خێزانی توركیدا. ئەمەش خاڵی مەترسیداری دەوڵەتە. ئەگەری ئەوەی هەیە هاوكێشەكە پێچەوانە بێتەوە و كورد بە زۆرینەی دەنگ ببێتە سەردەستە و تورك ببێتە كەمینە. بۆیە سیاسەتی توركی ئەوە دەخوازێت توركەكان گرنگی بە منداڵ بدەن و بۆ زیاتربوونی ئەندامانی خێزان هاوكاریی مادی خەڵك دەكەن. لەلایەكی تریشەوە مەترسیی دەوڵەتی كوردی لە ئارادایە كە ئەمەش توێژەرە رۆژئاواییەكان پێشبینی نەخشەی تازەی جیهان دەكەن كە كورد تێیدا دەبێت بە خاوەن دەوڵەت، سەرەتاكەشی رووخانی بەعسی سەدام و بەهاری عەرەبییە. دوای رووخانی سەدام كورد چووە نێو كایەی بازرگانی جیهانییەوە، گۆڕانكاری باردۆخی سوریا و دەرگایەكی دیكەیە بە رووی كورددا كراوەتەوە، ئەمەش هەنگاوێكی گرنگە بۆ كورد. توركیاش لەوە دەترسێ كۆتاكەی پاییزی توركی بێت. لە نێو ئەم هەموو دڵەڕاوكێ سیاسییەدا دەوڵەتی توركی هەمیشە لە هەوڵی كۆنترۆڵ كردنی گرفتی كوردبوون دایە و لە رێگای سنوورەكانییەوە دەیەوێت پێگەی خۆی گەورەتر بكات تا بتوانێ بازرگانی بكاتە قەلغانێك بۆ مانەوەی توركیا و گەشەكردنی. لە وێسگەیەكی تری ئەم كتێبەدا باس لە كوردستانی عوسمانلی دەكات، كە كوردستانی باكوور و باشوور و رۆژئاوایە. و نووسەر دەڵێت" ئەم سێ بەشە بەری سەد ساڵ یەك كوردستان بوون، كە كوردستانی عوسمانی بوون و ئەم نۆستالیژیایە هەم كورد ئەورووژێنێ، كە سێ بەشی خاكەكەی پێكەوە بوون و هەم توركیاش دەورووژێنێ، كە جاران سێ كوردستانی لە چوارچێوەی یەك فراكسیۆنی عوسمانیدا لەلابوو، بە ویلایەتی مووسڵ و كەركوكە دەوڵەمەندەكەشەوە." سەبارەت بە ئەندێشەی پەكەكە لەسەر كوردستان دەڵێت" راستە پەكەكە بۆ رۆژهەڵاتیش حیزبی خۆی هەیە. بەڵام ئەندێشەی سەرەكی پەكەكە كوردستانی عوسمانلییە" هەر لەسەر ئەو باسە دەڵێت " تا ئێستا پەكەكە لە مامەڵەی ئێراندا بە شوێن رەوتی سەركردەی شۆڕشی ئارارات ژەنەراڵ ئیحسان نوری پاشادا دەروات، كە پشتی بە فاكتەری ئاریاییبوون بەست لە هاوكاری كردن لە گەڵ ئێراندا.". دیاربەكر لە سێ قۆناغی جیاوازدا بەشێكی ئەم كتێبە تەرخان كراوە بۆ بابەتێك كە نووسەر باسی سێ گەشتی خۆی دەكات بۆ دیاربەكر و باس لە جیاوازییەكانی ئەو سێ گەشتەی دەكات. كە سێ دیاربەكری جیاوازی بینیوە. لە دیاربەكری زیندانی كردن و ئەشكەنجەدان و عەسكرتارییەتەوە بۆ دیاربەكری سەردەمی مەدەنییەت و خەباتی سیاسی و بڵاوبوونەوەی رۆژنامە و بڵاوكراوە. ستران باس لە نموونەی رۆژنامەی "ئازادیا وڵات" دەكات. و حیكایەتی زیندانەكانی دیاربەكر و نەهامەتیی مرۆڤی كورد دەگێڕێتەوە. لە رێگای حیكایەتی ئەو كەسانەوە وێنەی عەقڵی چەقبەستووی توركی هەشتاكان نیشان دەدات، توركیای سوپا و تانك و زرێپۆش. توركیای نكۆڵیكار لە كورد. باس لەو عەقڵییەتە دەكات، كە لە زیندانەكاندا سەرباز و عەسكەری تورك چۆن بە زۆر و لە رێگای ئەشكەنجەوە بە زۆر سروودی نیشتمانی توركیان بە كوردە زیندانی كراوەكان گوتووەتەوە، بەو خەیاڵەی بەمە كوردان دەتوانن كوردبوونی خۆیان لەبیر بكەن. لە توركبووندا بەختەوەری نەبوو توركەكان وایان دەزانی بە شیعاری توركم بەختەوەرم دەتوانن ریشەی كورد لەبن دەربێنن. بەڵام كورد، یان هەر میللەتێكی تر لەپێناوی مانەوە و سەلماندنی وجوودی خۆیدا بەختەوەری لە داكۆكی و تێكۆشاندا دەبینێ. كورد بەختەوەری لەوەدا نەبینی بڵێ توركم. بەڵکووو بەختەوەری لەوەدا بینییەوە، كە بڵێ كوردم گەرچی ئازار و ئەشكەنجە دراوە، بەڵام ئەو ئازار و ئەشكەنجەیە بۆ خۆی گەورەترین بەختەوەری و رەگی مەردایەتی بوو، ئەمەش سروشتی مرۆڤە كاتێ باوەڕی بە شتێك هەبێ ئەگەر لە پێناوی ئەو شتەدا چەند ئازار بچێژێت زیاتر چێژ وەردەگرێ و بەختەوەر دەبێ. بۆیە كاتێ مرۆڤێك لە پێناوی بیر و باوەڕەكەیدا، لە پێناوی نەتەوەكەیدا بەرەو سێدارە دەیبەن هەست بە بەختەوەری دەكات، سەرباری ترس و دڵەڕاوكێ لە مەرگ، بەڵام هەستی بەختەورەی و چێژ و غرووری مەردایەتی تێدا گەشە دەكات. كوردیش لەو قۆناغەدا لە باكوور بەختەورەی لە كورد بوون و شۆڕش و تیكۆشان و مەرگی سەربەرزانەدا دۆزییەوە، نەك لە تورك بوون. ئەوەشی هەستی بە ناڕەحەتی و پەژارە كرد تورك بوو، كە پێیان وابوو دەتوانن ریشەی كورد دەربهێنن، ئەوەتانێ ناچاری كوردن. دەبێ دان بە كورددا بنێن هەم لە باكوور و هەم لە باشوور، ئەگەرنا ناتوانن ئارام و بەختەوەر بن. ناتوانن سوود لە بازرگانی و نەوت وەربگرن، ناتوانن بە ئاسوودەیی لە كەنار رووبارەكانی باكووردا دانیشن. بۆیە ئەو هاوكێشەیە پێچەوانە بووەوە، تورك بوون نەبوو بە بەختەوەری، هێشتاش توركبوون بەختەوەری نییە، تا كورد بوون نەبێت بە بەختەوەری، تورك بوون نابێت بە بەختەوەری. شەڕ و كاولكاری و دابڕانی مرۆڤی تورك و ترسی زۆربوونی كورد و كەمبوونەوەی نفووزی تورك و ترسی دەوڵەتی كوردی و هەموو ئەمانە دەلالەتی ئەوەن كە توركبوون بەختەوەری نییە. ترس لە كورد وای كردووە كە توركیا نازانێ چۆن مامەڵە بكات! جارێك دەڵێ حكومەتی هەرێم جارێك دەڵێ باكووری عیراق. جارێك دەڵێ كێشەی كورد لە باكوور كێشەی منە و جارێك دەڵێ كورد بوونی نییە. لەلایەك دەڵێن پەكەكە تیرۆریستە و لە لایەكیش رێككەوتن و مفەوەزاتەكان دەبەنە ئیمرالی. چونكە كوردان لە باكوور ئۆجەلانیان كردووە بە دەستپێكی رێككەوتن. پرسی كورد، پرسی ئۆجەلان و پەكەكە یە. ئەو عەیامە گوزەرا كە رەفیق حیلمی بۆ پرسی كورد لە سلێمانییە بكەوێتە رێ و دوای چەند مانگ بگاتە ئەنقەرە و لەوێش فریو بدرێت و بە نائومێدی بگەڕێتەوە. ئێستا سەردەمێكی تازەیە. سەردەمی كوردە. ئەم ترس و دڵەڕاوكێیانە واتەی ئەوەن كە تورك بوون بەختەورەی نییە. رۆژگاری تازەش سەردەمی درەوشانەوەی كوردە، ئیتر ناتوانن وەك جاران لە مزگەوتەكاندا كورد گەمارۆ بدەن و لەولاشەوە سامان و داهاتمان ببەن. ئێستا دەبێ گرێبەستی بازرگانیمان لەگەڵدا مۆربكەن و بە حكومەتمان بزانن. ئەگەر نا ئاسوودە نابن و برسیش دەمێننەوە و سەرشەقامەكان و ناو چایخانەكانیشیان پڕ دەبێ لە گەنجی بێكار و نائومێد. بەشێكی دیكەی ئەم كتێبە لە بارەی پڕۆژەی ئاو و ئابوورییە. نووسەر باسی شەڕی ئاو دەكات، كە باكووری كوردستان وەك سەرچاوەیەكی دەوڵەمەند بە ئاو توركیا مامەڵەی پێوە دەكات. سەرچاوەی ئاوەكە لە كوردستانە و توركیا ناچارە قبووڵی كورد بكات، بۆیە دەبێ توركیا دڵی كوردان راگرێ و مافی خۆیان پێبدات، ئەگەر نا كورد بێدەنگ دانانیشێ و شۆڕش بەرپا دەكات و شۆڕشیش واتە نا ئارامی و مەترسی بۆ توركیا و زیانە ئابوورییەكەشی لەولاوە بوەستێ. توانەوەی كورد لەنێو توركدا وێستگەیەكی دیكەی كتێبەكە لەبارەی كوردە هەژارەكانەوەیە. نووسەر لەو دیدارانەوە باسی كورد بوون دەكات، باسی ئاوارە بوون و تەتریك كردنی كوردان دەكات، لە زێدی خۆیانەوە بۆ ناوچە تورك نشینەكان. لێرەشدا دیسانەوە توركیا توشی گرفتی زۆربوونی كورد دەبێ لە ناوچە توركنشینەكان، مەترسیی گرتنە دەستی دەسەڵات وەك لە كتێبەكەدا نامەیەكی عەبدولستار تایەر شەریفە، كە بۆ نووسەری كتێبەكەی ناردووە باس لەوە دەكات، كە كورد لە قۆنیا ئەوەندە زۆر بووە توركەكان دەترسن. بوونی كورد لە ناوچە توركنشینەكان كوردێكی هەژار و غەمگینە، كوردێكی دابڕاو لە رۆشنبیری و چالاكیی فەرهەنگی. كوردێك لە پەراوێزدا دەژی و كێشەی خوێندن و زمانیان هەیە و كێشەی جیاوازی نەریت و كەلتوورییان هەیە. ئەم زوڵم و ستەمەش سیاسەتی توانەوەی كورد بوو لە نێو توركدا، بەڵام ئەمەش سوودی نەبوو، ئەوەتا كورد لە شارە گەورەكانی توركیادا وردەوردە گەشە دەسەنن و بەهۆش خۆیان دێنەوە و چالاكیی سیاسی و فەرهەنگی ئەنجام دەدەن. تاڵەبانی ئیسفەنجی سڕینەوەی خوێن بەشێكی دیكەی ئەم كتێبە ترخان كراوە بۆ دۆسێی كورد، لە نێوان ئۆجەلان و ئۆزاڵدا بە ناوبژیوانیی مام جەلال. نووسەر لەم بەشەدا ئاماژە بە رۆڵی مام جەلال دەكات، لە دۆسێی ئاشتیی توركیادا. هاتنی ئۆزاڵ قۆناغێكی دڵخۆشكەر بوو بۆ تورك و كورد لە توركیا و هەوڵی ژیرانەی تاڵەبانیش دەورێكی گرنگی هەبوو لە پڕۆسەی ئاشتەواییدا. بەڵام بەداخەوە مردنە ئاڵۆزەكەی ئۆزاڵ ئەو دۆسێیەی داخستەوە و كێشەكە مایەوە تا رۆژگاری ئەردۆغان و لەم قۆناغەشدا تاڵەبانی دەورێكی گرنگی هەبووە. تاڵەبانی ئەو سەركردەیەیە كە هەمیشە لە هەوڵی چارەسەر بووە و بەشێكی گرنگی چارەسەر بووە و ئیسفەنجی سڕینەوەی خوێن بووە. بەداخەوە لای خۆمان ئەمە بە گرنگ نازانرێ و یان زۆر جار تاڵەبانی تۆمەتبار دەكرێ بەوەی كە كێشەكان چارەسەر دەكات، بۆ نموونە هەندێك هەن دەڵێن خەتای تاڵەبانی بووە كە سوننە و شیعە ئاشت و تەبان، ئەگەر ئەو نەبوایە ئەوان یەكتری دەخۆن. بەداخەوە ئەوانەی خاوەن ئەو بیروڕایەن ئەوە نازانن، كە كێشە لە عیراقدا بۆ كوردیش هەر كێشەیە و شەڕ لە قازانجی هیچ كەسێكدا نییە. ئەمە جگە لەوەی ئاشتكردنەوە و نەهێشتنی ڤایرۆسی شەڕ و دووبەرەكی كارێكی ئەخلاقییە. ئەو ئەخلاقییاتەش بۆ تاڵەبانی سەركەوتنە، چونكە سڕینەوەی خوێن و قین و خولقاندنی ئاشتەوایی كارێكە هەموو كەس پێی ناكرێ، تەنیا بە كەسانی زیرەك و قسەزان و مرۆی لێبوردە دەكرێ. تاڵەبانی لە نێوان ئۆزاڵ و ئۆجەلانیشدا كارێكی ئەخلاقی و مرۆڤدۆستانە و كورد پەروەرانەی كرد. ویستی كێشەی كورد لە توركیا بە ئاشتی چارەسەر بێت. رۆڵی تاڵەبانی زۆر گرنگ بوو، ئەمەش بە قسەی من نا بە قسەی كەسایەتییە سیاسی و رۆژنامەنووسە ناودارەكانی توركیا. بەڵام بەداخەوە مەرگی ئۆزاڵ دۆسییەكەی داخستەوە تا رۆژگاری ئەردۆغان. هەنگاوەكانی تاڵەبانی بۆ پرسی چارەسەری و نەمانی شەڕ و بەرقەرار بوونی ئاشتی و لێبوردنی گشتی هەنگاوگەلێكی ماندێلایانە بوو، بەڵام بەداخەوە بەشێك لە خەڵكی ئێمە ئەوەیان نەزانی و هێشتاش خەڵكانێك هەن نایزانن. چونكە رق لەنێو ئێمەدا رەگی داكوتاوە، ناهێڵێ لێبوردە بین. كورد و ژن و چەوسانەوە ویستگەیەكی دیكەی ئەم كتێبە لەبارەی ژن و كوردەوەیە لەژێر ناوی ژن لە چەوسانەوەدا و كورد لە بندەستیدا، نووسەر چەوسانەوەی ژن و بندەستی كوردان بە یەكەوە گرێ دەدات. باسی دەوڵەتی توركیای ئەتاتوركی دەكات، كە نەخشەی توركیایەكی نوێ بووە بۆ ژنی ئازاد و سەربەست. لێرەدا نووسەر ئاماژە بە ژنێك دەكات، كە كچی هەڵگیراوی ئەتاتوركە و یەكەم فڕۆكەوانی ژنی توركە كە بەشداریی قەتلوعامی دێرسیم دەكات. باسی رۆڵی ژن دەكات لەو رۆژگارەدا. پاشان دەچێتە سەر باسی رۆڵی ژنی كورد و نموونەی لەیلا زانا دەهێنێتەوە و پاشان دەچێتە سەر باسی كەسایەتیی تانسۆ چیلەر و رۆڵی شكستخواردووی ئەو لە سیاسەتدا، و پەژارە و نەهامەتیی ژنی كورد و نەهامەتییەكانی ژن لە توركیا شرۆڤە دەكات. دڵسۆزە غەیرە توركەكان هەر لەم بەشەدا لە تراژیدیای دێرسیمەوە دەچێتە سەر باسی كەسایەتییەكی كورد كە ئەویش كلچكدار ئۆغلوە، ئەم كەسایەتییە كوردی عەلەوی دێرسیمە وەك لە كتێبەكەدا هاتووە باوكی قوربانیی تراژیدیای دێرسیمە و ئێستا ئەو ئیداعكەری توركە كەمالیستە و خزمەتی ئایدۆلۆژیای كەمالیست دەكات. با لێرەدا بچینە سەر باسێكی گرنگ ئەویش تورك و غەیرە توركەكانە. من وای بۆ دەچم رەگی ئەم مەسەلەیە دەگەڕێتەوە بۆ رۆژگاری سەلجووقی و عوسمانلی كە لەنێو ئیمپراتۆرییەتی سەلجووقیدا جگەلە تورك خەڵكانێك هەبوون خزمەتیان بە سەلجووقی كردووە و لە ئیمپراتۆرییەتی عوسمانلیشدا خەڵكانێكی غەیرە تورك هەبوون لە كورد و مەسیحی خزمەتی زۆریان بە دەوڵەت كردوە. لە سەردەمی كەمالیستەكانیشدا گەلێك خەڵك هەبوون، كە تورك نەبوون و خزمەتی توركیان كرد عیسمەت ئەنینۆ نموونەیەكە، ئەمڕۆش خەڵكانێك هەن تورك نین و لە تورك باشتر خزمەتی تورك دەكەن. ئەمە بە پێچەوانەشەوە هەیە، كەسانێك هەن كە توركن و داكۆكی لە مافی كورد و ئەرمەن و كەمینە چەوسێنراوەكانی توركیا دەكەن. نموونەش ئیسماعیل بێشكچییە، كە نووسەرێكی توركە و هەموو تەمەنی خۆی خزمەتی دۆسێی كوردی كردووە و لە خۆمان باشتر بەرگری لێكردووین و باجەكەشی داوە و شانازیش بەوەوە دەكات كە بەرگری لە كورد كردووە. لە رۆماننو،سەكانیشدا خەڵكی وەك ئۆرهان پامۆک هەن كە دۆسێی ئەرمەنی بەجیهان ناساند و پەنجەی بۆ برینی كورد برد. لەوانەش كە خزمەتی توركی كردووە رۆماننووس یەشار كەمالە، گەرچی رۆمانەكانی یەشار كەمال گوزارشت بوون لە نەهامەتی مرۆڤی كوردی لە توركیادا و رەخنەبوون لە دەوڵەت، بەڵام رۆمانەكانی یەشار كەمال خزمەتی زمان و ئەدەبیاتی توركی كرد. ئەمەش لەوەوە سەرچاوەی گرتووە ئەو نووسەر رۆشنبیرانەی كە كورد و ئەرمەن و چەركەس و لە كەمینەكانی تر بوون و قوربانیی سیاسەتی تەتریك بوون و بە ناچاری خزمەتی توركیان كرد. بەڵام لە پاڵ ئەوانەشدا خەڵكانێك هەن بە ویستی خۆیان خزمەتی سیاسەت و ئەدەب و رۆشنبیریی تورك دەكەن. بۆ نموونە ئەو توركانەی لەناو پارتی داد و گەشەپێداندا كار دەكەن دەتوانن لەناو حیزبە كوردییەكاندا كار بكەن. بەڵام دیارە هێشتا توركم بەختەوەرم لەلای ئەوانە باوی ماوە. بەشێكی تری ئەم كتێبە لە بارەی زمان و كاری میدیایی كوردییە، نووسەر ئەم باسەشی فەرامۆش نەكردووە و دیداری لەو بارەیەوە ساز كرووە و لەبارەی رۆڵی میدیای كوردی و كەموكووڕییەكانی و لەبارەی كرانەوە لە توركیا و بوونی تیڤی كوردی و زمانی كوردی و گرنگی دان بە زمانی كوردی لە تیڤییەكان و لە خوێندنگاكان دیدار و راپۆرتی ساز كردووە، و رۆڵی كۆمەڵێك رۆشنبیری چالاكی باكوور نیشانی ئێمە دەدا كە چالاكانە و بە هەژارانە كار دەكەن و خزمەتی زمان و رۆژنامەگەریی كوردی دەكەن. هەمیشە لە هەوڵی گەشەسەندنی زمان و راگەیاندنی كوردی دان. لە بارەی هونەری گەنجە كوردەكانی توركیا و رۆڵیان لە هونەر و چالاكییە كەلتورییەكاندا نووسەر دیداری لەگەڵ چەند هونەرمەندێكدا سازكردووە. ئەو دیدارە جۆر بە جۆرانەی ئەم كتێبە لەگەڵ ژنانی چالاك و هونەرمەند و سیاسی و زمانەوان و كەسانی ئاسایی ئەم كتێبەیان دەوڵەمەند كردووە، بەڕادەیەك دەكرێ بڵێین ئەم كتێبە كتێبی كورد و توركە، كتێبی هەموو شتێكی توركیایە، گەشتێكە بە نێو كەلتوورە جیاواوزەكانی وڵاتێكی ئاڵۆز و پڕ كێشە و پڕ نەتەوەی جیاوازدا. نووسەر ویستوویەتی لە هەموو روانگەكانەوە بۆ كێشەكان بچێت، بارودۆخی ژن چۆنە؟ سیاسەت و کۆمەڵگە چۆنن، پەیوەندی كورد و تورك لە چ ئاستێك دایە؟ گەنجانی كورد چۆن دەژین؟ كوردانی دەركراو لە خاكی خۆیان كە قوربانی تەتریكن چۆن دەژین و چی لەسەر كورد بوونی خۆیان دەڵێن؟ هەموو ئەم دۆسییانە و هەڵدانەوەیان و شیكاری و زانیاری و گێڕانەوەی رووداوەكان ئەم كتێبەی كردووە بە كتێبی توركیایەكی گەورە و پڕ كێشە. دیداری دژە یەكەكان بەشی هەرە زۆری ئەم كتێبە راپۆرت و دیدار و لێدوانی ئەو رۆژنامەنووس و سیاسی و رۆشنبیرانەن، كە رۆژنامەنووس ستران لە بارەی مەسەلەی كورد دواندوونی و زانیاریی نوێی لێوەرگرتوون. دیدارەكانی نێو ئەم كتێبە دیداری كۆمەڵێك كەسایەتیی جیاوازن لە خەڵكی سیاسی و هونەرمەند و رۆژنامەنووس و رۆشنبیر و بازرگان و ... كە هەریەكەیان بەپێی بینین و بۆچووون و عەقڵی خۆی دەستی بۆ دۆسێی كورد و تورك بردووە و نووسەریش كەم و زۆر شرۆڤەی بۆ بیروڕاكان كردووە. لەوانەی لەم كتێبەدا دیداریان لەگەڵدا كراوە" شەرفەدین ئێلچی، ئیسماعیل بێشكچی، فەرەیدون چەلیك، گەنجای گورسۆی، محەمەد بێكار ئۆغلو، دەنگیر میر محەمەد فورات، مەسعود یەغەن، نازان ئوستونداغ، ئەحمەد تورك، گوڵتان كاشناك، حەسەن جەمال، بەهرۆز گەڵاڵی، ئاوات عەبدولعەزیز .... ئەمانە و چەندین دیداری دیكە كە هەر یەكەیان بە ئاڕاستەیەكدا دەڕۆن. هەندێكیان لەبارەی سیاسەت و هەندێك رۆشنبیری و كەلتووری و هەندێكیان لەبارەی رۆڵی ژنەوەن. دیدارە سیاسییەكانی نێو كتێبەكە قسە و باسوخواسی كۆمەڵێك سیاسەتمەدار و رۆشنبیر و رۆژنامەنووس و ئەندام پەرلەمانەن، كە هەر یەكەیان بۆچوونی خۆی هەیە سەبارەت بە دۆسێی كورد و تورك. ستران عەبدوڵڵا هەموو را و بۆچوونە دژ بە یەكەكانی كۆكردووەتەوە، بیروبۆچوونی كوردان و تورك و توركە ئیسلامییەكان و توركە عەلمانییەكان و ئەو كوردانەی كە لەناو دەسەڵات و حیزبی توركیدا كار دەكەن. كۆی دیدارەكان كۆی بیروبۆچوونەكانە كە كۆمەڵێك بیروبۆچوونی جیاوازە و هەموویان تەعبیر لە توركیایەكی ئاڵۆز دەكەن. توركیایەك چەند هەستی زلهێزی و شانازی هەیە ئەوەندەش ترسی و دڵەڕاوكێی پارچە پارچە بوونی هەیە. مەحمود نەجمەدین
created by Avesta Group and powered by Microsoft Azure