میتابۆلیزم لە شیعرەكانی كەژاڵ ئیبراهیم خدردا

نووسینی "دكتۆر زاهیر لەتیف كریم" 
دكتۆرە "نیان نەوشیروان فوئاد مەستی"
وەرگێڕانی "عبدالستار شارباژێڕی"

 

كورتەی توێژینەوەكە
ئەوەی لەم ساڵانەی دوایی لەبواری رۆشنبیریدا، كۆمەڵگای كوردەواری بەخۆیەوە خەریك كردووە دەتوانین ناوی بنێین كودەتا. ئەم رەوتەی ئەدەبی كوردی بەرەو پێشەوە برد بەشێوەیەكی گشتی، تابیگەێنێتە ئاستی ئەدەبی جیهانی، چ لەرێگەی ئەدەبی راستەوخۆ یان وەرگێڕان .لێرەو لەوێ جار جار دەنگێكێك سەرهەڵدەدا بەتایبەت لەبواری ژناندا .ئەودەنگە ئازایانە هێواش هێواش توانیان جیهانبینی و هزرو بیركردنەوەی كۆمەڵگای كوردی بگۆڕن ،لێرەو لەوێ ئەو خەمانەی كەشاعیرانی ژنی كوردی بێزار دەكرد. دەڕەوییەوەو لەرێگەی شیعرە هەمە رەنگەكانیانەوە كەلەئەنجامی دژایەتیەكی بەهێز، بارودۆخ و هەڵوێستی سیاسی و هزری و كۆمەڵایەتیەوە هاتبووە كایەوە.
بۆئەم توێژینەوەیەش   ئامانجێتی شاعیری كۆچكردوو"كەژاڵ ئیبراهیم خدر"
وەبیر بهێنێتەوە "1968،2018" 
ئەم شاعیرە ..یەكێكە لەدەنگە شیعرییە نوێكانی ژنان لەكوردستاندا لەلایەكی دیكەشەوە توێژینەوەكە هەوڵ دەدات لەرێگەی چەند پرسیارێكەوە هەوڵە شیعرییەكانی ئەم ژنە شاعیرە بوروژێنێ ..ئایا..شیعرەكانی ئەم خانمە تەنها هەوڵی تاكە كەسین یان هەوڵێكی مرۆڤ دۆستانەیە یان هزریە ؟ئایا پێكهاتەی شیعرەكانی پێكهاتەیەكی دروونی و شیكارییە، یان پاڵنەرەكانی بونیاد نان و تێكدان لە شیعرەكانیدا چیە؟یان خۆت چۆن مامەڵە لەگەڵ هەردووكیان دەكەیت بۆبونیاد نانی ئەزموونێكی سۆزداری و كۆمەڵایەتی و پێشكەوتوو..
لەسەرەتادا دەمانەوێت بڵێین ئەم بابەتەمان لەرووی وەزیفیەوە كێشەیەك دروستدەكات دەربارەی میتابۆلیزم،كەدەكرێ بڵێن بابەتێكی بایو_كیمیاویە و پەیوەندی بەچمكی ئەدەبی و شیعریەوە هەیە .بابەتێكی ئاوا تائێستا نەچۆتە ئەو بوارەوە،هەرچەندە لەهەموو سەردەمانێكدا بۆنمونە"شیعر دەربڕینی وشەیە لەرێگەی زمانەوە.واتە زمانی هەست بەرانبەر دۆستی و سۆزداری ،لەبنەڕەتدا زمانی دەربڕینە بۆمەسەلەیەك كە كاریگەری  لەسەر واقع هەبێ. ئەم زوبانە زۆر لایەنی جیاواز دەگرێتەوە لەوانە"هاتن"ایحا‌و"رەمزی –واقیعی راستەوخۆ 
شاعیر خۆی چواچێوەی گشتی شیعرەكە دەجوڵێنێ.
دەقی شیعری رەنگاورەنگە، جاری واهەیە پڕە لەبێ هیوای –نامۆیی و دەربەدەری ،ئازاركێش –خەونەكان بەهەموو جۆرەكانیەوە،ئەمانە هەموویان پێویستیان بەتواناو هێزی زۆرهەیە ،گەرم گوڕییەكی پێویستە بۆبونیادنانی دەقێكی شیعری كەبتوانێت پارێزگاری لەبەردەوامی خۆی بكات ئەمە مانای ئەوەیە كە ئەنجامدانی وەها پڕۆژەیەك كەسێكی داهێنەری دەوێ كە شیعرەكانی هەموو لایەنەكان بگرێتە خۆی و هێماكانی تێدا جێ بێتەوە. هیماكانی ئەنتۆلۆجی بۆكاركردن و ئامادەباشی ،بگرە بۆبونیادنانی كۆمەڵگا لەڕەگە كۆمەڵایەتیەكەوە. "كەژاڵ ئیبراهیم"ی شاعیر نوێنەرایەتی ئەو ئامادە باشیە دەكات و خۆی تەرخانكردووە ئەو ئەركە ئەدەبیە  بگرێتە ئەستۆی خۆی .ئەوەی ژنانی  بەهەموو لایەكانیەوە كەدوو قسە هەڵدەگرێ قسەیەكیان ئەوەیە كە جەدەلێكی خودیە و بە گژ خوددا دەچێتەوە، جارێك دڵەڕواكێ و، بەگژداچوونەوەو، ترس و دڵەڕاوكێ و، جارێكی دیكەش تێكشكان و داڕوخان .
بەشی  دووەمی ئەو جەدەلەش بریتیە  لە جەدەلێكی دەستە جەمعی –بەكۆمەڵ- كەناخی شاعیر دژی دەوروبەری خۆی دەوەستێ وەك قسەكردن لەسەر هیوا بڕاوی –خەمۆكی خۆپەرستی تادوایی.
لەڕاستیدا كەژاڵ خۆی لەگەڵ دوو خوددا سازاندووە. خودی "من و ئەو" لەیەكاتدا بەوماناییەی جەدەلی خودی دەربارەی هەستەكانی خۆی دەدوێت لەوبابەتانەی ئاماژەیان پێدا هەرئەمەشە دەبێتە هۆی لەدایك بوونی جەدەلی دەستە جەمعی و پێچەوانەكەش هەر راستە ،لەبەرئەوە بونیادنانی خود لای" كەژاڵ" بەمانای لادانی پەردەیە لەسەر راستیەكان ،كەشوێنی ئەو دەگرێتەوە تا ئەو خودە دەبێتە هێماو پێناسەی یاخی بوون لەیاساكانی كۆمەڵگەو نەریتە سۆزداری و ویژدانیەكانی .
لەم روانگەیەوە "كەژاڵ ئیبراهیم" لەجەدەلێكی بەردەوام دایە كێشەی خود لەگەڵ خودی خۆی بۆگەڕان و دۆزینەوەی ناوی راستەقینەی خۆی و پێناسەی خۆی لەكۆمەڵگادا. لەگەڵ هەوڵی بەردەوام بەڵام ناگاتە ئەنجام و وەڵامی راستی دەست ناكەوێت ،بۆیە دەبێتە كەسێكی نامۆ لەگەڵ خۆی و بەمانایەكی وردتر"كەژاڵ ئیبراهیم" شوێنی گرنگی گرتووە لەئەزموونی سۆزداری و كۆمەڵایەتی و، سوربوون لەسەر ئەو بابەتانەی كە بابەتی سەرەكی كۆمەڵگەن بۆیە دەبینین شیعرەكانی وێنەی زۆر بایەتی هەمەجۆری گرتۆتە خۆی.
 بۆیە هەر توێژینەوەیەك  لەبابەت روخساری شیعرییەوە ئەنجامێكی لێ بەدی ناكرێ ئەگەر نەبەسترێتەوە بە پەیوەندییە كۆمەڵایەتیەكانەوە ،بەو مانایەی كۆمەڵگا لە ژێر كاریگەری گۆڕانكارییەكاندایە. بۆیە گۆڕانكاریەكانی كۆمەڵگا بەلای "كەژاڵ "ەوە بریتیە لەشوێن گۆڕكێ و ،كات گۆڕكێ و، روداوەكان و، ئەمیش دەبێتە قوربانی ئەوانە. دەبێ ئەوەش بڵێن پەیوەندی "كەژاڵ" بەپرۆژەی شیعریەوە پەیوەندێكی پێوە لكاوە و شیعر لای ئەو چوار چێوەیەكی هزری رەوشتیە ،ئەمیش وەك شاعیر جوڵێنەری ئەو چوارچێوەیە بەتایبەت لەدۆخی وەستاوە بۆدۆخێكی جوڵاوی بەردەوام جۆری ئەم پەیوەندییە  نزیكە لەپێشبڕكێ .چونكە شیعر لای ئەم لەهەنگاوناندایەو بەرەوپێش دەچێ، هیچ هێزێك رایناماڵێت ،بەرگری دەكا لەو هێرشە روخێنەرانەی بەرەو رووی دێن. ئیتر لێرەدا بابەتی میتابۆلیزم ئامادەباشی دەبێ بۆئەنجامدانی ئەركی بەرگری و، 
روو بەرووبونەوە ،لەنێوان بونیادنان و داڕوخاندا .بۆیە دەكرێ بڵێین ئەمە دیاردەیەكی دوو جەمسەرییە لەبنەڕەتدا بابەتێكی "دژە" هەر لەگەڵ دروستبوونی مرۆڤدا ئەو "دژە" سەری هەڵداوە بەرەو بیركردنەوە هەنگاوی هەڵگرتووە. تێكەڵ بەژیان بووە لەرێگەی ئەزموونگەراییەوە لەهەمانكاتدا كاریگەری راستەوخۆی لەسەر پێشكەوتنی هزری مەعریفی مرۆڤ هەبووە ئەمەش لەگەڵ دروستبوونی "میسۆلوجیا" سەری هەڵدا" ئیبراهیم مدكور"203"204"
لەسەردەمی نوێدا دەبینین  گرنگی بە"دژەكان"دەدرێ بەتایبەت لە نێوان 
"بوون و نەبوون"واقیع و خەیاڵ" بۆنمونە "ئەلبیركامۆ" هونەر دەبەستێتەوە بەهەڵوێستی میتافیزیكی مرۆڤ چونكە گەردون پڕە لە دەنگە دەنگ و ململانێ و كۆنترۆڵ نەكردنی ،كەواتە هونەرمەند دەبێت لەوبارەیەوە قسەو تێڕوانینی هەبێ و چارەسەری بكات. لێرەوە دەوترێ هونەرمەند یان شاعیر لەدایكبووی واقیعە بە"خەیاڵ و واقیعەوە" چونكە ئەمە بەشێكە لەو واقیعە ،هەروەها "نیچە"ش ئەوە دووپات دەكاتەوە كە ناتوانێ بەرگەی واقیع بگرێ و، جارێكی دیكەش رووبەرووی دژەكان دەبێتەوە" ئەحمەد حەسەن ئیبراهیم-56" ئەمەش دەچێتە بواری كارلێكی نێوان و خودوو واقیع ،واقیع توخمێكی كیمیاوییە خودیش شیدەكاتەوە و لێكی هەڵدەوەشێنێ بەپێی پێداویستی مرۆڤ بەكاریگەری كات و شوێن؟
پێناسەی میتابۆلیزم بریتیە لە" "
مانای هەڵوەشانی كرداری، روخاندن و بونیات نان لەلەشی مرۆڤ یان ئاژەڵ یان رووەك .بەوماناییەی لەش پێویستی بەوزە هەیە ،واتە زیندەوەرەكان بەهەموو شێوازەكانیانەوە پێویستیان بەوزە هەیە بۆ بەردەوامی ژیان ،لەبەرئەوەی مرۆڤ هەستیارترین ئەوزیندەوەرانەیە پێویستی بە وزەی زیاتر هەیە بۆراپەڕاندنی ئەركەكانی لەجموجۆڵ و زێدە چالاكیەكانی ناو لەش . بۆنمونە مرۆڤ تواناكانی لەخواردەمەنی وەردەگرێت ،هەر چەندە ئەو وزەیە بەشێوەیەكی ئامادەكراونییە تالەش راستەوخۆ كەڵكی لێوەربگرێت .بۆیە پێویستە لەلەشدا بگۆڕدرێ 
بۆوزە ،لەئەنجامی كرداری میتابۆلیزمەوە ،كەبێ ئەو كردارە مرۆڤ ناتوانێ كەڵك لەخواردنەكان وەربگرێ پێویستە هەموو خواردەمەنیەكان لەناو ئەندامی هەرسكردندا تێك بشكێنێ و لێكی هەڵوەشێنێ. تابتوانێ  كەڵكیان لێوەربگرێ ئەمەش  لەئەنجامی زنجیرەیەك  چالاكی كیمیاویە كە روودەدات ،لێرەدا ئەركەكە ئەوەیە وزەو بڕی گەرمی پێویست دابین بكرێت بۆلەش بۆپاراستنی زیندە چالاكیەكانی بەكرداری میتابۆلیزم بەدوو قۆناغ ئەنجام دەدرێت
1_تێكشاندن"كاتابۆلیزم
لەم كردارەدا خواردەمەنیەكان شیدەكرێتەوە ،توخمەكانی كاربۆهیدرات ،چەورییەكان ،پرۆتینەكان،دەگوشدرێ بۆشێوەی وزە، بۆیە گەرمی پێویست بۆلەش بەپێی پێویست بۆلەش ،بەپێی نێوەندە چالاكیەكان وەكوو پێویستی گەرمی لەكاتی سەرمادا یان ئەنجامدانی وەرزش.
2_بنیات نان"ئنامۆلیزم
لەم كردارەدا شانەكان هەڵدەستێت بەبەكارهێنانی سەرجەم ئەو توخمانەی لەتێكشكاندا بەرهەم هاتوون.لەپێناو بونیادنانی سەرجەم پێداویستیەكانی لەش و بەردەوام بوونی بۆژیان.ئەم هاوكێشەیە بەڕادەیەك زۆر لە شیعریەتی شاعیر دەچێ ئەوەتا شاعیریش بۆبەردەوامی دانی بە دەقەكانی بنیات نانی بابەتی پێویستی بە تێكشكاندن و بونیادنانەوە هەیە. یان بارودۆخێكی شیكردنەوە ،نەك لەرووی مادییەت بەڵكوو لەرووی ماناو دەستەواژەی وشەهێنان و،
لێك هەڵوەشاندن و، لێك جیاكردنەوەو، دروست كردنەوەیەكی نوێیە. هەروەك "دریدا" دووپاتی دەكاتەوە لەدۆخی ناوخۆی دەویست"كردنەوەیەكی نوێیە
"حالە لااداریە"جاك دریدا -60" یان بەپێی دەربڕینەكەی "جیرار جنبومبەر" ئامانجی ئەوەیە دەقەكان بتەقنەوە "علی حرب-20" بابەتی ئێمە تەنها لێك هەڵوەشاندنەوەی دەقە كە نیە ،بەڵكوو گەڕانە بەدوای یەكگرتنەوە ی دەقەكان. دەقی شیعری و ئەدەبی بێگومان كۆمەڵێ هۆكار و پرسی خۆی هەیە كە خاوەنی دەقەكان دەجوڵێنێ. تا بونیادی دەقەكەی لەسەر دابنێ بۆبونیادەكان دەبێ. پێویستە كارێكی جوانتر پێشكەش بكات لەتێكشكاندن "بۆنمونە"ئەگەر بتەوێ لەش و لارێكی رێك و جوانت هەبێ دەبێ وەرزش بكەیت چەوریەكان بسوتێنیت ،هەروەها كاربۆهیدرایەتیەكان كە زیادە لەلەش. ئەوە لای ئێمە پێی دەوترێ سووربوونی لەسەر ئامانجەكان ،ئەگەر ئارەزوو بكەیت شتێك نیە بەدەستی بهێنی دەبێ قوربانی بەهەندێ شتی دیكە بدەیت ،گەروانەبێ خەونەكان نایەتە دی 
ئەركی سەرەكی میتابۆلیزم دابینكردنی وزەیە بەپێی پێویست توخمەكانی وزە لای "كەژاڵ"ی شاعیر هەمە جۆرە ،بەڵام لەوەش گرنگتر پەیوەست بوونی بەبابەتەكەوە لەرووی سۆزداری و ئینتیماو، پەیوەست بوون بە چڕبوونەوە تیایدا.لەمیانەی ئەو وزانەوە پەنجە دەخەینە سەر پێكهاتەكەی.
 میتابۆلیزم بەم شێوەیە""
1_داڕمان :داڕوخان
هەرچەندئەوە دەكاتە لێك هەڵوەشاندندن لەبابەتی رەخنە ییدا بەڵام مەبەستی ئێمە لێرەدا، ئەم توێژینەوە تێكشكاندنی بەشێكی بونیادی شتێكە یان تێكشكاندنی گشتی ئەو شتەو گۆڕینی لەهاوسەنگیەوە بۆ شتێكی دیكەی
 نا هاوسەنگ بەمەش نزیك دەبێتەوە لەپێناسەی شۆڕش و گۆڕینی دەسەڵات یان بەمانایەكی دیكە گۆڕینی ناپەسەند بۆدۆخێكی جوانترو پەسەند كە بەهای جوانی تێدا بەدی بكرێت . هەوڵبدات بۆ دۆزینەوەی خودێكی كارا، لەجیهانی غروریدا.چونكە ئەو واقیعەی تیایدا دەژی شایستەی كەسایەتی ئەو نیەتێكی دەشكێنێ و دەیگۆڕێ، بۆدینای خەیاڵ. بەڵكوو مرۆڤ دەكاتە رۆحێك لەباتی واقیع لەهەمانكاتدا هەوڵیش دەدات بگاتە جیهانی میتافیزیكی ،لەپێناوی راستیدا وەهەستكردن بەبوونی لەم گەردونەدا ،وە گەیشتن بەو راستیەی كە پێویستە قوربانی بدرێت .قوربانی خود لەپێناو ئامانجێكی دیاریكراو ئەمە پێویستی بەو واقیعی داماڵراو"تجرید" نییە ،بەڵكوو پێویستی بە"تەعبیریەت" هەیە تەعبیری هەستیاری پڕ لە سۆز، لەرێگەی وێنە هەستیەكانەوە كەهەڵدەستێ بە وەرگێڕانی هەستی خودی چالاك ،كەواتە بونیادنانی دەقی ئەدەبی و شیعری. لەراستیدا بەرهەمی ناخی شاعیرە گەر وانەبێ دەچێتە قاڵبی پیا هەڵدان و موجامەلەكردن ،ئەوەش ئەوە دەگەێنێ گەدەی شاعیر لەعەقڵی دایە واتە عەقڵی شاراوە "
كاتێ دیمەنێكی سۆزداری دەبینێ ئەو دیمەنە دەگاتە ناو عەقڵ و كرداری داڕمان دەست پێدەكات .بەشێوەیەكی گشتی یان لەبەشێكی دیمەنەكەدا ،یان لەهەست و بابەتە گشتیەكاندا ،كەدەبنە بابەتی تاكە كەسی و بەپێچەوانەشەوە. ئەم تێكشكاندنە پێویستی بە وزە هەیە ، بۆنمونە قەصیدەی" ئاوڕدانەوەیەك  بۆ دوێنێ"ی خاتوو "كەژاڵ" كە مامۆستا "جیهان عمر" وەریگێڕاوە تە سەر زمانی عەرەبی دەبینین شاعیر هەوڵدەدات لەژیانی واقیعی  رابكات و پەنا بەرێتە بەر دونیای خەیاڵ و هەستی رۆمانسی تێدا دەبینێتەوە و هەستی دەجوڵێنێ. لەراستیدا ئەوە شۆرشە بەسەر واقیعدا بۆوەرگرتنی چێژی خەیاڵ ،ئەم خەیاڵەش لەئەنجامی بەهای راستەقینەی رۆمانسیەتە لەسەردەمی رابردوودا ،جارێكی دیكە دەیەوێ وەڵامی خەڵكی بداتەوە كە هەڵەی تێكشكانەكەی دەگەڕێتەوە بۆ ونبونی بەهای زاڵ بوون بەسەر شوێندا. ئەمەش كاری خاوەنەكانیانە ،بۆیە دەبینین سەرەتای قەصیدەكە بەكەشێكی غەمناك دەستپێدەكات لەرابردوودا ،وەك ئەوەی پێشتر شتێكی لێ ون بووبێ. بۆی نەگەڕێتەوە ،هۆكارەكەشی ئەو كەسانەن 
كەلەو دەوروبەرە دەژین.
لەباوەشی چیاكاندا 
خەمەكانمان ئاوێزان بوون
نیشتمانم دوو هەوێ بوون 
لەچاوی پیاوێك رامابوون
گیانی ئێمەش 
وەك درەختەكانی پایز
رەشەبا ڕەنگی رٍِاماڵی و 
رووت بووینەوە 
"كەژاڵ" وێڵە بەدوای دوا شتدا كەلێی وونبووە ،چونكە هیواو بیرەوەریەكانی تێدا دەبینیێ .ئەم داڕمانی رابردووە بەجۆرێكی دیكە ئامادەبوونی رابردووە لەئێستادا یان چەند مانایەكی دیكە دەبنە هۆی داڕمانی "من" واتە خود لەواقیعی هزری كۆمەڵایەتی ئەودا بەو مانایەی شاعیر
"كەژاڵ ئیبراهیم" حەزناكات لەكەش و هەوایەكی رۆمانسیەتدا بژی بۆیە هەوڵدەدات ئێستا دابڕوخێنێ لەگەڵ رۆمانسیەتێكی كراوەدا ،واتە لەوێنەكانی رابردوودا پەنا دەباتە بەر هیواكانی "من" خود لەئێستادا "
روخسارم بەفرمێسكەكانی دایكم و
ئاهی ئازارەكانی گەلەكەم تەڕكرد
بوومە باڵدار بەسەر خەمە وەنەوشەییەكانەوە
گوزەرم كرد
وشەكان وەك دوو پەڕەسێلكەی تەزیوو 
دەكەوتن و هەڵدەسانەوە
لەنێوانی دڵی من و خاكە بەجێماوەكەمدا
شتێك نەما بۆ سەبووری
"كەژاڵ " زۆر بەردەوام نابێ و خێرا "من "رووبەرووی دژایەتی كەسانێكی دیكە دەبێتەوە، یان باری كۆمەڵایەتی رێگە بەوە نادات ،بەو یارییە خەیاڵیەوە كەهەندێ راستی لە پشتەوەیە ،بۆیە جیابوونەوەیەك دەكەوێتە نێوانی هەردووكیان ،جیابوونەوەی ئەمجارە لەئەنجامی زاڵبوونی واقیعی كۆمەڵایەتی بەسەر هەستەكانی خەیاڵی شیعردا ،واتە "واقیع" توانیویەتی خەیاڵ تێكبشكێنێت 
هەناسەت بۆكردمە چەتر
رێگەت نەدا دەستەكانی
تەرزەو باران بگاتە دڵم و 
شكۆفەی حەزم هەڵوەرێ
كەواتە چرپەكان بوونەتە چەترو رێگەیان نەدا .تەرزەو باران بگاتە ناو دڵمان، چرۆكانی خۆشەویستیمان هەڵوەرین دوای داڕمانی خەیاڵەكان لەلایەن واقیعەوە بۆیە دەبینین شاعیر دوای ئەمە تووشی ناڕەحەتی و، بێ هیواییەكی زۆر دەبێ دوای ئەوەی بۆی دەردەكەوێ خەیاڵ لەپرۆسەی شیعردا جێی نابێتەوە بەشێوەیەكی هەمیشەیی ،بۆیە ناچار دەبێ بگەڕێتەوە بۆرابردوو،بەرەو رووە غەمناكەكەی جارانی بەشێوەیەكی هەمیشەیی ،ئەمە پێی دەوترێ مەركەزییەتی دەق كە بریتیە لەورەیەكی شیعری بۆبەردەوامی پرۆژەی شیعر ،لەشێوەیەكی خەیاڵیدا لێرەدا پێویست نییە شاعیر هەموو شتەكان بەچاوی خۆی ببینێ ،بەڵكوو جاری وایە لەرێگەی هەستەكانیەوە دركی پێدەكات .بەتایبەت ئەو بابەتانەی مرۆڤ دۆستین یان سۆزدارین و، پەیوەندی بەگشتیەوە هەیە 
بێ جیاوازی. لەم ساتەدا ئەندامەكانی هەناسەدان و لێدانی دڵ رۆڵێكی بنەڕەتیان هەیە بۆدەرخستنی پێناسەی هەستەكان ،لەرێگەی هەڵچوون و كارلێكی بابەتەكە ،ئەو بابەتانەی بێگومان قەبارەی وزەكان زیاتر دەكات. ئەم وزەیە بەهەموو لایەكدا باڵدەكێشێ بەمەبەستی داڕماندنی خەیاڵ و شوێنی هەستەكان شوێن خۆی دەگرێ .بۆنمونە رابردوو بەهەموو خراپیەكانیەوە وزەیەكە بۆدرك كردن بەراستی "واقیع" بۆ"من" لەلایەكی دیكەشەوە بۆپیشاندانی قەبارەی سۆزداری و رۆمانسیەت. لەم وێنانەدا كە نیشانماندا ئەوەمان بۆدەركەوت كە"من" زۆر پەرۆشە بۆبابەتی رۆمانسیەت بەڵام ئەوی دیكەیان بە پێچەوانەوە ،لێرەدا لەئەنجامی ئەو جیاوازیانە هۆكار هەیە كە تائێستا روون نییە لەدەقەكاندا بەشێوەیەكی راستەقینە.بەڵام ئێمە بەپێی گریمانەكان ئەوەمان بۆدەسەلمێ  كە گومان رۆحی خۆ بەگەورە زانینە لەلایەن "دەق"ەوە لەسەردەمانی رابردوودا.وەیەكێكە لەهۆكارە لۆجستیەكانی دابڕانە لەنێوان هەردوكیاندا واتە "من" لەگەڵ ئەوانی تردا جارێكی دیكە دەنگی پیتەكان وەك چرپەیەكی بێدەنگ یان نەبیستن و، لاڵ بوون و، نەتوانایی ئەندامی قسەكردن بۆدەربڕین بەشێوەیەكی باش، پەیوەندی بەهێزیی هەیە بۆدۆخی دەرونی كۆمەڵایەتی و هزری شاعیرەوە .
لێرەداو لەم توێژینەوەیەدا ناتوانرێ ئەم بابەتە كارابكرێ چونكە قەصیدەكانی "كەژاڵ ئیبراهیم" كەئێمە پشتمان پێ بەستووە ،لەزمانی كوردییەوە وەرگێڕدراوەتە سەر زمانی عەرەبی .شاعیر بەزمانی دایك نووسیونی ،
نەك بەزمانی عەرەبی "بۆزانینی راستی دەنگەكان" بگەڕێرەوە بۆتوێژینەوەكەمان بەناوی "سیمای دەنگەكان" لەدەقی شیعریدا" كەتوێژینەوەیەكی بەراوردكارییە لە "گۆڤاری زانكۆی تكریت" بۆزانستە مرۆیەكان بەرگی هەڤدەهەم ژمارە"10ی ساڵی 2010 بڵاوكراوەتەوە لەوەش زیاتر شەپۆلە تەوژمەكانی دەقی شیعری دەتوانێ بەهەمان ئەرك هەڵسێ ئەگەر پشت بەكرداری  چەسپین و، بەرز بوون و، نزم بوون ببەستێ بەپێی سروشتی رادەی حاڵەتە دەرونیەكانی شاعیر لە چركە ساتەكانی بۆهاتنی شیعردا. ئەگەر جارێك لە پێناو بەدیهێنانی راستگۆیی لە ئەزموونی هەستیاری شیعردا و جارێكی دیكەش هەوڵ دەدات پەیوەندی نێوان وشەكانی پێكهێنەری شیعرو دەقە شیعریەكە،لێرەدا ناتوانرێ پشت بەدەقە وەرگێڕاوەكە ببەسترێ چونكە خوێنەر بەتایبەت خوێنەرە نمونەییەكان ناتوانن وەكوو پێویست چێژ لە هەستەكانی شاعیر وەربگرن لەرووی دەرونیەوە ،بۆیە پێویستە پشت بە دەقە راستەقینەكەی زمانی دایك ببەسترێ بۆئەوەی هەست بە هەموو هەڵچوون و كارلێك و هەستە دەرونیەكانی شاعیر بكرێت. بۆزانیاری زیاتر بگەڕێوە بۆتوێژینەوەیەك بەناوی "شیعری شەپۆل ئامێز"توێژینەوەیەكی بەراوردكارییە لە گۆڤاری"الاست"لە كۆلێژی "ابن رشد لەزانكۆی بەغدادی ژمارە"82"ی ساڵی 2009بڵاوبۆتەوە
"نموونەی دووەم "بۆقسەكردن لەسەر كردنی شیعرێكە
"بەناوی "مەخلوقێك لەرەنگ" كەلەلایەن "عبدالخالق برزنجی"یەوە وەرگێڕدراوە ،میتابۆلیزمی ئەم قەصیدەیە بەشێوازی قەصیدەكەی پێشترو بگرە زۆرینەی قەصیدەكانی شاعیر لەسەر بنەمای دوو وزە بونیادنراون،لێك دابڕاون .
 تێكشكان لەرەشبینیەوە بەرەو گەشبینی و بەپێچەوانەوە،لێرەدا كردارەكە ئاوێزانی یەكتری دەبن لەحاڵەتێكی ناهەستیاردا ،لە ئەنجامی كرداری گۆڕانكاری بەردەوام ،وەك ئەوەی شاعیر بەدەوری  هیواو رەشیدا دەخولێتەوە،یان بە دەوری جێگری و ناجێگیری ،بەڵگەش بۆئەم تێڕوانینە بڕگەی یەكەمی قەصیدەكەیە كە شاعیر بەتەواوی دەچێتە ناو كەشێكی رەش بینیەوە..ئەو رەشیەتی و هیواو بڕاوەیە دەكاتە بناغەی داڕشتنی قەصیدەكەی. تایبەت بەدۆخی كۆمەڵایەتی و رۆمانسیەتی شاعیر .جارێكی دیكەش وەكوو لە قەصیدەكەی پێشتردا هاتبوو هەوڵدەدات "من"لەگەڵ ئەوانی دیكەوە ببەستێتەوە بۆدروستكردنی یەك رەنگی لە ژیانێكدا كەپڕە لە جووڵەو زیندە چالاكی ،بەڵام هیواكان تووشی داڕمان و تێكشكاندن دەبێتەوە ئەمەش لەئەنجامی ئامادەنەبوونی لایەنی دووەمە ،
واتە كاریگەری دەبێ و بۆدابڕان.
ئای چەند جوانە 
ببینە مەخلوقێك لەرەنگ
چەندەها رەنگی رەنگاو رەنگ 
شەوە ساردەكانی خەیاڵ و 
گوڵە ژاكاوەكانی تەمەن و 
زەنگی خۆرئاوابوونی تەنهایی و 
پشكۆی دوێنێ بنوسینەوە 
كەژاڵ دوای ئەوە تووشی بەرگری نامۆ بوون دێت و، خۆبەدەستەوە نادات لەرێگەی نووسینی شیعرەوە بەشێوازە خەیاڵیەكەی لێرەدا گەڕانەوەیە بۆیادەوەری جۆرێكە لە كرانەوەی دەرونی"بۆمن" لەگەڵ زاڵبوونی وزەی نامۆبوون بەسەریدا
من دەمەوێت رەوڕەوەی 
مێژووی رۆژگارێك بنوسمەوە
هەست بەغەریبی خۆم نەكەم
من دەمەوێت باوەشێك 
لەشیعری خۆشەویستی بنوسمەوە 
مەحكوم نەبم بەقەدەر
2_هەست كردن
لەگەڵ ئەوەی هەستكردن كردارێكە بریتیە لە كردارێكی كیمیاوی .
 میكانیكی تیایدا زۆرێك لە بەشە گەورەكان هەڵدەوەشێنێ بۆبەشی زۆر بوون بەڵام ئەوەی ئێمە ویستومانە بریتیە لەتوانای هزری تێگەیشتنەكان بۆچارەسەری ئەو بابەتانەی تایبەتی بە"خوود" لەگەڵ ئەوی تر"كەلەرێگەی هەستپێكردنەوە،لەرێگەی هەستە وەریەكانەوە دەردەكەون وەكوو "بینین ،بیستن، بۆنكردن"چێژكردن، هەستكردن"لەسەرو ئەوانەشەوە هەستاریە میتافیزیكیەكانە ئەمەش بەستراوە بەخوێندنەوەی ئەزموونیەكان تایبەت بە هەستاریی،بەو مانایەی كە سەرچاوەی زانیاریەكان تێگەیشتنیەكانیەتی .
 ئەم ئەزموونەیە ،بۆیە فەیلەسووفی ناوداری ئەزموونگەرایی" دیفید هیوم" دەڵێت"راستی تێگەیشتن و هەستپێكردن ،سەرچاوەكەیان هەستەوەرەكانە واتە لەئەنجامی كاریگەری هەستەكانەوەیە سەرچاوەی ئەو" ئینتباعاتانەش" ئەزموونگەرایە هەستەكانە،بیرۆكەكان جگە لە "ئینتباعیەت "چی دیكە نییە"محمد محمود 21-69 ئەمەش بە پێچەوانەوەی بۆچوونی ئەقڵمەندەكانی وەك "دیكارت"ە كە دەڵێن ئەقڵ ئامرازێكی سەرەكییە بۆزانیاری و تێگەیشتن ،بەڵكوو گەوهەری تاكەو، خوڵقێنەری بیروباوەڕیەتی "جنقیان  رۆدیس "9-10 لەم رونگەیەوە و لەپێناو بەدیهێنانی ئەنجامی تێگەیشتن بە شێوەیەكی ئەرێنی ،پێویستە لەسەر تاكی تێگەیشتوو كارلێك بكات لەگەڵ بابەتەكان بەشێوەیەكی باش و نمونەیی دوور لە بەرژەوەندی ماددی. ئینجا دەبێ چاوەڕێی كارەسات و دڵە راوكێ و نامۆبوون تادوایی بكات .هەروەكوو چۆن شان و ملی شاعیرە رۆمانسیەكانی بەزۆری گرتووە،لەو دوو نمونە شیعرییەی سەرەوەدا بەروونی دەبینین "كەژاڵ ئیبراهیم" لەجۆرە نموونەیەكانە. چونكە بنەمای بابەتەكەی لەئەزموونە رۆمانسیە ویژدانیەكەیە :لەسەرچاوەی راستیەكەوە دەبینرێت
دیارە هۆكارەكان وایان كردووە لەبەرامبەر هیواو ئاواتەكانی پاشەرۆژیدا تێك بشكێنێ لەرووی بەختەوەری و، دڵخۆشیەوە ،لێرەدا شاعیر لەوە تێدەگات گەیشتنی بەو ئاواتانە بۆئەو ناگەنە ئامانج .بۆیە هەست دەكرێ داڕمان و تێكشاندن بەو گەورەییە یەخەی پێدەگرێت لەوەش تێدەگات هیوا كۆنەكان جارێكی دیكە ناگەڕێنەوە ئەمەش پەیوەست بوونە بە یاسای سروشتی سیاسی و هزری و، رەوشتی نەریتە كۆمەڵایەتیەكان ،بۆیە ئەمە ئەنجامی هەرسكردنێكە بەشێوەیەكی ئەرێنی قبوڵی دەكات و، كاری لێ دەكات.   لەگەڵ ئەنجامی تێك شكانەكەی .جارێك پەنا دەباتە بەر خەیاڵ و جارێكی دیكە ئاوێزانی زەمەن دەبێتەوە. بەهەموو پەیوەست بوونی بەبیروباوەڕەكانیەوە،بێدەنگی هەڵدەبژێرێ خۆی دەخواتەوە چەند لەداڕمان نزیك دەبێتەوە ئەوەندە حاڵەتە دەرونیەكان خراپتر دەبێ. ئەزموونە هەست گەراییەكەی ئاماژە بەئەوە ئەدات كە شاعیر بڕوای بە ئەزموونی داڕمان و تێكشكان هێناوە .چونكە دڵنیایە لە نەگەڕانەوەی هیواكانی چ رەگەزی بێ یان مێژوویی یان خاك و نەتەوە .لەلایەكی دیكەشەوە هەڵبژاردنی نامۆیی تەنها رێگەیەك نییە بۆ گرژبوون و چوونەوەیەكی حاڵەتی دەروونی. بەڵكوو ئەو نامۆییە دەگۆڕێ بۆوزەیەك كەپێی دەوترێ شیعر.ئەگەر ئەو داڕمان و روخانە دەرونیە نەبوایە. رەنگە هەرگیز شیعر لای ئەو لەدایك نەبوایە چونكە ئەو هەستكردنە بەو رێگەیە نمونەییەی خۆی وایكردووە شیعریەت لای ئەو جێیە بگۆرێ. 
"بۆنمونە لەشیعری "مەخلوقێك لە رەنگدا" دەڵێت
كەوەرز دێت و دەڕوا 
گەڵا پۆل پۆل دەوەرن
زەوی دەبێتە رەنگێكی تر
بەوێنەی تریفەی مانگ 
تۆبڵێی وەرزی وەرینی گەڵا 
گوێی لەهەنسكی گریان و
 دڵی عاشق و، خەمی پەپوولە و 
ئەندێشەی خەیاڵ و 
چاوی پڕ فرمێسك بووبێ 
 لێرەدا زەمەن بریتیە لە وزەیەكی پێكهێنەر و، خوڵقێنەرو، بونیادنەر، بەڵام لەهەمانكاتدا هێزێكی كاریگەرە بەشێوەیەكی گشتی بەزەیی بەكەسدا نایەتەوە لەسروشت یان بوونەوەرەكان لەبەردەم شاعیردا. تەنها یەك دەرووهەیە بۆرزگار بوون لە كاول بوونی زەمەن دەبێتە شتێك كە هیچ مانایەكی نابێ ،چونكە وزەی زەمەنی زۆر بەهێز ترە لەوزەی خەیاڵ ،لەم گۆشەیەوە هیوایەك بۆشاعیر نامێنێتەوە چ لەرابردوو ،چ لەئێستا و چ پاشەرۆژ. چونكە بەشێكە لەرابردوو بەو پێیە هەست بەداڕمان دەكات ،مرۆڤ لەبەردەم زەمەندایە هیچ هێزو وزەو توانایەكی پێ نیە ،لەهەمان قەصیدەدا شاعیر دەڵێت
زەمەن بەئاسانی دێت و دەڕوا
وەرزی تەمەن لەگەڵ خۆیدا دەبا
دڵی پڕدەبێت لەهۆنینەوەی ملوانكەیەك و
چنینەوەی بەیانیەكی غەمگین و
تینوویەتی سەفەرێكی ماندوو
لەقەصیدەی "ئاوڕدانەوەیەك بۆ دوێنێ" شاعیر دەیەوێ زەمەن تێك بشكێنێ چونكە كات و زەمەن بەهەموو چمك و بابەتەكانیەوە كار لەسەر كاولكردنی پەیوەندی نێوان "من و ئەویتر" دەكات ،خەیاڵ و گەڕانەوە بۆرابردوو رێگەیەكن بۆهەرسكردنی واقیع و زەمەن. چونكە تائێستا پابەندبوونی یەكترین بەشێوەیەكی بێدەنگ و خۆشەویستی بۆیەكتری دەتوانی دڵتەنگیەكانی هەرس بكات.ئەمەیە دەبێتە هۆی بەردەوامی جووڵەی حاڵەتێكی رۆمانسی بۆ"من" بەشێوەیەكی هەمیشەیی
چەند بۆن خۆش بوون 
ئەو گوڵانەی دات لەقژم 
پێشت ووتم "
ئەو عەشقەی ئێمە گۆرانیە
غەمبارەكان ناگرنە خۆ
چەند پیرۆزبوون ئەو وشانەی
بەگوێتا چرپاندم و ،ووتت "
ئێمە وەك پەشمەك واین 
كە گەیشتینە ناودەمی یەكتریەوە
ناتوانین تامی یەكتر كەین دەتوێینەوە"
3_ئاڕاستەگۆڕین
مەبەست لەئاڕاستەگۆڕین ،گۆڕین و دروستكردنی لەدایكبوونی شتەكان نییە،بەڵكوو مەبەست لەوە سنورداركردنی وزەی جوانییە لەدەقی شیعردا زیرەكی و وریایی رۆمانسی رۆڵێكی گەورەی هەیە لەم كارەدا كەسانی زیرەك و خاوەن هزری رۆمانسی دەتوانن ئاسۆی حاڵەتە كۆمەڵایەتیەكان و هزریەكانی كۆمەڵگە دیاری بكەن لەهەموو چینەكان و توێژەكان
"گاهر محسن منصور"12-18
بەمانای ئەوەی خاوەن گۆڕانكارییەكان توانای پەیوەندییان هەیە لەگەڵ كەسانی تردا ،لەرووی بنیاتنان و دامەزرابوونەوە لەبەرئەوە وزە یەكێكە لە شێوازەكانی بوون لەم گەردونەدا چونكە دەتوانی شێوەی شتێك بگۆڕێ بۆشێوازێكی دیكە،
وە ئەوتێكشكانەی بازنەیەك لەسەر حساب كردن بۆدیدی نوێ .ئەوسا پێدەوترێ "وزەی جووڵە"كەپشت بەبارستایی دەق و، كێشەكەی دەبەستێ هەرچەند وزەی جووڵە زیادبكات ئەوا ئەزموونی شیعری زیاد دەكات لە روانگەی ئەم بابەتەوە یان لە ئەزموونگەراییەوە بۆ بابەتی .ئەمە بەرنامەی گۆڕانكاری كارێكی تیۆری و ئەقڵانی نییە.بەڵكوو پشت دەبەستێ بەجۆرێ بارستایی رۆمانسیەتی دەق،ئیتر بابەتەكە  دابەش دەبێ بەسەر چەند كۆمەڵێكدا كەبەدەوری ئەو بارستایەدا دەسوڕێتەوە ،لەهەموو وێنەیەكدا كێشی هەستەكان  بەرزدەبێتەوە لەبەرامبەر بابەتەكەدا ،قەبارەی وێنەكەش كێش و بارستایی دەقەكە دیاریدەكات. هێزی بارستایی لەباوەڕبوون بەمەسەلەی شیعرییەوە سەرچاوەدەگرێ بۆنموونە گوتاری هزری "حەللاج" دواتر دەگۆڕدرێ بۆسەركەوتن چونكە لەتێڕوانینی ئەوەوە بارستایی بناغەیەكە بۆدەقی شیعرو هیچی تر تا ئەوڕادەییەی كە"حەللاج" چێژ لەمەرگ وەردەگرێ لەپێناو بارستایی بناغەی دەقە شیعریەكانی،چونكە بانگەوازەكانی بۆخوودی خۆی نەبووە بەڵكوو بۆ كەسانی دیكە بووە لەناو خەڵكە گشتیەكەدا. یانی بۆ بۆمرۆڤایەتی بووە.


خاتوو كەژاڵ لەقەصیدەی " ئاوڕدانەوەیەك بۆدوێنێ  " دا بارستایی بناغەی دەقەكە بریتیە لە نامۆی دەروونی لەئەنجامی "دابڕانی "من"لە"ئەوانی دیكە" یان راستر بڵێن گرنگی ئەدای"ئەوانی دیكە" بەمن" ئیتر هۆكارەكەی هەرچی بێ لە پشت گوێ خستن یان لووت بەرزی و لەخۆبایی بووی ئەوانی دیكە بەرامبەر"بەمن"بەڵام ئەو وزەیەی بەدەوری بارستایی دەقەكەدا دەسوڕێتەوە بریتیە لەدڵتەنگیەكی گەورەو گەڕانەوە بۆرابردوو ،رۆژانی رابردوو بیرەوەریەكان كەپڕن لە خۆشەویستی  جوان و ،بەختەوەری .ئەم بارستایە كێشەی خود نییە بۆشاعیر بەڵكوو زەمەنی تێپەڕاندووە بازی بەسەر شوێندا داوە لەگەڵ هەموو جیاوازیەكانی  رەگەزی رەنگ و زمان ،ئەركی شاعیر لێرەدا ئەوەیە هاوسەنگی دروست بكات لەنێوان بابەتەكەی خۆی و، بابەتی ئەوانی دیكەدا؟ئەمەش بەگۆڕانی شوێنی توخمە بنەڕەتیەكانە لەشوێنێكەوە بۆشوێنێكی كە ،بەمەش رەوڕەوەی وزە لەدەورانی بەردەوامیدا دەبێ، بزوێنەرەكەشی خاوەنی توانی ئەزموونی خۆی دەبێ لەگەڵ پرنسیپە سەرەتاییەكانی مرۆڤایەتیدا مامەڵە دەكات ئەمە خۆی لەخۆیدا بەوزەیەكی دیكە ناوزەد دەكرێ ،چونكە كارلێكەری وزەی یەكەم لەگەڵ بارستایی رۆمانسیەتی گشتی وزەیەكی نوێ بەرهەم دێنێ كە هاوتەریبە لەگەڵ وزەی یەكەم لەهەموو لایەنێكی بابەتیەوە"
پایز هەنگاوەكانی نا
گەڵاكانیش بەسەر روخساری زەویدا دادەبارن 
گەڵارێزانی من و تۆش دەستی پێكرد
درەختەكان گەڵاكانیان وەراند و 
لێوەكانی من ماچ 
ئەوان بۆ سەر سنگی زەوی
من بۆ نیگای سیحراوی تۆ"

ستراتیژیەتی قەصیدەكانی "كەژاڵ ئیبراهیم" لەوەدا چڕ دەبێتەوە كەبابەتە كۆمەڵایەتی و رۆمانسیەتی دوای هەرسكردن و، تێكشكاندنی، دەگۆڕێ  بۆ بابەتێك كە رێڕەوەكەی دەگۆڕێ لەبابەتێكی سادەوە بۆ بابەتێكی قوڵتر، كەخاوەنی وێنەیەكی جوان و پێویستە بۆدووبارەكردنەوەو دروستبوونی ناوكێك كە بتوانێ كۆنترۆڵی بەرهەمی شیعری بكات .ئەم شێوازە لەكاركردن بەلای "بەرنارد دوبریی" یەوە بریتیە لەبیرۆكەیەكی  ناجێگیر لەكاری ئەدەبیدا.هەندێ جار بەمانای رۆڵی ناجێگیر ناوزەد دەكرێ "سەعید یقگین232"
بابەتی شیعری لە بەرهەمەكانی "كەژاڵدا" بۆتە وزەیەكی بەهێز و، دەگۆڕدرێت بۆوزەیەك كە كۆنترۆڵی خۆی دەخاتە سەر كەسایەتی شیعری "یەكێ لەودیمەنە تایبەتیەكانی لەدڵپاكی شاعیرەوە دەردەكەوێ كە خەمە، لەگەڵ ئەوەشدا رووبەرووی رق و كینە و، خۆپەرستی دەبێتەوەو، دواتر عیشقێكی نمونەیی ئەبەدی جێی دەگرێتەوە ئەوەتا لە قەسیدەیەكی بەناوی
"    دڵێك   لەلاولاوی درەخت " كە گارق بابان" وەریگێڕاوەتە سەر زمانی عەرەبی تیایدا دەڵێت
مرۆڤ كە عشقی تێدا بوو
دڵی سوورە
كە میهرەبانی تێدا بوو دڵی سپیە
كەوەفای تێدا بوو وەك ئاسمانە
كەئومێدی تێدا بوو دڵی سەوزە
بەڵام كەرقی تێكەوت رەش دەچێتەوە
""بۆدڵت هێندە رەقە
لەگەڵ گزنگی بەیانیدا دەردەكەویت
شەپۆلێك لەتوڕەی دەبەخشیت 
كەبێدەنگی دەبێتە میوانم  
بەر ئەنجام" "
لەم توێژینەوەیەداگەیشتینەئەم دەرئەنجامانە:"
1_میتابۆلیزم"لەگەڵ ئەوەی ماوەیەكی بایۆكیماویە پشت دەبەستێ بەبەرنامەی لێكدانەوە. چڕدەبێتەوە لەتێگەیشتن لەبەرئەنجامە هەستیەكان وەكوو گواستنەوەی وێنەی گشتی بۆوێنەی بچووك بچووك بەپێی لۆجیكی هەستەكان "نەك سەلماندنێكی ماتماتیكی یان بنەمایەكی لۆژیكی ،چونكە پرسیاركردنی خوودی كاریگەر پێویستی بەوەڵام هەیە
 لەقەصیدەكانی "كەژاڵ ئیبراهیم"دا كە ئاماژەمان پێداون لەم توێژینەوەیەدا دەبینین شاعیر هەوڵی داوە دۆسیە رۆمانسی و كۆمەڵایەتی و هونەریەكان بكاتەوە و، بیخاتە بەردەمی رای گشتی خەڵك نەك وەك نمایشكردن بەڵكوو وەك هاوبەشیەكی راستەقینە یان بڕیاردان لەسەری ،بەو ماناییەی شاعیر دەیەوێت  بۆهەموو لایەكی ئاشكرابكات هۆكارەكانی داڕمان و نوێكردنەوەو بونیاتنان چین؟ لەرێگەی تێكشكاندن و رێكخستنەوەو گۆڕینەوە بۆماوەیەكی تازەتر. پێمان دەڵێت كەئەم بابەتانە بەتەنها پەیوەست نین بە خوودی شاعیرەوە بەڵكوو بابەتین لەناو زۆربەی خەڵكدا هەن پیادا تێدەپەڕن وەك "ئازار، هەناسەساردی، نامۆیی دەرونی، و كۆمەڵایەتی. لەئەنجامی ونبوونی بەهاكانی وەك "زاڵبوونی یەكسانی كۆمەڵایەتی –یەكسانی لەماف و ئەركدا ئازادیی ..تادوایی
2_میتابۆلیزم بناغەكانی دەقی ئەدەبی شیعری ئاشكراكردووە چونكە كاریگەری دەبێ لەسەر هەڵسەنگاندنی داڕمان و بنیات نانەوە بەیارمەتی كرداری لێك هەڵوەشاندنەوەی هەرسێ كردەی گۆڕین .دەتوانین بڵێن میتابۆلیزم رۆڵی ئامێرە پزیشكیەكان دەبینێ لەدیاریكردنی هەڵوێستی هێزو وزەو لاوازبوون و 
كەم و كوڕیەكان .
بۆنمونە قەصیدەكانی "كەژاڵ ئیبراهیم "پەردە لەسەر نهێنیە ناوخۆیەكان لادەدا وەكوو بارودۆخە كۆمەڵایەتی و، دەرونی و، هزریەكانی كۆمەڵگە بەگشتی و تاك بەتایبەتی .پرنسیپەكانی ئاشكراكردنی نهێنیەكانی بەستراوە بەهۆكاروپاڵێوەرەكان و، بیانووەكانی رووی گۆڕین كەلەئەنجامی هەڵوەشاندن و نوێبونەوەوە دروست دەبێ.لێرەدا بۆمان دەردەكەوێت  كەئەم كردارە هەر لەخۆیەوە پەیدا نەبووە،بەڵكوو پێداویستیەكانی خوود یان تاك دروستیكردوون چونكە پەیوەندی تاك بەكۆمەڵگەوە پرۆژەیەكی بەردەوامەو لۆژیكێكی هزرو سیاسەت و كۆمەڵناسیە و، پرانسپی داڕمان بونیات نانەوە دێنێتە كایەوە ئیتر ئاشكرادەبێ كەئەم كردارە كردارێكی واقیع بینانەیە نەك خەون و خەیاڵ.
3_مەركەزیەتی میتابۆلیزم" لەوزەوە سەرچاوەدەگرێ چونكە جارێك بەناو جوومگەكانی ژیاندا دابەش دەبێ هەریەكەو بە پێی رۆڵ و هەڵوێستی كردارە كۆمەڵایەتی و هزرییەكان . جارێكی دیكەش دەبێتە شێوازێك لەشێوازەكانی بوون لەگەردووندا بەو ماناییەی شێواز شتێك بگۆڕێ بۆشێوازێكی نوێ. 
مەركەزییەت و دەسەڵات لەقەصیدەكانی "كەژاڵ ئیبراهیم"دا لەهەستەوە سەرچاوە دەگرێت بەرامبەر بەژیان بەهەموو هەستەكانیەوە لەتێڕوانین و هەڵوێستە كانیدا زۆركراوەنییە بەڵكوو دەخزێنە ناو رووبەرێكی دیاریكراوی وێنەكانی ژیانەوە. بەتایبەت لەروانگەی هزری  كۆمەڵایەتی  و، رۆمانسیەوە بۆبەدیهاتنی خواست و ئاواتەكانی دەبنە هۆی غەمناكی و رەشبینی و نامۆیی بۆیە دەبینین ئەو شتانە لەشیعرەكانیدا زاڵەو هەستی پێدەكرێت لەسەرەتاوە تاكۆتایی. 
4_كۆمەڵگەی كوردەواری هەر لەسەردەمانی زووەوە دۆخی رۆشنبیری تیایدا پەیوەستە بەو پەیوەندییە كەسیانەی نێوان تاكەكان لەم رۆشنبیریەدا خودی"من"نائامادەباشی هەیە لەكۆمەڵگەدا و لەناویدا دەتوێتەوە بەبیانووی ئەوەی بەرپرسیاریەتی گەورەیی لەم ژیانەدا دەكەوێتە ئەستۆ كە دەبێ لەبابەتەكانیدا دەریانببڕێ یان هەستكردن بە قەوارەیەكی مەركەزی
 كە بەتەنها و بێ هاوكاری لایەنەكانی دیكە ناتوانرێ بهێنرێتەدی ئەوە باشترین بەڵگەیە لەسەر داڕمانی پێوەرەكانی دیكە بۆهەردوو كرداری هەڵوەشاندن و
 بونیاتنانی نوێ. 
"كەژاڵ ئیبراهیم"لەبەرئەوەی خاوەنی ئەزموونێكی قووڵی رۆمانسیە بۆیە دەتوانێ نوێنەرایەتی ئەو جۆرە پەیوەندیە بكات چونكە پڕە لەوهەستە ناسكە راستگۆیە بەرامبەركەسانی كۆمەڵگەكەی .لەم روانگەیەوە تاقیگەیەكی ئەزموونگەرایی لەپێناوی ئاشكراكردنی راستیەكان لەپێچ و پەناو لێك هەڵوەشاندن و بونیاتناندا.
پەراوێزو سەرچاوەكان" 
1_ئیبراهیم مدكور-فەرهەنگی زانستە كۆمەڵایەتیەكان –ئامادەكردنی گروپێك لەمامۆستایانی میسری و عەرەبی –پسپۆڕانی گشتی میسر بۆكتێب –قاهیرە 
2_ئەحمەد حسین ئیبراهیم –فەلسەفەی یاخی بوون و شوێنەوارەكانی لەسەر هونەری "بووتریە"پیكاسۆ-نامەی دكتۆرا پێشكەش كراوە بەبەشی گرافیك لەكۆلێژی هونەرجوانەكان زانكۆی قاهیرە ساڵی 1996
3_جاك دریدا- نووسین و جیاوازی وەرگێڕانی كاڤم جیهاد خانەی توتعال بۆبڵاوكردنەوە چاپی دووەم ساڵی 2000
4_حسنیای رودیس ،دیكارت و عەقڵانیەت"وەرگێڕانی عبدە الحلو بڵاوكردنەوەی عویدات ،بیروت –پاریس چاپی چوارەم 1982
5_سعید یقتین –خوێندنەوەو ئەزموون –خانەی رۆشنبیری "دار البیڤا‌و-مەغریب چاپی یەكەم 1985
6_گاهر محسن منصور- الغالی ولیلی لفتە علی –رۆڵی ژیاری رۆمانسی لەبەهێزكردنی رەوشت گەرایی لەسەركردایەتی گۆرانكاریەكان لەرێگەی كاریگەری ناوەند گێڕی بۆدانایی –گۆڤاری زانستی ئابوریە-كۆلێژی كارگێڕی و ئابوری زانكۆی بصرە- بەرگی هەشتەم –ژمارە "15" ی ساڵی 2015
7-علی حرب-رەخنەی دەق – مەڵبەندی رۆشنبیری عەرەبی –مەغریب، لوبنان –چاپی چوارەم ساڵی 2005
8_محمد محمد مدین –فەلسەفەی رۆشنگەرایی –خانەی رۆشنگەری
 –بیرۆت، لوبنان ساڵی 2008
تێبینیەكی بچووك"9_
لەهەڵبژاردنی نمونە شیعرەكانی "كەژاڵ ئیبراهیمدا" پشتمان بە دەستنوسێكی دیوانە شیعریەكی عەرەبی بەستووە كە كۆمەڵێك وەرگێڕ وەریان گێڕاوە و ئامادەی چاپە لە پاشەڕۆژدا.؟