گوتاری شیعری بە میتۆدی هەڵوەشانەوەگەرایی لە شیعرەكانی مەحمود دەروێش

 

 

د. ژینۆ عەبدولڵا*

بەم دواییە لە بەشی عەرەبی كۆلێژی زمان لە زانكۆی سلێمانی و بەسەرپەرشتی پ.د. زاهیر لە تیف كەریم گفتوگۆی تێزی دكتۆرا خوێندكاری خوێندنی باڵا دكتۆرا "جەمال سلێمان مستەفا" مامۆستا لە بەشی پەروەردەی بنەڕەت لە بەشی عەرەبی زانكۆی سەلاحەدین بە ناونیشانی "گوتاری شیعری بە میتۆدی هەڵوەشانەوەگەرایی لە شیعرەكانی مەحمود دەروێش" بەسەركەوتوانە ئەنجامدراو بە پلەی نایاب پە سەندكرا.

گرنگی و بایەخی ئەم تێزی دكتۆرا لەوەدایە، بۆ یەكەم جارە لە زانكۆكانی وڵاتانی عەرەبی تێزێكی دكتۆرا بە تایبەت هەڵوەشانەوەگەرایی لەسەر شعرەكانی مەحمود دەرویش بەتایبەت بنوسرێت، ئەو نامەو تێزانەی نووسراون، نمونەی چەند شاعێرێك وەرگیراوە لەوانە مەحمود دەروێش، بەڵام ئەم تێزە بۆ یەكەمجارە بە م شێوە بەرفراوانە بنوسرێت و لایەنە شاراوەكانی تە كنیك و جیهانی شعرەكانی دەرویش بخاتە ڕوو.

دەرویش خۆی كەسایەتیەكی هەڵوەشانەوەگەراییە
پ.د.زاهیر لەتیف كەریم سەرپەرشتیاری تێزی دكتۆراكە، بەهۆی ئەوەی خوێندن و پسپۆڕیەكەی لەزانكۆی گلاسكۆ لە بەریتانیاوەرگرتووە، تەواووی ناونیشانی تێزو نامەی ماستەرنامەكان كە دەستنیشانی دەكات، تازەگەری و نوێگەری و میتۆدی نوێی هاوچەرخە، دەربارەی ئەم تێزەش ئاماژەی بەوە كردوە هەوڵمانداوە لە كلاسیكەیت دەرچین و لایەنێكی نوێی مەحمود دەرویش بخەینە ڕوو بەدەر لەو بوارانەی پێشتر باسكراوەو خۆی لە خویدا مەحمود دەرویش كەسایەتیەكی هەڵوەشانەوەگەرایی یەو خوێندكاری دكتۆرا جەمال سلێمان مستەفا زۆر سەركەوتوانەو بە ئاستێكی ڕۆشنبیری بەرز بەهۆی ئەو پێشینە ڕۆشنبیریەی هەیبوو توانای سەركەوتوانە تێزی دكتۆراكە تەواوو بكات، ئەوەی ویستم لە دەرچوون لە كلاسیكەیت و باسكردنی لایەنی نوێی و پێشتر نە نوسراو باسكراو سەركەوتوانە ئەنجامیدا.

لایەنی شاراوەو پۆست مۆدیرنەی مەحمود دەروێش

 پ.د.نیان نەوشیروان فواد مەستی، سەرۆكی لیژنە ی تێزی دكتۆاكە، ئاماژەی بەوەكرد، گۆڕانكاری و جیاوازی و لایەنی سەركەوتووی ئەم تێزە لەوەدایە، مەحمود دەرویش وەك شاعیر شۆڕش و دەنگی نیشتمان و بەرخودان و جوانی ئافرەت و عەشق..هتد ناسێنراوە لە جیهانی عەرەبیدا، بەڵام تێڕامانی مرۆڤایەتی و ژیان دۆستی و مەسەلە گەورەكانی ژیان مردن و ژیان و سنبولی ئاشتی و پێكەوەژیان و لایەنە جوانەكانی ژیان و ئەو بنەما و چوارچێوەیەی مرڤایەتی كۆدەكاتە وە بۆ ڕێزگرتن لە مرۆڤایەتی و ئەم شاعیرەی لە كات و شوێنێكی تەسكەوە لە فەلەستینەوە گواستەوە بۆ هەموو جیهان و خەمی مرۆڤایەتی لەهەر كوێ بێت كۆمان دەكاتەوە، مەسەلەی پۆست مۆدێرنە لە شعرەكانیدا لەم تێزەدا زۆر جوان ڕونكراوەتەوە و لە نووسینە ئەكادیمیەكانی تردا نە نووسراوە.

مۆدێرنە وپۆست مۆدێرنە

 ئاشكرایە لای ڕەخنەگران، كەوا ڕەخنەی ئەدەبی بە چەند قۆناغێكدا تێپەڕیوە، تا گەیشتوەتە ئەم ئاستەی ئێستای، ئەم گەشەكردنە هەندێك جار بە سوود بینین بووە لە هونەرە جیاوازەكان تا گەیشتوەتە ئەوەی لە سەر پێی خۆی بوەستێت. كاتێك ئێمە تەنها دوو قۆناغی جیاواز لە ڕەخنە دەخوێنینەوە، بۆمان ڕوون دەبێتەوە، كە چەند بیری جیاواز وكەرەستەی جیاواز وایكردووە پەرەبدرێت بە ڕەخنە، و بەڕوونتر و بە تایبەت كاتێك بەراورد لە نێوان مۆدێرنە وپۆست مۆدێرنە دەكەین، كە ئەمەی دووەمیان كاری ئەم لێكۆڵینەوەیەیە لە گووتاری شیعری لای مەحموود دەرویش، بۆمان دەردەكەوێت كە چۆن هەر قۆناغەو گوتاری ڕەخنەیی جیاواز و تایبەت بە خۆی هەیە، ئەویش بە كاریگەریی پێویستبوون و هەستكردن بە جیاوازی سەردەم و پێویستی بە گوتاری جیاواز هەیە، لێرەدا ئاستی ڕەخنەی ئەدەبی خودی گووتاری شیعریی بوو، كە گوتارێكی ڕەخنەیی جیاوازی دەرخست، كە ئەویش بریتییە لە خوێندنەوەی دەقی شیعری یان ئەدەبی لە نێویشیدا شیعری مەحموود دەرویش، بە كەرەستە وستراتیجیەتێكی جیاواز لەو ئاراستانەی پێشتر دەركەوتووە.

هیچ سنوورێكی نەهێشتوەتەوە
ئەگەر ڕەخنەی پێش هەڵوەشانەوەگەرایی سنوورێكی بۆ ڕەخنە دانابێت وخوێنەری كۆت و بەند كردبێت بە هەندێك كەرەستەی ڕەخنەیی، ئەوا (هەڵوەشانەوەگەرایی) هیچ سنوورێكی نەهێشتوەتەوە و دەستی (خوێنەر)یشی واڵاَكردووە بەڕووی ڕەخنە وبیری ڕەخنەییدا، خاڵیكی بەهێزی ئەم ئاراستەیە لەگەڵ  دەقی شیعری دەروێشدا ئەوەیە، كە (شاعر) هەستێكی تەواوی هەبووە بە ئاراستە و ڕەهەندی فكری ئەم هزرە ڕەخنەییە، كە لە ڕۆژئاواوە سەری هەلداوە.
ناوەڕۆكی تێزی دكتۆراكە
ئەم توێژینەوەیە سەڕەڕای دەستپَێك، كە ئەم ئاراستە و ستراتیجیەتەی لە ڕەخنە ڕوونكردۆتەوە، پێكهاتووە لە سێ بەش، بەشی یەكەم تایبەتە بە (ناوەند وپەراویز لە گوتاری شیعریدا) كە لە سێ تەوەر پێكهاتووە، تێایدا تەوەری یەكەم تەرخانكراوە بۆ خود و دەركەوتەكانی، هەرچی تەوەری دووەمە تایبەتە بە (كات) لە گوتاری شیعریدا، وتەوەری سێَیەم باسی لە (شوین) كردووە لە هەمان گوتاردا. هەرچی بەشی دووەمی توێژینەوەكەیە تایبەتكراوە بە (لێكچوون و جیاواز) لە گوتاری شیعری لای شاعیر مەحموود دەرویش، ئەمیش بەسەر دوو تەوەردا دابەش كراوە، تەوەری یەكەم باس لە (پلەبەندی) دەكات لە گوتاری شیعریدا بە سوود بینین لە هەڵوەشاندنەوە و شیكردنەوەی دەقی شیعری، و دەرخستنی ئەم ڕەهەندە لە شیعری مەحموود درویشدا، هەروەها تەوەری دووەم باس لە (ئامادەبوون و ئامادەنەبوون) دەكات لای شاعیر، كە بە چەند شێوازێك لە دەقی شیعری ناوبراودا دەركەوتووە.
فرەڕەهەند
لە كۆتا بەش، كە بەشی سێیەمە، تایبەت كراوە بە هەڵوەشاندنەوەی واتای ناوەندی بە سوود بینین لەو تەكنیكانەی وا لە دەقی شیعری دەكات كە واتا فرەڕەهەند یان بێكۆتا بێت، ئەم بەشەیش كراوە بە دوو تەوەر، تەوەری یەكەم باس لە بیردۆزی تێكهەڵكێش دەكات لای شاعیر، كە هەندێك كاریگەری لەسەر شیعری خراوەتە ڕوو، هەرچی تەوەری دووەمە تەرخان كراوە بە واتا لەبننەهاتووەكان، كە بە كاریگەری هەندێك تەكنیك، واتا چەقی خۆی لەدەست دەدات و بە ڕووی خوێنەردا دەكرێتەوە، تا ئەو ڕادەیەی هەر خوێنەرێك یان هەر خوێندنەوەیەك تایبەتمەندی خۆی هەبێت، لە كۆتاییدا لێكۆڵینەوەكە بە پیشاندان و دەرخستنی ئەنجامەكان كۆمەڵێك ئەنجامی خستوەتە ڕوو.هەڵوەشاندنەوەگەرایی ڕێبازێكی ڕەخنەیی هاوچەرخە لە كۆتاییەكانی سەدەی بیستەم لەسەر بنەمای كاركردن لە دەقدا و هەڵوەشاندنەوەی بنیاتی دەق و هێما و واتاكانی زمان و كاركردن لەسەر كۆنتێكستی دەق سەریهەڵدا.
زمان كۆمەڵێك دالە
دریدا هەوڵی تێكشكاندن و داڕمانی ئەو ناوەندەی داوە، كە لە بنەڕەتدا بۆ خۆرئاوا دەگەڕێتەوە و خۆی لە ستراتیژی هەڵوەشاندنەوەدا دەبینێتەوە و چارەسەری كێشەكان لە ناوەوەی دەق دەستپێدەكات، لە ڕێگای (نووسین)ەوە بوونی جیاوازییەكان دەرەخسێنێ‌، كە جیاوازی و دواخستن بەدوای خۆیدا دەهێنێ‌، بە واتای هیچ شتێك و بیرۆكەیەك ئامادە و نائامادەیی تەواوی نییە و لە جوڵەیەكی جیوەیدایە و ڕەهایی پێ نابەخشرێ‌، هەروەك (فارماكۆن pharmakon ) كە بەواتای ژەهر و دەرمان دێت، جیاوازیش تەنها لە ڕێگەی ئەوەوەیە، كە زمان كۆمەڵێك دالە و توانای دووبارە بوونەوەی هەیە، ئەم دواخستنەش وەك جێكەوتێكی ئەسڵ دەناسرێت، كە خوێندنەوە پێیدەبەخشێ‌ و پێناسەیەكی دیاریكراوی تەواوی نییە، هەروەها دریدا حاڵەتی جێگیری ( دال و مەدلول )ی ڕەتكردۆتەوە، كە دال بگوێزرێتەوە بۆ مەدلول و زنجیرەیەكی بێكۆتا بێت، و سوودی لەو بیرۆكەیەی سۆسێر وەرگرتووە، كە دەڵێت لە زماندا جیاوازی هەیە و ئەوەی ڕاگەیاندووە، كە نیشانە لە خۆوەیە بەڵام دریدا لە دژی بیرۆكەی بەرامبەر كردنی دال و مەدلولە بۆ دیاریكردنی واتای جێگیر و ڕاستەقینە و لای ئەم تەنها لە سنوری دال و مەدلودا نامێنێتەوە و دەبێت بە (دال –مەدلول-دال).

شایەنی ئاماژە پێكردنە ئەندامانی لیژنەی گفتو گۆ پێكهاتبوون لە: پ.د. تاهیر مستەفا عەلی لە زانكۆی سەلاحەدین و پ.ی.د.رەمەزان مەحمود كەریم، زانكۆی گەرمیان، پ.ی.د. ئیسماعیل ئیبراهیم مستەفا و پ.ی.د.هاژە عەباس لە زانكۆی سلێمانی.
مەحموود دەروێش لە 13ی ئاداری 1941 لە فەڵەستین لەدایکبووە و لە ساڵی 2008  لە ئەمریکا کۆچی دوایی کردووە. زیاتر لە 20 دیوانە شیعری چاپکراوی هەیە و شیعرەکانی بۆ زمانە زیندووەکانی جیهان وەرگێڕدراون.
مەحموود دەروێش یەکێکە لە دیارترین شاعیرانی ھاوچەرخی عەرەب بە گشتی و فەڵەستین بەتایبەتی، بە شاعیری بەرگری و ھێمای ئازادیی گەلانی ئازادیخواز ناوی دەرکردووە و چەندین شیعریشی لەسەر کورد نووسیووە.

•مامۆستا لە زانكۆی سلێمانی