كامەران موكری لەنێو سیمۆڵۆژیای تۆدۆرۆڤ دا

 

    پ.د.زاهیر لەتیف كەریم

 
گەرچی لەنێو زەمەنی فیزیكی وپڕۆسەی زمانیدا بۆشاییەكان بوونیان هەیە، بەڵام یاساكان لەهەچ كات وجێگەیەكدا بن ڕۆڵی هەڵسەنگاندنی خۆیان دەبینن. تۆدۆرۆڤ دەڵێت" بۆ زانینی شیعریەت، پێش هەموو شتێك، پێویستە دوو شت لەیەك جودابكەینەوە.یەكەمیان,دەق خۆی كەدەبێتە سەرچاوەیەكی باش بۆ ئەو زانینەكان.دووهەمیان,هەر دەقە بونیادێكی تایبەتی خۆی هەیە كەلەیەك كاتدا هەڵگری چەندین خوێندنەوەیە بەبێ بەشداریكردنی خاوەنەكەی"(28:1).پەیوەندی نێوان ئەم دووشتە،هەمیشە پەیوەندی دژایەتی نییە بەڵكو تەواوكاریشە،وەك ئەوەی ڕەنگی سپی بەبێ‌ ڕەش بەهاكانی بەدەرناكەوێت.بەلای تۆدۆرۆڤەوە، ئەوەی دەتوانێت لەمەسەلە گرنگەكانی ئەو دوو شتە بگات تیۆری ڕاڤەكردنە،بەوپێیەی دەق خۆی بۆ خۆی دەچێتە نێو لێكدانەوەكانەوە بەبێ‌ ئەوەی دیاردەكانی دەرەوە گوشاری بخەنە سەر یان ئاڕاستەكانی بگۆڕن. هەر لەبەر ئەمەشە تۆدۆرۆڤ دەڵێت,پەیوەندی نێوان شیعریەت ڕاڤەكردن پەیوەندییەكی تەواوكارییە ولێرەشەوە گوتاری شیعرییەت پەنا بۆ ماناكانی ناوەوەی دەق دەبات زیاتر لەسەرچاوە وسەرچاوەلێگرتنەكان(28:2).لەكاتێكدا ڕەخنەگری سیمۆڵۆژیایی دەكەوێتە ڕاڤەكردنی دەقێكەوە، ئەوا بەر لەهەموو شتێك كەسێكی وەهمی دەخاتە پێش چاوی.بەڵام لەكاتێكدا كەهەڵدەسێت بەكاری هەڵسەنگاندن، ئەوا,ئەم جارەیان,لەهەوڵی كوشتنی نووسەرەكەدا دەبێت وتەنها خۆی ودەقەكە,بەهەموو پێكهاتەكانییەوە, دەمێننەوە,چونكە ئەنجامی ڕەخنە تەنها وەرگرتن وڕەتكردنەوە نییە،بەڵكو دەرخستنی ماناكانیشەە هەروەك فرای(1912- 1991) لەكتێبەكەیدا بەنێویThe Great Code: The Bible and Literature”" بۆی چووە.لێرەوە،گەر كامەران موكری وەك نموونە وەربگرین,ئەوا ئەم شاعیرە بەكاریگەریی ئایدیۆڵۆژیاوە، خۆی لەبازنەی هەست وپەیوەستێتیدا دەبینێتەوە جیاواز لەشاعیرانی كڵاسیزم. پێناسە ئەدەبی وڕەوانبێژییەكان لای ئەم شاعیرە لاوازن یان وەك پێویست نین.لەجیاتی ئەمانە دەیەوێت جەخت لەسەر سەربەخۆیی خۆی بكات ولەولاشەوە وەك دەسەڵاتێك دەیەوێت خۆی فەرز بكات بەسەر پێناسە ترادیشنەكاندا وخۆی ببێتە ڕێبازێك بۆ شاعیرانی تر.گەرچی ئایدیۆڵۆژیا نەسەقێكی جیاوازە لەشیعر،بەڵام لەهەمان كاتدا، ناشكرێت بۆشاییەك لەنێوانیاندا دروست بكرێت،بەوپێیەی شیعر لەبنەڕەتدا هەڵوێستەیەكی فیكری وسایكۆڵۆژی وسۆسیۆڵۆژییە، كە ئەمانە تێكڕا دەبنە هۆی دروستبوونی گوتارێك بۆ بەرهەمهێنەر وخوێنەر. كامەران لەپێشەكی "دیاری"دا دەڵێت"ئەو نووسینەی لە (ئایدۆلۆجی)یەكەوە هەڵنەقوڵابێت وشكە... بێسوودە"(31:3).كەواتە,دەقی ئەدەبی بەگشتی ودەقی شیعری بەتایبەتی لای كامەران موكری بەبێ ئایدیۆڵۆژیا دەقێكی نەزۆكە.لێرەدا،گەر بمانەوێت دەستنیشانی گوتاری دەق وئایدیۆڵۆژیاكەی بكەین پێویستە بەر لەمە دەستنیشانی ڕێژە وئاستە مەعریفی وفیكری وڕۆشنبیرییەكانی وەرگر بكەین،چونكە هەندێك جار وەرگر لەڕێگەی كارێكی هەڵچوونییەوە، نەك لۆژیكی، پەیوەندییەك دروست دەكات لەگەڵا دەق وخاوەنەكەیدا. بۆنموونە، كامەران موكری، لەسەرەتای دەستپێكردنی شیعرییەوە، بەهۆی كارە هەڵچوونییەكانەوە چۆتە نێو خوێنەرەوە بەبێ‌ ئەوەی ئەو خوێنەرە وەك وەرگر وڕەخنەگرێكی بەئەزموون چووبێتە نێو بازنەی شیكردنەوە لۆژیكییەكانی ئەو دەقانە وخاوەنەكەی. لێرەدا ڕێژەی ئەم جۆرە لەخوێنەر,لەڕووی ژمارەوە,ڕێژەیەكی بەرفراوانی لەكۆمەڵگای كوردیدا داگیر كردووە، چونكە زیاتر بایەخ بەبابەتە ڕووكەشی وسەرپێییەكان دەدات نەك ووردەكارییەكانی دەق بەشێوە وناوەڕۆكەوە.ئەمڕۆ ,پێچەوانەی زەمەنی كامەران,ئاستی بیركردنەوە وڕۆشنبیرییەتی خۆێنەر بەرەو گۆڕانكاری ڕۆشتووە وبەهۆی ئەزموونی خوێندنەوە ڕەخنەییە جۆراوجۆرەكانەوە دەیەوێت بەشێكی هەرە گرنگی دەق وڕاڤەكردنەكەی بێت وتەنها لەدوورەوە,خۆڕسكانە, نەڕوانێتە دەقەكان.ئەمەش ئەوە دەگەیەنێت كەدەقی شیعری تەنها خۆی لەنێو كارنامەی هەڵچوونییەكاندا نابینێتەوە بەڵكو,هەر وەك یاكپسۆن ئاماژەی پێداوە,چەند كارنامەیەكی تریش بوونیان هەیە وەك كارنامەی ڕاڤەكردن وگەیاندنی وسەرنجڕاكێشانی وبانگێشەكردنی وبەڵگەئامێزی وئایدیۆڵۆژیایی وتێگەیشتنی  وكارتێكردنی.
لەهەموو ئەمانەدا پەیوەندییەك هەیە لەنێوان بكەر (خودوخودەكان ) لەگەڵا كار (بابەت وبابەتەكان) وەك ئەوەی یەكەم بو‌ونێكی سیمانتیكی بێت وجوڵەیەك بەدووهەم بدات.پێچەوانەكەشی هەر ڕاستە.ئەمە لەكاتێكدا جۆرە دژایەتییەكیش لەنێوان ئەو دوو جەمسەرەدا هەیە، كەپێی دەوترێت دوالیزمەی دژایەتی. بۆنموونە چەندین جار ڕەخنە لەبەرهەمهێنەر وبابەت وئایدۆلۆژیا وهەڵوێستەكەی گیراوە ودەگیرێت.لێرەدا بەمەبەستی  خۆپاراستن، یان باشتروایە  بڵێین د‌ووركەوتنەوە لەپەتای دوالیزمەی دژایەتی,ڕژێمێكی تر هەیە كەدەتوانێت پەیوەندییەكان زیاتر پتەوتر بكات.بەمە دەوترێت ڕژێمی متمانەبەستن لەنێوان بكەر وكردار وئاشكرا ونائاشكرادا.ئەم ڕژێمەش، وەك گریماس نەخشەی بۆ كێشاوە، پشت بەیاسا هەڵسەنگاندنەكانی ناوەوەی دەق دەبەستێت، بەپێچەوانەی یاسا ترادیشنەكان كەزیاتر خۆی خەریك دەكات بە نۆرم وپێوەرە سەرچاوەییەكانی دەرەوەی دەق (64:4)، چونكە گرنگیی متمانەبەستن  لەكارە شاراوە ونهێنییەكاندایە نەك كاریگەرییە دەرەكییەكان.لەم گۆشەیەوە,ئەوەی مەبەستی ئێمە بێت ئەوەیە كەچۆن بچینە نێو چەمكی گواستنەوەكانی ناوەوەی دەق كەزیاتر مەیلی بەلای ڕێككەوتنەكانی یەكەكانی دەقدا هەیە وئامانجەكانیشی، وەك پرۆپ ئاماژەی پێداوە،پڕكردنەوەی ئەو بۆشاییانەیە,لەلایەن خوێنەرەوە, كەدەكەونە نێوان یەكە گشتیی وتایبەتییەكانەوە. یان گرێدانی فاكتەرە جێگیر وناجێگیرییەكان,وەك ئەوەی بابەتەكە جێگیرە وڕووداوەكانی ناجێگیرە. ئەم جیاوازییەش، وەك تۆدۆرۆف بۆی دەچێت، بابەتیبوونە نەك گشتیریبوون.مەبەستیش لە بابەتیبوون سنوورداریی بابەتەكەیە نەك پەرتوبڵاوەیی.تەنانەت دەشێت بابەتێك بەچەند شێوازێك مامەڵەی لەگەڵدا بكرێت.تۆدۆرۆف(بڕوانە,سەرچاوەی یەكەم ودوهەمی ئەم لێكۆڵینەوەیە)  لەدووجۆر گواستنەوە دەدوێت: 
یەكەمیان/گواستنەوە سروشتی وسادەكان، كە بریتییە لەشەش گواستنەوە:
1- گواستنەوەی فۆڕمی: ئەم گواستنەوەیە بەپێی پێویستی وهەلومەرجی ناوەڕۆكی دەقەكە ئەنجام دەدرێت، وەك ئەوەی شاعیر گەر ویستی لەسەر خۆشەویستیی نیشتمان بدوێت، ئەوا,سەرەتا,بەبابەتێكی تری جیاواز دەست پێدەكات بەنموونەی سروشت نەك ڕاستەوخۆ بەبابەتە سەرەكییەكەی خۆی.كامەران موكری لەشیعری "كۆرپەلەی كوردستان"دا دووجار ئەم گواستنەوەیەی ئەنجامداوە.یەكەمیان, لەناونیشانەكەدا پەیوەستییەكی بەهێز لەجوگرافیای كوردستان ونەوەكانیدا بەدی دەكەین، وەك ئەوەی بڵێت ئایندەی كوردستان لەسەر دەستی كۆرپەلەكانی ئێستادا بونیاد دەنرێت. بەمانایەكی تر، شاعیر جەخت لەسەر نەوە وخاك وسەربەخۆیی كوردستان دەكات، وەك ئەوەی كوردستان مەدلول بێت وكۆرپەلەكانی دال، كەئەمەش وامان لێدەكات بڵێین كەكامەران لەڕێگەی خەباتی سیاسییەوە كۆمەڵێك وێنە وپرسیار دەخاتە بەردەست خوێنەر لەهەمان كاتیشدا, ڕەگەزی كوردستانیبوون گوشاری خستۆتە سەر شاعیر بۆئەوەی دایەڵۆگیان لەگەڵدا بكات.دووهەمیان,دوای ناونیشان، شاعیر ئەم فۆڕمە دەگوێزێتەوە بۆ فۆڕمێكی جیاواز وبە پەراوێزێك دەڵێت "بە بۆنەی ڕۆژی دایك ومنداڵەوە لەسەر زمانی دایك وتراوە 1957" بەمەش بۆچوونەكەمان بۆ ناونیشانەكە دەگۆڕێت.لەم پەراوێزەدا بابەتێكی تر دێتەكایەوە، ئەویش جەختكردنە سەر ڕۆژی لەدایكبوونی دایك ومنداڵە وگرنگیدانە بەو دوو ڕەگەزە.بۆ سەلماندنی ئەم بۆچوونە، شاعیر لەسەرەتادا پێنج بەیتی هێناوەتەوە،كە سەرجەمیان جەخت لەسەر جوانیی منداڵا دەكەن،لەكاتێكدا ولەڕێگەی دایكییەوە وەسفكراوە ‌وهەموویان لەبازنەی دەرەوەی سنووری جوانیی جوگرافیای كوردستاندا دەسوڕێنەوە: 
ئەی كچە نەشمیلانەكەم
كۆرپەلە خنجیلانەكەم
فرمێسكم كرد بە ملوانكەت
پەڕەی دڵیشم بە لانكەت.. (147:3)
دواتر لەبەیتی شەشەمی شیعرەكەدا بەرە وئاقارێكی بابەتی وزمانیمان دەبات، ئەویش پەیوەندی ڕەگەزی مێیە بەخاك ونیشتمانەوە,وەك ئەوەی بیەوێت جەخت لەسەر ناونیشانەكە بەگشتیی وبەشی دووهەمی بكات. واتە، شاعیر مەبەستێتی كەبڵێت خەباتی كوردایەتی تەنها بەپیاو ئەنجام نادرێت، بەڵكو ژنانیش بەشێكی گرنگی ئەو پڕۆسەیەن.ئەوەتا دەڵێت:
تۆش كە گەورەبووی، بووی بە ژن
ببە، بە شانازی بۆ، من
ئەگەر بۆ كورد و نیشتمان 
تۆ هەوڵا بدەیت بێ‌ وچان...
بتوێیەوە بۆ گەل، وڵات
ببی بە ئاگری خەبات (147:3)
2-گواستنەوەی مەبەستی.ئەمە ئەو گواستنەوەیەیە كەجەخت لەسەر ئایدیۆڵۆژیایەكی ڕاستەقینە دەكات نەك دەستكرد.لەشیعری "جەمیلە"دا كامەران مەبەستێتی كەسێتی ئەم پاڵەوانە جەزائیرییە بگۆڕێت بۆ مەبەستێكی ئایدیۆڵۆژیایی، بەبێ‌ ئەوەی گوشارێكی زۆرەملێی لەسەر بێت. بەمانایەكی تر،سروشتی ئەم پاڵەوانە، وەك تاكێكی سەربەخۆ ولەڕێگەی كاریگەرییەكانییەوە، گوشارێكی مرۆڤایەتیانەی خستۆتە سەر هەستی شاعیر، نەك ئایدیۆڵۆژیایەكی سیاسیی دیاریكراو لەجۆری سۆشیالیستی یان كۆمەنیستی.هەر لەبەر ئەمەشە,شاعیر,بەشێوەیەكی ڕاستەوخۆ ڕووی دەمی لەجەمیلە خۆیەتی نەك ئایدیایەكی دیاریكراو.ئەمەش ئەوە دەگەیەنێت كەجەمیلە خۆی دەبێتە ئایدیۆڵۆژیایەكی ئایدیاڵیزمی تایبەت بەمرۆڤایەتی:
ئەی جەمیلە
سڵاو لە ئاگرو ژیلە..
سڵاوی گەرمی نیشتمان 
پێشكەش بە تۆ ئەی كچی لاو
ئەی پەروەردەی گڕو خوێناو...
با وێنەی تەورێك بكێشین
وێنەی تەورو دەس و بۆمبا
وێنەی ڕووی جەمیلەی ئازا (3: 99-101)
3-گواستنەوەی ئەنجامی.ئەمە ئەو گواستنەوەیەیە كەجەخت لەسەر چەمكی ئەنجامی مەبەستەكە دەكات، وەك ئەوەی ئایا جەمیلە پاڵەوان بوو یان نا؟شۆرشگێڕبوو یان پێچەوانەكەی! واتە شاعیر بەمەبەستی دڵنیابوون لەم پرسیارانە لەهەوڵی بەدەستهێنانی ئەنجامێكە تاوەڵامی خوێنەری پێ بداتەوە.یاخوێنەر بەلای خۆی وناوەڕۆكی دەقەكەی قایل بكات.ئەنجامەكەش ئەوەمان پێدەڵێت كەجەمیلە لەلایەكەوە خاوەن مەسەلەیەكی پیرۆزە كەخاك وئازادی وسەربەخۆییە.لەلایەكی تریشەوە فیداكاری ووێنەی زیندان وخۆڕاگری لەئازاردان وئەشكەنجە هێزێكی ووزەبەخش وبزوێنەرە بۆ هەمووان بەكوردیشەوە كەكامەران نوێنەرایەتی دەكات.بەمەش سروشتی جەمیلە پێدەنێتە نێو تاكێكی خاوەن هەڵوێستی ئازاو شكۆمەند كەتوانای هەڵگیرسانی خەباتی شۆڕشگێری هەیە نەك هەر لەجەزائیر بەڵكو لەسەرجەم ئەو جێگەیانەی كەهاوشێوەی گەلی جەزائیرن لەڕووی داگیركردن وچەوسانەوە وبێبەشبوون:
وەرن با بە سروودی ئاڵا
لەگەڵا سۆزی گەرووی شمشاڵا 
زیندان بێنینە لەرزەو جۆش
ڕایپەرێنن شاری خامۆش. (100:3)
4-گواستنەوەی شێوازیی.ئەمە ئەو گواستنەوەیەیە كەجەخت لەسەر شێوازی ڕووداوەكە دەكات، وەك ئەوەی ئایا جەمیلە كاریگەری لەسەر بزووتەنەوە شۆڕشگێرییەكانی تری دەرەوەی جەزائیر دروست دەكات بەنموونەی كوردستان یان نا؟ واتە شاعیر,لەڕێگەی جەمیلەوە دەیەوێت ئاگری خەبات هەڵگیرسێنێت.بەمەش جەمیلە دەبێتە چەقێك(مركز) بۆ چەند چەقێتییەك(تمركز).كامەران دەڵێت: 
ئەی باڵندەی هەستم بە گوڕ
بفڕە بۆ ناو بڵێسەو گڕ
ئاوت وەكو وشەی نەمر
ئەڕێژتە ناو گەرووی ئاگر. (100:3)
5-گواستنەوەی ڕواڵەتی.ئەمە ئەو گواستنەوەیەیە كەجەخت لەڕواڵەتی كارەكە دەكات، وەك ئەوەی ئایا جەمیلە چەند توانی بچێتە نێو دڵی شۆڕشگێڕانەوە بەنموونەی كوردەوە وەكارەكەشی چەند سەركەوتنی بەدەست هێنا.بەئاڕاستەیەكی تر,گەلانی تر تا چەند پێشوازییان لەهەڵوێستەكەی جەمیلە كردووە؟:
بۆ (جەزایر) خاكی ژیلە
بڵێ‌ بە خوشكە جەمیلە
سڵاوی گردەكەی سەیوان
سڵاوی گەرمی نیشتمان (100:3)
لە هەموو شوێنی كوردستان
باسی تۆیە ئەی قارەمان
چونكە كچ و كوڕی ئێمەش
كە ڕوو ئەكەنە گڕی گەش
ناترسن وەكو تۆ ئازان
لە مەرگ و سزا بێ‌ پەروان (101:3)
6-گواستنەوەی دۆخی.ئەمە ئەو گواستنەوەیەیە كە هەڵدەستێت بەكاری گۆڕینی دۆخی كارەكە لە نێگەتیڤەوە بۆ پۆزەتیف یان بەپێچەوانەوە, وەك ئەوەی جەمیلە گەرچی لای فەرەنسییەكان نیگەتیڤ بوو، بەڵام بەلای كامەران وكورد وداگیركراوان وبێبەشبووانەوە بەپۆزەتیڤی دەمێنێتەوە:
ناوت وەكو وشەی نەمر
ئەڕێژتە ناو گەرووی ئاگر
یان گواستنەوەی دۆخی دەقەكەیە لەڕەشبینییەوە بۆ گەشبینیی و بەپێچەوانەوە. بۆ نموونە شاعیر هەستی خوێنەر لە ئاستێكی ڕووخاوەوە دەگۆڕێت بۆ ئاستێكی ناڕوخاوی سەركەوتوو.
دووهەمیان/گواستنەوە ئاوێتەییەكان، كە ئەمیش بریتییە لەشەش گواستنەوە:
1- گواستنەوەی ئاشكرایی.ئەمە ئەو گواستنەوەیە كە گریمانەكان دەكاتە پێوەر ونۆرمێك (معیار) بۆ كۆكردنەوەی یەقینەكان. كامەران لەشیعری"كەشتی ی ژیانم"دا دەچێتە نێو گریمەنە تۆكمەكانی ئایندەی ژیانەوە وتوانیوێتی, وەك خۆی لەپەرا‌وێزی شیعرەكەدا نووسیوێتی,چەمكی نەبەزی بگوێزرێتەوە بۆ مەشخەڵی تێكۆشان ‌وئەو پرسیارە مەسەلەیی وسەرسوڕهێنەرانەی كەشاعیر لەشیعرەكەیدا دەیكات لەئەنجامێكی پۆزەتیڤی ویەقینیدا بیاندۆزێتەوە وتێكۆشانە شۆڕشگێڕییەكان بكاتە بەردی بناغەی ژیان لەزەمەنی دەق ودوای دەقدا:
ئەی تروسكەكەی ئاسۆكەی هیوام
مەگەر هەرتۆ بی ی بگەیتە فریام
ئەی گۆڕستانی شەهیدانی سوور
باهەڵسێ‌ هەڵسێ‌ لەسەر سنگت نوور
مەگەر ئەو نوورە بێ‌ بە چراخان
ڕووناك كاتەوە شەقامی ژیان (103:3)
2- گواستنەوەی زانستی ومەعریفی.ئەمە ئەو گواستنەوەیەیە كەپشت بەزانیاریی وسەرچاوە دەرەكییەكان دەبەستێت،ئەویش بەمەبەستی ڕەوینەوەی گومانەكان وبونیادنانی مەسەلەیەك كەگرنگی گەورەی هەیە بۆ تێكڕای تاكەكان بەنموونەی ئازادی وخاك ونیشتمان.لەهەمان كاتدا ئەو زانیاریانەی كەباسیان لەدڕندەیی داگیركەران وستەمكاراندا كردووە كەلەئایندەدا دەبنە گاڵتەجاڕی بێبەشبووان وداگیركراوەكان بەوەی ستەمەكانیان تاسەر بەردەوامیان نابێت.بەمەش ئەو زانیاریانە دەبنە ئامانجێك بۆ مەسەلە پیرۆزەكان.هەروەها زانیاریی وسەرچاوەكان هەمیشە جەخت لەسەر ئەوە دەكەنەوە كەكورد لەگەڵ هەموو هەرەسەكاندا هەمیشە بەزیندووی دەمێنێتەوە وبەڵكو هەرەسەكان دەبنە مۆتیڤ وبزوێنەر بۆ ڕاستكردنەوەی هەڵەكان وزیندووبونەوەی مەسەلەكەیان وبەردەوامبوونی.لەشیعری"دیاری نەورۆز"دا،كامەران بەپێی زانیاریی وسەرچاوە سیاسی ومێژووییەكان،گەیشتۆتە ئەو یەقینەی, وەك خۆی لەپەراوێزی شیعرەكەدا نووسیوێتی, گەل چی ویست پێیدەگات وگومانیشی لەوەدا نامێنێت كەڕۆژێك دێت زۆردارانی كورد نەتوانن پەتی زۆرداریی بجەڕێنن لە گەردنی لاوانی تێكۆشەری كوردا:
ڕۆژێك بێ‌، كۆرپەلەی ڕووخۆش
زۆردار نەیفڕێنێ‌ لە كۆش
دوای پێشكەشكردنی دیاریم
ئەڵێم بێ‌ شك كوردەواریم
ئەی نەورۆزی هەزار ساڵە
لێی هەڵدێت شەبەقێك ئاڵە (109:3-111)
3-گواستنەوەی ئەزموونی.ئەمە ئەو گواستنەوەیەیە كەپشت بەزانیاریی وئەزموونە تایبەتییەكانی خودی شاعیر خۆی دەبەستێت، وەك ئەوەی كامەران، بەهۆی جموجوڵە سیاسییەكانیەوە،یان لەڕێگەی خوێندنەوە فیكری وسۆسیۆڵۆژی وئەدەبی ومەعریفییەكانیەوە, خاوەن ئەزموونێكی قو‌وڵی فیكری سیاسییە ولەنزیكەوە دەزانێت تێكۆشان وخەباتی میللەتان هەڵكشان وداكشان بەخۆیەوە دەبینێت بەڵام لەئەنجامدا باوەڕێكی سەركەوتوویی لەدایك دەبێت.ئەمەش دەرئەنجامی گەشبینی ئایدیۆڵۆژیای شاعیر دێتە بەرهەم كەهەمیشە جەخت لەسەر سەركەوتنی خەباتگێڕان دەكات. لەشیعری "كۆرنیكا"دا وبەپێی ئایدیۆڵۆژیایەكی دیاریكراو كامەران گەیشتۆتە ئەو ڕاستییەی كە تێكۆشان بۆ ئەو ڕۆژەیە كەمرۆڤەكان, بەجیاوازی ڕەگەز وئایین وجێگەكانیان(ڕەش و سوورو سپی و زەرد)بەهەمیشەیی ستەمەكان قبوڵ ناكەن ویەكگرتنەكان دەبنە هەوێنێكی ووزەبەخش بۆ سەركەوتنەكان ودواتر پێكەوە ژیان لەژێر چەتری ئاشتی وبرایەتی.شاعیر خۆشی لەپەراوێزی شیعرەكەدا هەر وای ووتوە.دواتر,بەمەبەستی پشت ڕاستكردنەوەی قسەكانی دەڵێت:  
كۆرنیكا ئەی كۆرنیكا گیان
هەر بێ‌ ئاواتی بێ‌ گومان
زاڵ ئەبی بەسەر تاوانا
تاكو ئەبەد لە ژیانا (108:3)
4- گواستنەوەی پێشبینیكردنی.ئەمە ئەو گواستنەوەیە كەپشت بەهێزی پێشبینی شاعیر دەبەستێت.ئەمەش وەك خاڵی پێشوو,دەرئەنجامی ئەزموونێكی گەورە وكاریگەری خاوەنەكەیانە بەنموونەی بەشێك لەشاعیران.كامەران یەكێكە لەوانە.لەشیعری "نابەزین"، كە لەڕۆژنامەی ژین, ژمارە 1205-1206، 1954دا بڵاویكردۆتەوە، پێشبینی ئەوە دەكات كەزۆرداران,بەنموونەی ڕژێمی پاشایەتی لەعێراقدا, دەبێت بەسزای خۆیان بگەن وداد ویاسا لێپرسینەوەی خۆیان  لەگەڵدا بكات:
بیكەرەوە دەرگای ڕەشی زیندانت
دابڕێژە كۆتی قورسی گرانت
شوورە بكێشە لە پەنجەو بازوو
لەناو خوێناوا شوورەكەت هەڵچوو
- - -- - - - -- - -- - -- 
ئەتكەین بەقوربان پێی كڕێشاوی
زەنجبەری برسی پەنجە خوێناوی
 - -- - -- - -- - --
سەیركەن ئەوا دڕندەی كۆڵدان
وا تاسا لەژێر پێی قارەمانان
وازكە دەروازەی ڕەشی زیندانت
دواڕۆژ بێ‌ سوودە ناڵەو گریانت (347:3-349)
5- گواستنەوەی كەسێتی.ئەمە ئەو گواستنەوەیەیە كەلە,زۆر ڕووەوە,پشت بەكەسێتیی خودی شاعیر دەبەستێت، تا دەبێتە پردێك لەنێوان مەبەستەكەی وجەماوەردا. لێرەدا كامەران، كەخاوەن كەسێتییەكی بەهێزی ڕۆشنبیری وسۆسیۆڵۆژی وسیاسی وفیكریی وئەدەبییە, توانیویەتی لەڕێگەی ئەو كەسێتییەوە خەڵكانێكی زۆر ڕابكێشێت بۆ بازنەی بابەت وئایدیۆڵۆژیاكەی. بەمانایەكی تر، هێزی كەسێتییەكەی كامەران,لەلایەكەوە بۆتە مۆتیڤێكی ووزەبەخش بۆ گەیاندنەكان.لەلایەكی تریشەوە جوڵەیەكی پۆزەتیڤانەشی داوە بەو تێكڕای خەڵكییە كەبۆچوونەكانی بەهەند وەربگیرێت.لێرەدا ئایدیاڵیزمی كەسێتییەكە هۆكارێكی گرنگی ترە بۆ ئەم گواستنەوەیە.
6- گواستنەوەی هەڵوێستی.ئەمە ئەو گواستنەوەیەیە كەپشت بەهەڵوێستەی خودە بزێوەكان بەنموونەی شاعیرە ڕەسەنەكان دەبەستێت.لەپشت هەڵوێستەكەشەوە,لەجۆری نموونەیی وئایدیاڵیزمی. ڕەنگە ئایدیۆڵۆژیایەك بوونی هەبێت.مەبەستی شاعیریش لەهەڵوێستەكەی گرێدان وبونیادكردنی پردێك یان گوتارێكە كەلەبەرژەوەندی مەسەلە پیرۆز وتێكڕای خەڵكیدا بێت.ئەمەش ئەوە دەگەیەنێت كەكامەران وهاوشێوەكانی بەنموونەی زۆربەی هەرە زۆری شاعیرانی سەردەم هەڵگری هیچ بەرژەوەندییەكی میتریاڵی نەبوون وئەوەی كەكردوویانە وئەنجامیان داوە لەپێناو مەسەلەكانیان ئەنجامیان داوە نەك دەرخستنێكی ڕیكلامیانەی فیكری یان ئایدیۆڵۆژیایی.گرتن ودوورخستنەوە وئازار وئەشكەنجەیان بۆتە هەڵوێستەیەكی نەگۆڕ بۆ مەسەلە وگەلەكەیان بەبێ وەرگرتنی هیچ پلە وپایەیەك.ئەمەش ڕاستگۆیی شاعیر نیشان دەدات بەرامبەر بەئەزموونی كاركردن وهەستەكانیانەوە. 

پەراوێز وسەرچاوەكان:
1- رومان ياكوبسن، قضايا الشعرية، ترجمة محمد الولي و مبارك حنون، دار توبقال للنشر، دار البيضاء، المغرب، الطبعه الأولى, 1988.
2- عثمان الميلود، شعرية تودروف، مطبعة قرطبة، الدار البيضاء، 1990.
3- كامةران موكري، ديوان، ئةمينداريَتي طشتي رِؤشنبيري ولاوان، لة بلآوكراوةكاني طؤظاري كاروان, 1987.
4- محمد ناصر العجيمى، في الخطاب السردى، قريماس، الدار العربية للكتاب, 1993.