دكتۆر ژینۆ عەبدولڵا*
بەم دواییە و بەردەوام بەرهەمەكانی مەولانا جەلالەدین ڕۆمی بۆتە هەوێنی زۆرێك لە ژانەرە ئەدەبیەكان بەو پێیەی خوێنەرێكی زۆری هەیەو بەتایبەت دوای بڵاوبوونەوەی بەرهەمی ئیلف شافاق" چل ڕێساكەی عەشق" كەبووە پڕفرۆشترین كتێب و بۆ زۆرترین زمانی زیندووی جیهان وەڕگێڕدرا، بۆ یە بایەخ و كاریگەری و گرنگی ئەدەبی تەسەوف، جارێكی تر ئێستا گرنگی و بایەخی زۆری پێ دەدرێت. ئەدەبی سۆفیگەری خۆی بریتییە لە ئەزموونێكی ڕۆحیی قووڵ و جیاواز لە هەر ئەزموونێكی دیكە كە دەبێتە مایەی ئەوەی بە شێوازی تایبەت دەرببڕێ. ئەدەبی سۆفیگەریش ئەو دەربڕینە تایبەتەیە، چ شیعر بێت یا چیرۆك یا هەر قاڵبێكی ئەدەبیی دیكە. هەڵبەتە بە هەمان شێوە هونەری سۆفیگەریش هەیە. بەم دواییەش نووسەرو توێژەری سعودی ئیسحاق شیخ یەعقوب، ڕۆمانێكی بەناوی"لە حزوری جەلالەدین ڕۆمیدا" بڵاوكردۆتەوە. نۆڤلێت هەرچەندە لەسەر بەرگی كتێبەكە نووسراوەو ڕۆمان و لەلایەن دەزگایەكی ناسراوی وەك دار فارابی لە لوبنان چاپكراوە لە دوتۆی 125 لاپەڕەدا لە ساڵی 2015، بەڵام لە ڕاستیدا هەم بەهۆی كارێكتەری سەرەكی كە تە نها عەواتفەو مەنۆلگی خۆی هەیە بۆ جەلالەدین ڕۆمی و شەمسی تەبرێزی و خاتوو گەوهەری ژنی مەولانا و هەردوو كوڕەكەی مەولانا" سوڵتان و عەلادین" و هەم قەبارەكەی و تەواویی ژانەرە كانی تری ڕۆمان. دەتوانرێت بوترێت نۆڤلێتە نەك ڕۆمان، بەڵام ئەم مەسەلەیە هیچ لە بایەخی و گرنگی و پڕ زانیاری و ئەو پرسیارو گومان و وەڵام و ڕاجیاوازانە كەم ناكاتەوە لەم بەرهەمە هاتووە، بەتایبەت ئەو پرسیارە فكری و فەلسەفیانەو دژبەیەكانەی لە م بەرهەمە هاتوو زانیارییەكی كورت و پوخت و تەواووت دەداتێ دەربارەی دیوێكی تری پەیوندی نێوان مەولانا و شەمسی تە برێزی و جیهانە شاراوەكەی تەسەوف و وراژاندنی چەند پرسیارێك لە م بوارەدا و دنیا بینی جیهانی تەسەوف. هاوكات بێجگە لە دیوانەكەی جەلالەدین ڕۆمی و شەمسی تەبرێزی چەند سەرچاوەیەكی گرنگی تربۆتە هەوێنی كارەكەی و لەبواری تەسەوف بەكارهێناوە لەوانە كتێبە ناسراوەكەی ئیمام غەزالی و ئان ماری شەمیل " ڕەهەندە سوفیگەرییەكانی ناو ئیسلام و سۆفیگەری" و چەند سەرچاوەیەكی تری گرنگ و پڕ بایەخی جیهانی تەسەوف. تەسەوف تەسەوف چەند پێناسە یەكی بۆكراوە بەڵام سادەترین و ئاسانترین پێناسە بۆ تەسەوف: بریتیە لە زانیاری سەبارەت بە چۆنێتی پەیوەند بوون بە زاتی پەروەردگارەوە، بەشێوەیەكی ڕۆحی و عەمەلی، واتە چۆن ڕوو لە خوا بكەی و چێژ لە پەرستن و عیبادەتی خوای گەورە وەربگری، گرنگی بە مادیات نەدەی و زیاتر نزیك بیت لە مەعنەویاتەوە،كەم بخەوی، كەم بخۆی، بێ دەنگی هەڵبژێری بەسەر دەنگدا، هەژاری و نیازمەندی بۆ خوای پەروەردگار، هەمیشە لە هەڵسوكەتدا، ڕنگ بداتەوە، تەسەوف واتە دیوی ناوەوەی دینداری، واتە، ناوكی ڕاستەقینەی پەیوەست بوون بەخودای گەورە، هەمیشە تەریقەتی جیاواز هەبووە، تەنانەت پێش ئیسلامیش بەردەوام بووە، تەسەوف پێویستیەو ڕوو لە جیهانی ئاخیرەت ئەكات، تەسەوف بەو مانایەی لەسەردەمی قەیرانەكاندا ئەبێ بەپەناگەیەك بۆ مرۆڤەكان. لەسەردەمی ئاساییدا كەمرۆڤەكان نقوم ئەبن لە مادیات ولە شەهوات ولەئارەزوەكاندا. ناوەندە كۆمەڵایەتیەكەمان بەجێ دەهێڵی. مرۆڤ فێری ئەكات خۆی بناسێت یەكێك لە و مەسەلانەی لە م بەرهەمە هاتووە ئەم پرسیارەیە سوودی تەسەوف بۆ مرۆڤ چیە؟ تەسەوف مرۆڤ فێری ئەكات كە خۆی بناسێت و لە ڕێگەی تەسەوفەوە خوا بناسێ، ژیانی فیكری مرۆڤیش بریتیە لەم دووچەمكە ئەویش (خۆناسین وخوا ناسین ) لە ڕووی كۆمەڵایەتی یەوە پەیوەندی نێوان مرۆڤەكان، پەیوەندیەكی بەرژەوەندیخوازە، بەرژەوەندی دنیایی وا دەكات، مرۆڤەكان یەكتریان كەمتر خۆشبوێت، بەڵام ئەگەر ئەم چەمكە ڕیشەدار بێت، لەناو كۆمەڵگادا، مرۆڤەكان ئاسودە دەبن و لەڕوێكی تریشەوە كاتێك مرۆڤەكان لە ڕووی مەعنەوەییەوە چێژ لە عیبادەت و ژیان وەر دەگرن، لە لایان بە چێژترە تا دنیای مادییەت. پڕ فرۆشترین شیعر لەدنیادا مامۆستا تەحسین حەمە غەریب توێەر لە وەڵامی پرسیارێكدا سەبارەت بە تەسەوف و بایەخی ئاماژەی بەوەدا، تەسەوف بە دڵی دینەكان ناو ئەبرێت، هەموو دینیك لە دینەكان ئەگەر جەستی هەبێت و دڵی هەبێت دڵەكەی بریتی یە لە جیهانی تەسەوف و بابەتی مەعنەوی رۆحەیەكان لە ڕاستیدائیستا ئەوەی كە تێبینی ئەكرێت لە دنیا بریتی لە دروست بوونێكی شەپۆلێكی فراوان لەگەڕانە بۆ بابەت مەعنەویە تەسەوف عیرفانەكان هەر بۆ نموونە ئیستا پڕ فرۆشترین شیعر لەدنیادا، كتێبەكانی (مەولاناجەلالەدینی رۆمی)یە، نەك هەر لەناو جیهانی ئیسلامی، بەڵكو لە سەرانسەری دنیا، كەوایە گەڕانەوەیەكی گەوەرە هەیە،بۆ بابەتەكانی عیرفان و تەسەوف لە دنیادا بۆ نموونە ئێستا وەرگێڕانەی نوسیەنەكانی (مەولانا ڕۆمی) چ كتێب بەناو بانگەكەی بەناوی (مەسەنەوی و دیوانی شەمس فیهیما فیهی) كە كراوەن بە كوردیش، نەك لەناو خەڵكی ئاسایی، بەڵكۆ لە ناو زانكۆ كانیش چەندین عەقلێ گەورە، گەورەو فەیلەسوفی گەورە، خەریكی لێكۆڵینەوەن لەم بابەتەن بەڵكو دنیا مەوجەیەك لە شەپۆلی گەورە لەمەجالی لەفكری دروست بوو بۆ بەرگری كردن لە دونیای تەسەوف عیرفان.. مرۆڤ چۆن مامەڵە لەگەڵ جیهانی ڕوح دەكات هەر لە بواری عەمەلیەكەشدا ئەگەر چی تەسەوف بۆ خۆی دیوێكی كردەیی و عەمەلی هەیە، مرۆڤ چۆن مامەڵە لەگەڵ جیهانی ڕوح دەكات، بۆنموونە یەكێك لەقوتابیەكانی ئیمامی غەزالی پرسیار لە ئیمام دەكات دەڵێ ئەی ئیمام پێناسەی ئیمانم بۆ بكە ئەویش دەڵێ كوڕەكە ئیمان پێناسە ناكرێ ئیمان ئەچێژرێ ،ئەبێت بچیتە ناویەوە ، هەر لێرەدایە (ئیقبال لاهوری) دەڵێت:ئەگەر ئێوە لەدینی ئاسایی پرسیارم لێ ئەكەن ئەوا تەنها بیستنە، بەڵام ئەگەر لە دینی كەسانی عارف و ڕوحانی پرسیارم لێ دەكەی ئەوا لەوێ بینینە،ئا لێرەدا یە مەولانا جەلالەدینی ڕۆمی لە شیعرەكانیدا دەڵێ باسی ئیمانم زۆر بیست ئەمەوێ بیبینم یانی مرۆڤ لە مەجالی تەسەوفیدا ئەژی ، لەیەكێك لە شیعرەكانی جەلالەدینی ڕۆمیدا دەڵێ ئێمە ئەوسا چیرۆكی ئیمانمان ئەبیست كەچی ئێستا ئێمە چیرۆكین خۆمان بووین بە داستان وە چیرۆكێك نیە بیگێڕینەوە بەڵكو حاڵەتێكە ئەچینە ناویەوە هەر بۆنموونە ئەگەر داوا لە كەسێكی شوێنەكەوتەی تەسەوف بكەیت، باسی یەكتاپەرستیت بۆ بكات، كە سەرەكیی ترین بابەتی ئیسلامە، بۆت باس ناكات بەڵكو داوات لێ دەكات خۆت هەست بە چێژی بكەیت لە وجودا، تەوەحید ئەزموون دەكەی بۆیە ئێستا لە دنیای نوێدا دەڵێن تەسەوف واتە، ئەزموون كردن لەكایەی دیندا، لە فەلسەفەی دیندا زانستێك هاتۆتە ئاراوە بەناوی ئەزمونی ئاینی زۆرێك لە فەیلەسوفەكان لەسەر ئەم مەجالانە ئیش دەكەن، ئەم بابەتە تازەنییە ئەمە سێ سەدەیە یەكێك لەگەورەترین ئەو فەیلەسوفانە بەناوی (شرای ماغەر ) لەم بوارەدا كاری كردووە.. قوتابخانەی جیاواز جیاوازن دكتۆر سەباح بەرزنجی مامۆستا و شارەزا لە بواری تەسەوف لەم بارەیەوە باسی لەوە كردوە،لەراستیدا تەسەوف وعیرفان قوتابخانەی جیاواز جیاوازن لەهەموو دینێكدا چەندین قوتابخانە هەیە لە دینی ئیسلامدا چەندین قوتابخانە هەیە، دوو قوتابخانە هەیە لە تەسەوفدا قوتابخانەی زوهدی زاهید ئەوانەی پشت لەدونیا دەكەن وە پێویستی بە دونیا نامێنێ،لەگەڵ قوتابخانەی حوبیی وعیشقی ئەوقوتابخانە زوهدیە، لەكاتێكدا كە مرۆڤایەتی یان كۆمەڵگا زیادەڕوی كردن لە دونیا كردن ئەم عارفانە كە سەر بەم قوتابخانەیەن وەكو كاردانەوەیەك بەرامبەر ئەو واقیعە كە خەڵكی زۆر ، زیاد لە پێویستی خۆیان شتیان بەكاربردوە شت بەكار ئەهێنن، ژینگە پیس ئەكەن ژیان پیس ئەكەن وە پشتیان لەو بابەتە كردوە وەك كاردانەوەیەك بوو بۆ بابەت بەڵام بەرامبەر قوتابخانەی ئیشقمان هەیە بەپیچەوانەوە هەمان عەشقن بە وجود عەشقن بە شتەكان عەشقن بە دنیا لەبەر ئەوە ئەم ئایەتی خوایە لەمشقو هاتووتن ئەم قوتابخانەیە ئیستا فراوانترین قوتابخانەیە كە پێ ئەوترێت قوتابخانەی (حوبی)لە هەموو دنیانەكان بوونی هەیە بۆ نموونە لەدین ئیسلام بوونی هەیە لە دین مەسیحی بوونی هەیە وە زۆرترە رەنگەدانەوەی هەیە. فەلسەفەی ئیسلامی و تەسەوف ئیمامی غەزالی لەو كتێبدا باس لە فەیلسوفەكان دەكات، نەك فەلسەفە خۆی،بە 17 بەڵگە دەیسەلمێنێت كە ئەوەی ئەوان ئەیڵَێن هەڵەیە.. بەڵام لە بەرامبەردا ئیبن و لعەرەبیمان هەیە كە ئاین و فەلسەفەی كردوەتەوە بە یەك، لای ئیبن و لعەرەبی دنیایەك شتی گەورەو جوانمان دەست دەكەوێت لای ئەو فەسەلەفە دەست پێدەكاتەوە، لە درێژەی كارەكانی ئەودا لە رۆژهەڵاتی ئیسلامدا سەهرەوەردی قوتابخانەی ئیشراق دا ئەمەزرێنێت، وە زۆربەی ئەوانەی كە كتێبەكانی ئیبن و لعەرەبی شەرح كردووە كورد بووە یەكێك لەوانە شەهرەزووری بووە.لە ئەوروپاش كاتێك باسی دین دەكرێت باس لە دیووە رۆحیەكەشی دەكرێت. ئەو قوتابخانەی كە ناوی مەعنەوەیەتە لە رۆژئاوا دوو لایەنی هەیە كاری لەسەر دەكات، یەكەم عەقڵانیەتە،دژی خورافیاتە، دووەمیش رۆحانیەتە دژ بە روكەش گەراو سەلەفیەت..ئەم دوو لایەنە دەبێت لە هەموو شارستانیەتێكدا هەبێت. شایەنی ئاژەپێكردنە ئەم بەرهەمە لەلایەن دەزگای جەمال عیرفانەوە كراوە بە كوردی. • مامۆستا لە زانكۆی سلێمانی
created by Avesta Group and powered by Microsoft Azure