كارلێكە دەقییەكان - فەرەیدوون عەبدول بەرزنجی بەنموونە -

                                                       
 پ.د.زاهیر لەتیف كەریم

 پێشەكی:
شاعیران،بەشێوەیەكی گشتی،لەپێناو دەوڵەمەندكردن وقووڵبوون وچڕبوونەوەی بابەتەكانیان پەنا بۆ چەندین ڕەهەندە فیكری وئەدەبی وڕەوانبێژی وهێمایی وزمانی وبەڵگەییەكان...هتد،بردووە ودەبەن كەهەندێكیان،لەڕووی ڕەخنە تیۆر وپراكتیكەكانەوە كاری لەسەر كراوە وتا ڕادەیەك بەرچاو ڕوونییەك لەبەردەم خوێنەردا بوونیان هەیە.یەكێك لەو ڕەهەندە ڕەخنەییانە،كارلێكە دەقەییەكانە كەهەندێك جار ئەم كارلێكە جەخت لەسەر پەیوەندی ودایەڵۆگە دەرەكییەكان دەكات(میتاشیعر) وهەندێك جاری تریش مەنەڵۆگە داخراو وشاراوەكان.كارلێكی دەقیش دوو شێوازی سەرەكی لەخۆ دەگرێت،یەكەمیان،دووبارەبوونەوەی ناوەڕۆكی بابەتەكان،دوهەمیشیان دوبارەبوونەوەی وێنە شیعرییەكان كەئەمەیان بەمەبەستی ڕاڤەكردن وگەیشتن بەمەبەستێتی بابەتەكان ئەنجام دەدرێت.هەر لەبەر ئەمەشە گروپی تێل كیوڵ،كەجاك دریدا یەكێك بووە لەپێشەنگەكانی دەڵێن"دەق بریتی نیە لەتاڵێك دەزووی پارچە قوماشێك،بەڵكو بریتیە لەپارچەیەك قوماش كەلەچەندین تاڵە دەزوو پێكهاتووە" (جمال شحید:228 ).جولیا كریستیڤا كەپێشەنگی تیۆری دەقئاوێزانە بەم شێوەیە باس لەدەق دەكات لەكاتێكدا دەڵێت"دەق لەبنەڕەتدا بریتییە لەگوتارێكی فرە دەنگی " ( جولیا كریستیفا: 84).لێرەدا مەبەستی كریستیڤا خۆی لەدوو مانادا دەبینێتەوە،یەكەمیان پەیوەندی دەق بەپێكهاتە زمانەوانییەكان،ئەویش لەڕێگەی دووبارە بوونەوەی ووشە ودەستەواژەكان.دوهەمیان،پەیوەندی دەق بەدەقی ترەوە.ڕۆڵان پارت یش دەڵێت دەق بریتیە لەچنینێكی وەرگیراویی وسەرچاوەیی  لەزمانە ڕۆشنبیرییەكانی زەمەنی ڕابردوو وهاوچەرخ كەتەواو دێنە نێو بازنەی دەقەكانەوە(رولان بارت: 115).سەبارەت بەكارلێكە دەقییەكانیش جیرار جینێت دەڵێت مەبەست لەم جۆرە كارلێكە ئەوەیە كەهەر دەقێك دەرئەنجامی چەند پەیوەندییەكی ئاشكرا وشاراوەیە لەگەڵ دەقەكانی تردا (جیرار جینیت:125).
گرنگی وئامانجی لێكۆڵینەوەكە:
گرنگی وئامانجی ئەم لێكۆڵینەوەیە بریتییە لە:
- گەیشتن بەزانیارییە وورد ودرشتی دەقەكان،ئەویش لەڕێگەی كارلێكە دەقییەكانەوە،بەدەرەكی وناوەكی.واتە یەكێك لەئەركەكانی كارلێكە دەقییەكان دەرخستنی نهێنییەكانی دەقە كەئەمە خۆی لەخۆیدا مۆتیڤێكە لەپێداگری وسەلماندن وبەڵگە بۆ ئەو بابەتانەی كەشاعیر مەبەستێتی.ئەمە زیاتر لەو شاعیرانەدا بەدەردەكەوێت كەهەڵگری یەك جۆر لەپەیوەستێتین نەك فرە پەیوەستێتی.
- دەرخستنی دیدە تایبەتەكانی شاعیر كەهەڵقوڵاوی ئەزموونە تایبەتەكانە.بەمەش،فەرەیدوون عەبدول بەرزنجی كەنموونەی لێكۆڵینەوەكەمانە،پێدەنێتە بازنەی ئەزموونگەراییەوە ئەویش بەوەی ئەزموونەكەی خۆی دەكاتە تاقیگەیەك بۆ خۆی وئەوانی تری هاوشێوە.واتە،ئەزموونەكە،گەرچی لەڕووی بابەتەوە هیچ نامۆ نییە بەڵكو هەر لەكۆنەوە بوونی خۆی هەبووە،لەدەرەوە بەشێوازێكی زۆرەملێیی هاوردە نەكراوە بەڵكو هەڵقوڵاویی سروشتێكی سۆزداری ڕێكەوتییە كەشاعیر دواتر كردوێتی بەستراتیژ وكارنامەی دەقەكانی وەك ئەوەی ئەو سۆزە ڕێكەوتییە سەرچاوەی شیعرییەتی شاعیر بێت.دەوڵەمەندكردنی ناوەڕۆكی دەقەكانی دەرئەنجامی ئەو چەمكی ئەزموونگەراییە.بەمەش ئەم لێكۆڵینەوەیە هەوڵی دەستنیشانكردنی شیعریەتی شاعیری داوە.لێرەدا،فەرەیدوون عەبدول بەرزنجی بەتەواوی دەچێتە نێو بیرۆكەی گەورە زانای سكۆتڵەندی وجیهانی (دەیڤد هیوم – 1711- 1776 ) كەئاماژەی بەسێ دیدی ئەزموونگەرایی كردووە ئەوانیش،یەكەم،یاخیبوون لەیاسا جێگیرەكان (مەبەست لەیاسا شیعری وسۆسیۆڵۆژییەكان).دوهەم،لادان لەبۆچوونە قەتیسماوییەكان(مەبەست لەوەیە كەسە بەئەزموونەكان پێویستە ڕێچكە شكێن بن،ئەویش بەهۆی كردارە سەركەشی وبوێرییەكانەوە).سێهەم،بونیادنانی بیرۆكەیەكی نوێ (مەبەست لەمە پێداگری لەو بیرۆكەیەی كەكەسە بەئەزموونەكان مەبەستیانە ).بۆ زیاتر زانیاری بڕوانە:تنعمری نوبە،12 - 16 ). 
سنووری لێكۆڵینەوەكە:
ئەم لێكۆڵینەوەیە كار لەسەر دەقە شیعرییەكانی شاعیری نوێخواز فەرەیدوون عەبدول بەرزنجی دەكات بەوپێیەی دەقەكانی شاعیر لەبازنەیەكی دیاریكراوی سەرەكی سۆزداریدا دەسووڕێتەوە،بەڵكو وەك پێشتریش ئاماژەمان پێدا،شیعرییەتی شاعیر بەندە بەم بازنەیەوە.ئەمە شاعیر ناچار دەكات بەوەی هەندێك جار پێویستی بەخۆی هەبێت وهەندێك جاری تریش بەدەرەوە.بۆ دەرەوەكە تەنها گۆران مان كردووە بەنموونە.گومان لەوەشدا نیە كەشیعر،بەشێوە گشتییەكەی،دەرئەنجامی چەمكە فینۆمینیاكانە،بەنزیك ودوورەوە.لەهەمان كاتیشدا، فەرەیدوون عەبدول بەرزنجی،لەپێناو بەردەوامبوونی پڕۆسە سۆسیۆڵۆژی وسۆزدارییەكەی نایەوێت كۆتایی بەبابەتەكەی بهێنێت كەئەمە،بەئاڕاستەیەكی تر،جۆرێكە لەسەر كەشی لەگەڵ واقیعدا.لێرەشەوە ململانێی شاعیر ویاخیبوونی لەواقیعە بینراوەكە چیرۆكێكی بێ كۆتایی بەرهەم دەهێنێت.لەنێو ئەم چیرۆكە ئازاراوییەدا تێبینی هەستە نەبینراوەكان دەكرێت ولەوێشەوە كارلێكە دەقییەكان یارمەتدەرێكی وزەبەخشە بۆ سەركەوتنی شیعرییەتی شاعیر.
كێشەی لێكۆڵینەوەكە:
ئەم لێكۆڵینەوەیە دەستنیشانی ئەم كێشانەی كردووە:
- زۆربەی هەرە زۆری شاعیران،بەكۆن وتازەوە،خۆیان لەفرە بابەتیدا دەبیننەوە بەنموونەی بابەتە سۆزداری وفیكری وسیاسی وئابووری وسۆسیۆڵۆژییەكان.لێرەدا ،ڕەنگە،شاعیران مافی تەواو نەدەن بەو بابەتانە چونكە پەلهاویشتن بۆ هەموویان وبەیەك وزە وهێز وتوانا كارێكی مەحاڵە.واتە دەشێت لەدەقە سۆزدارییەكاندا سەركەوتن بەدەست بهێنن بەڵام لەدەقە سیاسییەكاندا بەپێچەوانەوە. لەم لێكۆڵینەوەیەدا ئاماژە بەوە دراوە كە تاكگەرایی وكارلێكە ناوەكی ودەرەكییەكان، كەبەشێكن لەپسپۆڕییە ووردەكان،هۆكارێكە بۆ بانگەشەی شاعیران بەرەو تاكگەراییە بابەتییەكان ،بەڵكو هەر یەكەو جۆرێك لەپسپۆڕی.
- لەڕەخنەی ئەدەبی كوردیدا،وەك پێویست كار لەسەر بنەماكانی كارلێكە دەقییەكان نەكراوە كەئەمە بۆشاییەك دروست دەكات.ئەمەش وا دەكات كەئەم توێژینەوەیە بەكاری هاندان هەڵسێت تا ڕەخنەگران وئەكادیمیان،لەئێستا وئایندەدا، گرنگی زیاتر وباشتر بەو چەمكە ڕەخنەییە نوێیە بدەن.
بەرنامەی لێكۆڵینەوەكە:
لەگۆشەیەكەوە،بەهونەركردنی دەقێكی ئەدەبی ،بەتایبەتی شیعری،دەرئەنجامی كارلێكە دەقییە پێش وەختی وهاوچەرخییەكانە.بەئاڕاستەیەكی تر،كارلێكە دەقییەكان،هەروەك پێشتر ئاماژەمان پێدا، بریتییە لەتێكەڵبوونی چەند دەقێك كەهەندێك جار بەمە دەوترێت"فرە دەنگی" یان"دەقی ژێر بەژێر".لێرەدا سەرجەم سنوورەكانی زەمەن وشوێن لەبەردەم خاوەن دەقدا واڵا دەبن ودەكرێنەوە.ئەمەش بەمەبەستی وەرگرتنی زانیاری وئەزموونەكانە.بەمەش خاوەن دەق  ئازاد وسەربەستە لەهەڵبژاردنی بابەت ودەربڕینەكان چونكە لەبنەڕەتدا ڕێكەوتنێكی پێش وەخت لەنێوانیاندا هەیە،یان كردارە مەبەستییەكان توانای گرێدانێكی توندیان هەیە لەجۆری ڕۆحی یان ئایدیاڵیزمی.ئەم پڕۆسەیەش،بەشێوەیەك لەشێوەكان، پێویستی بەهەماهەنگی فرە دەنگی هەیە وتەنانەت بیركردنەوە تاك ڕەوییەكانیش،لەبنەڕەتدا،دەرئەنجامی ئەم هەماهەنگیەیە بەوەی دەقە سەركەوتووەكان بەبێ سەرچاوەلێگرتن وكارلێكە دەرەكی وناوەكییەكان بەرهەمێكی نەزۆكە.كەواتە سنوور بەزاندنەكان لەپێناو سوود وەرگرتن لەئەزموون وبەرهەمهێنانی دەقێكی سەركەوتوو پێویستی بەئەزموونی دەقە پێش وەخت وهاوچەرخییەكانە.بەپێچەوانەوە كارەكە دوور دەكەوێتەوە لەداهێنان.واتە،گرنگی دەق خۆی لەچوونە دەرەوەدا دەبینێتەوە.تەنانەت ئەدەبی نەتەوایەتی گەر نەچێتە دەرەوەی سنووری خۆی وپەیوەندی بەئەدەبە نەتەوایەتییە نزیك ودوورەكان نەكات ئەوا ئەو ئەدەبە نەتەوایەتییە بەرەبەرە بەرەو پووكانەوە دەڕوات.لەم ڕووەوە،توێژینە بەراووردكارییەكان زۆر بەووردی ودرێژی باسیان لەم بابەتە كردووە كەلێرەدا ماوە نیە نموونەیان لێ بهێنینەوە.تۆدۆرۆف دەڵێت"هەر دەقێك پێكهاتووە لەچەند دەقێكی تر،بەڵام بەو مەرجەی دەقە نوێیەكە بەرهەمێكی نوێ بخوڵقێنێت.بەپێچەوانەوە كارەكە پێدەنێتە لاسیكردنەوەیەكی بێ مانا" ( تزفتان تودوروف: 82  ).جولیا كریستیڤا ش سەبارەت بەدەقئاوێزان وكارلێكە دەقییەكان دەڵێت"هەر دەقێك دەرئەنجامی چەند ئاماژە ووەرگیراوی دەقێكی ترە" ( عبدالله الغژامی : 13   ).هەر ئەم كارەش لای باختین بەكاری دایەڵۆگی دەقەكان هەژمار دەكرێت (میخائیل باختین : 53   ).ڕەخنەگری دیاری عەرەبیش"محمد مفتاح" لەم بارەیەوە جەخت لەسەر دوو كۆڵەكەی سەرەكی دەكات ( محمد مفتاح: 122 – 126 ):
یەكەمیان/زۆربوون وزاووزێكردن.ئەمە بریتیە لەوەی دەقی ئەدەبی یان شیعری بەشێوازێكی ناڕاستەوخۆ شوێن پێی دەقێك یان چەند دەقێكی تر دەكەوێت.ئەم گرێدان وپەیوەندییە،بەلای ئێمەوە، بەمەبەستی لاسایكردنەوە نایەت ،یان كوێرانە نیە،بەڵكو ،لەلایەكەوە بۆ تەواوكردنی دەقی پێشووترە،لەلایەكی ترەوە بۆ گەورەكردن وڕاڤەكردنی بابەتەكەیە بەكۆن وئێستاوە.گەر بڕوانینە دەقی (هۆنراوەیەكی تایبەتی) فەرەیدوون عەبدول بەرزنجی،كەباس لەدامەزراندی پڕۆسەی خۆشەویستی خۆی لەگەڵ ئەوەی بەرامبەردا دەكات ولەهەمان كاتدا ئایندە وئەنجامی ئەم دامەزراندنە بەهۆكارە سۆسیۆڵۆژییەكان، بەتایبەتی جیاوازییە چینایەتییەكان، درزی گەورەی تێ كەوتووە ،بەڵام لای شاعیر هێشتا كۆتایی پێ ناهاتووە وبەبەردەوامی لەگەڵیدا دایەڵۆگ ومەنەڵۆگ دەكات.ئەمەش،وەك پەیامێكی سەرەكی وستراتیژی شاعیر، جۆرێكە لەخۆشەویستییە نموونەیی ویەزدانییەكان وناوەڕۆكەكەی بۆتە بابەتێكی گشتگیری بۆ دیوانە شیعرییەكەی، ئەوا هەست دەكەین كەلەنێو دەقەكەدا دەقێكی تر بوونی هەیە یان جێگەی بۆتەوە:
من تا ئێستا 
عەشقێكی وەك ئەوەی خۆمم 
لەهیچ شیعر وڕۆمانێكا 
لەهیچ چیرۆك وئەفسانەو
قسەی گوێ ئاگردانێكا
نەبیستووە
بۆیە زۆر دڵنیام لەوەی
هەرچیم دوای تۆ خۆش ویستووە
تەنیا لەبەر ئەوە بووە
شێوەیەكی لەتۆ چووە (فەرەیدوون : 99 -100 )
لەدەقێكی تریدا بەنێوی "تۆ " هەمان شت دەڵێتەوە :
هەرچی جوانە لەتۆ دەكا
عەشقت خوێنە
بەدڵما هاتوچۆ دەكا (فەرەیدوون:156 )
لێرەدا شاعیر،وەك كردارێكی دەقئاوێزانی نائاگایی ،پێویستی بەدەقە خوازراوەكەیە بەوپێیەی دەقە خوازرا وهاوردەكە دەبێتە كردارێكی یارمەتدەر بۆ كردنەوەی كۆدی دەقە ئامادەبووەكە.گومان لەوەشدا نیە كەدەقە خوازراو وهاوردەكە پێشتر كاریگەری لەسەر شاعیر دروست كردووە،بەڵكو شاعیر ناوەڕۆكەكەی لەبیر وهزری خۆیدا پاراستووە ،یان هەڵگرتووە بۆ كاتێكی پێویستی دیاریكراو.ئەمەش بەپێی توێژینەوە بەراووردكاری وكارلێكە دەقییەكان كارێكی سروشتییە وشاعیر ئەو ڕێگەیەی پێدراوە كەسوود لەخۆی ودەرەوەی خۆی ببینێت.گەورە شاعیری ئینگلیزی وجیهانی ت.س.ئیلیۆت لەچامە بەناوبانگەكەیدا بەنێوی "وێرانە خاك"نەك هەر سوودی لەشاعیر ئێزرا پاوەندی ئەمریكی بینیوە بەڵكو پێش چاپكردنی چامەكە ئیلیۆت، بەدەستنووسی، چامەكەی ناردووە بۆ پاوەند بەمەبەستی سەیركردن وپەسەندكردنی.دواتر پاوەند بەدەستكارییەوە چامەكەی ناردۆتەوە بۆ ئیلیۆت تا بڵاوی بكاتەوە.ئێستا ئەو چامەیە كەجیهانی هەژاند بەئەدەبیاتە نەتەوایەتییە جیاوازەكان وكاریگەری زۆری بەجێهێشتووە لەسەریان بەو شێوەیە بڵاوبۆتەوە كەپاوەند كاری لەسەر كردووە.هەموو ڕەخنەگرانیش ئاگاداری ئەم ڕاستییەن ودەستنووسەكەش،دوای چاكردنی لەلایەن پاوەندە وە،وەك خۆی ماوەتەوە وپارێزراوە.ئەم كاریگەرییە ،بەئاگایی ونائاگایی، پێی نایە قۆناغی كارلێكەكانەوە،بەڵكو هاتۆتە نێو دەقەكانی ئێلیۆت ەوە (ئەم بابەتە پێویستی بەلێكۆڵینەوەیەكی سەربەخۆی هاوشێوەیە ).گەرچی بەپێی گریمانەكان وزانستە بەراووردكارییەكان ئەم دەقەی فەرەیدوون عەبدول بەرزنجی بڕینێكی لەگەڵ چەندین دەقی شاعیران، بەكورد وبێگانەوە،دروست كردووە بەڵام لێرەدا ،بەنموونە،دەقێكی گۆران دەكەینە نموونەی ئەو بڕین ودەقە خوازراوە كەبەشێوەیەكی زۆر نهێنی هاتۆتە نێو دەقەكەی شاعیرەوە بەبێ ئەوەی شاعیر خۆی ئاگاداری ئەم هاتنە ناوەخت وپێویستە بێت.ئەوەتا گۆران یش،نەك هەر لەم دەقەدا بەڵكو لەزۆرێك لەدەقەكانیدا هەمان كێشەی فەرەیدوون عەبدول بەرزنجی هەیە وخاوەن دەسەڵاتەكان دیوارێكی ئاسنینیان لەبەردەمیدا داناوە ولەوێشەوە شاعیر هەمیشە بەدوای شێوەی خۆشەویستەكەیدا دەگڕێت بەڵام ئەم پێچەوانەی فەرەیدوون عەبدول بەرزنجی ئەو شێوەیە نادۆزێتەوە.ئەمەش لەهاوسەنگییە بابەتییەكاندا جێگەی بۆتەوە كەپێی دەوترێت "هاوسەنگی بابەتی پێچەوانەیی".بەڵام لەناوەڕۆكی بابەتییەكانیاندا هاوسەنگییە بابەتییە هاوشێوەییەكان جێگەی بۆتەوە.  واتە فەرەیدوون لەنزیكەوە ئاگاداری سروشتی خۆشەویستییەكەی گۆران ە وباشیش دەزانێت جۆری خۆشەویستییەكە وهۆكاری دابڕان ودرزەكان چین!لێرەشەوە ناوەڕكی چیرۆكی خۆشەویستی هەردووكیان یەكدەگرنەوە بەوپێیەی ئاستی ڕۆشنبیری وفیكری كۆمەڵگا لەزەمەنی گۆران وفەرەیدوون دا یەك ئاڕاستەی گرتووە وبەقەتیسماویی ماوەنەتەوە. گۆران یش لەپێناو بابەتەكەیدا دەجەنگێت.ئەنجامەكەش هەمان ئەنجامی فەرەیدوون ە كەبەشكستی كۆتاییان پێ دێت (بۆنموونە بڕوانە ئەم دەقانەی گۆران :بووكێكی ناكام، گوڵی خوێناوی،ئەنجامی یاران    ).هەر لەبەر ئەمەشە گۆران بەهەمان شێوەی فەرەیدوون عەبدول بەرزنجی  هەمیشە لەگەڕانێكی بێ كۆتایدایە بەڵكو جوانێكی هاوشێوەی وەك ئەوەی خۆی تێدا بدۆزێتەوە:
كوردستان گەڕام،
دۆڵاو ودۆڵ پێوام
نەلەشار ونە لەدێ
نەمدی كەس
وەك تۆ جوان بێ 
تۆیت وبەس (عەبدوڵڵا گۆران:54  )
لەنموونە هاوسەنگییە بابەتییە هاوشێوەكاندا فەرەیدوون عەبدول بەرزنجی دەڵێت:
كەتۆم خۆش ویست
ڕقم لەدڵی خۆما كوشت
عەشقت زۆر شەو گریانمی (فەرەیدوون: 43)
هەر ئەو ڕۆژەی 
دەرگای دڵم
بۆ خۆشەویستیت كردەوە
یاسای سنوورت شكاندو
چویتە وڵاتی دڵمەوە (فەرەیدوون:98 )
عەشقت بۆتە گڕو
ئاگر لەگیانی بەرئەدا (فەرەیدوون: 153 )
پێشتریش گۆران لەهەمان دۆخدا گوزەری كردووە،بەڵكو بەشێك لەوێنەكانی دزەی كردووە وهاتۆتە نێو دەقەكانی فەرەیدوون عەبدول بەرزنجی یەوە.بۆ نموونە گۆران دەڵێت:
لەو ڕۆژەوەی تۆم دیوە
عەشقێك لەدڵ چەسپیوە
ساتێ دوور بی لێم
گڕ بەر ئەبێ تێم (عەبدوڵلا گۆران:54 – 55 )
دوهەمیان/دووبارەبونەوە .ئەمە،لەپێناو بەرهەمهێنانی دەقێكی نوێدا ئەنجام دەدرێت.بەمانایەكی تر شاعیر ئەو دەسەڵاتەی پێدراوە كەدەقەكەی دەرئەنجامی دەقێك یان چەند دەقێكی تر بەرهەم بهێنێت .ئەمەش جۆرێكە لەگرێبەستە پرۆتۆكۆلییەكان بەڵام بەبێ وەرگرتنی مۆڵەتی یاسایی لەخاوەن دەقە ناوەكی ودەرەكییەكە.جارێكی تریش،قوتابخانە بەراووردكارییەكان(فەڕەنسی،ئەمریكی،سڵاڤی ،بونیادگەرییەكان) ئەو دەسەڵاتەیان داوە بەشاعیران كەبەم كارە هەڵسن بەوپێیەی سنووری دەقەكان، بەكاریگەری بێت یان بەئیستاتیكی،كراوەن وپێویستیان بەوەرگرتنی مۆڵەت نیە.بۆ نموونە،فەرەیدوون عەبدول بەرزنجی لەدەقی " دوو گۆرانی بۆ سەرەتای كاروانی خەم" ،كەچەقی مەسەلە سۆزدارییەكەی بەستۆتەوە بەبوون ونەبوون،یان ئامادەیەكی نائامادەبوون،توانیوێتی بەرهەمێكی تایبەت بەخۆی بخوڵقێنێت،وەك ئەوەی ئەم بابەتە،لەهەموو ڕوویەكەوە، لەخۆیەوە دەستی پێ كردبێت.بەڵام لەگەڵ ئەمەشدا زانیارییە سیاقییەكان ودواتر لێكۆڵینەوە بەراووردكارییەكان ئەوەیان سەلماندووە كەئەم بابەتە پێشتر لەلایەن شاعیرە میتافیزك وڕۆمانسییەكانەوە كاری لەسەر كراوە:
هەر وورتەم دێ وهاوار ئەكەم هەروا خۆشم لەخۆم ناگەم
هەر فرتەم دێ ولەڕێگادام،هەر چەند ئەكەم بەخۆم ناگەم
ڕێگا دوورە،تەمەن كورتە،هەتا بڕۆم،هەر پێ ناگەم
كەمن ئەژیم بۆچی ئەمرم ؟لەم كار وبارە تێناگەم (فەرەیدوون :282- 283 ) 
گۆران یش لەدەقی " گیان"دا،كەئەمیش،لەڕێگەی پەیوەندییە كاریگەرییەكانەوە، سوودێكی فەلسەفی لەدەقە بەناوبانگەكەی شاعیرە ئافرەتی ئینگلیزی ئانا باربۆڵد ( 1743- 1825  ) بینیوە بەنێوی " ژیان   "، دەڵێت:
نازانم تۆ چیت ئەی گیان          یاری نازداری ژیان
_ _ _ _         _ _ _ _ 
نازانم تۆ چیت ؟من چیم ؟          تۆ من نیت؟ یان من تۆ نیم؟
تۆ دنیامی؟ یا دنیام ؟                تۆی تیا هاتوویتە ئەنجام
تۆ وژیان كامتان كامن ؟             كامتان نەوتی چرامن ؟  ( عەبدوڵڵا گۆران : 178 ).
 هەموو ئەمانەش ئەوە دەگەیەنن  كەكارلێكە دەقییەكان سێ شێواز لەخۆ بگرن ئەوانیش:
1- كارلێكی دەقی خودی.ئەم شێوازە تەنها پەیوەستە بەكارلێكی دەقی شاعیر لەگەڵ دەقەكانی پێشووی خۆیدا.لێرەدا پێویستە هاوتەریبی وهەماهەنگییەك لەمانای دەقەكاندا هەبێت.
2- كارلێكی دەقی ناوەكی.ئەم شێوازە پەیوەستە بەكارلێكی دەقی شاعیر لەگەڵ دەقە هاوچەرخەكاندا.لێرەدا پێویستە هاوتەریبی وهەماهەنگییەك لەبەرهەمی هەردوو دەقدا هەبێت.
3- كارلێكی دەقی دەرەكی .ئەم شێوازە  پەیوەستە بەكارلێكی دەقی شاعیر لەگەڵ دەقی پێشووی شاعیراندا.لێرەدا پێویستە هاوتەریبی وهاوپەیمانییەك لەڕۆشنبیریەت وسۆسۆلۆژیای دەقی شاعیر ودەقەكانی پێشوودا هەبێت.
 شێوازی یەكەم بۆ فەرەیدوون عەبدول بەرزنجی بۆتە گوتارێكی سەرەكی بابەت ودەقە شیعرییەكانی،یان ،هەروەك پێشتر ئاماژەمان پێداوە،شیعرییەتی شاعیر خۆی لەم بەشە شێوازییەدا دەبینێتەوە ئەوا،لەم بەشەدا زیاتر جەخت لەم شێوازە وشێوازی سێهەمدا دەكەین وشێوازی دوهەم بۆ ئەكادیمیان وڕەخنەگران جێ دەهێڵین.جگە لەنموونە ئاماژەپێكراوەكانی سەرەوە،فەرەیدوون عەبدول بەرزنجی،وەك ئەركێكی شیعری،دەیەوێت دەقەكانی بەڕۆشنبیر بكات (المپاقفە النصیە ).ئەمەش پێویستی بەخوێندنەوە وتێگەیشتن وڕاڤەكردنی سەرچاوەكانە،بەتایبەتی ئەو سەرچاوانەی كەڕۆڵی سەرچاوەلێگرتن ( المرجع ) دەبینن.لێرەدا ولەنێو بەرنامەكانی كارلێكە دەقییەكان كاریگەری و وەرگرتن وتێهەڵكێشی جێگەیان نابێتەوە،بەڵكو سەرچاوە وسەرچاوەلێگرتنەكان بەشێوازی ناڕاستەوخۆ ونهێنی كار دەكەن ،یان لەدەرەوەی خواستی شاعیر دزە دەكەن وتێكەڵ بەدەقی ئێستا دەبن.بۆ نموونە،فەرەیدوون عەبدول بەرزنجی لەدەقی "منم ژان وخۆشەویستی" دەڵێت:
زوو ئەمزانی
خۆشەویستیت دەریایەكی 
ترسناكە
كەشتیوانی ئازا نەبێ
كەس ناتوانێ پیا تێپەڕێ
بەڵام چیبكەم كەحەزی تۆ 
خوێن بێ و
بەلەشما بگوڕێ (فەرەیدوون : 236 )
بەرلەوەی ئاماژە بەسەرچاوەكان بدەین پێویستە ئەوە بڵێین كەبابەتی سەرەكی فەرەیدوون عەبدول بەرزنجی خۆی لەخۆشەویستییەكی یەزدانیدا دەبینێتەوە ولەپێناو ئەو خۆشەویستییەدا ژیان بەنەمری دەبینێت بەوپێیەی ژیان بەبێ ئەوی بەرامبەر فەنایە،یان بێ مانایە.گەیشتن بەم ڕاستییە وفراوانكردنی پەیوەندییەكان لەنێوانیاندا پێویستی بەفیداكارییە.فیداكارییەكەشی لادانە لەسروشتی یاسایی چەمكە سۆسیۆڵۆژییەكان كەلەزۆر دۆخدا ڕێگرن لەبەردەم گەیشتنەكاندا.بۆ ئەم مەبەستە شاعیر پێویستی بەهاوكاری هێزێكی نائاسا دەبێت تابتوانێت خواستەكانی شاعیر جێبەجێ بكات.ئەم هێزە خۆی لەشیعرەكانیدا دەبینێتەوە كەلەلایەكەوە باوەڕێكی لای شاعیر دروست كردووە بەرامبەر بەچیرۆكەكەی.لەلایەكی تریشەوە توانیوێتی بەردەوامییەكی پێ ببەخشێت.بۆیە كەشتیوانەكە، كەلەدەقەدا هاتووە،هەر دەبێت شاعیر خۆی بێت،چونكە تەواو شارەزای ڕێگاكانە وپێویستی بەڕێ نیشاندەر نییە،چونكە هەر خۆی لەنزیكەوە ئاگاداری ناوەڕۆكی گەشتەكەیە ولەپێناو پاراستنی نهێنییەكانیش،حەزیش ناكات كەسانی تر بەشدار بن.هەر لەبەر ئەمەشە شاعیر لەگەشتەكەیدا تەنهایە وگەشتەكەشی ترسناكە وكەسی فیداكەری،بەنموونەی خۆی، دەوێت تا بتوانێت زاڵ بێت بەسەر گرفتە سایكۆڵۆژی وسۆسیۆڵۆژییەكاندا.فیداكارییەكەی لەسەركەشییەوە سەرچاوەی گرتووە كەدڵنیایی داوە بەشاعیر.ئەمە لەكاتێكدا ئەم هێزە لەچیرۆكی میعراجی ئیسلامی وكۆمیدیای یەزدانی دانتی دا لەڕێ نیشاندەرەكەدایە ،فریشتە بۆ گەشتەكەی میعراج وڤیرجڵ، گەورە شاعیری ڕۆمانی  بۆ گەشتەكەی دانتی.بەمەش هەرسێ گەشتەكە لەپێناو مەسەلەیەكی گرنگی بیركردنەوەدا ئەنجام دراوون كەفەرەیدوون عەبدول بەرزنجی،بەپێی گریمانە پێش وەختەكان،ئاگاداری ئەو دوو گەشتەی پێشترە،بەڵكو ئەو دوو گەشتە بوونیان لەگەشتەكەی شاعیردا هەیە.لێرەدا هاوسەنگییە بابەتییەكان لەجۆری هاوشێوەن بەڵام بەشێوازی دەربڕینی و وێنەیی جیاواز (ئەم بابەتە پێویستی بەلێكۆڵینەوەی تایبەتە).لەگەڵ ئەم بڕینە دەرەكییەدا،فەرەیدوون عەبدول بەرزنجی دزە بەدەقەكانی خۆی دەكات وهەر دەقێكی نوێ تەواوكەر وڕاڤەكەری دەقێك یان چەند دەقێكی ترێتی.گەر نموونەكەی سەرەوە بەنموونە وەربگرین،ئەوا بەئاشكرا هەست بەجۆری خۆشەویستییەكی دەكەین بەوەی لەجۆری گڕاوی وخوێناوییە.ئەم دیمەنە لەچەندین دەقی تریدا بوونی هەیە.لەدەقی "تووڕەبوون" دا دەڵێت:
بۆچی شێتانە ئەمكوژی؟
گوایە نازانی دەمێكە 
عەشقت لەناو خوێنما ئەژی ؟ (فەرەیدوون :28)
لەدەقی "كەتۆ نەیەی شیعریش نایەت" دا دەڵێت:
ئێستا عەشقت 
لەگەڵ خوێنما تێكەڵاوە (فەرەیدوون:62)
لەدەقی "خولیا"دا دەڵێت:
گیانە عەشقت وەكو خوێنمان
بەشێكە لەبوونی ئێمە
عەشق وفرمێسكی بەخووڕە (فەرەیدوون:115)
لەدەقی "تۆ"دا دەڵێت:
هەرچی جوانە لەتۆ دەكا
عەشقت خوێنە
بەدڵما هاتو چۆ دەكا (فەرەیدوون:156)
لەدەقی"نیگای حەزێكی ئاوارە"دا دەڵێت:
خۆشم ئەوێی
وەكو خوێنم..وەكو گیانم (فەرەیدوون:203)
لەدەقی یەكەمدا،شاعیر ڕووی دەمی لەوی بەرامبەری بێ باك وبێ منەتە كەبەدرێژایی زەمەنی چیرۆكی خۆشەویستی ئازاری دەدات تا ڕادەی خۆكوشتن .لەدەقی دوهەمدا،شاعیر تەواو پەیوەستبوونی خۆی بۆ ئەوی بەرامبەر نیشان دەدات،بەڵگەی ئەمەش ئەوی بەرامبەر تێكەڵ بەخۆی دەكات.لەدەقی سێهەمدا،ئەوی بەرامبەر كێشەی لەگەڵ خودی بكەری شاعیردا نیە،بەڵگەی ئەمەش دایەڵۆگە بەشێوازی ڕاناوی كۆ.لەدەقی چوارهەمدا،خۆشەویستی شاعیر بۆ ئەوی بەرامبەر گەیشتۆتە ئەو ڕادەیەی كەهەموو جوانی دونیا هەیە لەئەو دەكات،ئەمەش بەڵگەی ئەوەیە كەئەوی بەرامبەر نائامادەیە،یان وون ودابڕاوە وشاعیریش بەخەیاڵاتی خۆی بەدوای سێبەر یان هاوشێوەكانیدا دەگڕێت. لەدەقی كۆتایدا،جارێكی تر،شاعیر،وەك كارێكی ئەخلاقی وسۆسیۆڵۆژی،خۆشەویستی خۆی بۆ ئەوەی بەرامبەر دووپات دەكاتەوە،بەڵكو دوو ڕۆحی لەجەستەیەكدا جێگە كردۆتەوە.لەهەموو ئەمانەدا،بارە سایكۆڵۆژییەكەی شاعیر ناجێگیرە وهەر جارە وبەشێوەیەك دەربڕین.دەربڕینەكانیش،بەشێوەیەكی گشتی،دڵخۆشكەر نین .بۆ پڕكردنەوەی ئەم بۆشاییە،شاعیر دەیەوێت بیسەلمێنێت بۆ ئەوی بەرامبەر وتەنانەت بۆ ڕای گشتیش كەهێشتا خاوەن هەڵوێستە وئەوی بەرامبەری خۆش دەوێت وەك خۆشەویستی مرۆڤ بۆ ڕۆح وگیانی خۆی.
لەم دوو شێوازەو،تەنانەت لەشێوازەكەی تریش،جاك دریدا ( 1930- 2004   ) ئاماژە بەتۆڕی پەیوەندییەكانی دەقە ژێربەژێرە جیاوازەكان دەكات (جاك دریدا :127-128  ).ئەمەش ئەوە دەگەیەنێت كەكارلێكی دەقی،بەشێوەیەكی گشتی، خۆی لەسێ پەیوەندی سەرەكیدا دەبینێتەوە:
ا- پەیوەندی ئاوێتەیی.ئەمە بریتیە لەوەی كەدەقی ئێستا تەنها بەشێكی دیاریكراوی كاریگەر لەدەقی پێشووی خۆی یان دەرەوەی خۆی وەربگرێت.بۆنموونە،فەرەیدوون عەبدول بەرزنجی ،بەهۆی ڕێژەی زۆر وكاریگەری پەیوەستێتی لەگەڵ ئەوی بەرامبەری خۆشەویستدا،چەندین جار دەستەواژەی دووركەوتنە ودووری وبیركردنی ئەوی بەرامبەری لەبەشێكی زۆری دەقەكانیدا جێگە كردۆتەوە.ئەمەش وایكردووە كەچەقێتی(مركز ) بیرۆكەكەی هەموو دەستەواژانەی گرێداوە وەك ئەوەی ئەم چەقێتییە پێویستی بەچەقەكان (تمركز ) بێت.لێرەدا چەمكی ڕاڤەكان بەكراوەیی دەمێننەوە بەڵام ،لەگەڵ ئەمەشدا،شاعیر لەهەوڵی پاراستنی بابەتە سەرەكییەكەدایە.بەئاڕاستەیەكی جیاوازتر،هەر دەستەواژەیەك وجۆرێك لەوێنە.یان گەر بابەتە سەرەكییەكە دووری ونائامادەیی ئەوەی بەرامبەری خۆشەویست بێت وەك كار ئەوا لەبەرامبەردا جۆرێك لەكاردانەوە .بەمەش كار وكاردانەوەكە دەبنە كەرەستەیەكی كارلێكە دەقییە ئاوێتەییەكان.بۆنموونە،لەدەقی "كەی ئەگەینە دوا بەندەری خۆشەویستی"دا دەڵێت:
لەو ڕۆژەوە
لەتیشكی چاوت بێ بەشم
وشكە سەرچاوەی گریان وهۆنراوەشم
بەچاوی تۆ
وەكو جاران پێ ناكەنم (فەرەیدوون:10-11 ).
لەدەقی "فرمێسك وشیعر"دا دەڵێت:
كەهەست بەدووری تۆ ئەكەم
باڵدارێكم بەبێ لانە (فەرەیدوون :23)
لەدەقی "بۆچی با دەنگت نا هێنێڤ" دا دەڵێت:
تۆ دووریت و
ئەڵێن دووریش
گڕی عەشق كپ ئەكات و
خۆشەویستی ئەخنكێنێ (فەرەیدوون:30 )
لەدەقی "دابڕان"دا دەڵێت:
لەو ڕۆژەوە
كەدەنگی تۆم نەبیستووە
هەستی بیستنم كز بووە (فەرەیدوون:42)
لەدەقی یەكەمدا كاردانەوەكە بریتیە لەوشكی سەرچاوەی گریان وهۆنراوە.لەدوهەمدا  لەباڵدارێكی بێ لانەی (من) شاعیر.لەسێهەمدا لەكپ كردنی گڕی عەشق ودواتر خنكاندنی  (من) ی شاعیر.لەچوارهەمدا لەكزبوونی هەستی بیستنی (من)ی شاعیر.هەموو ئەم كاردانەوانە، كەخۆیان لەبازنەیەكی ڕەشبینی وناخۆشی شاعیردا دەبیننەوە،لەبەژەوەندی پڕۆسە خۆشەویستییەكە نیە،بەپرسی سەرەكیش،جگە لە گرفتە سۆسیۆڵۆژییەكان،خودی ئەوی بەرامبەری خۆشەویستە كەچاوەڕوانی هیچ هەڵوێستەیەكی لێ ناكرێت.ئەمە،رەنگە،هەر لەسەرەتاوە بڕیاری خۆی لێ دابێت!.
گەر بچینە دەرەوەی دەقەكانی شاعیر ودەقەكانی گۆران بكەین بەنموونە،ئەوا هەوڵێكی ژێربەژێری هەیە كەدەقەكانی فەرەیدوون عەبدول بەرزنجی ئاوێتە بەو دەقانە بكات،ئەویش بەبێ ئەوەی دەقە دەرەكییەكان مەترسییەكی داهێنانی وبەرهمهێنانی لەسەر دەقەكانی دروست بكات.لێرەدا ئاوێتە بوونەكە جۆرێك لەتوانەوە لەیەكتریدا دەخوڵقێنێت كەبەخوێندنەوە سروشتی وسادەكان جودا نەكرێنەوە.فەرەیدوون عەبدول بەرزنجی لەدەقی"نامەیەكی كراوە بۆ خاتو زین" دا دەڵێت:
عەشقێكی شێت
منی كردۆتە دەروێشێ
بیابانی خاكێكی سوور
خۆشم ئەوێ ی
وەكو خۆشەویستی نالی بۆ شارەزوور (فەرەیدوون:138)
گۆران یش دەڵێت:
لەتاوی فیرقەتی یارم دڵم دائم پەرێشانە
 وەكو مەجنوونی حەی ،وێڵی كەژ ودەشت وبیابانم (عەبدوڵڵا گۆران:401 )
گەر لەڕووی سیمیۆڵۆژیاوە بڕوانینە ئەم دوو دەقە كەلەدوو زەمەنی جیاوازدا نووسراون ئەوا تێبینی ئەوە دەكەین:
- هەردووكیان گیرۆدەی خۆشەویستییەكی یەزدانی وشێتانەن هاوشێوەی مەجنوون بۆ لەیلا ومەم بۆ زین ونالی بۆ حەبیبە. شارەزوورەكە، لێرەدا، خوازراوە یان ئایكۆنێكە بۆ خۆشەویستی وەك ئەوەی گەر ناوی نالی لەبازنەی خۆشەویستیدا هات ئەوا حەبیبە ئامادەیەكی نائامادەیی هەیە.
- هەردووكیان وەك دەروێشی خۆشەویستی یەزدانی لەگەڕانێكی بێ كۆتایی وبێ ووچاندان هەروەك گەڕانەكانی مەجنوون بۆ لەیلا لەكەژ ودەشت وبیابان. سەرچاوەلێگرتنەكەی هەردووكیان،لەڕووی فینۆمینیای جێگەییەوە، بریتیە لەسەرچاوە عەرەبی (قەیس بن ملوح - بیابان) وسەرچاوە فارسی وكوردییەكە (مەجنوون ولەیلا- كەژ ودەشت ).
- دەقەكەی گۆران تەنها بریتیە لەم بەیتە بەبێ ناونیشان.دەقەكەی فەرەیدوون عەبدول بەرزنجی،بەپێی گریمانەكان،توانای بەخشینی چەند ناونیشانێكی هەیە بۆ دەقەكەی گۆران بەنموونەی،عەشقێكی شێتانە،عەشقێكی دەروێشانە كەئەم دوو دەستەواژەیە لەدەقەكەیدا هاتوون.
- گەر كار لەسەر زانیارییە سیاقییەكانی سەرچاوەلێگرتنەكان بكەین ئەوا ئەنجامی گۆران وفەرەیدوون عەبدول بەرزنجی لەبازنەی خۆشەویستیدا هەمان ئەنجامی قیس ومەجنوون ومەم ونالی یە.ئەمەش ئەوە دەگەیەنێت كەیاسا سۆسیۆڵۆژییەكان بەجیاوازی زەمەن وجێگە وكەسەكان هەمیشە ئەگەری نزێكی دووبارە بوونەوەیان هەیە.  
ب- پەیوەندی گشتگیریی.ئەمە بریتیە لەوەی كەدەقی ئێستا وێنەیەك یان چەند وێنەیەكی پێش خۆی وەربگرێت بەبێ گۆڕانكاری.وێنەكە مەرج نیە كت ومت وەرگیرابێت،بەڵكو مەبەست لەمە لێكچوونی تەواوی ناوەڕۆك ودۆخ ومەسەلەكەیە چونكە گەر وەرگرتنەكە بەبێ دەستكاری بێت ئەوا شاعیر پێویستە بیخاتە نێو كەوانەیەكەوە وباشتر وایە بنووسێت كەوەرگیراوە لەدەقی فڵان شاعیر.وەك پێشتر ئاماژەمان پێدا كەنزیكایەتییەك هەیە لەنێوان مەسەلە خۆشەویستییەكەی گۆران وفەرەیدوون عەبدول بەرزنجی دا،ئەویش بەوەی هەردووكیان گیرۆدەی داوی كێشە سۆسیۆڵۆژییەكانی كۆمەڵگا بوون ودەرئەنجامیش ئەو كێشانە توانی مەبەستێكی گەورە بخوڵقێنێت لەبەر دەم پڕۆسە خۆشەویستییەكەدا.ئەم بابەتە لەدەقەكانی گۆران دا بەجوانی ڕەنگیان داوەتەوە بەنموونەی گوڵی خوێناوی وبووكێكی ناكام وئەنجامی یاران.فەرەیدوون عەبدول بەرزنجی یش گەرچی هۆكاری دابڕانی زۆرە لەگەڵ ئەوی بەرامبەری خۆشەویستدا بەڵام جیاوازییە چینایەتییەكە یەكێكە لەبەهێزەكەیان.بۆ نموونە لەدەقی "هەڵوێستێك"دا دەڵێت:
گیانە شیعریش
كراس نییە لەبەری كەی
شیعر نابێتە زێڕ وزیو
لەسنگ وبەرۆكی بدەی
ئەم جیهانە
بۆ مرۆڤی ویژدان زیندوو
نەخوڵقاوە
شاعیر چی یە
باجیهانیش
هەمووی پڕكا لەهۆنراوە؟
بڕۆ ببە بەهاوسەری
مرۆڤێكی ویژدان مردوو
ئەو ئەتوانێ
بتكاتە خانمی گەورەی
كۆشك وتەلاری ڕازاوە (فەرەیدوون: 48- 49 ).
ئەم وێنە ودیمەنە لەدەقێكی تری شاعیردا بەنێوی "خۆشەویستیش بەمۆدێلە"،بەشێوازێكی تری دەربڕین دووبارە بۆتەوە:
چاوەكانت
سەرنجەكانیان گۆڕاوە
كوا ئەو چاوەی
تێڕوانینەكانی منی
تیا ئەتواوە
ڕاستە پار بوو
ئەتوت تەنیا
تۆم خۆش ئەوێ
بەڵام ئەمساڵ 
خۆشەویستی
لەلات پارە وئۆتۆمبێلە ( فەرەیدوون :258- 259 )
گەرچی ئەم دیمەنەی فەرەیدوون عەبدول بەرزنجی زۆر نزیكە لەگەڵ دیمەنی دەقێكی (ئەحمەد هەردی )دا بەنێوی " دوو چەشن دڵداری    ":
چونكە ئەیزانم تەلاری یارە خوا پێداوەكەت
مەستی كردووی،بۆیە نابینێ لەعاستم ،چاوەكەت (ئەحمەد هەردی:70 )
،بەڵام سنووری لێكۆڵینەوەكە،جگە شاعیر خۆی، جێگەی تەنها گۆران ی كردۆتەوە وەك بابەتێكی دەرەكی كاریگەر. گۆران یش لەدەقی "بووكێكی ناكام "دا ، هۆكارە سەرەكییەكەی دابڕانی گەڕاندۆتەوە بۆ خراپی دۆخە سۆسیۆڵۆژییەكەی كۆمەڵگا وباڵادەستی وزۆرداری هێزی فیدیۆڵیزم ودەرەبەگایەتی لەناوچەكە،بەڵام مەسەلەكە، بەشێوە گشتییەكەی،بریتییە لە جیاوازییە چینایەتییەكان بەوەی هەژار ودەست كورتەكان هەمیشە لەژێر هەڕەشەی گەورەی دەسەڵاتدا ژیانیان بەڕی كردووە ودەكەن.ئەوەتا كچی جووتیار كەپێشتر پەیمانی خۆشەویستی لەگەڵ كۆڕی شواندا بەستبوو ئێستا بەرەو كۆشكی ئاغا دەكەوێتە ڕێ.كۆشكی ئاغاش گەچكارییە،ئاوێنە بەندە:
كەس نازانێ بەژمارە،پەنجەرەی چەندە
حەوز وفوارەی حەوشی مەڕمەڕ،باغچە وچیمەنی
بەسەر ناچێ هەرگیز سەوزی وگوڵی دەگمەنی ( عەبدوڵڵا گۆران:72 ).
لێرەدا پەیوەندییە گشتگیرییەكە دەتوانێت دوو جەمسەر یان زیاتر پێكەوە گرێ بدات وەك ئەوەی چەمكە كارلێكەكان توانای بڕینی زەمەنەكانی هەبێت،بەڵكو مەسەلەكان لەیەك زەمەنی كراوەدا جێگە بكاتەوە.بەمەش جیاوازییە بابەتییەكانی زەمەن كۆتاییان پێ دێت ولەبری ئەمە دۆخەكان،بەهۆی هۆكارە سۆسیۆڵۆژییەكانەوە،جارێكی تر،سەرهەڵدەدەنەوە.لەلایەكی ترەوە،تێكەڵبوونی هەست وكردارە زەمەنییەكان وبەپێی چەمكە پارادۆكسییەكان دەگەڕێتەوە بۆ چەمكە ناپەسەندەكان بەوەی جیهانی ئایدیاڵیزم ،هەر لەزەمەنی ئەفڵاتۆنەوە،بەهۆی جیهانە میتریاڵیزمەكانەوە هەرەسی هێناوە وهەر جارەو جۆرێك لەهۆكار.لەبەرامبەریشدا جیهانە ئایدیاڵیزمەكان بەرگری لەخۆیان دەكەن وبەرنامەكانی میتریاڵیزم پووچەڵ دەكەنەوە.بەمەش گۆران وفەرەیدوون عەبدول بەرزنجی وهاوشێوەكانیان،كەهەڵگری پەیامێكی ئایدیاڵیزمین، پەیوەندییەكی ژێربەژێریان مۆر كردووە بەبێ ئەوەی خۆیان ئاگاداری ئەو ڕێكەوتنە بن.بنەمای ڕێكەوتنەكەش لەسەر بەها زاڵە جوانەكان دامەزراوە بەنموونەی خۆشەویستی ڕاستەقینەی ئەفڵاتۆنی وبەرگری لەیاساكانی.
ج- پەیوەندی بەشیی.ئەمە بریتیە لەوەی كەدەقی ئێستا بەگۆڕانكارییەوە وێنەیەك یان چەند وێنەیەكی پێش خۆی بەرجەستە بكات وبیكات بەبەردی بناغەی دەقە نوێیەكە. پێشتر چەند نموونەیەكمان لەم پەیوەندییە گۆڕانكارییە هێناوەتەوە،بەڵام بۆ ئەم پەیوەندییە پێویستمان بەنهێنی زیاترە.پەیوەندییەكانیش لەڕێگەی گریمانە وچەمكە هێرمۆنتیكاییەكانەوە دەستنیشان دەكرێن وشتێكی حاشا هەڵنەگر نییە.بۆ نموونە،فەرەیدوون عەبدول بەرزنجی لەدەقی "سۆزی دووری"دا پەیوەندییەكی شاراوەی لەگەڵ ناونیشان وبەشێك لەدەقی "ئاواتی دووری" گۆران دا خوڵقاندووە.لەدەقەكەی گۆران دا پەیوەندییەكە لەبەشی كۆتایی دەقەكەدا بەدەردەكەوێت كەدەڵێت:
ئەی خاتراتی عومری گوزەشتەم،دەخیلی تۆم
خنكاوی بەحری دووری نەكەی عەشقی ڕەنجەڕۆم،
جیلوەت لەچاوم ون نەبێ
هەرگیز لای تۆ نوستن نەبێ
چەشنی ئاوێنە
دائیم بنوێنە:
عەشقی قەدیمی یار
تا وەختی ئیحتیزار (عەبدوڵڵا گۆران:46 ) 
فەرەیدوون عەبدول بەرزنجی لەلای خۆیەوە،جگە لەنیشانەكانی خۆشەویستی ئایدیاڵیزمی ویەزدانی، هاوشێوەی گۆران،بەشێك لەهەڵوێستەی ئەوی بەرامبەر پێناسە وڕاڤە وئاشكرا دەكات كەلەدەقەكەی گۆران دا ئەم هەڵوێستەیە ئامادەیی نییە.ئەمە ئەوە ناگەیەنێت كەهەمانگییەك لەنێوان هەردوو شاعیردا نەبێت،بەڵكو دراوسێیەتییەك لەهەستەكان بوونیان هەیە وەك ئەوەی گۆران بەرپرسی بەشێك بێت لەو هەستانە وفەرەیدوون عەبدول بەرزنجی یش بەشێكی تر كەبەمە دەوترێت پەیوەندییە تەواوكارییەكان (التكامل ).بەشە پێناسەیی وڕاڤەییەكە خۆی لەم بەشەی دەقەكەدا دەبینێتەوە كەدەڵێت:
هەرچی ئەكەی
مەمدە بەدەست گومانەوە
چاوەڕوانی نیوەی تەمەنی دزیوم
ئاخۆ چەند ساڵی تر بژیم
بەدڵێكی وێرانەوە 
ئەو بەشەشی كەدراوسێیەتییەكە،یان پەیوەندییەكە دروست دەكات لەگەڵ بەشەكەی گۆران،كەئەمە خۆی لەكرۆك ومەبەستێتی دەقەكەدا دەبینێتەوە، لەبەشی دوهەم وكۆتایی دەقەكەدا سێبەرەكانی بەدەردەكەوێت كەدەڵێت:
ڕەنگە سبەی
شێوەتم بیر بچێتەوە
حەسرەتی خەمێكی گەورە
خەمی دووریت بسڕێتەوە
بەڵام هەموو هەناسەیەك 
هەست بەشنەی ڕۆحت ئەكەم
بەسەرمەوە ئەخولێتەوە (فەرەیدوون :96)

- ئەنجامی لێكۆڵینەوەكە:
ئەم لێكۆڵینەوەیە،ئەم ئەنجامانەی خوارەوەی دەستنیشان كردووە:
- كارلێكە دەقییەكان،بەشێوەیەكی گشتی،هۆكاری نزیكبوونەوەی دەقە شیعرییەكانە،بەجیاوازی زەمەنەوە، بەتایبەتی ئەو دەقە دەرەكیانەی كەتوانای بڕینی ماوە وهەستەكانیان هەیە.
- كارلێكی دەقی كەئەمڕۆكە ڕووبەرێكی ڕەخنەیی تازەگەرایی ودوای تازەگەرایی داگیر كردووە توانای دەرخستنی شوناسی شیعری شاعیرانی هەیە.بەمەش ئەم چەمكە ڕەخنەییە دەستنیشانی ڕێژە فیكری وڕۆشنبیری ومەعریفییەكانی خاوەن دەق دەكات.
- كارلێكە دەقییەكان لەهەوڵی كۆكردنەوەی ئاستە ڕۆشنبیرییە جیاوازەكانە،بەناوەكی ودەرەكییەوە.مەبەستیش لەم كۆكردنەوەیە بریتیە لەبەشداریكردنی شاعیران لەبازنەیەكی فیكری وسۆسیۆڵۆژی ومەعریفیدا.
- كارلێكە دەقییەكان بەمانای وەرگرتن وتێهەڵكێشە دەقییەكان نایەت،بەڵكو مەبەستیشی نییە دەقەكان بەیەك ئاڕاستەی بیركردنەوە وهەستكردن وتێگەیشتن هەنگاو بنێن.بۆیە هەندێك جار دەقەكان دوای كارلێكردنیان لەگەڵ دەقی تردا تێگەیشتن وهەڵوێستەی جیاواز لەخۆ دەگرن.هەندێك جاری تریش لەڕووی مانا ناوەڕۆكییەكانەوە هاوسەنگییەكی بابەتی تەواوكاری بەدی دەكرێت.ئەمەش بەو مانایە دێت كەئەو دەقانەی دەچنە بواری چەمكە كارلێكەكانەوە ڕەهەندە بێ ئاگاییەكان لەپشت  دامەزراندنی دەقەكانەوە دەبێت.هەر لەبەر ئەمەشە كرداری كارلێكە دەقییەكان بریتییە لەپڕۆسەیەكی نهێنی وشاراوە.
- كارلێكە دەقییەكان دەرئەنجامی كاریگەرییە پێش وەختییەكان ئەنجام دەدرێن.واتە شاعیر پێشتر بەڕەهەندێكی ئاگاییەوە سەرچاوەكانی خوێندۆتەوە ودواتر لەبیر وهزری خۆیدا پاراستونی ولەكاتی پێویستدا وبەبێ ئاگایی بەكاریان دەهێنێت.
-لەكارلێكە دەقییەكاندا،ڕاڤەكردن ودەرخستنی زانیارییەكانی دەكەوێتە ئەستۆی خوێنەر لەجۆری بەئەزموون ونموونەیی،چونكە تەنها ئەم خوێنەرەیە كەلەنزیكەوە ئاگاداری ووردی سەرچاوە وسەرچاوەلێگرتنەكانە.
- كارلێكە دەقییەكان هەوڵێكە بۆ گواستنەوەی بازنە خودییەكان بۆ بازنە بابەتییەكان بەوپێیەی هەڵسەنگاندنە ڕەخنەییەكانی ئەم بوارە مەبەستێتی گوتارە خودییەكان بگوێزێتەوە بۆ گوتارە گشتییەكان ،ئەمەش لەڕوانگەی ئەوەی زیاتر لەخودێك بەشدارە لەپڕۆسە دەقییەكاندا.لەهەمان كاتیشدا پێچەوانەكەشی هەر ڕاستە ئەویش بەوەی بابەتەكان خوڵقێنەری خودەكانە ،لەوێشەوە شیعر لەدایك دەبێت.
- كارلێكە دەقییەكان لەهەوڵی دۆزینەوەی چەقێتی (المركز) و چەقییەكاندایە (التمركزات ).لێرەدا كارەكە پێدەنێتە چەمكە هەڵوەشاوەییەكان كەئەمەیان پێویستی بەلێكۆڵینەوەی تایبەتە.

- پەراوێز وسەرچاوەكان:
- ئەحمەد هەردی،ڕازی تەنیایی – شیعر-،چاپی دووەم،كتێبخانەی سلێمانی،1984.

- عەبدوڵڵا گۆران ،دیوانی گۆران،بڵاوكراوەی پانییز،چاپی یەكەم،چاپخانەی دالاهو،تهران، 2005 .

- فەرەیدوون عەبدول بەرزنجی،دیوان،چاپخانەی یادگار ،2018 .
- تزفتان تودوروف،المبدأ الحواري،دراسة في فكر ميخائيل باختين،تحقيق فخري صالح،دار الشؤون الثقافية،بغداد، 1992.
- تنعمري نوبة،فلسفة هيوم التجريبية،رسالة ماجستير،جامعة قاصدي مرباح – ورقلة – كلية العلوم الانسانية والعلوم الاجتماعية، 2017 .
- جاك دريدا،الكتابة و الاختلاف،ترجمة كاظم جهاد،تقديم محمد علال سيناصر،دار توبقال للنشر،الدار البيضاء،المغرب،ط 2، 2000.
-جمال شحيد،تيل كيل والبحث عن بعد نقدي جديد،مجلة الفكر العربي،بيروت،لبنان، العدد 26 ،1986 .
-  جوليا كريستيفا،السيميولوجيا ،سوي،باريس،1969 .
- جيرار جينيت،طروس الادب على الادب،ضمن كتاب: دراسات في النص والتناصية،مجموعة من الباحثين،ترجمة محمد خير البقاعي،مركز الانماء الحضاري،حلب،سوريا، ط 1 ،1998 .
- رولان بارت،من الاثر الادبي الى النص،مقال من مجلة الفكر العربي المعاصر،ترجمة عبدالسلام بن عبدالعالي،بيروت ،لبنان،العدد 28 ، 1989.
- عبدالله محمد الغذامي،الخطيئة والتفكير،النادي الادبي الثقافي ،جدة ،1985 .
- محمد مفتاح،تحليل الخطاب الشعري استراتيجية التناص ،المركز الثقافي العربي،الدار البيضاء ،المغرب، ط 4 ،2005 .
- ميخائيل باختين،الخطاب الحواري،ترجمة محمد برارة،دار الفكر للدراسات والنشر،القاهرة، ط 1، 1987 .