فانتازما لەدیوانە شیعری فەرەیدوون عەبدول بەرزنجی دا

 

- لێكۆڵینەوەیەكی سیمیۆڵۆژیایی -
  پ.د.زاهیر لەتیف كەریم
-پێشەكی:
زاراوەی فانتازما ( شبح )،كەووشەیەكی یۆنانی كۆن ولاتینییە بەمانای وێناكردن وڕوواڵەت ودێو دێت،یەكێكە لەزاراوە ئاڵۆزەكان،چونكە لەلایەكەوە پەیوەندی بەڕەهەندە سایكۆڵۆژی وئینترۆپۆڵۆژیاییەكانەوە هەیە ولەلایەكی تریشەوە ،بەهۆی دراوسێیەتی ونزیكایەتی لەگەڵ زاراوەی فانتازیا،مانای جیاواز لەخۆ دەگرێت ولەزۆر دۆخیشدا تێكەڵ بەیەكتر دەبن ،بەڵكو جودا كردنەوەیان،بۆ كەسە سروشتییەكان،كارێكی ئاسان نیە.ئەمە لەكاتێكدا جیاوازی گەورە لەنێًوانیاندا هەیە گەرچی لەڕووی مێژووییەوە هەردووكیان دەگەڕێنەوە بۆ زەمەنی ئەفسانەكان( هاری ستون:316-317).گەر بەراووردێك لەنێوانیاندا بكەین ئەوا بەشێوەیەكی گشتی زاراوەی فانتازما ڕووبەرێكی یەكجار زۆر تەسكی داگیر كردووە وهەتا ئێستا وەك پێویست كاری لەسەر نەكراوە بەتایبەتی لەدەقی شیعریدا.ئەمە بەپێچەوانەی فانتازیا كەبایەخێكی بێ سنووری پێدراوە ولەسەرجەم ڕەگەز وبوارەكانی ئەدەبدا جێگەی خۆی كردۆتەوە.لەجەمسەرێكی ترەوە فانتازما بریتیە لەهێزێكی ڕوحی بۆ شتێكی وونبوو كەپێشتر لەواقیعدا بوونی هەبووە،بەڵام ئەم ڕۆحە،دوای وونبونی ولەدۆخە پێویستەكاندا بەدەردەكەوێتەوە وەك ئەوەی لەواقیعی ئێستادا بوونی هەبێت ولەمەش زیاتر كاریگەری قووڵ وقورسیش لەسەر كەسە نزیكەكانی دروست دەكات .واتە ڕۆحەكە،كەجێگەی مەترسی نیە، بەهۆی چەمكی پەیوەستبوونی پێش وەخت لەسەردانە كتوپڕییەكان دانابڕێت وجۆرە وێنە ودەنگێك لەسەر بەرامبەراندا دروست دەكات كەئەم ئامادەبوونە بابەتێكی نامۆ نیە بەكەسە ئامادەبووەكان.ئەمە، بەدیوێكی تردا،پێدەنێتە مەسەلە كارلێك وپەیوەستییەكانەوە وەك ئەوەی هەردوو جەمسەری نائامادە وئامادە بەردەوامییەك بەگێڕانەوە وڕووداوەكانیان بدەن بەبێ دابڕان.یان هەردووكیان بەیەكگرتوویی بمێننەوە.دیارە ئەمە لەپێناو پێداگری لەكەسێتییە وونبوەكاندایە.هەر لەبەر ئەمەشە،گەورە زانانی جیهانی وفەڕەنسی (لاكان – 1901- 1981) كەپسپۆڕایەتییەكەی لەبواری شیكارییە سایكۆڵۆژییەكاندایە،ئاماژەی بەوە داوە كەزاراوەی فانتازما زاراوەیەكی سایكۆڵۆژییە وپەیوەندی ڕاستەوخۆی بەكەسێتییەكانەوە هەیە كەتوانای پێناسەركردنی دیمەن وڕووداوەكانی زەمەنی ڕابردوو وئێستای هەیە بەتایبەتی لەوكاتانەی كەبابەتی كەسێتییەكان،بەئامادە ونائامادەوە،جێگەیەكی كاریگەریان داگیر كردووە وچێژیش دەبەخشن بەكەسە ئامادەبووەكان وتێكڕای خەڵكی.كارەكەش تەواو دەچێتە ڕەهەندە بێ ئاگاییەكانەوە كەلەچركە ساتێكی پێویستدا ،هەگبەی دیمەنەكانی ،ئازادانە بەدەردەكەون.بەمەش دۆخی كارەكە خۆی لەپاراستن وشاردنەوەی بابەتی كەسە بەكێشە ونیگریسەكانە كەهەمیشە هەوڵ دەدەن لەنزیكەوە ئاگاداری ڕاستییەكانی پشت دیمەنەكان بن   (lacan:pp671-702).بەڵام فانتازیا بریتیە لەبونیادێكی بابەتی كەهەمیشە هەوڵ دەدات خۆی ڕزگار بكات لەكۆت وزنجیری لۆژیك وڕاستییەكانی واقیع،بەڵكو تەواو دژایەتی واقیع دەكات ونایەوێت بەشێك بێت لەواقیعی بینراو وهەستپێكراو( ابراهیم فتحی:413).لێرەدا خەیاڵە دەستكرد وبەرفراوانەكان كەرەستەیەكی هەرە بەنرخی ئەم زاراوەیە( سعید علوش:170).لەمەش زیاتر،هەروەك تۆدۆرۆڤ لەكتێبەكەیدا بەنێوی"پێشەكییەك بۆ ئەدەبی سەرسوڕهێنەر" ئاماژەی پێداوە،فانتازیا لەبنەڕەتدا ڕەگەزێكی نامۆ وسەیر وسەمەرەیە وجێگەی سەرسوڕمانی وەرگر وتێكڕای خەڵكیشە لەكاتێدا ئەم وەرگر وتێكڕایە جگە لەیاساكانی واقیع ئاگاداری شتەكانی تر نین.هەر ئەمەش وا دەكات كەلێرە بەدواوە خۆیان لەسەرو واقیعەوە بدۆزنەوە وتەنها قایل نەبن بەبابەتە بینراوەكانی واقیع ( تزیفتین تودوروف :57).بەمانایەكی تر،فانتازیا لەسروشی خەیاڵەوە سەرچاوە دەگرێت ولەواقیعدا هیچ بوونێكی نییە،بەنموونەی ئەوەی ئاژەڵێك هاوسەرگیری لەگەڵ مرۆڤێكدا بكات.یان مێروولەیەك هێندەی شارێك گەورە بێت و وەك مرۆڤیش قسە بكات...هتد.ئەمە جۆرێكە لەوەهم وجادویی كەناوەڕۆكەكانی پەیوەندی بەئەدەبە میللییەكانەوە هەیە. لەزەمەنی هاوچەرخدا بەشێكی گرنگی ڕێبازی ڕیاڵیزمی جادوگەرایی ڕووبەرێكی فراوانی داگیر كردووە كەلەهەمان كاتدا ئامڕازێكی كاریگەری تازەگەرایی ودوای تازەگەراییشە.
لەفانتازمادا،گەرچی كەسێتییەكان كەرەستەیەكی كاریگەری كاركردنن،بەڵام ئەو كەسێتیانە پێشتر لەواقیعدا بوونیان هەبووە ووێنەیەك یان چەندینی بۆ كەسە ئامادەبووەكان تۆمار كردووە بەتایبەتی ئەو كەسێتیانەی كەڕۆڵی بەرجەستەكردن وگواستنەوەیان هەیە ودەزانن چۆن كار لەسەر دیمەن وڕووداوەكانی بكەن.بەئاڕاستەیەكی تر،سروشتی كەسە وونبوەكان،كەپێشتر خۆیان لەبەها زاڵەكاندا دیوەتەوە،هەستێكی كاریگەر لەسەر كەسە ئامادەبووەكان دروست دەكەن ولێرەشەوە وێنەی كەسە ونبووەكان هەمیشە لەجووڵە وگەڕانێكی بێ وچاندان.لەپشت كەسە ونبووەكانەوە هۆكاری كاریگەر بوونیان هەیە،لەوانە دابڕان لەچەمكە سۆزداری وسۆسیۆڵۆژییەكان.یان تۆراندن لەمەسەلە هەستیارەكان.لەهەموو ئەمانەشدا ،كەسە ئامادەبووەكان بۆچوونێك لەسەر بیركردنەوەی خوێنەر یان وەرگر دەخوڵقێنن،ئەویش بەوەی كەباوەڕێكیان لەسەر كەسە ونبووەكان لادروست بكات،بەڵكو بەچاوی ڕێزەوە بڕواننە كەسێتییە فانتازماییەكان.ئەمەش بەو مانایەی كەئامانجی فانتازما جیاوازی گەورەی نەبێت لەگەڵ ئامانجی ڕێباز وچەمكە ڕیاڵیزمەكان كەئەم ڕێباز وچەمكانە پشت بەگریمانە وهێما وئایكۆن ونیشانەكان دەبەستن.واتە،كەسە ئامادەبووەكان توانای گێڕانەوەی دیمەن وڕووداوەكانی كەسە ونبووەكانی هەیە گەرچی لەهەندێك دۆخدا ترسێك گێڕانەوەكان دەبەن بەڕێوە.كەسە ئامادەبووەكان،لەگێڕانەوەكایاندا پەنا بۆ مەتەڵە بابەتییەكان دەبەن كەبۆ هەر دیمەن وڕووداوێك كۆمەڵێك پرسیار دەخوڵقێن كەپەیوەندی ڕاستەوخۆیان بەكەسە فانتازماییەكانەوە هەیە.لێرەدا جۆرێك لەهاوسەنگی ونمایشكردن لەنێوانیاندا دروست دەبێت وەك ئەوەی كەسە ئامادەبووەكان نمایشی كەسە ونبووەكان،یان نائامادەبووەكان بكەن ودەرئەنجامیش تروسكاییەك لەكەسێتییە فانتازماییەكان بەدەردەكەون.
-ئامانجی لێكۆڵینەوەكە:
لەلێكۆڵینەوەكەدا ئەم ئامانجانە دەستنیشان كراون:
- دەرخستنی ڕووی كەسە ونبووەكان (فانتازماییەكان)،ئەویش لەڕێگەی زانستە سیمۆڵۆژیاییەكانەوە كەتوانای ئاشكرا كردنی فۆڕم وناوەڕۆكی ئەو ئەو كەسانەی هەیە.
- ئاشكرا كردنی ڕۆڵی كەسە فانتازماییەكان لەزەمەنی ونبوون وپێش ونبوون.
-گەیاندنی نامەی نێنەر(كەسە ئامادەبووەكان+خودی بكەری شاعیر) بۆ وەرگر یان بیستەر،ئەویش لەڕێگەی هەڵسەنگاندنی دیمەن وڕووداوەكانی كەسە فانتازماییەكان وئەو پرسیارانەی كەبەدەوریدا دەسوڕێنەوە.
- خوڵقاندنی بڕوابوون بەبابەتی كەسە فانتازماییەكان كەلەپشت تارماییەكانەوە واقیعێك بوونی هەیە كەبەتێكڕای خەڵكی نابینرێن.
- دەستنیشانكردنی گوتاری شیعری.واتە گەرچی كەسە فانتازماییەكان لەواقیعدا بوونیان نەماوە وتارماییەكانیان هەمیشە لەگەڕاندان بەرەو كەسە ئامادەبووەكان،بەڵام ئەم لێكۆڵینەوەیە هەوڵی ئەوە دەدات كەگوتار وستراتیژییەتی خودی بكەر ودەقەكەی ئاشكرا بكات بەوەی بەردەوام بێت لەداڕشتن وگەڕان یان بەپێچەوانەوە،لەقۆناغێكدا پڕۆسەكە ڕادەگیرێت؟بەئاڕاستەیەكی جیاوازتر،ئایا ئەم فانتازمییە توانای جووڵەی خودی بكەری شاعیر ودەقی هەیە،یان دەتوانێت شیعرییەت بخوڵقێنێت؟یان مەسەلەكە تەنها خۆی لەبەكارهێنانی تەكنیكدا دەبینێتەوە؟
-بەگەرخستنی كارنامەكانی فانتازما لەدەقی شیعریدا كەوەك پێویست كاری لەسەر نەكراوە.
- ئاشناكردنی خوێنەر بەچەمكی فانتازما وهاندان وبایەخدانی نووسەران بەم چەمكە ئەدەبییە.
كێشەی لێكۆڵینەوەكە:
دوای گەڕانێكی زۆر بەدوای زاراوەی فانتازما وسەرچاوەكانی،شتێكی ئەو تۆ بەردەست نەكەوت،بەڵكو گەرچی ئاماژە بەوە دراوە كەفانتازما زاراوەیەكی ئەدەبییە،بەڵام ،وەك دەركەوت،زاراوەكە هەتا ئێستا كاری زانستی ولێكۆڵینەوەیی بەتایبەتی لەبواری شیعردا ،وەك پێویست،لەسەر ئەنجام نەدراوە.لەبەرامبەردا زانیاری وسەرچاوەیەكی بێ ئەندازە لەسەر زاراوەی فانتازیا بەردەست دەكەون. كەمی سەرچاوەی تیۆری وپراكتیكی ولەولاشەوە نەبوونی لێكۆڵینەوە پسپۆڕییەكان لەسەر فانتازما كێشەیەكی ڕێبازی دەخوڵقێنن.لەلایەكی تریشەوە ئەم لێكۆڵینەوەیە هەوڵێكە بۆ پڕكردنەوەی بۆشاییەكانی ئەم چەمكە، بەتایبەتی بۆ خوێنەری كورد كەبەپێی زانیارییەكان،وەك پێویست، ئاشنای نەبوون.لەهەمان كاتیشدا ئەم لێكۆڵینەوەیە چەند پرسیارێك دەخاتە بەردەم خوێنەرەوە كەزیاتر دەرگا لەسەر كەسە فانتازماییەكان بكاتەوە.
-سنووری لێكۆڵینەوەكە:
لێكۆڵینەوەكە خۆی لەدوو تەوەری سەرەكیدا دەبینێتەوە،یەكەمیان فانتازما وەك كردارێكی تیۆری ودوهەمیان دەقە شیعرییەكانی فەرەیدوون عەبدول بەرزنجی وەك بابەتێكی پراكتیكی،بەوپێیەی دەقەكانی ئەم شاعیرە پڕە لەفانتازما،بەڵكو لەزۆربەی دەقەكانیدا سێبەری ئەم فانتازمایە ڕووبەرێكی یەكجار زۆری داگیر كردووە وبۆتە شێوازێك لەشێوازەكانی دەربڕین.واتە لەكاتێكدا فەرەیدوون لەپڕۆسەی سۆزداری شكستی پێ دێنن وكەسە داواكراو ومەبەستەكەی دوور دەكەوێتەوە ودەبێتە بابەتێكی ڕابردوو ئەوا لەهەمان كاتدا ئەم كەسە،لای خودی بكەری شاعیر، زیاتر خۆشەویستر دەبێت وهەمیشە وێنە وڕووداو ودیمەنەكانی بەشێوەیەكی فانتازمایی دێنە بەرچاوی ولەوێشەوە شیعر بەبەردەوامی لەدایك دەبن وتووشی لەبارچوون نایەن.ئەوەتا لەدەقی "دیسان دابڕان " دا دەڵێت:
هەتا لەیەكتر دانەبڕاین
نەمزانی هێندەم خۆش ئەوێی
+ + + +
ئەگەر ڕۆژێك یادت كردم 
فرمێسكێكم بۆ بڕێژە
+ + + +
بزانە من هەتا ئێستاش 
هەر بەیادی تۆوە ماوم
بەهیوای بینێكی تۆم 
تا ڕووناكی تیابێ چاوم (فەرەیدوون: 326-327)
لێرەدا ولای شاعیر، كەسە فانتازمییەكە لەهزری شاعیردا پارێزراوە ولەكاتە پێویستەكاندا،بەشێوەیەكی نائاگایی، خۆی دەكات بەدەقەكاندا وشاعیریش بەشێوەیەكی واقیعی مامەڵەی لەگەڵدا دەكات وەك ئەوەی كەسە فانتازمییەكە بەخواستی خۆی ئامادەی نمایشەكە بوبێت.لەگۆشەیەكی ترەوە،فەرەیدوون عەبدول بەرزنجی،گەرچی بەڕاستەوخۆ ئەوی بەرامبەرمان بەشێوە واقیعییەكەی بۆ نیشان نادات ئەویش بەهۆی دابڕان ودووركەوتنەوە وبۆشایی گەورە لەنێوانیاندا، بەڵام لەگێڕانەوەی چیرۆكە سۆزدارییەكەیدا ،كەزیاتر فانتازما لەم چیرۆكەدا جوانتر وباشتر بەدەردەكەوێت،ناتوانێت ئەم بەرامبەرە فەرامۆش یان پشتگوێی بخات.بۆ ئەم مەبەستە ولەكاتە بێ ئاگاییەكاندا كەسێتیە ونبووەكە لەدەقەكانیدا جێگە دەبێتەوە.
پلانی لێكۆڵینەوەكە:
لێكۆڵینەوەكە دابەش بووە بەسەر ئەم تەوەرانەی خوارەوەدا:
-تەوەری یەكەم/ فانتازما هەستییەكان.دەق،تەنانەت بە دەقە كڵاسیزمەكانیش كەعەقڵ كلیلی ناوەڕۆكەكانێتی،بەبێ هەستەكانی بوونەوەرێكی وەستاوە ولەجووڵە كەوتووە.خۆ ئەگەر دەقەكان،بەنموونەی دەقە شیعرییەكانی فەرەیدوون عەبدول بەرزنجی، هەڵقوڵاویی هەستە سۆزدارییە هەڵچوونییەكان بێت،ئەوا ،بێگومان،هەستەكان دەبنە كارێكتەرێكی سەرەكی دیمەن وڕووداو وگێڕانەوەكان.لەدەقەكانیدا هەستەكان بەپێی ڕیزبەندی بریتین لەهەستی بینین وبیستن وچێژكردن.لەسەرو ئەمانەشەوە،هاوشێوەی شاعیرە میتافیزیكەكان، هەستە باڵاكانیش بەنموونەی ڕۆح ڕووبەرێكی زۆریان داگیر كردووە. واتە كەسە فانتازماییەكان،هەندێك جار،لەڕێگەی هەستەكانەوە بەدی دەكرێن ومەرج نیە دەركەوتنی وێناكان ڕاستەوخۆ بێت بەڵكو هەستەكانیش توانای بەرجەستەكردنی ئەو كەسێتیانەی هەیە.بۆ نموونە لەدەقی "بیرت ئەكەم "دا،كەمێژووەكەی دەگەڕێتەوە بۆ پایزی 1984، شاعیر دەڵێت:
بەبێ دەنگی خۆشم ویستوی
بۆی ئەبێ 
بەنهێنی باست بكەم
چەنجەرەكەم ئەكەمەوە
لەگەڵ ئیلهامی شیعرێكا
وەرە ژوورێ
وەرە وباسی
بێ تۆیی خۆمت بۆ بكەم
+ + + +
كەئێوارانێ ئەتبینم
ئیتر خولیای شیعرێكی جوان
ئەمخاتە دەریای ئەندێشە (فەرەیدوون : 18-19)
لێرەدا هەستی بینین ماوەكان دەبڕێت وزۆر بەخێرایی كەسە فانتازمییەكە، كەبریتیە لەئەوی بەرامبەری خۆشەویست ولەزەمەنی دامەزراندنی دەقدا بەهۆكاری جیاواز ونبووە ودیار نەماوە،بەڵكو دەبێتە كەسێكی نائامادەی ئامادە (الغائب الحاچر ) ئامادەی مەراسیمی ئازارەكانی خودی بكەری شاعیرە ولەبەرامبەریشدا خودی بكەری شاعیر لەدۆخێكی هەستیاری هەستیدایە وچاوەڕوانی بینینی پۆرترەیتی ئەوی بەرامبەرە ولەوێشەوە قەرینەی شیعر وئیلهام دەكەونە جووڵە ودەریای ئەندێشە لەبەردەم شاعیردا دەكرێنەوە.بەونبوونیش مەسەلەكە ئاڵۆز دەبێت وخودی بكەری شاعیر ناچار دەكات كەبگەڕێت بەدوای هەڵبژاردەیەكی تر،یان ئاڵتەرنەتیڤێكدا كەخۆی لەهەستی بیستن وبۆندا دەبینێتەوە.بەمەش ئەم هەستە ڕۆڵی هەستی بینین دەبینن:
كەنات بینم
بەخیلی بەو بایە ئەبەم
ئێواران لەپرچت ئەدا
خۆ هیچ نەبێ 
جارو بارێ 
كەمێ بۆنی پرچت ئەكا ( فەرەیدوون 19 ).
لەدەقێكی تردا بەنێوی"دابڕان" لەڕێگەی هەستی بیستن وبۆنەوە،وێنەی كەسە فانتازمییەكە بەدەردەكەوێت وخودی بكەری شاعیریش بەهەستێكی بینینەوە مامەڵەی لەگەڵدا دەكات وەك ئەوەی ئەم خودە هونەرمەندێكی شێوەكار بێت ولەبەردەمیدا فیگەری ئافرەتێكی دیاریكراو وەستابێت بۆ وێناگرتن.بەمانایەكی تر،خودی بكەری شاعیر،پێشتر گرێبەستێكی سۆزداری لەجۆری ئایدیاڵیزمی لەگەل ئەوی بەرامبەر مۆر كردووە ودواتر گرێبەستەكە بەرەو تێكشان ڕۆشتووە.بەڵام گرێبەست وپەیوەندییەكە لای خودی بكەری شاعیر،هێشتا، لەكاردایە ،بەڵكو ئەو باوەڕەی لادروست بووە كەئایندەی گرێبەستەكە،ڕەنگە، بەرەو كردنەوە بچێت،نەك پێچەوانەكەی.هەر لەبەر ئەمەشە شاعیر  لەپێناو بەرجەستەكردنی ئەم كەسە فانتازمییە وئامادەبوونی :
هەموو شەوێ
پەنجەرەكەم لەسەر پشتە
ئەڵێم بەڵكو
چرپەیەكی تۆی لێوە بێ
شەماڵێ خۆی كا بەژوورا و
بۆنی عەتری تۆی پێوە بێ (فەرەیدوون :42)
ووشەی (چرپە) ودەستەواژەی (بۆنی عەتر) ،كەپەیوەندی ڕاستەوخۆیان بەوی بەرامبەری خۆشەویستەوە هەیە،بەشێك لەوێنەكە نیشان دەدەن وبەمەش وێنەكە لەدیمەنێكی وەستاوەوە دەگوێزرێتەوە بۆ دیمەنێكی داینامیكی كەتەنها هەستەكان، بەتایبەتی هەستی بیستن وبۆن، توانای ئەو جووڵەیەیان هەیە.بەدیوێكی تردا ئەو دوو هەستە كردارێكی یارمەتدەرن بۆ دەركەوتنی وێنەی ئەوی بەرامبەر.
لەسەرو هەستە سەرەكییەكانەوە،هەندێك جار،شاعیر، بەكاریگەری ڕێبازە فەلسەفییەكانی میتافیزیك وسۆفیگەراییەكانەوە،پەنا بۆ هەستە باڵاكان دەبات كەڕۆح بەشێكی گەورەی داگیر كرددوە.ئەم هەستە ڕۆحییە بەلای ئەفڵاتۆن ەوە بنەمایەكی سەرەكی بوونی مرۆڤە بەڵكو بزوێنەری بیركردنەوە ئایدیاڵیزمەكانە كەپێكهاتووە لەسێ كارنامەی سەرەكی،یەكەمیان،عەقڵ كەتوانای پاراستنی هاوسەنگییەكانی هەیە.دوهەمیان،دەروون كەتوانای پاراستنی هەست وسۆزەكانی هەیە.سێهەمیان،ئارەزوو كەتوانای پاراستنی جەستەكانی هەیە (افلاگون:387-388    ).هەموو ئەمانە لەهەستی ڕۆحدا كۆبۆتەوە وكەسە ئایدیاڵیزمەكان وبەنموونەی فەرەیدوون عەبدول بەرزنجی،كاری لەسەر دەكات.لێرەدا ئەوەی مەبەستی ئەم تەوەرە بێت ئەوا كەسە فانتازمییەكەی شاعیر لەدەرەوەی هەستە بنەڕەتییەكان بەدەردەكەوێت كەڕۆحیانەتە. لەدەقی "عەشقی ئێمە"دا شاعیر دەڵێت:
عەشقی ئێمە
بۆ كپ بوونی 
دوای خرۆشانی لەش نەبوو
+ + + +
عەشقی ئێمە
زۆر خاوێن بوو
هی ناو شا دەماری خوێن بوو (فەرەیدوون: 78-79 )
دواتر،هەر لەهەمان دەقدا،تابلۆی كەسە فانتازمییەكە وەك فریشتەیەك بەدەردەكەوێت:
فریشتەی  تەمەنی لاویم
بەهەناسەی لای تۆ ئەژیم
بۆ تۆیە شیعری گڕاویم (فەرەیدوون:80)
لەدەقێكی تردا بەنێوی"سۆزی دووری"،وێنەی ئەوی بەرامبەر،كەزۆر دوور كەوتۆتەوە وكاریگەر دەبێت بەسەر سڕینەوەی شێوەكەیدا، لەڕێگەی ڕۆحیانەتەوە تەواو نزیك دەبێتەوە وتێكەڵبوون وكارلێكێك دروست دەكەن ولەجەستەیەكدا كۆ دەبنەوە:
ڕەنگە سبەی
شێوەتم بیر بچێتەوە
حەسرەتی خەمیچكی گەورە
خەمی دووریت بسڕێتەوە
بەڵام هەموو هەناسەیەك
هەست بەشنەی ڕۆحت ئەكەم
بەسەرمەوە ئەخولێتەوە (فەرەیدوون:96)
لەشوێن ودەقێكی تردا بەنێوی"تۆ ئەی گوڵم"،وێنەكە زیاتر ڕوون وتۆختر  دەبێتەوە وهیچ كات ناپووكێتەوە:
شێوەت لەناو دەروونمایە
كێ دەتوانێ بیسڕێتەوە (فەرەیدوون :306)
-تەوەری دوهەم / فانتازما شێوەییەكان.مەبەست لەم تەوەرە ئامادەكردنی فۆڕمی ئەوی بەرامبەرە لەڕووی جەستە وشێوە وڕوخسارەوە.واتە خودی بكەری شاعیر،وەك هونەرمەندێكی ئیمپریشینیزم ،وێنە ڕاستەقینەكەی ئەوی بەرامبەر بەرجەستە دەكات وەك ئەوەی كەهەیە.بەدیوێكی تریشدا ئەوی بەرامبەر وەك كەسێكی فانتازمی دێتە بەر دەمی خودی بكەری شاعیر وشێوە وڕوخساری زەمەنی ڕابردوو لەگەڵ خۆی دێنێت كەهیچ نامۆییەك لەگەڵ خودی بكەری شاعیردا دروست ناكات. وەسفی فۆڕمەكە دەستكرد نیە ودەرئەنجامی وێنە پێش وەختەكانە.لەدەقی "كەئەتبینم شیعرم بۆ دێ " فەرەیدوون عەبدول بەرزنجی لەڕێگەی كەسە ونبووەكەوە، كەجارجارە وەك فانتازمایەك بەدەردەكەوێت، بەشێكی گرنگی ئەم كەسێتییە وێنە دەگرێت بەنموونەی لێو وچاو وپێكەنین وباڵا،كەلێرەوە ئەوەمان بۆ دەردەوێت كەئەوی بەرامبەر لەڕووی شێوە وفۆڕمەوە كەسێكی قەشەنگ وجوانە ولەوێشەوە فۆڕمەكە دەگۆڕێت بۆ ناوەڕۆكێكی پیرۆز كەخۆشەویستییە:
لێوەكانت بادەی مەستین
چاوەكانت
كانگای عەشق وخۆشەویستین
پێئەكەنی
فریشتەكان دێنە خوارێ
خەم داتئەگرێ
لێشاوی مەینەت ئەبارێ
باڵات هەمووی
لەشیعرێكی نازدار ئەچێ 
كەئەتنبینم
دەروونی پڕ سۆز وشیعرم ئەكرێتەوە
شیعرم بۆ دێ (فەرەیدوون:52)
لەدەقێكی تردا بەنێوی "ئەوە خوێنم یادگاری دوا ژوانی پێ بنووسە" وێنەی ئەوەی بەرامبەر زیاتر نزیك دەبێتەوە و بەشی ناوەوە لەخۆ دەگرێت كەجۆرێكیش لەوێنە ووروژێنەكان:
كەبەڕووتی دەرئەكەوتی
هەر گوڵ ئەستێرە بوو لەشت (فەرەیدوون: 76 )
 كارەكە،بەمەشەوە ناوەستێت ودیمەنێكی تری ئەوی بەرامبەر،بەشێوە فانتازمییەكەی، بۆ ئاشكرا دەبێت كەئەو دیمەنە گوزرشت لە تابلۆیەكی كاریگەری ئیمپریشیزمی كەسە وونبوەكە دەكات.دیمەنەكەش لەلایەكەوە وزەبەخش و ورووژێنە.لەلایەكی تریشەوە خەم ڕەوێنە:
دانیشتن لەگەڵ تۆ خۆشە
سەرنجت گوڵاو پرژێنە
چرپەی نەرمت
خەم ڕەوێنە
ئەجوڵێی عەترت لێ ئەڕژێ
ئەدوێی عەترم لێ ئەپرژێ (فەرەیدوون :104)
لەدەقێكی تردا،بەنێوی"چاوەكانت"، وێنەكە بەتەواوی دەچێتە سەر چاو،هەر جارە وشێوەیەك لەخۆ دەگرێت وەك ئەوەی شاعیر سستمی  سێ لایەنەی بەكارهێنابێت بەوپێیەی دەقەكەش لەسێ بەش پێكهاتووە وهەر بەشەش جۆرێك لەپێناسە وگرتە.جارێكی تریش،لەوە دەگەین كەچاوی كەسە فانتازمییەكە پڕە لەنیگا وڕەنگدانەوەی خۆرن ولەتاریكیدا دەبنەچرا:
چاوەكانت بێ دەنگ ئەدوێن
نیگا ئەكەن زۆر شت ئەڵێن
+ + + +
چاوەكانت جووتێ خۆرن
وان بەئاسمانی دڵەوە
سروشت تیشكی لێ دزیون
+ + + +
چاوەكانت جووتێ چران
بۆ ڕووناكی ڕێم هەڵكران (فەرەیدوون :86- 87 )
سەبارەت بەدەنگی كەسە فانتازمییەكەش،واتە ئەوی بەرامبەری خۆشەویست،ئەوا بەپێی وێنە ئامادەبووەكە بریتیە لەدەنگێكی نەرم وهارمۆنی كاریگەر كەبەرامبەر بەهیچ شێوەیەك بێزار ناكات بەڵكو،بەپێچەوانەوە، زاخاوێك دەبەخشێت وناخی خودی بكەر دەهەژەێنێت.ئەمە زیاتر لەدەقی "بۆچی با دەنگت ناهێنێ"دا بەدەردەكەوێت :
دەنگت وەكو
ئاوازێكی مۆسیقایە
هێرش دێنێت بۆ دەماخم(فەرەیدوون:30) 
-تەوەری سێهەم / فانتازما شوێن كەوتووییەكان.كەسە فانتازماییەكان كەپێشتر كاریگەری گەورەیان بەجێهێشتووە هەمیشە بەدوای كەسە دیاریكراوەكان ومەبەستییەكاندا دەگەڕێن ،بەڵكو شوێن كەوتووی ئەوانن.بەمانایەكی تر،گەرچی ،كەسە فانتازماییەكان،لەڕووی واقیعەوە كۆتایان پێهاتووە بەڵام وێنە وڕەفتار وهەڵسوكەوتەكانیان ئامادەییەكی كاریگەریان هەیە لەسەر ئەوانی تر.لەدایكبوونی هەر دەقێك بەكاریگەری ئەو دەركەوتنەوە ئەنجام دەدرێن.بەمەش تا ڕێژە وكێش وقەبارەی كەسە فانتازماییەكان لەئامادەبووندا بن ئەوا لەبەرامبەردا پڕۆسەی دامەزراندنی دەقەكانیش بەردەوامیان دەبێت كەئەم كاریگەرییە سایكۆڵۆژی وسۆسیۆڵۆژییە بەشێكی هەرە گەورەی شیعرییەتە.لەدەقەكانی فەرەیدوون عەبدول بەرزنجی دا فانتازما شوێن كەوتووەكان بۆتە بزوێنەر وداینەمۆی دامەزراندن،بەڵكو دیمەنی كەسە فانتازمییەكە بەشێكی هەرە زۆری لەدەقەكانی شاعیر داگیر كردووە وبۆتە خاڵێكی گرنگی گوتارە شیعرییەكەی وەك گەر ئەو پەیوەندی و وێنانە نەبێت ئەوا شاعیریش نەدەبوو.لەگۆشەیەكی ترەوە، لەڕووی واقیعەوە جۆرە بێزاری وئازار وخەمێك بەرۆكی شاعیریان گرتووە،بەڵام لەگەڵ ئەمەشدا وێنە شوێن كەوتووەكان كەلەبیر وهزری شاعیردا جێگیر بوون خۆشی وچێژێكی پێ دەبەخشن.هەر لەبەر ئەمەشە كەدەقێك لەدایك دەبێت ئەوا شاعیر،هەر زوو، هەواڵ ومزگێنی بڵاودەكاتەوە بەكەسە نزیكەكانی وزۆریش شادمانە بەو دەقانە. ( شاعیر،چەند جارێك، ئەمەی لەگەڵ خودی خۆمدا ئەنجام داوە).ئەوەتا شاعیر خۆشی ،لەدەقی "ڕابردوو وا بە شوێنتەوە"دا دەڵێت:
بۆ كوێ بڕۆی 
ڕابردوو وا بەشوێنتەوە
تارمایی خەمێكی گەورە
غەزەبی خوای شاعیرێكە
سێبەرە ولێت نابێتەوە(فەرەیدوون:168)
لەدەقی"ئێوارانێ وەك سێبەر شوێنم ئەكەوتی"دا كەسە فانتازمییەكە وهەوڵوێستەكەی زۆر بەجوانی بەدەردەكەون لەكاتێكدا ئەمیش،لەڕۆژانێكدا، هاوشێوەی خودی بكەری شاعیر هەڵگری پەیامی خۆشەویستییە وخەم وئازار باڵی كێشاوە بەسەریدا وچاوەكانی لەئاست بەرامبەرەكەی سرەوتی نیە ولەبیركردنەوەی هیوا وئاواتەكانیدایە.ئەمە لەم پۆرترەیتەدا دەدۆرێتەوە:
ئێوارانێ 
وەك سێبەر شوێنم ئەكەوتی!
تۆش وەكو من
ڕێبواری ڕێی
عەشقێكی گەورە وپیرۆز بووی
خەم خوێ ی لەچاوت كردبوو
نەئەسرەوتی (فەرەیدوون:174)
شاعیریش،لەبەرامبەردا،نایەوێت كەسە فانتازمییەكە جێی بهێلێت ،وەك ئەوەی ژیان بەبێ ئەو بوونەوەرێكی مردووە.هەر لەبەر ئەمەشە كەوتۆتە هاوار وداوای ئەوەی لێدەكات زیاتر لەلای بمێنێتەوە.لەدەقی"بۆ تەنیایی جێم مەهێڵە"دا ئەم دیمەنە زۆر بەجوانی بەدەردەكەوێت لەكاتیكدا خودی شاعیر تەواو شەیدای مانەوەی زیاتری ئەوی بەرامبەرە :
مەڕۆ مەڕۆ
جێم مەهێڵە
مەڕۆ گیانە
بێ تۆ ڕوشناویی من لێڵە
+ + + +
مەڕۆ بۆچی جێم ئەهێڵی؟
ئەمڕۆ لەگشت ڕۆژێ  زیاتر
خۆشەویستی تۆم پێویستە (فەرەیدوون :198- 199).
بەمانایەكی تر،گەر ڕۆژێك وێنە ودیمەنی ئەوی بەرامبەر دیار نەبێت ئەوا شاعیر تەواو هەراسان دەبێت ودواتر دەكەوێتە گێڕانەوەی ڕووداوەكانی زەمەنی ڕابردوو،ئەمەش لەپێناو گەڕانەوە وئامادەبوونی ئەوی بەرامبەر.ئەوەتا لەدەقی "منم خەمی شەوەكانم كردۆتە كۆڵ"دا دەڵێت:
شێوەت وەكو 
فلیمێكی فۆتۆگرافە
لەچاومەوە وەرئەگیرێ و
لەچاوما خۆی ئەشواتەوە (فەرەیدوون:218)
لەشوێن ودەقێكی تردا بەنێوی" بەیادی گۆرانەوە " ونبوونی ئەوی خۆشەویست شاعیریان تەواو نیگەران وشپرزە كردووە،بەڵكو شەیدای تۆزقاڵێك دەركەوتنی ئەوی بەرامبەرە.لێرەدا گەرچی دیمەنەكە ڕاستەوخۆ لەلایەن كەسە فانتازمییەكەوە ئەنجام نەدراوە بەڵام لەنێو بازنەی مەنەڵۆگەكاندا ئەم دیمەنەش بەدەردەكەوێت:
چاوم تینووی سەرنجێكە
تامەزرۆیە و
سەرنج ئەدزێ
لەنیگای دوو چاوی گەشت
+ + + +
ئەی شۆخەكە
دەپێم بڵێ كەون ئەبی
هەنگاوەكان بۆ كوێت ئەبەن (فەرەیدوون:130-131)
-تەوەری چوارهەم /فانتازما دڵەڕاوكێییەكان. بەوپێیەی پەیوەندی هەردوو جەمسەر (من) و(ئەو) هەر لەسەرەتاوە،لەڕووی واقیعەوە،كۆتایی پێهاتووە ئەوا وێنەكان وئامادەبوونی هەردوو  جەمسەر جۆرە دڵەڕاوكێیەكیان پێوە دیارە. ئەمەش هۆكاری خۆی هەیە كەزۆربەی هەرە زۆریان پەیوەندی بەدۆخی كۆمەڵگا وجۆری بیركردنەوەی تاكەكان ولەولاشەوە داب ونەریتەكانەوە هەیە.واتە،دەركەوتنی وێنەكان ،بەتایبەتی ئەوی بەرامبەر ،بەترس ودڵەڕاوكێیەك خۆیان نمایش دەكەن وتا ڕادەیەكی زۆر ،ڕاشكاوییان،وەك پێویست، پێوە دیار نیە.ئەمە جگە لەوەی چەمكی شەرمنیش ڕۆڵی خۆی دەبینێت بەتایبەتی لەو دەقانەی كەناوەڕۆكەكانیان دەچنە نێو چوارچێوەی ڕێبازە ڕۆمانسیزم وسۆفیسیزمەكانەوە.ستراتیژییەت وزۆربەی هەرە زۆری دەقەكانی فەرەیدوون عەبدول بەرزنجی خۆیان لەم ڕێبازانەدا دەبینێتەوە.لەدەقی "ئەو" دا شاعیر، دوای ئەوەی بەشێك لەچیرۆكی خۆشەویستییەكەی بۆ (ئەو) وتێكڕای خەڵكی دەگێڕێتەوە، ئاماژە بەوە دەدات كەدەوروبەر هەموو ئاگاداری ناوەڕۆكی ئەم چیرۆكەن وجۆری خۆشەویستییەكەش شێتانەیە، هاوشێوەی خۆشەویستییەكەی مەجنوون بۆ لەیلا:
هێندە سەیری 
چاوی یەكترمان كردبوو
ئێستا هەردوو 
چاومان لەیەكتری ئەچێت (فەرەیدوون:84)
بەڵام دواتر ئەم خۆشەویستییە كۆتایی پێدێت ولەوێشەوە دیمەنێكی ئەوی بەرامبەر بەشێوەیەكی فانتازمی ولەجۆری دڵەڕاوكێ بەدەردەكەوێت. وێنەی ئەو دیمەنە لەجۆری تەماوییە،ئەویش بەهۆی كاریگەرییەكانی دڵەڕاوكێ.ئەوەتا دەڵێت:
شێتانە خۆشی ئەویستم
شێتانەش ڕۆیی وجێی هێشتم
بۆیە جار ..جار
زمانی هۆشم پێم ئەڵێت
نەفامە ئەو كەسەی دڵی 
بداتە دەست كچێكی شێت (فەرەیدوون:84)
گومان لەوەدا نەماوە كە وێنەكە بوونی هەیە ولەجۆری شێتانەشە كەشێوەیەكی گشتی لەخۆ گرتووە،بەڵام بەهۆی ترس ودڵەڕاوكێەوە نەتوانراوە دیمەنی ئەو وێنەیە گەورەتر بكرێت،یان زیاتر وورد بكرێتەوە.واتە جۆری شێتێتییەكە لەجۆری عەشقێكی یەزدانییە یان تووڕەبوون وهەراسانێك بوونەتە هۆكاری دەمارگیری ئەم شێتییە!كەواتە خوێنەر مافی خۆیەتی لەپشت ئەو وێنەیە پرسیار بكات وبڵێت ،ئایا:
- كەسی بەرامبەر (ئەو)،بەهۆكاری تایبەت وجیا، قایل نابێت بەكەسی یەكەم (من)؟
- كەسی یەكەم هیچ ئازارێكی سایكۆڵۆژی وسۆسیۆڵۆژی گەیاندووە بە كەسی بەرامبەر (ئەو) بەوپێیە هەواڵی چیرۆكەكە گەیشتۆتە دەمی تێكڕای خەڵكی وڕەنگە ئەوی بەرامبەر، بەهەر شێوە شێواز وبیركردنەوەیەك بێت، حەزی بەم گەشتاندنە نەكردبێت؟
- كەسی بەرامبەر لەواقیعدا كەسێكی تری دۆزیوەتەوە ونایەوێت لەگەڵ كەسی یەكەمی ئێستادا پەیوەندی خۆشەویستی ببەستێت؟
- مەسەلەی شێتێتییەكە پەیوەندی بەڕق وكینەوە هەیە بەتایبەتی لەكەسی بەرامبەرەوە بۆ كەسی یەكەمی (من)؟
- مەسەلەكە پەیوەندی بەنەگونجاندنەوە هەیە ئەویش بەهەر هۆیەك بێت ؟
- كەسی بەرامبەر (ئەو) هەر لەبنەڕەتدا ولەڕووی سایكۆڵۆژیاوە كەسێكی ناجێگیرە وتوانای بڕیاردانی نیە؟
-  كەسی یەكەمی (من) ئەوی بەرامبەری هەراسان كردووە،ئەمەشیان بەهۆكاری جۆراوجۆر ؟
ئەمانە وزیاتریش لەبازنەی ئەم وێنەیەدا جێگایان دەبێتەوە ودواتر خوێنەر،یان وەرگر دەسەڵاتی ئەوەی هەیە كەوێنەی دیمەنەكە تەواو بكات.
لەدەقی "من وتۆ"دا جارێكی تر،دڵەڕاوكێیەك وێنە فانتازماییەكە دەبات بەڕێوە ئەویش بەوەی خودی بكەری شاعیر،لەگەڵ ئەوەی پەیمانێكی خۆشەویستی پێش وەختەی لەگەڵ ئەوی بەرامبەردا بەستووە،بەڵام لەگەڵ ئەمەشدا هێشتا دڵنیا نیە لەجۆر وئایندەی ئەو پەیمانە.وێنەی كەسە فانتازمییەكە كەئەوی بەرامبەر نوێنەرایەتی دەكات،بەئاشكرا خۆی نیشانی خودی بكەری شاعیر دەدات.لەبەرامبەردا (من)ی شاعیر لەبیركردنەوەی گەشتێكی دووری تەماوییە كەخۆشی،ڕەنگە نەزانێت بەرەو كوێ دەچێت ،بەوپێیەی مەسەلەكەی داوەتە دەست قەدەر.ئەم وێنەیە،وەك پیَِشتر ئاماژەمان پێدا،دەرئەنجامی دڵەڕاوكێ وێناكراوە كەبۆ ئەم جارەشیان خوێنەر مافی خۆیەتی بپرسێت هۆكاری ئەم دڵەڕاوكێیە لەچییەوە سەرچاوەی گرتووە،ئایا:
- باوەڕی (من ) بەرامبەر (ئەو) لاواز بووە؟گەر وەڵامەكە بەو شێوەیە بێت،ئەی هۆكاری ئەم لاوازییە چییە؟
- پەیوەندییەكە لەجۆری پڕۆتۆكۆڵێكی كاتییە و(من )دواتر ئاگاداری ئەنجامی ئەم پڕۆتۆكۆڵە بووە؟گەر وەڵامەكە وا دەرچوو،ئەوا چۆن (من) هەر لەسەرەتاوە بەو جۆرە پڕۆتۆكۆڵە قایل بووە یان هەستی پێ نەكردووە؟
- قەدەر دەتوانێت كلیلی كێشەكان بكاتەوە؟
- هیچ هۆكارێك هەیە بەخوڵقاندنی خەمی (من) ی شاعیر؟
هەموو ئەمانە وزیاتریش لەم دەقەدا جێگەی دەبێتەوە كەدەڵێت:
نیگای وێڵت مەپرژێنە
بەسەر شێوەی
خەماویما
خۆت مەكە بە
هاوڕێ ی ڕێگام
لەئێوارەی تەماویما
ئەڕۆم هەگبەی
كۆچێكی دوورم لە پشتە
وێڵم بەشوێن ڕێبوارێكا
كلیلی كردنەوەی دەرگای
هیوای من و تۆی لە مشتە (فەرەیدوون :26 )
- ئەنجامی لێكۆڵینەوەكە:
لێكۆڵینەوەكە ئەم ئەنجامانەی خوارەوەی دەستنیشان كردووە:
- پەیوەندییەكی بەهێز هەیە لەنێوان بابەت وناوەڕۆكی دەقی ئێستا وڕووداوەكانی زەمەنی ڕابردوو بەتایبەتی ئەو ڕووداوانەی كەپەیوەندی ڕاستەوخۆیان بەكەسێتی دەقی ئێستاوە هەیە.بەمانایەكی تر،دەوڵەمەندكردنی دەق تەنها پەیوەست نیە بەدۆخە نەخوازراوەكانی زەمەنی دەق،بەڵكو هەندێك جار ،وەك پێویستییەكی ئەخلاقی وفیكری وتەنانەت ئیستاتیكییەوە ڕووداو وكەسێتییەكانی زەمەنی ڕابردوو دەبنە كردارێكی كاریگەر بۆ خوڵقاندنی گوتارێكی فیكری سەربەخۆ.بەوپێیەی زۆربەی هەرە زۆری دەقەكانی فەرەیدوون عەبدول بەرزنجی دەرئەنجامی بارە سۆسیۆڵۆژییە سۆزدارییەكانە ودۆخی بابەتەكەش سروشتی نیە چونكە پەیوەندییە سۆزدارییەكە،بەهۆكاری جیاواز، هەرەسی پێهێنراوە،ئەوا ئەم دەقانە سوودێكی زۆری لەكەسە فانتازمییەكەی خودی شاعیر بینیوە كەئەمە بەدیوێكی تردا گەڕانەوەیە بۆ پیرۆز ڕاگرتنی پەیوەندییەكە وكەسی ئەوی بەرامبەر.
- دەقی شیعری،بەنموونەی دەقەكانی فەرەیدوون عەبدول بەرزنجی،پێكهاتەیەكی گێڕانەوەییە وبابەتی گێڕانەوەكانیش ،بەپلەی یەكەم،لەئەستۆی ئامادەبوونی كەسە ونبووەكەیە كەبەشێوازێكی فانتازمی ولەچركە شیعرییە هەستیارەكاندا بەدەردەكەوێت.
- ئاستی بیركردنەوە وڕۆشنبیری خاوەن دەق ولەهەمان كاتیشدا پەیوەستبوون بەبابەتە پیرۆزەكە هۆكارێكی گرنگی كەسە ئامادەبووە ونبووەكەیە كەهێشتا وێنەكانی زەمەنی پێشووی ماوەتەوە ونەسڕاوەتەوە،بەڵكو خودی بكەری شاعیر لەبیر وهزری خۆیدا پاراستوونی.
- فانتازما،لەزۆر كاتدا، لەبەرهەمی خۆشەویستییە ئایدیاڵیزمییەكان دروست دەبێت كەلەسەر بنەمای ڕاستگۆیی دادەمەزرێت بەپێچەوانەی پەیوەندییە میتریاڵییەكان كەخاوەنەكانیان وبەشێوازێكی زۆر خێرا دەكەونە سڕینەوەی سەرجەم ئەو ڕووداوانەی كەلەبازنەی پەیوەندییەكە دەسوڕێنەوە.واتە پەیوەندییە میتراڵییەكان جێگیر نین ولەجووڵەیەكی بەردەوامدان.
- پڕۆسەی داهێنان لەسەر بنەمای قووڵبونەوە لەزانیارییەكان دادەمەزرێت كەهەندێك جار پێویستی بەگەڕانەوە وئامادەبوونی كەسە ونبووەكانە لەزەمەنی ئێستادا.
- فانتازما لەبەرهەمی خەیاڵ نیە بەپێچەوانەی فانتازیا كەتەواو پشت بەخەیاڵ ووەهم وشتە نامەعقوڵەكان دەبەستێت.بەڵام لەفانتازما واقیع وڕووداوەكان دەبنە سەرچاوەی خوڵقاندن .
- پەراوێز وسەرچاوەكان:
- فەرەیدوون عەبدول بەرزنجی،دیوان،كتێبخانەی یادگار بۆ چاپ وبڵاوكردنەوە،سلێمانی ،2018.
- ابراهيم فتحي،معجم المصطلحات الادبية،المؤسسة العربية للناشرين المتحدين،صفاقس،1986.
- افلاطون ،المحاورات الكاملة،الجمهورية،المجلد الاول،ترجمة شوقي داود تمراز،الاهلية للنشر والتوزيع،بيروت،1994.
- سعيد علوش،معجم المصطلحات الادبية المعاصرة،دار الكتاب اللبناني،بيروت،ط 1 ،1985.
-هاري ستون،ديكنز والعالم الخفي:حكايات الجان،الفانتازيا وصناعة الرواية،ترجمة سمير البربري،مجلة عالم الفكر،مجلد 13 ، العدد 2 ، 1982.
- Lacan،J. ( 2006e)The subversion of the subject and the Dialectic of Desire in the Freudian Unconscious (1960)، Eerits،translated by B.Fink،New York:W.W.Norton & Company.