عیززەت یەكپارچە و بەشێك لە ئنترۆپۆڵۆژیای كۆمەڵ

-بەپێی بنەماكانی ڕەخنەی ڕۆشنبیری –     
 پ.د.زاهیر لەتیف كەریم

 پێشتر،لە توێژینەوەیەكی ئەكادیمیمان ،بەزمانی عەرەبی،لەژێر ناونیشانی"الأنساق المعرفية ل أحمد كرنو – دراسة في النقد الثقافي" گۆڤاری سەردەمی عەرەبی ، ژمارە  10   لە  2005 ،باسمان لە كەسێتییەكی شاری سلێمانی  وپاڵەوانێكی كاریگەری ڕشتەی مرواری،عەلائەددین سەجادی، كردووە، بەوپێیەی كڕنو یەكێك بووە لە كارێكتەرە خۆشەویستەكانی سەردەمی خۆی بە هەڵسوكەوت و قسە خۆشەكانی .هەر ئەم شارە كەسێتییەكی تری لە زەمەنێكی جیاوازی تردا بەرهەمهێناوە ئەویش عیززەت یەكپارچەیە  (1938-1970).
مامۆستای پەروەردە و  زانست (فەهمی ئەمین عەزیز) كە برای یەكپارچەیە بەهیمەتی خۆی وهاوڕێكانی توانی بەشێك لەقسە خۆشەكانی یەكپارچە لە نامیلكەیەكی قەشەنگدا كۆبكاتەوە و بڵاویان بكاتەوە، (چاپخانەی كانون – چاپی یەكەم ، 2012).
یەكپارچە كوڕی پیاوی شار حاجی ئەمینی كەوش درووە كە هەر لەسەرەتای ژیانی یەكپارچەوە كۆچی دوایی كردووە و ئەم منداڵە دواتر  بەهۆی هەژاری سەردەم كەوتۆتە ژێر هەڕەشەی ژیان و  خوێندنی تەواو نەكردووە، زۆربەی هەرە زۆری ژیانی بە كاركردن وپێشمەرگایەتی بردۆتەسەر.  لە هەردوو حاڵەتدا ئەزمونێكی سۆسیۆڵۆژی و سیاسی و فكری كۆكردۆتەوە، كە كەم كەس هەبو یەكپارچە نەناسێت، ئەمە وایكرد  كە ببێت بە خاوەن كەسایەتییەكی بەهێز.لە پاڵ ئەمەشدا، خاوەن هەڵوێستەیەكی سیاسی و فكری جێگیر بوو، كەسێكی قسەزان و بوێر، عەفەویەت كەرەستەیەكی هەرە بەنرخی ئەم كەسیەتیە بوو. ڕەخنەگرێكی چاو نەترس، تەواو تێكەڵ بەخەڵكی ببوو، تێكەڵبوونەكەش بە مەبەستی وەرگرتنی زانیاری و كۆكردنەوەی شتەكان بوو. هەموو ئەمانە وامانلێدەكات كە قسە خۆشەكانی بخەینە ژێر هاوێنەی ڕەخنەی ڕۆشنبیری تا لە ڕێگەیەوە بتوانین دەستنیشانی كەسێتی ناوەوەی كۆمەڵگا و یەكپارچەوە بكەین، بەو پێیەی ڕەخنەی ڕۆشنبیری بریتییە لەمامەڵەی دەق لەگەڵ كەرەستە سۆسیۆڵۆژی و فیكری و سیاسی و سایكۆڵۆژییەكان. لە هەمان كاتدا هەڵدەستێت بە دەستنیشانكردنی كەموكوڕی و ئەو هەڵانەی كە هۆكارن بۆ لەبار چوونی گوتارەكان. بەمەش ڕەخنەی ڕۆشنبیری ،لەڕێگەی هەستەكانەوە ، ئاماژە بە نەسەقەكانی ناوەوە دەكات تا بتوانێت پەیوەندیەكانی نێوان مێژوو و كۆمەڵگا و بابەتەكانی دەستنیشان بكات.هەر ئەمەش وایكردووە كە خاوەن بەرژەوەندییەكان ترسێكیان لە ڕەخنەی ڕۆشنبیری هەبێت، بەوەی ئەم ڕەخنەیە توانای ڕۆماڵكردن وكێشە وشتەكانی هەیە و لەهەمان كاتیشدا دەتوانێت ڕاڤەشیان بكات. لێرەشەوە خەسڵەتە سەرەكییەكانی ئەم ڕەخنەیە بریتییە لە بابەتە مرۆڤایەتی وگواستنەوەیی وپێشبینیكاری وبەردەوامی و ئایدیاڵیزمی و وەرگیراوییەكان . ڕۆشنبیریەت كەرەستەیەكی هەرە بەنرخی مرۆڤە وهەر لەوێشەوە سەرچاوەی گرتووە. خۆ ئەگەر مرۆڤ  خولقێنەری كێشەكان بێت، ئەوا چارەسەرەكەش لە  هەموو روویەكەوە هەر لە ئەستۆی خۆیدایە.  ئەو دەقانەی كە دەكەونە ژێر هاوێنەی ڕەخنەی ڕۆشنبیری توانای گواستنەوەی وێنە زەمەنەكانی هەیە كەڕەنگە هەمان زەمەن لە ئایندەدا بە هەمان شێوە و شێواز دوبارە ببنەوە. بەمەش خاوەن دەقەكان دەتوانن لە ئایندەدا پێشبینی شتەكان بكەن كە دۆخەكان بەرەو كوێ دەڕۆن و تێكڕای خەڵك  لەچەمكی ئەو دۆخانە چەند سوودمەند یان زەرەرمەند دەبن. مەبەستیش  لە دەقەكان تەنها بەرژەوەندییە ئایدیاڵیزمەكانە كە خاوەنەكەی كاریگەری ژینگە و كۆمەڵگای لە سەرە، كە لێرەوە وەك كەسێكی پسپۆر بە دیاردەكان مامەڵە لە گەڵ شتەكاندا دەكات. لەم ڕوانگەیەوە و لەڕێگەی ڕەخنەی ڕۆشنبیریەوە  چەند گێڕانەوەیەكی یەكپارچە دەخەینە ڕوو، تا بتوانین دەستنیشانی سروشتی كۆمەڵگا و بەشێك لە تاكەكانی بكەین. لە گێڕانەوەی ژمارە (66)ی نامیلكەكەدا هاتووە  كە بریتییە لە "- كاك مستەفا حسێن بانەیی گێڕایەوە و گوتی:- زەمانی حوكمی پاشایەتی بوو مەلیك فەیسەڵی دووەم پاشای عیراق بوو، ساڵی 1957 من و عیزەت لە مەعەسكەر رەشید لە بەغداد سەرباز بووین، عیزەت ترسنۆك نەبوو ئیهانەی قبووڵ نەدەكرد سریەكەمان محازەرەی هەبوو ئامر سریە پاش قسەكردن رووی كردە عیزەت و وتی:( عیزەت انت صیر مراسل ) واتە تۆ ببە بە پیاوی ئەفسەرێك، عیزەتیش لەبەر چاوی هەموو سەربازەكان دەڵێت :-(سیدی عیب اصیر مراسل انهزم وما اصیر مراسل) واتە: گەورەم عەیبە ببم بە پیاوی كەس رادەكەم و ئەوە قبووڵ ناكەم، بەوە سزایەكی بچوكیاندا".لێرەدا ئەوەمان بۆ دەردەكەوێت كە لە نێو تاكەكانی كۆمەڵگەی كوردا، كەسانێك بە نموونەی یەكپارچە نایەوێت كۆیلەی ئەم و ئەو بێت، گەرچی بەلای هەندێكەوە ئەو كۆیلایەتییە شەرەفێكی گەورەیە و شانازیشی پێوە دەكات، بەوپێیەی سوودێكی میتریاڵیزمی لێدەبینن، بەڵام ئەمە لای یەكپارچە هەڕەشەیەكە لەسەر كەسێتی ئەم تاكە و بەڵكو ئەم سوكایەتییەی پێ‌ قبوڵا ناكرێت، لە بەرامبەر ئەمەشدا ئامادەیە بۆ هەمو سزایەك كە دەرحەقی ئەنجام بدرێت.
یەكپارچە لەگەڵ ئەوەی كەسێكی دەستكورت و زۆریش خاكی بوو، بەڵام بەرز ڕاگرتنی كەسێتی زۆر بەلاوە گرنگ بوو، هەر ئەمەش وایكردبوو لە نێو كەسەكاندا زۆر خۆشەویست بێت، چونكە لە ڕووی سۆسیۆڵۆژیاوە هیچ كات خۆی بە كەمتر نەزانیوە.
لە گێڕانەوەی ژمارە(81) كە بریتیە لە "عیزەت لە شۆڕشی ئەیلول پێشمەرگە بوو. تفەنگێكی بڕنەوی درێژی دەدەنێ‌، نیوەی تفەنگەكە لەسەر سەریەوە بەرز ببۆوە، عبدالوهاب ئەتروشی لێپرسراوی عەسكەری دەبێت، ناوی عیزەت یەكپارچەی بیستووە بەڵام هێشتا نەیبینیوە، رۆژێك عبدالوهاب دێتە دێی گورگەدەر، پێشمەرگەیەكی كورتە باڵا دەبینێت تفەنگێكی بە شانەوەیە بە پێشمەرگەكان دەڵێت:- ئەوە كێیە؟ دەڵێن:- عیزەت یەكپارچەیە. دەڵێت:- بۆم بانگ بكەن. عیزەت یەت بۆ لایی و دەڵێت:- "فەرموو دەڵێی چی؟" عبدالوهاب دەڵێت:- بەیانی وەرە بۆ لام كڵاشینكۆفێكت دەدەمێ‌، لە جیاتی ئەو بڕنەوە درێژە، عیزەتیش لەجیاتی سوپاس دەڵێت:- " تۆ وەرە بۆ لام من مەتفەعیەكت دەدەمێ‌"، عبدالوهاب پێدەكەنێت و دەڵێت:- راستە یەكپارچە قسەكانت خۆشن". ئەوەمان بۆ ڕوون دەبێتەوە كە یەكپارچە عیزەتی نەفسی گەلێك زیاترە لەشتەكانی تر. گەر بەلای هەندێكەوە نزیكبونەوە لە سەركردەیەكی سەربازی یان سیاسی دەسكەوتێكی گەورە بێت، ئەوا لای یەكپارچە عەیبێكە و لەسەر تاكەكان دەكەوێت، دیارە  یەكپارچە ئەو هەستەی لا درووست بووە كە كاركردن لەپێناو پڕۆسەیەكی فیكری یان سیاسی ئەركی سەرشانی هەموانە بێ جیاوازی پلە وپایە.لەلایەكی ترەوە بوێری یەكپارچە لە هەردوو گێڕانەوەكەدا فاكتەرێكی یاریدەدەرە بۆ ئەم جۆرە هەڵوێستەیە، كە كەم كەس ئەو توانایەیان هەیە لەگەڵ بەرامبەرێكی گەورە و بەهێز بەو لە خۆ بردەییەوە ئەو جۆرە ڕەفتارە ئەنجام بدات.     
هەر لە گێڕانەوەی ژمارە (13) زۆر ڕاشكاوانە ڕووبەڕووی بەرپرسەكانی دەوەستێتەوە ئەمە لە كاتێكدا بەشێك لەو بەرپرسانە لە پێناو چێژێك دەكەونە هەڵەیەكی مێژووییەوە كە كەسێكی وەك یەكپارچە بەو عەفەویەتەی كە هەیبوو، بۆمان دەگێڕێتەوە . لە گێڕانەوەكەدا هاتووە "خوا لێخۆشبوو مەلای خەیاڵ پیاوێكی نابینای زۆر زیرەك بوو فەرش فرۆش بوو، بە لۆری فەرشی لە ئێرانەوە دەهێنا لە سلێمانی و خواروی عیراق دەیفرۆشت، ئەوەندە زیرەكبوو دەستی لە هەچ فەرشێك بدایە دەیزانی كاشانە یان تەبرێز و نرخەكەشی دەزانی، دارەكەی دەستیشی وەك مەترە بۆ پێوانە بەكاردەهێنا. لە پێشمەرگایەتیدا خوالێخۆشبوو فەتاح ئاغا و عەبدولوەهاب ئەتروشی عیزەتیان خۆشدەویست، حەزیان لە قسەكانی بوو. رۆژێك لەگەڵ مەحموود بەگی گۆڵی لە چوارتا دەبن دەنێرن شوێن عیزەتدا، كە دێت، عەبدلوەهاب دەڵێت:- ئێمە نیشانە دادەنێین و گرەو لەسەر دە دینار دەكەین، عیزەتیش كە دێت خەیاڵ دەبێت، دەڵێت:- باشە قوربان و دەمانچەكەی دادەنێت، دەڵێن:- ئەوە چییە؟ دەڵێت:- كاك عەبدولوەهاب ئەگەر تۆ ئەو نیشانەیەت پێكا لە جیاتی دە دینارەكە دەمانچەكە بۆ خۆت. ئەویش دەڵێت: باشە. عەبدولوەهاب فیشەكێك بە نیشانەكەوە دەنێت و لێی نادات، عیزەتیش دەڵێت:- "بەخێر نەیەیتەوە كاك عەبدولوەهاب بۆ دەست و تفەنگت، بەخوا ئەو نیشانەیەی كەتۆ لێت نەدا، ئەگەر مەلای خەیاڵ بووایە بە چاو نوقاندنەوە لێی دەدا" دەست دەكەن بە پێكەنین، بەمەش عیزەت گرەوەكە دەباتەوە، دە دینار وەردەگرێت". لەڕێگەی ئایكۆنێكەوە ،كە هاوشێوەیان لە نێو واقیعدا بوونی خۆی هەیە ،گێڕانەوەكە لە لایەكەوە بریتییە لەپیاوی شار (مەلای خەیاڵ )كەپیاوێكی نا بینای بە هەڵوێست وبەتوانا بوو، كە ئەم كەسە وەك تەكنیك هاتۆتە نێو دەقەكەوە كە دەتوانێت كارێكی گەورە ئەنجام بدات بێئەوەی هیچ بونێكی واقیعی هەبێت لەكاتی ڕوداوەكەدا، ئەویش بە شێوازێكی لێكچونی ڕەوانبێژی كە ئەم نابینایە دەتوانێت بە چاو نوقانەوە نیشانی خۆی بپێكێت. واتە یەكپارچە لەبری ئەوەی بڵێت نابینا، دەڵێت بە چاو نوقاندنەوە كە ئەمەش هەر نابیناكە دەگرێتەوە! لە لایەكی تریشەوە یەكپارچە ئەو یەقینەوی لا دروستبووە كە بەرامبەرەكەی بە نموونەی (گەورەكەی) توانای ئەنجامدانی كارەكەی نییە، بۆیە شێوازی گەمەكە دەگۆڕێت، لەجیاتی ئەوەی خۆی كارەكە ئەنجام بدات كە ڕەنگە ئەم بیتوانیایە بەكارەكە هەڵسێت بەڵام كارەكەی دایە دەست بەرامبەر، ئەمەش ئەوە دەگەیەنێت كە یەكپارچە تەواو چوبووە نێو كەسێتی ئەو كەسانە و تواناكانیان. خۆ ئەگەر وەها نەبوایە، ئەوا یەكپارچەیەكی دەستكورت نەدەهات دەمانچەكەی خۆی بخاتە ناو گەمەكەوە، كە ئەم دەمانچەیە شەرەفێكی گەورەی یەكپارچە بوو.بەڵام بردنەوەی پێش وەخت ئەم گەمەیەی لا دروست كرد .
یەكپارچە هەر زوو هەستی بە گەندەڵییەكان كردووە، ئەوەشی پێیكرابێ‌ قبووڵی نەكردووە و بە شێوازێكی ڕەخنەئامێز گوزارشتی لە دیاردەكان كردووە. لە گێڕانەوەی ژمارە(82)دا كە بریتییە لە "مستەفای ساڵح رەسولی دارتاش گێڕایەوە گوتی:- رژێمی بەعسی گۆڕبەگۆڕ زۆری بۆ گەنجانی شاری سلێمانی هێنابوو، زۆرمان دەچوینە شاخ، چوومە چنگیان بووم بە پێشمەرگە لە پەلی ئیبراهیم سلێمان كە ئامۆزام بوو، تفەنگێكی هۆڵەندی دووخانی دامێ‌، كە لە بڕنەو باشتر بوو، من عیزەتم دەناسی، كەمنی بینی ئەو تفەنگەباشەم پێیە و لاوێكی منداڵم، گوتی:-"كوڕینە سەیركەن هەرچ منداڵێكی لوسی سلێمانی دێتە ئێرە تفەنگێكی باشی دەدەنێ‌، كەچی من چەند ساڵە پێشمەرگەم بڕنەوە شكاوێكیان داومەتێ‌" هاوڕێكانی دەڵێن:- عیزەت ئەو كوڕە ئامۆزای ئیبراهیم سلێمانە، عیزەتیش دێت بۆ لای مستەفاو داوای لێبوردنی لێدەكات".یەكپارچە ڕەخنەی توند لەبەرپرسان دەگرێت كەجیاوازی لە نێوان تاكەكاندا دەكەن بەتایبەتی لەو كاتانەدا كە ئەو بەرپرسانە بایەخ بە كەسە نزیكەكانی خۆیان دەدەن، بەڵام لە بەرامبەردا، كەسانی بە موونەی یەكپارچەیەكی دڵسۆز و خاوەن هەڵوێست دەتۆرێنن.
لە گێڕانەوەی ژمارە (36)دا، یەكپارچە بە شێوازێكی كۆمیدی ئامێز، لە لایەكەوە باس لە بەدبەختی خۆی دەكات كە تفەنگێكی بڕنەوی درێژیان داوەتێ‌، ئەمە لە كاتێكدا بەرپرسان دەیانزانی كە تفەنگەكە درێژە و، دەشیانزانی یەكپارچەش كورتە باڵایە، كە ئەمە دوو شتی زۆر جیاوازن بە یەك كە ریككەوتنیان بە پێی لۆژیك شتێكی مەحاڵە،دیارە بۆ ئێمەی كورد كارێكی زۆر ئاساییە! لەلایەكی ترەوە لە بەرامبەردا ئەوانەش كە شایستە نین  بەنمونەی ئەو خزمی بەرپرسە ئەوا سودمەندن كە ئەمەشیان دوو شتی جیاوازی دژ بەیەكن كە تەنها لای ئێمە كورد جێگەی دەبێتەوە.
لە ڕووی سۆسیۆڵۆژیاشەوە، یەكپارچە وێنەی بێدەسەڵاتی ڕەگەزی مێینەمان بۆ ئەو زەمەنە دەردەخات كە گیرۆدەی یاسایەكی سەقەتی سۆسیۆڵۆژی بوو،ئەویش بەوەی ئەم ڕەگەزە لە بەرامبەر یاساكەدا هیچی پێنەدەكرا و ئازادی و دەربڕینەكانی لێ زەوتكرابوو، یاسایەكیش نەبوو پشتگیری لێ‌ بكات و مافەكانی بۆ بگەڕێنێتەوە. لێرەدا لە پێناو ڕزگاركردنی ئەم ڕەگەزە بێدەسەڵاتەی ئەو سەردەمە، یەكپارچە دەبێت بە  یاساو و لەهەوڵی ڕزگاركردنی ئەم ڕەگەزەدایە بێئەوەی چاوەڕێی پاداشتێك بكات، كە ئەمەی  بەئەركی سەرشانی خۆی زانیوە، ئەم روداوە لە گێڕانەوەی ژمارە (3)دا بە دیدەكرێت كە دەڵێت "عیزەت لە ساڵانی شەستەكاندا پێشمەرگە بوو، لە كاتی پێشمەرگایەتیدا رووی بكردایە هەردێیەك هەموو دانیشتوانی ئەو دێیە دەیانناسی و شارەزای دەبوون. لە دێیەك دەبێت باوكی كچێكی تەمەن منداڵ دەیەوێت بەزۆر كچەكەی بە پیاوێكی پیر بەشوو بدات، كچەكە عیزەت دەناسێت دەچێت بۆ لای و دەڵێت: كاك عیزەت فریام بكەوە باوكم خەریكە بەزۆر بە پیاوێكی پیر بەشووم دەدات كە لە باوكم گەورەترە و من حەز ناكەم شووی پێ بكەم، بەڵكو بێیت قسە لەگەڵ باوكم بكەیت. عیزەتیش دەڵێت: باشە بەسەر چاو، عیزەت ئەزانێت باوكی كچە بە قسەی ناكات، بۆیە ڕۆژی مارەكردنەكە ئەچێتە ماڵەكە و سڵاو لە دایشتووان دەكات و تەماشا دەكات مەلای مزگەوت و چەند كەسێكی تر بۆ مارە كردنەكە هاتوون، مامۆستا دەست دەكات بە قسەكردن و ئامۆژگاریكردن. خەریك دەبێت بە ناوی پیاوە پیرەكەوە داوای كچەكە لە باوكی بكات، عیزەت قسەكەی پێدەبڕێت و دەڵێت:-"مامۆستا گیان خۆ تۆ پیاوێكی ئاینی و روو لە خوایت و چاوساغی هەموو دانیشتوانی، تووخوا توپێغەمبەر ئەگەر تۆ بەم پیاوە پیرە بە شوو بدەن رازی دەبیت؟"، هەموو دانیشتوان و مەلاش واقیان وڕ دەمێنێت و وورتە ناكەن، كچەكەش لەو دیوەوە گوێی لەم قسانە دەبێت زۆری پێ‌خۆش دەبێت، مەلا هەڵدەستێت و ماڵئاوایی دەكات و دەلێت: ئەی بە نەعلەت بیت عیزەت یەكپارچە، بەم جۆرە مارەكردنەكە هەڵدەوەشێتەوە كچەكە نادرێت بە پیاوە پیرەكە".لە لایەكی تریشەوە، یەكپارچە بە شێوەیەك لە شێوەكان ڕەخنە لەپیاوانی ئایین دەگرێت كە لەو كاتەدا پشتگیرییان لە یاسا سەقەتەكانی سۆسیۆڵۆژیا كردووە،نەك دەقە سەرەكیەكانی قورئانی پیرۆز وفەرمودەكانی پێغەمبەر (د.خ).
لە گێڕانەوەی ژمارە (49) دا، یەكپارچە دەبێتە مامۆستایەكی پەروەردە ناس كە لە نزیكەوە ئاگاداری ڕەوشی فێركردن و كێشە و ئامۆژگارییەكانە، وە دەشزانێت كام ڕێگە وڕێباز گونجاوە بۆ چارەسەرەكان، ئەمە لەكاتێكدا ئەم یەكپارچەیە خوێندەوارییەكی ئەوتۆی نەبوو. لەگێڕانەوەكەدا هاتووە "عیزەت لە هەچ دێیەك بوایە خەڵكی دێیەكە دەیانناسی، لە یەكێك لە دێیەكانی دەوروبەری شاری سلێمانی یەكێك لە خێزانەكان منداڵێكی زۆر بزێو و هاریان دەبێت، هەمیشە عەزیەتی دایك و باوكی دەدات. رۆژێك باوكی كوڕەكە بە عیزەت دەڵێت:- كاك عیزەت نایەیتە ماڵەوە تۆزێك نەسیحەتی ئەو كوڕە هارەم بكەیت، بەڵكو بە قسەی تۆ بكات ئاقڵ بێت. عیزەتیش دەڵێت:- بەسەر چاو ئێوارە دێم. ئێوارە پاش نانخواردن دەڵێت كوڕەكەم بۆ بانگ بكەن، كوڕەكە دێت. عیزەت دەڵێت:-"باوكی باوكم بۆ عەزیەتی دایك و باوكت دەدەیت، خوای گەورە فەرموویەتی نابێت دڵی دایك و باوكت عاجز بكەیت گوناحە! پاشان دەڵێت:- هەتیو سەگی سەگباب بۆ وا بێنامووسی و بێحەیای چویتەوە سەر كێ‌ لە خۆتان؟! خوام لەو خوایە عەزیەتی دایك و باوكت بدەیت ئەگینا بە شەق و شەقازلە كوێرت دەكەم" باوكی كوڕەكە واقی ووڕ دەمێنێت و دەڵێت:- عیزەت عەیب ناكەیت داناوەشێیت؟! ئاوا نەسیحەتی كوڕەكەم دەكەیت؟! عیزەتیش دەڵێت:- وانەبێت ئاقڵ نابێت". ڕێبازی ئەم چارەیە  بریتییە لەڕێبازە ئاینییەكە كە وەك دەقئاوێزانێك هاتۆتە نێو دەقەكە بێئەوەی یەكپارچە خۆی هەستی پێبكات، ئەم ڕێبازە پشتی بە دوو چەمكی جیاواز بەستووە، یەكەمیان نەرم و نیانی و قسەی خۆش، دواتر گەر سوودی نەبوو ئەوا چەمكی دووەم بەكار دێت كە بریتییە لە توند و تیژی. یەكپارچە لە دەقەكەدا هەردوو قۆناغەكەی بڕیوە، دوای ئەوەی دەزانێت كە منداڵەكە لەڕێگەی قسەی خۆش و نەرمونیانییەوە دابین ناكرێت ئەوا ناچارە شێوازێكی تری جیاواز بەكاربهێنێت، كە ئەو شێوازەیان بۆ ئەو زەمەنە ،بە ڵكو تا ڕادەیەكی زۆریش بۆ زەمەنی ئێستا، شێوازێكی پەسەند بوو.
یەكپارچە كەسێكی خاوەن  هەڵوێست بوو، زۆریش داكۆكی لەو هەڵوێستە دەكرد و هیچ كات خوازیار نەبووە بیدۆڕێنێت، وە هەر ئەوەشی بۆ ماوەتەوە، كە ئەمە نەك شانازییە بۆ خودی خۆی بەڵكو بۆ هەموو ئەوانەش كە یەكپارچەیان ناسیوە ،یان ئەمڕۆكە دەیناسن. لەزۆربەی گێڕانەوەكاندا ژیانی خۆی لە پێشمەرگایەتی و دەربەدەری و هەژاری و گرتن و لێدان و دوورخستنەوەدا بینیوە، ئەمە لە كاتێكدا یەكپارچە بەهۆی كۆچی ناوادەی باوكییەوە گوشارێكی ئابوری لەسەر خۆی و كەسوكاری دروست ببوو، بەڵام هیچ كات ئەمە ڕێگر نەبووە لەبەر دەم هەڵوێست و خۆشەویستی بۆ خاك و نیشتیمان، بۆیە زۆربەی كاتی تەرخانكردبوو بۆ شاخ و گرتوخانەكان، شانازیشی پێوە دەكرد . هەر لەسەر پەیوەستبوونی بە هەڵوێستەیەك، لە گێڕانەوەی ژمارە (83) لە كاتێكدا یەكپارچە لە چوارتا لەگەڵ هاورێكانیدا تێك دەچێت و دواتر سوێند دەخوات كە جارێكی تر پێنەخاتە سەر خاكی چوارتا، پاش ماوەیەك خۆی پێناگیرێت و بیری هەمان هاوڕێیان دەكات و دەیەوێت سەردانێكیان بكات، ئەمەش ناوەرۆكی یەكپارچەمان بۆ دەردەخات كە كەسێكی دڵپاك و بێگەردبووە و نەیتوانیوە لە دەور وبەر داببڕێت، بۆیە كەدەچێتە چوارتا بە سواری هێسترێك دەچێت، لەوێ‌ هاوڕێكانی دەیبینن و سەیریان لێدێت كە بۆچی لەسەر هێسترەكە دانابەزێت، یەكپارچەش پێشتر سوێندی خواردووە كە قاچ نەكات بە خاكی چوارتا، بۆیە بۆ جارێكی تر سوێندەكەی گەورەتر دەكات، بە قەبری شێخ مەحمودی مەلیك سوێند دەخوات كە هێمای شتە جوانەكانی كۆمەڵگایە بۆ شار و كوردستان، دواتر دەڵێت"ئێوەن بێقیمەت هەندێكتان عاجزتان كردووم، منیش سوێندم خواردووە تا ماوم پێ نەخەمە سەر خاكی چوارتا". بەو جۆرە یەكپارچە ماوەیەك لە چوارتا دەمێنێتەوە بێئەوەی لە سواری هێسترەكە دابەزێت، ئەمە خۆی لە خۆیدا هەڵوێستەیەكە بەرامبەر ئەو كارەی كە رووبەڕووی بۆتەوە، كە ئەمڕۆ بە داخەوە پێداگرتن لەسەر ئەو جۆرە هەڵوێستانە شتێكی نایابە و بە ئاسانی دەست ناكەون. گەر یەكپارچە لە بۆنە و بابەتێكی سنورداردا ئەوەندە بە هەڵوێست بوبێت، ئەی ئەبێت لەگەڵ شتە گەورە و بەهاكاندا چۆن بوبێت.  لەهەمو ئەمانەدا ئەوەمان بۆ دەردەكەوێت كە ڕەخنەی ڕۆشنبیری توانای بەدەرخستنی توانا ونەسەقە مەعریفیەكانی  هەیە و دەتوانیت تاكە سروشتیەكان بە نموونەی یەكپارچە بگوێزیتەوە بوتاكێكی ئەكتڤی ناسروشتی ، هەروەك چۆن (گۆران) ی شاعیریش هونەری دەروێش عەبدولڵای بەهەموان ناسی، ئەمە لە كاتێكدا كۆمەڵگا بە چاوی ڕێزەوە سەیری ئەم دەروێشەی نەدەكرد ، بەڵام گۆران لە شیعرەكەیدا (دەروێش عەبدوڵڵا)، توانی گۆڕانكارییەك لە سروشتی وێنەكەدا دروست بكات و مافە یاسایی و لۆژیكییەی دەروێش بپارێزێت بەڵكو زیاتریش بە تایبەتی لەو ساتە وەختەی كە هێزی هەڵچوونە سایكۆڵۆژییەكان لەئاست هەستە نەتەوایەتیەكە بەرەو هەڵكشان هات و هونەری دەروێشی گەلێك پێ جوانتربوو لە هونەری بتهۆڤن،ئەوەتا دەڵێت" 
          لە بیتهۆڤن گەلێ‌ زیاتر بە ڕۆحم ئاشنای ، وەڵڵا