خۆشەویستی لە یادەوەری پاریسدا

خۆێندنەوەیەك بۆ فیلمی (Casablanca)
نوسینی: شڤان نەوزاد
قەدەرێكی بەدە كە عەشق هەمیشە پاشماوەی جەنگاكانە.عاشقان هەمیشە دواهەمین میوانن دەگەنە سەر ئەم سفرەیە، لەبەرئەوە هەمیشە بەسەر وێرانەی یەكتردا دێن.
بەختیار عەلی ــ قەسیدەی (عەشق(

كازابلانكا بە تەنها یەك فیلم نییە بەڵكو كۆمەڵێك فیلمی كۆكراوەیە. (ئیمبرتۆ ئیكۆ(
ناساندن:
فیلمی (كازابلانكا ـــ Casablanca)فیلمێكی (سیاسی، رۆمانسی)ە، لە ساڵی(۱۹٤۲) لە نیویۆڕك دروستكراوە و لەلایەك (مایكڵ كورتیز) كاری دەرهێنانی بۆ كراوە و لە لایەن (هال بی. واڵس)كاری بەرهەمهێنانی بۆ كراوە و هەریەك لە سێ پاڵەوان (هەمفری بۆگات- رێك بڵاینی) و (ئینگرید بێرگمان - ئیڵسا لەند) و(پاوڵ هێنرید -ڤیكتۆر لازلۆ) ڕۆڵی سەرەكییان تێدا گێڕاوە. ئەم فیلمە لە شانۆیی پێشكەش نەكراوی (هەموان دێن بۆ قاوەخانەی ریك) ی هەرد و نوسەر (موری بیرنیت) و (جوان ئالیسۆن)ە وەرگێراوە و لەلایەن سیناریۆی هاوبەشی هەریەك لە(خولیوس جەی. ئیپستین- فیلیپ جی. ئیپستین- هوارد كوك- كاسی رۆبینسون)ە نوسراوە. براوەی سێ خەڵاتی ئۆسكارە بۆ باشترین دەرهێنەر، باشترین سیناریۆ و باشترین وێنەگرتن، لەلایەن كۆمپانیای(Warner Bros. – First National Pictures) بڵاوكراوەتەوە و رەیتینی:(8.5)وەرگرتوە.
چیرۆكی فیلمەكە:
فیلمەكە بەناوی شاری (كازابلانكا) لەمەغریبە ناونراوە، ئەم شارە شوێن و پەناگەی ئەوروپییەكان بوو لە ترسی كوشتن و راوەدونان لەماوەی جەنگی دوەمی جیهانیدا، بەڵام شارێك بو وەك گەراج و راگوزەرگەرا كە هەركەس بهاتایە ئەم شارە بەهەر رێگایەك هەوڵیدەدا بلیتی كۆچ و ڤیزای هەڵاتن دەستبخات، بەڵام تەركیز و كامێرای فیلمەكە لەسەر ئەمریكییەكی هەڵاتووە بە ناوی (رێك بڵاینی) كە خاوەن و سەرپەرشتیاری قاوەخانەیەكی ناسراوی گەورەیە لە كازابلانكا بەناوی (قاوەخانەی رێك)، فیلمەكە باس لە چیرۆكی خۆشەویستی رێك و خانمێكە بەناوی (ئیڵسا) لە فەڕەنسا، بەڵام كە دواتر ئیڵسا ڕازی ژیانی خۆی بۆ رێك ئاشكرا دەكات كە هاوسەردارە و مێردەكەی (ڤیكتۆر لازلۆ) كە شۆڕشگێڕیكی چیكییە و لە لایەن نازییەكانەوە دەست بەسەركراوە و ئیڵساش لە گەڕانەوەی بێئومێد بووە، لەبەر ئەوە رێك بەم نهێنییە زۆر دڵگران دەبێت و پێش هاتنی ئەڵمانەكان بۆ فەڕەنسا شارەكە جێدەهێڵێت و روو دەكاتە كازابلانكا. بەڵام پاش دووساڵ و هەڵاتنی (ڤیكتۆر لازلۆ) لە زیندان، ئیڵسا و مێردەكەی كۆچ دەكەن بۆ كازابلانكا و دووبارە لە قاوەخانەكەی رێك یەك دەبیننەوە، بەڵام هاتنی ئیڵسا و مێردەكەی بۆ ئەوەیە ڤیزای كۆچ دەستبخەن لە كازابلانكاوە وەك هەموو كوچبەرەكانی دیكەی ئەو شارە بچن بۆ لشبۆنە كە ئەوكات شوێنێكی پارێزاوبوە لە چەنگی نازییەكان، رێك بە مەردایەتی و چاونەترسی زۆرەوە ژیانی دەخاتە مەترسییەوە و بلیتی فرۆكە و ڤیزای هەڵاتن بۆ ئیڵسا و ڤیكتۆر دەستەبەر دەكات و بە یەكجاری كازابلانكا جیدەهێڵن بۆ روودەكەنە لشبۆنە.
خۆشەوستی لەسەردەمی باروتدا:
سەدەی بیستەم سەدەی جەنگە گەورەكان و سەدەی پێكدادانە یەك لەدوای یەكی سیاسیانەی وڵاتانی دونیایە بوو، سەدەی بە باروتبونی ژینگە و بەدوكەڵاویكردنی ژیان بوو، ئەو سەردەمە بو كە سیاسەت هەموو هێلكەكانی لەنێو سەبەتەی جەنگدا پیسكرد، وەك چۆن لە هەمان كاتدا چاخی بە سیاسی بونی تەواوی تاكەكان بوو لەوسەردەمەدا، بەئێستاكێشەوە سیاسەت پڕەبوە لەئەگەرە جدییەكانی هەڵگیرساندنی جەنگی ماڵوێرانكەر و لێوانلێو بوە لەترسی وێرانبونی یەكجارەكی ژیان و سیخناخە بە نائومێدی قوڵ لە بەرامبەر هەموو دیارە و ڕوداو و دەركەوتەیەك، لەسەدەی بیستدا سیاسەت پێیگوتین كە هیچ كات لەسەر ئومێدی ژیانێكی ڕێك و ئاسۆری ڕون كڕنەكەوین و خەونی گەورە و خواستی مەزن لەسەر هیچ شتێك هەڵنەچنین، بەتەرزێك ئەو وانەیەی پێگوتین كە فۆبیا لەژیان و ترس لە خۆمان و تۆقین لە دەوروبەر مۆتەكەیەكی ئەبەدی بن و لەناوەوە بمانجنن،هەڵبەت لەناوەراستی سەدەی بیستەم و لەناوەڕاستی جەنگی دوەمی جیهانیدا و لەساڵی(۱۹٤۲)دا فیلمێكی رۆمانسی قەشەنگ بەناوی  كازابلانكا ــ     Casablancaلەدایك دەبێت، ئەگەر چی ئەم فیلمە لە گشتی لە ناواخندا ژانری ڕۆمانسییە بەڵام بەوردی باسی دوانەی(جەنگ/ئەڤین)دەكات،ئەتمۆسفیری فیلمەكە بەگشتی تارمایی جەنگ و دوكەڵ و ترس و مەرگ زاڵە بەسەریدا بەڵام لە هەناویدا سكپڕە لە خۆشەویستییەكی ناكام و ئەڤینێكی پێكنەگەیشتوی نێوان دوكەسایەتی بەناوەكانی(ریك)و(ئیڵسا)كە سیاسەتی نازیزم و پاڵنەرە تریكەكانی دەبنە مۆتیڤی سەرەكی و هۆكاری یەكەمی نوسینەوەی چیرۆكی هەزاران خۆشەویستی ناكام و عەشقی تراجیدی. كازابلانكا تەنیا بەسینەماییكردنی چیرۆكی غەمناكی دوو عاشق نییە، بەڵكو نمایندەی هەزاران فرمێسكی خۆشەویستی و هەزاران عاشقی خۆڵەمێشی و قیبلەنمای هەزاران ئومێدی سەربڕاوە و خەونی پەژمودەیە.لەدایك بونی كازابلانكا روداوە و یەكێكیشە لە روداوە سینەماییە گەورەكانی دونیا وساڵی(۲۰۱۲)ئەمریكا یادی (۷۰)ساڵەی ئەوفیلمەی كردوە و لەقەدر و هەیبەتی سینەمادا لە پاڵ فیلمیThe Godfather ــ۱۹۷۲)ناویدەبرێت،كازابلانكا بریتییه لە كۆمەڵیك وانەی سیاسی و ڕۆمانسی و ئەخلاقی، بەتەرزێك دەبێته ئیحا و هێز و بیرۆكە بۆ سینەمای هۆڵیود و دونیای دوای جەنگ و تەنانەت گاریگەری و جێكەوتەكەشی بەسەر فیلمی مۆدێرندا بەڕونی دیارە، وەك چۆن دیستۆی ڤیسكی دەربارەی گۆگۆڵی ئەدیبی گەورەی روسیا دەڵێت(هەمومان لە ژێر پاڵتۆكەی گۆگۆڵەوە هاویتەدەر)منیش ئەم تێرمە قەرزدەكەم و دەڵێم( هەمو سیناریت و دەرهێنەران و خۆدی هۆڵیۆد لە شریتی فیلمی كازابلانكاوە هاتونەتەدەر).كازابلانكا مانیفێسی شكستی عیشقی نێوان (رێك و ئیڵسا)یە بەڵام مۆمی ئەم ئەڤینە دوای چەند ساڵ دابڕان و دوری نەك هەر ناكوژێتەوە بەڵكو بەپێچەوانەوە لەگەنجینەی سینەیاندا دەیپارێزن،هاوڕێ لەگەڵ ئەوەی لەلای(ریك)ئەڤین تێكەڵ بە ئەخلاقی بەرز دەبێت لەبری ئەوەی بارگاوی بە ڕق و تۆڵە بێت، بۆنمونە كاتێك ئیڵسا و ڤیكتۆری مێردی دەیانەوێت بەهەرنرخێك بێت كازابلانكا جێبهێڵن و بە نهێنی لەدەست نازییەكان هەڵبێن(ریك)تاكە كەسەی باوەڕ پێكراوە كە دەتوانێت كۆمەكیان بكات ڤیزای ڕاكردنیان بۆ مسۆگەر بكات،لەهەمان كاتێشدا ژیانی بخاتە نێو ئاگرو مەترسی، بەڵام رێك خاوەنی وەفا و ویقارە و گوێ بەمێژوی پەیوەندی ئەڤینی ناكامی خۆی و ئیڵسا نادات و ناگۆڕێتە سەر كینەی ناوەكی بەڵكو سەلامەتی ژیانی خانمو ئاغای ڤیكتۆری لا مەبەستە و بۆشایی لاوازی سیاسیانەی ڤیكتۆر كە حەتمەن دەتوانێت لای حەسحەسەكانی نازی ژیانی نابوت بكات بەڵام لێرەدا لۆجیك و ویژدان سەرحاڵن و (ریك)مامەڵەیەكی ئەخلاقیانەیان لەگەڵ دەكات.وانەیەكی دیكەی كازابلانكا ئەوەیە كە پێماندەڵێت عەشق لەگەڵ وێرانەكاندا دەمرێت،لەگەڵ روخاندا دەبێته گەرد، عەشق بەتەرزێك ناسكە گەر تێكەڵی جەنگ و سیاسەت بێت هەرزو دەبێتە تۆز،دەبێته غوبار،عاشقانیش هەمیشە دەدۆڕێن وەك بەختیار عەلی لە قەسیدەی عەشق دەڵێت(عەشق شەڕێكی بێكۆتایە لەگەڵ خوا و لەگەڵ سروشت و لەگەڵ موعجیزەكادا و عاشق هەمیشە دەدۆڕێت) لەم نیگایەوە ئەم فیلمە پێماندەڵیت هەمیشە هێزی سەربازەكان لە هێزی عاشقەكان نەبەردترە، ئیرادەی جەنگ لەئیرادەی ئەڤین بەهێزترە،خواستی مرۆڤ بۆ خاپوركردن و لەوپەتكردن لەخواستی پێكگەیشتن و دڵنشینی مەزنترە. خاڵێكی دیكەی گرنگی كازابلانكا ئەوەیە پێماندەڵێت جەنگ و سیاسەت دەتوانن مرۆڤ بچوك و ناچیزە و گرگرن بكەن و لەبۆتەی ناوەكی خۆیاندا لێوانلێویان بكەن لە ترسی گەورە و تۆقینی هەمیشەیی،بۆ نمونە لەسەرەتای دەستپێكی فیلمەكەدا قەرەباڵغی و جموجۆڵ و هاتوچۆیەكی گەرمی دانیشتوانی شارەكە دەبینین هەڵبەت بۆ ئەوەی بەهەر ڕێگایەكە پارە پەیدابكەن و بە نهێنی و یاساغ ڤیزای پێبكڕن و هەڵبێن، واتە شارەكە لەگەراجێكی گەورە دەچێت و كە هەموان دەیانەوێت بەجێیبهێڵن، دەرهێنەر زیرەكانە دیمەنی ئەم شارەی كردۆتە نمونەی ترسناكی ئەوشارانەی كە لە ساتەوەختی جەنگدا هاونیشتیمانیان هەزاران قاچ قەرزدەكەن بۆیی لێیڕابكەن، بەڵام مەخابن دانیشتوانی كازابلانكا دەبنە دوو بەشەوە،هەندێك بۆ ماوەیەكی كەم و كورتخایەن دەمێننەوە و دتوانن ڤیزا دەستبخەن بەڵام كۆچ و سەفەر بۆ ئەوانی دیكە تەنیا خەونێكی ئەرخەوانییە و بێئاكامە،لەدیمەنێكدا فرۆكەیەكی نازی كە فەرماندەیەكی نازی دەهێنێتە شارەكە و بەئاسمانی شارەكەدا و لەپێشچاوی خەڵكانێكی زۆر تێدەپەڕێت یەكێك لەوانەی لەدورەو دیمەنی فڕۆكەكە دەبینێت و دەڵێت(ڕۆژێك منیش بەفڕۆكەیەكی لەوجۆرە كۆچ دەكەم.
دابەشبونی شاقوڵی ڕاها:
لەم فیلمەدا دەركەوتە و ڕوداو كەسایەتییەكان شاقوڵی ڕاها دابەشبون بەڕەنگێك هولیود كەم یاخود فیلمی دیكەی لەم جۆرەی بەرهەم نەهێناوەتەوە بەچەند نمونەیەك ئەم ئەم خەڵە ڕوندەكەمەوە،نمونەی یەكەم:(ریك)كە خاوەن و سەرپەرشتیاری ڕاقیترین و بەناوبانگترین قاوەخانەی شارەكەیە بەناوی(قاوەخانەی ریك)كە ماڵی پارەدارەكانی شار و شوێنی سەردانیكەرانی سیاسی و میوانانی سیخوڕ و زیارەتكەرانی پلەبەرزی سوپای حكومەتی نازییە، وادەردەكەوێت كە جێگەیەكە پڕ لە هەوای ئازادی و لێوانلێوە لە كەشی سەربەستی پێكرای میوانان بەتەواوی توێژەكانەوە و دورە و پەرێزە لە سیخوڕ و كارمەندانی دەزگای هەواڵگری لەبەرئەوە وادێتەپێش چاو كە هەموان دەتوانن بەوپەڕی ئازادی و ئیرادەی بێباكی پۆڵاینییەوە بەدەنگی بەرز پێبكەنن و جامی مەی لێكبدەن و چرودی كوبی بكێشن یاخود ماڵێكی سەلامەت پارێزراوە لەدەست هەڕەشەی پەناهەندە چەكدارەكان و بكوژان و جەلادەكانی دەوڵەت بەڵام لەڕاستیدا قاوەخانەیەكی لێوانلێو لەترس لەدەستدانی متمانە بەدەوڵەت بەهۆی بونی كەسایەتییە هەواڵگرییەكان لێی ، یاخود ترس لە تیرۆر كردن یاخود پڕ لە تۆقین بەهۆی ئەگەری بوونی ژهر لەبادەی مەی، واتە ترسێكی بێسنور زاڵە بەسەر میوانەكاند كە بەئاشكرا دەبینرێت بەڵام بەهۆی خۆنمایشكردنی درۆزنانەوە ئەم بیمە دەرشردرێتەوە جەوەكە ساف وڕێك تەكان دەدات، لێرەوە پێماندەلێت نا قاوەخانەكەی ریك شوێنێك نیە بۆ خۆدەرخستنی سەربەستانە و هەڵوێست پیشاندانی بێ ترس، بەڵكو لەهەمان ساتەوەختیشدا نمایشی ڕیایی تەواوی دەستوتاقمی فەرمی حكومەتە، بونی ترسێكی گەورەیە بەوەی ئەگەری هەیە لەچركەساتێكدا هەموو شتێك پێچەوانە بگەڕێتەوە و پلانەكان خراپ بئاڵۆزكێن.دوەم: كەسایەتی رێك كەسایەتییەكی هێمن و بەویقارە و ئاگاداری وەسەتی سیاسەتە لەناوچەكەدا و بۆیە نایەوێت بچێتە ناو مەعمەعەی سیاسەت و بەهەمو شێوەیەك خۆی و قاوەخانەكەی لە بەندوباری سیاسەت بەدوردەگرێت بە چاكەتێكی سپی كەنیشانەی سەربەخۆیی و تێوەنەگلانە لە ململانێی بەرەكان و بەروخسارێكی جدیی و ڕونەوە دەچێتە قاوەخانەكەی سەرنجی گومانی هیچ دەستەو لایەنێك بۆخۆی كۆناكاتەوە، بەڵام ئەم هەڵسوكەوتانەی بەم جۆرە نامێننەوە و لەنیوەی فیلمەكەدا روداوەكان ئاڕاستەیەكی دیكە وەردەگرن،كاتێك بۆ دوەمین جار ئیڵسای خۆشەویستە لەدەستچوە كۆنەكەی دەبینێتەوە لەگەڵ ڤیكتۆری مێردی كە پلانی هەڵاتنیان هەیە كاتێك (رێك)بەم حاڵەتە دەزانێت بەتەواوی دەگۆڕێت و دەچێتە پێستی پیاوێكی دیكەوە شاقوڵی دابەشدەبێت، بەوەی بەخواستێكی بەرزەوە بازدەداتە ناو ئاگری سیخۆڕەكان و قاچاغچییەكانی بلیتی ڕاكردن و لەناوەڕاستی ترسی مەرگدا خۆی دەبینێتەوە بەڵام(ریك)بێ گوێدانە هیچ ترس و بێمێك ئەوەی لێداواكراوە لەكۆمەكی جێبەجێی دەكات بەكورتی ڕیك دەبێتە دو كەسایەتی تەواو دژبەك و ناكۆك بەڵام دەرهێنەر توانیویەتی بەجوانی تەوزیفی ئەم كەسایەتییە بكات.سێیەم:شاری كازابلانكا شوێنێكە بۆ ژیانكردن وەك هەموو شارەكانی دیكە و شاری بەڕونی تێدا دەردەكەوێت و دیمەنی قەراباڵغی قاوەخانەكەی رێك و دیمەنی جەنجاڵی كوچە و شوێنە گشتییەكان كە وادەردەكەوێت هەموان بۆ ژیانێكی شاد و ئەبەدی و بێكێشە و گرێ لیرەن لەڵام لەناوەوەڕا تەواو پێچەوانەی ئەو خواستەیە و هەمیشە ئەگەری مردن و تیرۆركردن و دەستگیركردن ئەگەرێكی كراوەیەو بەهۆ یا بێهۆ دیواری چارەنوسی ڕەشی خەڵكانی كازابلانكایە واتە بەوردی بەر دوو دیمەن دەكەوێت لەهەمانكاتدا هەم ژیانكردن و هەم لەدەستدانی ژیان، هەم مانەوە هەم هەڵاتن، هەم سخوڕبون لەسەر دەوروبەر هەم سیخوڕی كردن لەسەر خۆت و هەڵسوكەوتن و پەیوەندییە نزیكەكانت... هتد، چونكە سەرلەبەری ژیان و گوزاران لەم شارەدا لەسەر شێوازی هەڵە و نادروست بیناكراوە لێرەدا قسەیەكی ئەدۆرنۆی فەیلەسوفی ئەڵمانی كۆمەكم دەكات دەڵێت(مرۆڤ ناتوانێ لەژیانێكی هەڵەدا بەشێوازێكی ڕاست و دروست بژی) لەبەر ئەوە زۆر ئاساییە فیلمەكە هەڵگری دیمەنی دورلەیەك و ناكۆك بێت.
كام پاڵەوان؟!
لەمێژوی ئەدەبیاتدا دروستكردنی پاڵەوان و خوڵقاندنی پاڵەوانێكی فریادڕەسی و خوداڕەنگ و كاپتنی كەشتی ڕزگاری كارێكی جدی بوە و ئەدەب میراتێكی بەرچاوی لەم تەزرە ئەدەبە بۆ جێهێشتوین، هەر لە ئەدەبیاتی كلاسیكی ئینگلیزی و روسی بونی پاڵەوانی مێژوویی ڕزگاركەر بەتایبەتی ئەدەبیاتی سیاسی چونكە قارەمانی ئازادی تەنیا لە ژانری ئەدەبیاتی سیاسیدا سەری دەجوقاند تەنانەت تا هاتنی مۆدێرنەش ئەدەبیاتی سیاسی بەدیوە بەرگرییەكەی هێشتا تارمایی ڕزگاركەر و شوێنپەنجەی سەرفرازیهێنەری بەسەرەوە بوو، هەڵبەت بەو پێیەی سینەما قەرزاری ئەدەبە و كومەكێكاری ئیجگار گەورەی سینەمایە بەتایبەتی تەرزی ڕۆمان و چیرۆك لەبەر ئەوە ئەم ئەخلاقیاتە شۆڕدەبێتەوە بۆ ناو سینەمای سەدەی بیست و تا هەنوكەش ئەم ئۆڵۆمپیادە بەردەوامە لە گۆڕەپانی هۆڵیود كە لێوانلێوە لەفیلمی پاڵەوانئاسا و قارەمانگەرا، بەڵام ئەوەی جێیسەرنجە دەرهێنەری كازابلانكا لە ناوەڕاستی جەنگی قارەمانە زەبەلاحەكانی مێژوو و شەڕی پاڵەوانە وەحشییه ترسناكەكاندا دێت و فیلمێكی ڕۆمانسی و خاڵی لە پاڵەوانی سیاسی دروستدەكات، بەهیچ شێوەیەك قارەمانێكی ئەفسانەیی هەڵنەداوەوە چوارچێوەی فیلمەكەوە ئەمە لەكاتێكدا خودی فیلمەكە تۆز و خۆری سیاسەت و جەنگی لێنیشتوە،قارەمانی ئەم فیلمە كەسێكی تەنهایە بەدڵێكی شكا و عەشقێكی ناكامەوە و دورە لەشار و زێدی خۆی، كەسایەتییەكی دور لە ململانێی سیاسی بەڵام هاوكار و دەستودڵباز لەكۆمەكی ئەوانی دیكەدا، پاڵەوانێكە لە ناوەوەڕا بریندار و غەمگین بەڵام بە روكەش دڵشاد و سەرحاڵ، ئەگەرچی(ریك)ڕزگاركەری(ئیڵسا و ڤیكتۆرە)بەڵام ئەم هەڵوێستەی نایكاتە پاڵەوانێكی و سیاسی و بەڵكو چاوی كامێرا لەسەر ئەوەیە كە(ریك) پەناهەندەی تەنهای شارێكی دورە و لەقاەخانەكەیدا بێئومێد ڕۆژەكان دەنێت بەدەم بەیەكەوە ئەمەش وادەكات فیلمەكە واقیعییەتێكی تاریك و كوشندە بەڵام بەتەكنیكێكی ورد و هونەرێكی قەشەنگ بخاتە پێش چاوی بینەران.لەبەر ئەوە ئەم فیلمە دەبێته ڕێبەری فیلمە ڕۆمانسییەكانی پاش خۆی و وانەی پاڵەوانی ناشاد و ناسەركەوتو و بەسینەمای هاوچەرخ دەڵێتەوە.
عەشق، سیاسەت، قوربانی:
وەك چۆن سیاسەت لەخوێنەكەی پاك نابێتەوە، وەك چۆن سیاسەت توند بەڕێشەی مەرگەوە نوساوە،هەمانشێوە عەشق لە قوربانییەكانی،لە تراجیدیاكانی،لە دابڕان و دڵشكانەكانی جیانابێتەوە و لە تارماییە كۆشندەكانی ناتەكێت،چارەنوسی غەمیگینی عاشق قوڵ پەیوەندی بە خودی عەشقەوە هەیە،چونكە خودی عەشق لەناوەڕۆكدا هەڵگری وێرانەیە، پڕە لەچركەساتی ناشاد و بێئومێدی كوشندە،كازابلانكا مانیفێستی دیوە تاریك و ڕوە ناچیزەكەی خۆشەویستییه،ئەم فیلمە دوبارە ماهییەتی عەشق سینەمایی دەكات و(ریك و ئیڵسا)دەكاتە نمونەی ئەڤین لە ساتەوەخەتەكانی جەنگدا، عەشق لەم فیلمەدا پەیوەستە بە سێ ڕەهەندی ترسناك و غەمگینەوە(دابڕان، خیانەت،گۆڕینی بون)،بەجۆرێكی دیكە بنوسم كازابلانكا بەسینەمایی كردنی مێژوی دابڕان و خیانەت و ڕەهەندە وەحشەتناكەكەی خۆشەویستییە لەپانتایی ئەدەبدا،ڕونتر بڵێم مێژوی ئەدەبیاتی خۆشەویستی سكپڕە لە لایەنە كوشندەكانی ئەم سێ ڕەهەندە، بەڵام ئەوەی شایەنی لەسەرنوسینە هەرسێ ڕەهەندەكە لەم فیلمەدا خۆیان پەخشدەكەن، بۆنمونە: كاتێك ڤیكتۆر لازلۆ بەهۆی هەڵویستی سیاسییەوە دەسبەسەردەكرێت و ئیڵسای هاوسەری بێئومید دەبێت لەگەڕانەوەی یەكجارەكی بەڵام ئیڵسا پەیوەندی خۆشەویستی دەبەستێت لەگەڵ رێك دەبەستێت و بۆماوەیەكی درێژ ئەم زاڕە لە ریك دەشارێتەوە كە هاوسەری هەیە و هێشتا لێكدانەبڕاون واتە لەناو بازنەی هاوسەرداری فایلی خۆشەیستییەكی نوێ دەكاتەوە، دواتر ریك ئەم ڕازە دەزانێت و زۆر پێی بریندار دەبێت و بەخیانەتی لەقەڵەم دەدات، بەدیوە دابڕان ناكامەكەشیدا وەك لەسەرەوە ئاماژەم بۆكردوە كە عەشق لەدوری و دڵشاكان جیانابێتەوە و چارەنوسی (ریك و ئیڵسا)پاش ماوەیەك پەیوەندی سۆزداری و دواتر دابڕان و دوبارە یەك بینینەوە و پاشان دابڕانی هەمیشەیی پێماندەڵێت هەموو ڕێگاكانی ئەڤین دەچنەوە سەر دڵشكان و لەبنەمادا عەشق لەكانی پێكنەگەیشتنەوە هەڵدەقۆڵێت نمونەیەكی دیكەی كەمتر سەنجلەسەركراو لە میراتی ئەدەب و سینەمادا ئەوەیە كە خۆشەویستی خاوەنی ئەوهێزە باڵایەیە كەدەتوانێت لەڕیشەوە ئینسان بگۆڕێتە و گەمە بە بنەما و بەها جێگیرەكانی تاك بكات لەكەمترین چركەسات و لە كەمخایەنترین مەودادا سیحری ئەوەی لەبندەستە كە مرۆڤ لە بونەوەرێكی هۆشمەند و خاوەن پرەنسیپ و فریشتەئاساوە بگۆڕێته سەر جانەوەرێكی ترسناك و بێباك و جەلاد وەك بەختیار عەلی لەقەسیدەی(عەشق)دەڵێت(سەیركە پاش عەشق چ كافرێكم لێدەرچو)دوا دیمەنی تراجیدی كوشتنی ئەفسەرێكی پلەبەرزی نازییە لەلایەن(ریك)وە بەو پێیەی بلیتی كۆچی ڤیكتۆر و خێزانی لەلایەن ریك دەستخراوە بەڵام حەسحەسێكی نازی ئەم كارە دەزانێت و دەیەوێت ڕێگری بكات بەڵام بەهۆی وەفای خۆشەویستی و ویژدانی زیندوی ریك ڕێگا لە ئاشكربونی كارەكە دەگرێت و ئەفسەرەكە دەكوژێت.ئەوەی دەیبینین دەستی سیحراوی عەشقە لە گۆرینی مرۆڤدا،(ریك) كەسایەتییەكی دور لەسیاسەت و بەویقار دەگۆڕیتە سەر جەلاد و پیاوكوژ، لەبەرئەوە هەمیشە پێموایە عەشق هەروەك كایەكانی دیكەی دەسەڵات و سیاسەت و ئابوری كایەیەكی پاك و مۆقەدەس نییە و لێوانلێوە لە جەلادییەت و خوێن لەپەنجەكانی دەتكێ، ئەمەش ئەو تابلۆ سورەیە كە كازابلانكا دوربارە دەیخاتەوە پێش چاومان.