ئارگیومێنتی نێوان ئەدەبی بەراووردكاری ودەقئاوێزان

پ.د.زاهیر لەتیف كەریم 
                                                                                                                                  
        گەرچی لای هەندێك ، جۆرە لێكچوونێك لەنێوان ئەدەبی بەراووردكاری ودەقئاوێزان دا بوونی هەیە، ئەویش لەڕێگەی خاڵی هاوبەشەوە، وەك پەڕینەوەی دەقێك بۆ نێو دەقێكی تر،یان بەهۆی دەوڵەمەندی دەقێك لەڕێگەی هەناردەكرنی چەند دەقێكی تری جیاواز.بەڵام شیكارییەكان ئەوە دەسەلمێنن كەهەر یەكەیان ڕێباز وزانستێكی سەربەخۆیە ‌وئامانج ‌وكارنامەكانیان لەگەڵ یەكتردا یەكناگرنەوە بەڵكو بۆشایی گەورەش لەنێوانیاندا هەیە.سەرەتای ئەدەبی بەراووردكاری لە فەڕەنسا (1827)،كەلەڕێگەی گەورە زانای ئەكادیمی( ڤیلمان)،مامۆستای ئەدەب ‌وڕەخنە وبەراووردكاری، بەدەركەوت خۆی لەچەند پێناسە وكار وكارنامە وئامانجێكدا دەبینیەوە :
1- بەلای (ڤان تیگم )ەوە بریتییە لەلێكۆڵینەوەی پەیوەندییە هاوبەشەكانی ئەدەبە جیاوازەكان وەك پەیوەندی ئەدەبی یۆنانی ‌وڕۆمانی وە كاریگەرێتی ئەم دوو ئەدەبە،هەر لەسەرەتای چەرخەكانی ناوەڕاستەوە، لەسەر ئەدەبە نوێیەكان.
2- بەلای ( فرانسوا گۆیار )یشەوە بریتییە لەمێژووی پەیوەندیی ئەدەبە زلهێز وجیهانییەكان .
ئەم پێناسانەش ،لەلایەكەوە ،ئەوە دەگەیەنن كە بەراووردەكان پێویستە لەنێو ئەدەبە گەورەكاندا ئەنجام بدرێت چونكە پەیوەندییە هاوبەشییەكان تەنها لەنێو ئەم ئەدەبانەدا ڕوویداوە وڕوودەدات وجێگەی دەبێتەوە. بۆ نموونە ، ئەدەبی فەڕەنسی كاریگەری لەسەر ئەدەبی ئینگلیزی هەیە ، بە پێچەوانەكەشی هەر دروستە.بەڵام ، ئەدەبی كوردی،وەك ئەدەبێكی بچووك، كاریگەری لەسەر ئەدەبی فەڕەنسی بەجێ‌ نەهێشتووە كە بەپێی پێناسەكانی سەرەوە بەراووردەكان لێرەدا ئەنجام نادرێت چونكە ئەدەبی كوردی هەمیشە لە حاڵەتی وەرگرتندا بووە، ئەمەش كاری دایالۆگی یان هەماهەنگی یان پەیوەندییە هاوبەشییەكان دروست ناكات. لەلایەكی تریشەوە،ئەم پێناسانەی سەرەوە، ئەوە دەگەیەنن كەفەڕەنسییەكان دەیانەوێت توانا مەعریفی ‌وفەلسەفی ‌و فیكری ‌وهونەرییەكانی خۆیان بۆ جیهان دەربخەن یان بیسەلمێنن،بەڵكو كاریگەری ئەم ئەدەبە بەسەر ئەدەبەكانی ترەوە،وەك ئەوەی دەقەكانی دەرەوەی فەڕەنسا لەدایكبووی دەقەكانی ئەمان بێت.هەر لەبەر ئەمەشە فەڕەنسییەكان چەند مەرجێكیان بۆ بەراووردكاری داناوە ، یەكێك لەوانە بابەتەكانی بەراووردكارییە كەخۆیان زیاتر لەڕێبازە ئەدەبییە گەورە وبچووكەكاندا دەبینیتەوە بەتایبەتی ئەوانەی دەكەونە نێوان چەرخی 17 - 19 بەوپێیەی ئەدەبی فەڕەنسی  لەو چەرخانەدا ڕۆڵی ئاڵتونیان بینیوە.واتە ئەو بابەتانەیان دەستنیشان كرد كە لەفەڕەنسا لەدایك ببوون بەنموونەی كڵاسیزم وڕیاڵیزم وسوریالیزم وسیمبۆڵیزم ودادایزم وپەڕناسیزم.لەهەمان كاتدا،ئەم پێناسانە ئەوە دەگەیەنن بەوەی پەیوەندییەكان لەڕووی مێژووەوە سەرهەڵدەدات ، فەڕەنساش لەڕووی ڕۆشنبیریەتی مێژووەوە زۆر دەوڵەمەندە بەتایبەتی لەو زەمەنانەی كە دەكەونە نێو كەوانەی ( 17 – 19 )وە ئەدەبەكانی دەرەوەش نكوڵی لەگەورەیی ‌وكاریگەری ئەم ئەدەبە بەسەر ئەدەبەكانی ترەوە ناكەن.
 لەلایەكی ترەوە ئەم پێناسانە ئەوە دەسەلمێنن توێژەرانی ئەدەبی بەراووردكاری پێویستە بەڵگەكان بدۆزنەوە تا بگەنە ئەو ڕاستیەی كە هێزی (س) بەردی بناغەی هێزی (ص).بەڵام لای ئەمریكییەكان ، ئەدەبی بەراووردكاری بریتییە لەبەراووردكردنی دوو هێز بەبێ‌ ئەوەی بچێتە نێو كاری كارتێكردن ‌وكارتێكراو ئەویش لەپێناو بەدەرخستنی توانا ئیستاتیكییەكانی دەق یان توانای داهێنانی خاوەن دەق و ئەدەبە جیاوازەكان،چونكە داهێنانەكان دابەش دەبن بەسەر چەندین ئەدەبی جیاواز بەبێ‌ جیاوازی گەورە وبچووكەوە.بەمەش ئەمریكییەكان خواستی فەڕەنسییەكانیان شكست پێ‌ هێنا لەكاتێكدا فەڕەنسیەكان دەیانویست ئەدەبەكەیان زاڵ بكەن بەسەر ئەدەبەكانی تردا كەئەمەش گەڕانەوەی ڕژێمی كۆیلایەتی بوو،یان بەئیمپریالیزمكردنی ئەدەبە زلهێزەكانە.لەڕوانگەی قوتابخانە سڵاڤی وسۆشیالیستەكانیشەوە بەنموونەی بۆچوونەكانی جیڕمۆنسكی جەختیان لەسەر كاریگەری ئایدیاكەیان دەكەن لەسەر ئەدەبە جیاوازەكانی جیهان كەبەڕیالیزمییەتی ئەدەب دەستیان بەنووسینەوەی ئایدیاكەیان كرد.بابەتی بەراووردكارییەكانیان لەچوار چێوەی كارنامە ماركسی ‌و كۆمۆنیزمەكاندا دەسوڕایەوە ‌ولەهەوڵی ئەوەدا بوون كە ئەم ئایدیایە ببێتە ئەدەبێكی سەربەخۆی گەورەتر لە ئەدەبی نەتەوایەتی.واتە ئەمانیش وەك فەڕەنسییەكان ویستیان هێزی فیكری خۆیان بسەپێنن بەسەر ئەدەبە جیاوازەكان ‌و ببنە تەوەرێكی بزوێنەر لەئەدەبیاتی جیهاندا.بەئاڕاستەیەكی جیاوازتر،هەوڵەكانیان لەم بوارەدا بۆ ئەوە بوو كەئەدەبی بڵۆكی سۆشیالیست ببێتە چەقی بابەت وبڕیارەكان.لێرەدا ئایدیاكەیان،لەڕێگەی گەیاندنە ئەدەبییەكانەوە،پێدەنێتە قۆناغی متوربەكردنەوە ولەهەمان كاتیشدا ڕووبەرەكەی گەلێك فراوانتر دەبێت لەجوگرافیای سەرهەڵدانی.
 بەپێی ڕێبازە بونیادگەرەكانیش ئەدەبی بەراووردكاری بریتییە لەبەراووردی دوو دەق یان زیاتر بەبێ‌ ئەوەی هێزی لایەنێك زاڵ بكات بەسەر ئەوی تردا. بەمەش هەموو ئەدەبەكان ، بە تایبەتی ئەوانەی كە خاوەن كەسێتی ‌وتوانای مەعریفی ‌وڕۆشنبیری خۆیانن بەیەك چاو سەیر دەكرێن ، چونكە لەبنەڕەتدا توانا وداهێنانەكان بوونیان هەیە بەمەرجێ‌ خوێندنەوەیەكی ڕەخنەیی وورد وجدییان بۆ بكرێت بەتایبەتی چەمكە ڕەخنەییە تازەگەرایی ودوای تازەگەرایی.
ئەدەبی بەراووردیش لای ڕەخنەگری ئینگلیزی(سوزان باسنێت )لەكتێبەكەیدا " ئەدەبی بەراورد- پێشەكییەكی ڕەخنەگرانە" بریتییە لەتێپەڕاندنی مەرجی زمانی لەكاری بەراووردكاری. نموونەكەشی بریتییە لەوەی كە ئەدەبەكانی ئینگلیز وسكۆتی ‌وویلزی ‌وئیرلەندی ناچنە نێو یەك خانەی ئەدەبییەوە (ئەدەبی ئینگلیزی یان بەریتانی)بەڵكو بەپێچەوانەوە هەریەكەیان خانەیەكی سەربەخۆن،گەرچی هەمووشیان لەڕووی زمانەوە دەچنە نێو یەك بازنەی زمانییەوە (ئینگلیزی).بەمەش سوزان باسنێت دەیەوێت بڵێت كەنەخشەی زمان وجوگرافیا پێویستە جودا بكرێنەوە لەنەخشەی سیاسی، بەڵكو ئەم ڕەخنەگرە مەبەستێتی زیاتر ڕۆشنبیریەت ‌ومەعریفیەت ‌وداهێنانی ئەدەبەكان نیشان بدات.ئەمەش دەرگایەكی باشە بۆ بەراووردكردنی ئەو ئەدەبانەی كە بەیەك زمان دەنوسن،وەك ئەدەبی ئەمریكی ‌وئینگلیزی وسكۆتی وئیرلەندی.یان ئەدەبیاتی یەشار كەمال وسەلیم بەركات لەگەڵ ئەدەبی عەرەبیدا.لێرەدا،جگە لەمانە، بۆچوونێكی سەرپێیمان لا دروست دەبێت بەوەی ئەدەبی بەراووردكاری دەتوانێت بەراوورد لەنێوان یەك ئەدەبدا ئەنجام بدات، كە لەڕووی نەخشەی سیاسییەوە دابەش بووە بۆ چەند پارچە وهەرێمێك بەنموونەی كوردستان ، چونكە ڕوشنبیریەتی ئەو جێگایانە،نەك پێكهاتە نەتەوەییەكەیان، پێویستیان بەلێكۆڵینەوەی سەربەخۆ وتایبەتە،ئەمەش بەوپێیەی ئەو دەقانە لەژیر كاریگەری ڕۆشنبیریەتی جێگە وهەرێمە داگیركراوەكاندا ئەنجام دراون، لەشوێنێكەوە بۆ شوێنێكی تر جیاوازە. بۆ نموونە ، بەراووردەكان  لە نێوان شێركۆ بێكەس وسەلیم بەرەكات، گەرچی هەردووكیان لەڕەچەڵەكدا دەچنەوە سەر یەك سەرچاوەی نەتەوەیی،ئەمە لەكاتێكدا (سوزان باسنێت )ڕێگە نادات بەبەراووردكردنی ئەو دوو نووسەر وشاعیرە بەبەڵگەی ئەوەی هەردووكیان هەڵقوڵاویی یەك شوناس وناوەڕۆكی بیركردنەوەن.
گرنگی ئەدەبی بەراووردكاری :
گرنگی ئەدەبی بەراووردكاری خۆی لەم خاڵانەی خوارەوەدا دەبینێتەوە :
یەكەم : بەدەرخستنی تواناكانی ئەدەبی نەتەوایەتی ‌وكەسایەتییەكانی ‌وجودا بونەوەیان لەئەدەب و  كەسایەتییەكانی تر.مێژوو وزمان ودەربڕین وڕووداو وكەسایەتییەكانی ئەدەبی نەتەوایەتی توانای بەرهەمێنایان هەیە ولەوێشەوە هەر میللەتە وبەپَیی ووزە وهێزەكانی خۆی توانیویەتی پارێزگاری لەخەسڵەتەكانی خۆی بكات ‌وبەڵكو لەپێناو بەدەرخستنی تواناكانیان دژایەتی ئەوانی تری پێكردووە.
دووهەم : بەدەرخستنی تواناكانی ئەدەبی جیهانی، لەهەندێك حاڵەتدا بوارێك هەیە لەبەر دەم ئەدەبە نەتەوایەتییەكان یان كەسێتی ئەم ئەدەبە كەبەرە وبەجیهانبوون بچن هەروەك ئەدەبی فەڕەنسی یان شكسبیر ئەنجامیاندا.
سێهەم : فراوانكردنی بازنە مەعریفی ‌وفیكری ‌وئەدەبییەكان ئەویش لەڕێگەی پەیوەندییە مێژوویی ‌وسۆسیۆڵۆژی    وئەدەبیەكانەوە.بەمەش ئەدەبی بەراووردكاری هەڵدەستێت بەكاری پەیوەندێتی لەنێوان ئەدەبە نەتەوایەتییەكان ، كەلەئایندەدا جۆری پەیوەندییەكان بەرە ودژایەتی یان ئاڕاستەیی یان تەواوكاری دەڕۆن.
چوارهەم : باوەڕهێنان، یان دان پیادانان بەئەدەبە جیاوازەكان بەبێ‌ جیاوازی ئەدەبی گەورە وبچووك بەو پێیەی ئەدەبەكان،بەجیاوازی ڕووبەرەكانیان،توانای بیركردنەوە وتۆماركردن ‌وكاركردنیان هەیە.هەر لەبەر ئەمەش بوو (گۆتە)ی ئەڵمانی خوازیار بوو ئەدەبە جیاوازەكان لەیەك ئەدەبدا كۆ بكاتەوە بەنێوی "ئەدەبی جیهانی".واتە گۆتە ئەو ڕاستیەی لا دروست ببوو كە سەرجەم ئەدەبەكان توانای بەشداریكردنیان لەپرۆسەی فیكر ومەعریفەت وهونەردا هەیە بەڵام لەژێر چەتری ئەدەبی مرۆڤایەتی.
پێنجهەم : بەدەرخستنی ململانێی ئەدەبە نەتەوایەتییە جیاوازەكان ، ئەدەبی بەراووردكاری لەهەندێك حاڵەتدا بریتییە لەململانێی نەتەوە وشارستانییەتەكان تا لەڕووی مێژووەوە بزانرێت هێزی ئەدەبەكان چەندە بەنموونەی ململانێی ئەدەبی یۆنانی ‌و ڕۆمانی.
شەشهەم : دایاڵۆگی ئەدەبە جیاوازەكان، هیچ ئەدەبێك بەبێ‌ ئەدەبێكی تر توانای كۆكردنەوەی داتاكانی نییە.لێرەدا ، ئەدەبی بەراووردكاری بەكاری ناساندن هەڵدەستێت كەسەرچاوەكەی بریتیە لەبازنە دایاڵۆگییەكان. ئەمە پێی دەوترێت دایالۆگە شارستانییەتەكان.
حەوتهەم : بەدەرخستنی هێزی داهێنانی ئەدەبە جیاوازەكان ئەمەش بەمەبەستی دەستنیشانكردنی ڕێژە مەعریفی ‌و ڕۆشنبیرییەكانە چونكە تواناكان لەكێش وقەبارەدا یەكسان نین.
هەشتهەم : بەشداریكردن لەتیۆرە ئەدەبییەكان كەسەرجەم نەتەوەكان سوودیان لێ‌ دەبینێت بەمەبەستی كاركردن لەسەر ڕژێمی ئەو تیۆرانە ،بەراووردكاریش یەكێكە لەو تیۆرانە.
نۆهەم : بەدەرخستنی گەشەی مەعریفی ئەدەبە جیاوازەكان ئەویش دوای كاری پەیوەندیكردن ‌وكاریگەری ‌وسوودوەرگرتن.
لە هەمو ئەم دۆخانەدا ،ئەركی ئەدەبی بەراووردكاری فرە ئەركییە وهەمیشەش تێكڕای  زەمەن وئەدەب ومێژووەكان دەخاتە ژێر لێكۆڵینەوە وچاودێری وهەڵسەنگاندن وبڕیاردان.

كاری گواستنەوە لەئەدەبی بەراووردكاریدا :
 گواستنەوەكان لەڕێگەی ئەم دوو هێڵكارییەوە ئەنجام دەدرێن:
یەكەمیان : نینەر گەیاندن           وەرگر 
دوهەمیان : ئەدەبی بەرهەمهێنەر  گەیاندن      ئەدەبی وەرگر 
 بۆ هەردوو حاڵەتەكە پێویستە دەسنیشانی نێنەر بكەین تا بزانین هێز وتواناكانی چەندە وچەندیش سوودبەخش دەبێت بۆ وەرگر،چونكە هەروەك پێشتر ئاماژەمان پێدا ، ئەدەبە نەتەوەتییەكان هەریەكەیان ژمارەیەكی مەعریفییان بۆ خۆیان داگیركردووە ، بەڵام ،بەهۆی جیاوازییەكانەوە،مەرج نییە هێزی ژمارەكان یەكسان وهاوشێوە بن.هێزەكانیش لەڕێگەی فەزا ئەدەبی ومەعریفی ومێژوویی ‌وڕۆشنبیرییەكانەوە ئەنجام دەدرێن، بێگومان ژینگەی ئەم هێزانە لەدۆخێكەوە بۆ دۆخێكی تر جیاوازییەكان دەخوڵقێنن.گەیاندنیش لەهەردوو حاڵەتەكەدا بەكاری پێویستی خۆی هەڵدەستێت لەكاتێكدا ئەو ڕاستیەی لا دروست دەبێت كەهێزی نێنەر، وەك ڕژێمێك، پێویستە لەجێگەوە بۆ جێگەیەكی تر بگوێزرێتەوە.ئەویش لەلایەكەوە لەپێناو گەشەی مەعریفی بۆ سەرجەم مرۆڤایەتی ، لەلایەكی تریشەوە لەپێناو دەستنیشانكردنی هێزی نێنەر وتوانەوەی ئەو هێزە لەهێزەكانی تردا. كەرەستەی گەیاندنیش زۆرن لەوانە : وەرگێڕان وهەناردە زانستی ‌و ئاینییەكان وجەنگ وسەفەركردن وتێكەڵاوبوون.سەبارەت بە وەرگێڕیشەوە ، ئاستی زمانەوانی وتێگەیشتنی نێنەر لەخۆی نزیك دەكاتەوە ئەویش بەڕەچاوگرتنی خەسڵەتە سۆسیۆڵۆژی وئاینی وفیكرییەكان ،بەپێچەوانەوە نامەكە لەبری سوودبەخشی وئەوا زیانی زیاتر دەبێت.كەواتە گونجاندن لەنێوان ناوەڕۆكی نامە ونێنەر ووەرگێڕ (نێوەندگر)لەڕێگەی ڕێكەوتنە پێش وەختەكانەوە ئەنجام دەدرێن.بەئاڕاستەیەكی جیاوازتر،ئەدەبی بەرهەمهێنەر توانای ڕاكێشان وخوڵقاندنی ئەدەبی وەرگری هەیە.لەبەرامبەریشدا ،ئەدەبی وەرگر لەپێناو پڕكردنەوەی بۆشاییەكانی،یان فراوانكردنی بازنەكانی پێویستی بەئەدەبی بەرهەمهێنەرە.ئەركی نێوەندگرەكانیش ،ڕەچاوكردنی دۆخە سۆسۆڵۆژی وفیكرییەكانە.

 ئەدەبی بەراووردكاری لەنێو ئەدەبی نەتەوایەتی ‌وجیهانی ‌وجیهانگیریدا:
پەیوەندییەكان لەنێوان ئەم سێ‌ كوچكەیەدا لەجۆری بەردەوامی وتەواوكاری ‌ودژایەتییە. 
 ئەدەبی نەتەوایەتی وەك كەسێتی خۆی هەمیشە دەیەوێت پارێزگاری لەخەسڵەتەكانی خۆی بكات ‌ولەهەمان كاتیشدا خۆشی لەوانی تر جودا بكاتەوە،بەڵكو لەهەوڵی ئەوەدایە كەپانتاییەكی فیكری ‌وڕۆشنبیری ومەعریفی سەربەخۆ بۆ خۆی دروست بكات ونەبێتە پاشكۆی ئەدەبێكی نەتەوایەتی تر.ئەمەش ئەوە ناگەیەنێت كەئەم ئەدەبە نەتەوایەتییە نەچێتە دەرەوەی خۆی وسنوورەكان نەبەزێنێت.بەڵام چوونە دەرەوەشی مەرجی خۆی هەیە وەك: 
پاراستنی ڕەسەنایەتی خۆی ‌وئەوەندە بچێتە دەرەوە تا كەسێتی خۆی لەدەست نەدات.لەهەمان كاتیشدا ، پێویستە ئاگاداری ئەو بابەتانە بێت كەدێنە نێو ئەدەبەكەیەوە تا بزانێت لەڕووی گونجان ‌ونەگونجاندنە سۆسیۆڵۆژی وئاینی وئەخلاقییەكانەوە چەند سەركەوتوو دەبێت.لێرەدا كارەكە پێویستە بچێتە دەرەوەی ترس ودڵەڕاوكێەوە،بەڵكو هەندێك جار،بزێویی ‌و سەركەشی دەبێتە كردارێكی وزەبەخش بۆ گەشە وفراوانكردن.تا بتوانێت بترازێت لەبابەتە. دیارە ئەم كارەش لە پێناو بەدەستهێنانی هێزی زیاترە تا لەئایندەدا توانای بەشداریكردنی هەبێت لە پڕۆسەی ئەدەبی جیهانیدا.هەروەها دیدی ئەوەشی هەبێت گەر هاتوو داهێنانەكان لەئایندەدا بەڕێژەیەكی بەرز هاتنە پێشەوە ئەوا گریمانەی ئەوەی لێدەكرێت ڕووبەری بەجیهانبونیش داگیر بكات،هەروەك چۆن ئەرستۆ وشكسپیر بەدەستیان هێنا.گرینمانەكانیش ئەو پێشبینیە دەخەنە ڕوو،گەر ڕۆشنبیرییەتی كورد لەڕێگەی كەناڵە گەیاندنییە جیهانییەكانەوە كار بكات ئەوا بەرهەمەكانی نالی وگۆران وشێركۆ ..هتد،پێدەنێنە بازنەی بەجیهانبوونی ئەدەبەوە.
بابەتەكانی ئەدەبی بەراووردكاری :
 بەدرێژایی تەمەنی ئەدەبی بەراووردكاری كۆمەڵێك گۆڕانگاری لەجۆری بابەتەكاندا ڕوویان داوە.گەر لەكۆندا خۆی لەچەند بابەت ‌وڕێبازێك ببینێتەوە بەتایبەتی ئەو بابەتانەی كەدەكەوێتە نێو چەرخەكانی( 17 – 19 )، ئەوا دواتر چەند بابەتێكی تر وەك، زانستی ڕەخنەی بەراووردكاری وزانستە فەلسەفەی وئاینی وشوێنەوارناسی وهونەری ومیوزیكی وئایدیۆڵۆژییەكان دەبنە كەرەستەیەكی هەرە گرنگی لێكۆڵینەوەكان. واتە ئەدەبی بەراووردكاری ، ئەمڕۆكە دەتوانێت چارەسەری سەرجەم زانستەكانی ژیان بكات.ڕەنگە هەر لەبەر ئەمەش بێت ئەم زانستە مەترسییەكی گەورەی لەسەر ڕژێمە سیاسی ‌وسۆسیۆڵۆژی ‌وفیكرییەكان دروستكردووە،چونكە ئەم زانستانە تێكرا لەلایەكەوە لەهەوڵی دۆزینەوەی ڕاستی مەسەلە وشتەكاندایە یان ئاشكراكردنی مانا وزەمەن وزمان وڕۆشنبیریی وكەسایەتیكاندایە .لەلایەكی تریشەوە بەكاری هەڵسەنگاندن هەڵدەستێت وەك بەراووردی ڕژێمێكی سیاسی یان فیكری بە ڕژێمێكی هاوشێوە  یان جودا.
 گەر بمانەوێت لەدەقئاوێزان بكۆڵینەوە ئەوا باشتر وایە ئاگاداری ئەو بۆچوونانەی سەرەوە بین كەپێشتر ئاماژەمان پێدا.ئەمەش لەپێناو ئەنجامدانی بەراووردكاری لەنێوان ئەو دوو ڕێبازەدا. 
 دەقئاوێزان یەكێكە لەچەمكە سیمانتیكە نوێیەكان كەوەك پڕۆسەیەكی مەعریفی چۆتە نێو گوتاری ڕەخنەی هاوچەرخەوە.ئەم زانستە ڕەخنەییە بەشێوەیەكی گشتی خۆی لەدوو بازنەی جیاوازدا دەبینێتەوە :
یەكەمیان : بازنەیەكی ئەدەبی. دەقئاوێزان كاردانەوەی كارێكی ئەدەبییە وە گەڕانەوەیە بۆ بەرهەمێكی ئەدەبی پێشوتر.واتە تیكەڵبوونی دوو دەق یان زیاتر لەبازنەیەكی ئەدەبیدا كە بەهەموویان  گوتارێك یان چەند گوتارێك دروست دەكەن گەر هاتوو خاوەن دەق ڕۆشنبیرانە مامەڵە لەگەڵ دەقەكەی خۆی ‌ودەقە هاوردەكانی تردا بكات كەهاتۆنەتە نێو دەقەكەیەوە.
دوهەمیان : بازنەیەكی فەلسەفی.دەقئاوێزان كارێكی هەڵوەشانەوەییە ودەتوانێت ، بەهۆی پێوەرەكانەوە ، دەقێك هەڵوەشێنێتەوە بۆ چەند دەقێكی تر ، دواتر پەیوەندییەكانی نێوان خودی بكەر ‌وئەو ‌وبابەت بدۆزێتەوە ‌ودواتر لەگوتارێكی فەلسەفی سەربەخۆدا كۆیان بكاتەوە.بەمانایەكی تر،دەقئاوێزان بنەمایەكی سیمۆڵۆژیایی جێگۆڕكێیە وچەند كاڵچەر وزمانێك بەشداری تێدا دەكات .هەر لەبەر ئەمەشە ، لای هەندێك بە تایبەتی (میكائیل باختین )، لەدایكبووی Dialogism دایاڵۆگیزمە ‌وپەیوەندی نێوان دەقی یەكەم ‌ودەقی دوهەم دەدۆزێتەوە كە بەدەقی یەكەمیان دەوترێت یەك واتایی، بەو پێیەی ماناكەی بەپێی زەمەنەكەی ڕاڤەی خۆی بۆ كراوە ولەئێستادا ئەو مانایە جێگیرە.بەدەقی دوهەمیان دەوترێت فرەواتایی، بەوپێیەی ئەم دەقە لەبنچینەدا خۆی لەچەند دەقێكدا دەبینێتەوە،ئەوا ڕاڤەكان پێویستیان بەپرسیار ‌وگریمانە ‌وئاسۆی پێشبینی ‌وتیۆری چەندێتی ماناكانە.لەم ڕوانگەیەوە (تۆدۆرۆف) وای بۆ دەچێت كەهیچ دەقێك سەربەخۆ نییە ،بەڵكو پەیوەندی بەچەند دەقێكی ترەوە هەیە كە پێشتر كاری لەسەر كراوە . هۆكاری ئەمەش ، هەروەك (كلود دیشن )دەڵێت ،دەگەڕێتەوە بۆ بنەما پەیوەندییەكان كە دەكەونە نێو دەقەكانەوە . بۆیە (جۆڵیا كریستیڤا )جەخت لەسەر ئەوە دەكات كەدەقئاوێزان بریتییە لەبڕینی دوو دەق یان زیاتر لەنێو چوارچێوەی یەك دەقدا وەك ئەوەی چەند دەقێك لەدەقێكدا بتوێنەوە. ئەمەش ئەوە دەگەیەنێت ، كە دەق بە شێوەیەكی گشتی توانای وەرگرتنی چەند دەقێكی تری هەیە گەرچی دژایەتی ئایدیۆڵۆژیشیان هەبێت بەڵام لە بنچینەدا زنجیرەیەك لەفیكر وتەكنیك ‌وئایدیا بەیەكیانەوە دەبەستێتەوە كەئەمەش لەڕێگەی كاری ناهەستییەوە ئەنجام دەدرێت چونكە دەقئاوێزان لەبنەڕەتدا كارێكی ناهەستییە بەپێچەوانەی ئەدەبی بەراووردكاری،بەتایبەتی سەر بەقوتابخانەی فەڕەنسی، كەپشتی بەپەیوەندییە مێژوویی ‌وكاریگەرییە ڕاستەوخۆ وناڕاستەوخۆكانەوە بەستووە ‌وخاوەن دەقەكان بەهەستەوە كاریان لەسەر دەكات.هەر لەبەر ئەمەشە دەقئاوێزان بەكاری جیاوازییەكان هەڵناسێت بەڵكو تەنها لێكچوونەكان دەكاتە چەقی نووسینەكان كەئەمە پێچەوانەی بەراووردكارییە، لەكاتێكدا بەراووردكاری لەیەك كاتدا بەكاری لێكچوون ‌وجیاوازییەكان هەڵدەسێت.لێرەدا ئامانجی دەقئاوێزان دەستنیشانكردنی خەسڵەت ‌وكەسێتی ‌وڕۆشنبیریەتی ئەدەبی نەتەوایەتی ‌وجیهانی نییە بە پێچەوانەی ئەدەبی بەراووردكاری . بەمەش كارنامەكان لەنێوان ئەم دوو چەمكەدا جیاواز دەبن . هەر بۆ نموونە :
-بەراووردكاری لەپێناو كارنامەكانیدا پشت بەچەندین ڕێبازی ڕخنەیی دەبەستێت وەك شێوازگەری وسیمۆڵۆژی ومێژوویی وسایكۆلۆژی وسۆسیۆڵۆژی وهەڵوەشانەوەیی.بەڵام دەقئاوێزان خۆی بۆ خۆی ڕێبازێكی ڕەخنەییە ‌ولەكارەكانیدا تەنها پشت بەخۆی دەبەستێت.
-بەراووردكاری لەڕێگەی كارەكانیەوە مەسەلەی كارتێكردن ‌وكارتێكراومان بۆ دەستنیشان دەكات بەڵام لە دەقئاوێزاندا باس لەم مەسەلەیە ناكرێت ، بەڵكو لەجیاتی ئەمە باس لەپەیوەندییەكانی دەقی یەكەم ‌و دوهەم وزیاتر دەكرێت.
-بەراووردكاری بەكاری بەراووردكردنی دوو جێنەر یان ڕێبازێك هەڵدەسێت كەلەچەند ئەدەبێكدا بەكار هاتووە،وەك باسكردن لەسەر ڕۆمانسیزمی كوردی ‌وعەرەبی ‌وئینگلیزی لەڕوانگەی جیاوازی ‌ولێكچوونەكانەوە بەو پێیەی ئەدەبی كوردی جۆرێك لەمامەڵەی لەگەڵ ڕۆمانسیزمی ئەوروپایدا،بەتایبەتی ئینگلیزیدا،هەیە ولەهەمان كاتدا لەهەندێك لەخەسڵەتەكانی ئەم ڕێبازە جیاوازە ئەویش بەپێی هەل ومەِرجی فیكری وسۆسیۆڵۆژی.لێكچوونەكانیش وەك بنەما خەسڵەتییەكان پارێزگاری لێوە كراوە.لە "گوڵی خوێناوی" گۆران ‌و The Nightingale and the Rose ی ئۆسكار وایەڵدا ئەم لێكچوون وجیاوازیانە بە ئاشكرا بەدی دەكرێت.یان لەشیعری "ئافرەت ‌وجوانی" گۆران ‌و Love‌s Philosoply ی شێللی دا.بەڵام دەقئاوێزان  مانای مەبەستێتی چەند دەقێك لەدەقێكدا  كۆدەكاتەوە وەك ئەوەی هیچ دەقێك بەبێ‌ دەقێكی تر لەدایك نابێت .
-بەراووردكاری باس لە ڕۆشنبیریەتكردنی ئەدەبی نەتەوە جیاوازەكان دەكات .بەڵام دەقئاوێزان باس لەسەرچاوە لێگرتن ‌وگواستنەوەی حاڵەتەكان دەكات كەدەقی دوهەم لەپێناو پرۆسەیەكدا بەبێ‌ ئەو سەرچاوانە كارەكانی پێ‌ ئەنجام نادرێت ،كە ئەمە پێچەوانەی بەراووردكارییە،چونكە دەقەكان بەبێ‌ كاریگەرییەكانیش هەر لەدایك دەبن كەبەمەیان دەوترێت "ڕۆشنبیریەتی خود" .ئەمەش ڕامان دەكێشێت بۆ ئەوەی كەبڵێین ئەدەبی بەراووردكاری دەتوانێت بەبێ‌ مەسەلەی كارتیكردن ‌وكارتێكراو كار بكات ئەویش لە پێناو بەدەرخستنی ئیستاتیكا ‌وداهێنانی دەقە جیاوازەكان چونكە هەر دەقە وخاوەن كەسیەتییەكی سەربەخۆیە. بەمانایەكی تر، ئەدەبی بەراووردكاری بەكاری دەستنیشانكردنی هێز وتواناكان هەڵدەستێت . جارێك بەلێكچوونی تواناكان ،جارێكی تریش بەجیاوازییەكانی.بۆ نموونە ،گەر بگەڕێنەوە بۆ لێكۆڵینەوەمان بە ناونیشانی "التحایل النصی" كەبڵاوكراوەتەوە لەگۆڤاری زانكۆی تكریت ژمارە ( 6 ) ساڵی2009، ئەوا بۆمان دەردەكەوێت كە گۆران ‌والسیاب توانای شاردنەوەی ماناكانیان هەیە ‌وجۆرە چاوبەستییەك لەخوێنەر ووەرگر دەكەن .هێزی ئەم كاری چاوبەستییە خۆی لەهێزی هێما وكۆد وئایكۆن و دەمامكدا دەبینێتەوە.بەمەش ئەدەبی كوردی ‌وعەرەبی لەهێزی تەكنیك ‌وداڕشتن ‌وماناكاندا هاوشێوەیە ‌ولێرەشەوە  بۆچوونی ئەدەبی گەورە ‌وبچووك كۆتایی پێدێت ونامێنێت.
-بەراوردكاری بەكاری گۆڕینی ئاستەكان هەڵدەستێت وەك گۆڕینی ئاستی توانای تاكەكان بۆ ئاڕاستەیەكی كشتگیری هەر وەك چۆن (نالی) ئەنجامی دا لەكاتێكدا لەتاكێكەوە گۆڕا بۆ قوتابخانەیەك كەهاوشێوەی ئەم كارەشمان هەیە لە ئەدەبەكانی تردا بەنموونەی شكسپیر والبارودی وشوقی. ئەم كارەش بێگومان دوای بەڕۆشنبیركردنی ئەو تاكانە دێن كەخۆیان لەچەندین سەرچاوە وكارنامە وكاریگەریدا دەبیننەوە .ئەمەش هەنگاوێكی باشە بۆچوونە نێو بازنەیەكی گەورەتر ئەویش ئەدەبی جیهانییە یان جیهانگیرییە.بەڵام لەدەقئاوێزاندا تاكەكان ،یان دەقەكان بەكاری پتەوكردن یان بەڕۆشنبیركردنی دەقەكان هەڵدەستن كە ئەم كارە نزیكیمان دەخاتەوە لەكاری سەرچاوەلێگرتن Reference كەدەقەكە،وەك پێشتر ئاماژەمان پێداوە، بەبێ‌ ئەم یارمەتیانە كارە سەرەكییەكانی پێ ئەنجام نادرێت ‌وماناكانیش توانای كۆكردنەوەیان نامێنێت وەك ئەوەی بڵێین گەر هاتوو دەقە دەرەكیەكانمان لەدەقەكەی ئێستا دەرهێنا گۆڕانكاری چی ڕوو دەدات لەتەواوی ماناكە وهونەری دەقەكە!یان ئایا دەقی یەكەم بەبێ یارمەتییەكانی دەقی دوهەم سەركەوتن یان داهێنان بەدەست دەهێنێت؟ئەمانە وچەندین پرسیاری تریش.هەندێك جار تێبینی ئەوە دەكرێت كەشاعیر پەنا بۆ چەند دەقێكی تر دەبات بە مەبەستی ڕازاندنەوەی دەقەكەی یان شانازیكردن بەوەی ئەم ئاگاداری فلان ‌و فلان شاعیرە ،كە لەبنەڕەتدا ڕەنگە هیچ پەیوەندییەكی هونەری ومانایی وناوەڕۆكی دروست نەبێت لە نێوان ئەو دوو دەقەدا.بەمەش دەقەكانی دەرەوە بەزیادەیەكی بەهانەیی هاتونەتە نێو دەقەكەی ئێستاوە، كەبەم جۆرە مامەڵەیە دەوترێت (ازاحە) وەك ئەوەی گەر دەقە دەرەكییەكانمان لەدەقەكەی ئێستا وەرگرتەوە یان دەرهێنا ئەوا دەقی یەكەم بەها سەرەكییەكانی خۆی لەدەست نادات.ئەمەش ڕاماندەكێشێت بۆ خاڵێكی تر ، ئەویش ئەوەیە كە قەوارەكان لەئەدەبی بەراووردكاریدا حاڵەتێكی جێگیریی بەخۆوە دەبینێت بەڵام لەدەقئاوێزاندا حاڵەتەكان ناجێگیرن. بۆ نموونە ، گۆران لەكاتێكدا سێبەری دەقێكی (شێڵلی) دێنێتە ناو دەقەكەیەوە ، ئەوا زۆر هۆشیارانە مامەڵەی لەگەڵدا دەكات ولادانەكان لەهێڵە سەرەكییەكان ڕوونادات ، بەڵام لەدەقئاوێزاندا هەمیشە ئەمە ڕوونادات ئەمەش لەكاتێكدا گەر شاعیرێكی سەر بە بازنەی ئیسلامگەرایی،بەهۆشیارییەوە،بەشێك لەدەقەكانی (ئیلبێرت كامۆ)ی بوونگەرایی بێنێتە َنێو  دەقەكەیەوە،ئەوا هەر زوو ئەو هەستەمان لا دروست دەبێت كەدەقی یارمەتدەری دوهەم لاشەیەكی نامۆیە وجێگەی لەدەقی یەكەمدا نابێتەوە.واتە گەر بڵێین ئەم شاعیرە بە هەستەوە ئەمەی ئەنجام دابێت ! ئەوا ئەمە لەڕووی ستراتیژیەت وئایدیاوە كارێكی لۆژیكی نیە،بەوپێیەی دژایەتییەك هەیە لەنێوان ئەو دوو بازنەیەدا.خۆ ئەگەر بڵێین بەناهەستەوە كارەكە ئەنجام دراوە ، ئەمەش ئەوە دەسەلمێنێت كە لەبنەڕەتدا ئەم شاعیرە كێشەیەكی نهێنی لەگەڵ ئیسلامدا هەیە وبەڵكو سەر بەبازنەی ئیسلام نییە وئیسلامیەتییەكەی ڕووكەش وڕواڵەتە ‌ووەك ئامڕازێك یان شتێكی تر بەكار هێنراوە،ئەویش بەوەی زۆر جار ڕاستییەكان لەناهەستیەكانەوە سەرچاوە دەگرن وبەدەردەكەون.ئەمەش ڕاماندەكێشێت بۆ خاڵێكی تر ئەویش ئەوەیە كەكاری كارتیكردن ‌وكارتێكراو لەئەدەبی بەراووردكاریدا كارێكی زۆر قوڵی جدییە وبواری گەمەی ئەم سەرو سەری تێدا نیە ! بەڵام لەدەقئاوێزاندا هەندێك جار ئەم كاریگەرییە دەبێتە ڕواڵەت وڕێكەوتنێكی فیكری ‌وئایدیایی ‌وڕێبازی لەپشتەوە نیە.
-لەئەدەبی بەراووردكاریدا پێویستە سنووری بەراووردەكان دیاری بكرێت وەك بەراووردی نێوان (گۆران )‌و (ئۆسكار وایەڵد) ٍ بەڵام لەدەقئاوێزاندا ڕێدەكەوێت كە لەیەك كاتدا چەند دەقێكی جیاواز بەكەسەكان بێنە نێو دەقەكەی ئێستاوە ،ئەوسا نازانرێت بەراووردەكان لەگەڵ كامیاندا ئەنجام بدرێت،هەروەك لای (ئیلێۆت )‌و(ادوینس )‌و(السیاب )دا بەئاشكرا بەدی دەكرێت،شاعیرەكان لەیەك دەقیاندا چەندین دەقئاوێزانیان بەكار هێناوە وەك دەقئاوێزانی ئەفسانەیی وئاینی وئەدەبی وفۆڵكلۆری ومەعریفی وفیكری.. هتد . ئەمەش ڕاماندەكێشێت بۆ مەسەلەیەكی تر ئەویش ئەوەیە كە لەئەدەبی بەراووردكاریدا هەمیشە جەخت لەسەر یارمەتی كاریگەری یان پەیوەندێتی لەسەر دەقی ئێستادا دەكرێت بە تایبەتی لەبازنەی مەرامێتی ‌ومەبەستێتی.بەڵام لە دەقئاوێزاندا سێ‌ شێوە بەدی دەكرێت :
یەكەم : دەقئاویزانی یەك شێوەیی،وەك ئامادەبوونی یەك وێنەیی ومەبەستێتی.
دوهەم : دەقئاویزانی سەربەخۆیی ئەویش بەئاگاداركردنی مردنی دەقی یەكەم لەدەقی دوهەمدا كەبەمە  دەوترێت دەقئاوێزانی نادیار .
سێهەم :دەقئاوێزانی پێچەوانەیی ئەویش بەوەی دەقی دووەم دژایەتی دەقی یەكەم دەكات بەوەی زیاتر دەتوانێت كارنامەكان جێ‌ بەجێ‌ بكات وەك لەدەقی یەكەم،یان ڕوونكردنەوەی زیاتر لەسەر دیمەن وڕووداوەكان.
جۆرێكی تریش هەیە لەدەقئاوێزان كە ڕەخنەگر وئەكادیمی پڕۆفیسۆر نیان نەوشیروان مەستی لەلێكۆڵینەوەكیدا بۆ یەكەم جار باسی لێوە كردووە ،بە ناونیشانی "تناص التقمص فی شعر السیاب"، بڵاوكراوەتەوە لەگۆڤاری كۆیە ژمارە 2 / ساڵی یەكەم  - 2004 كە ئەم جۆرە بەكاری ڕاكێشان هەڵدەستێت وەك ئەوەی دەقی یەكەم ڕۆڵێَكی سەرەكی دەبینێت لەبونیادنانی دەقی دووەم ‌ودووەمیش دەیەوێت كۆپی كەسێتی دەقی یەكەم بێت كە بەم حاڵەتەش دەوترێت - دەقئاوێزانی خۆگۆڕین - .واتە بینینی دید وڕۆڵی یەكەم لەدوهەمدا.بەڵام لەبەراووردكاریدا دەقی دووەم بەكاری هاوشێوەیی یان هاوتەریبی دەقی یەكەم هەڵدەستێت.هەر بۆ نموونە گەر سەیرێكی لێكۆڵێنەوەیەكی هاوبەشم لەگەڵ پڕۆفیسۆر نیان مەستی، بكەین بە ناونیشانی "فعل التوازی فی الادب المقارن" كەبڵاو كراوەتەوە لەگۆڤاری زانكۆی تكریت ژمارە (1) / - كانونی دوهەم / 2005 ، ئەوا هەوڵمان داوە كە دەستنیشانی دوو جەمسەری جیاواز بكەین كە هەریەكەیان لە ڕووی هێز وكێش ‌و قەبارەوە یەكسانە یان هاوشێوەن.یاكۆپسۆن ئاماژەی بەوە داوە،بونیادی شیعر لەبنەڕەتدا پشت بەكارێكی گشتی دەبەستێت ئەویش خۆی لە كاری هاوتەریبیدا دەبینێتەوە (parallelism) .
-لەئەدەبی بەراووردكاریدا ، بەتایبەتی لەڕوانگەی كارتیكردن ‌وكارتیكراوەوە ، كار لەسەر دەستنیشانی سەرچاوە وسەرچاوەلێگرتن دەكرێت .بۆ نموونە هەوڵدەدات سەرچاوەكانی شیعری "ئافرەت ‌وجوانی" ی گۆران دەستنیشان بكات.سەرچاوەی ناوەوە ‌وسەرچاوەی دەرەوە ، تا بزانین لەلایەكەوە (گۆران )چەند توانیویەتی سوود لەو سەرچاوانە وەربگرێت ، لەلایەكی تریشەوە چەند توانیویەتی شتی نوێمان بۆ بونیاد بنێت كە لەسەرچاوە سەرەكییەكەدا نابینرێت.خۆ ئەگەر بەراووردێك بكەین لەنێوان ئەم شیعرە ‌و"فەلسەفەی خۆشەویستی" شێللی ئەوە بە ئاشكرا دەردەكەوێت كە گۆران شتێكی نوێی هێناوەتە ئەدەبی كوردییەوە كەلەشیعرەكەی شێللی دا بەدی ناكرێت ئەویش بەوەی لەشیعرەكەی شێللی دا مەبەستە سەرەكییەكە یان چەقی مەبەستێتی دەقەكە خۆی لەجوتبوونی نیرو مێدا دەبینێتەوە.بەڵام  لەوەی گۆران دا یۆتۆبیا دەبێتە چەق وكارێكەتەری سەرەكی :
What are all these Kissing worth
If thou Kiss not me
بەڵام تەبیعەت هەرگیزاو هەرگیز
بێ‌ ڕوناكی یە بێ‌ بزەی ئازیز

بەڵام لەدەقئاوێزاندا كار لەسەر ئاڵوگۆڕی دەق دەكرێت چونكە ئەم چەمكە ڕەخنەییە لەبنەڕەتدا پڕۆژەیەكی دایاڵۆگییە كەخۆی لەزەمەنی كۆن ‌وئێستادا دەبینێتەوە.بەم جۆرە دەوترێت پڕۆژەی موتووربەكردن .
(بۆ زیاتر بروانە لێكۆڵینەوەمان بە ناونیشانی :دەقئاوێزان بەنمونونی (وەفایی) – گۆڤاری زانكۆی كۆیە ژمارە 3) .
لەلایەكی ترەوە ، ئەدەبی بەراووردكاری لەڕوانگەی پڕۆسەی كارتیكردن ‌وكارتیكراوەوە كە قوتابخانەی فەڕەنسی پێشەنگێتی ، بەدوای كاری بەڵگەنامە مێژووییەكاندا دەگەرێت .واتە دۆزینەوەی بەڵگەی كاریگەری لە نێوان دوو دەقی جیاوازدا .بۆ نموونە، ئەو بەڵگانە چین‌ولەكوێدایە كە باس لەكاریگەرییەكانی ئەدەبی ئینگلیزی بەنموونەی شێللی لەسەر گۆران دەكات؟ بۆ وەڵامدانەوەیەكی خێرا ، دەشێت بوترێت كە : 
یەكەم / گۆران لەزۆر حاڵەتدا باسی كاریگەری ئەدەبی ئینگلیزی لەسەر دەقەكانی كردووە .
دوهەم / گۆران بەشێوەی پەراوێز باس لەوە دەكات كە شێللی كاریگەری هەیە لەسەر شیعری "بۆ بولبول".
سێهەم / گۆران چەند چیرۆكێكی كورتی ئینگلیزی بە شێوەی ڕاستەوخۆ وەرگیرَِاوەتە سەر زمانی كوردی وەك لە "هەڵبژاردە" كەیدا بەدی دەكرێت. ئەمەش بەڵگەی ئەوەیە كە گۆران ئینگلیزی زانبوووە وجگە لەمەش گێڕانەوە سیاقەكانیش ئەمەیان سەلماندووە.
ئەمانە هەموو بانگەوازێكی باشن بۆ ئەوەی كار لەسەر پشكنینی سەرجەم شیعرە ڕۆمانسیزمەكانی گۆران بكەین تا بتوانرێت دەستنیشانی خاڵی پەیوەندی وكاریگەرییەكان بكرێت.
 بەڵام لەدەقئاوێزاندا ، گەڕانەكان خۆیان لەپەیوەندیەكاندا دەبینێتەوە نەك كاریگەرییەكان.مەبەستیشمان لە پەیوەندێتی دراوسێیەتی نێوان دەقی یەكەم ‌و دووەمە.ئەمەش لەپێناو زانینی هۆكارە پەیوەندییەكانە تا لەنزیكەوە بزانرێت دەقی یەكەم لەڕێگەی بەشداریكردنی دەقی دووهەمەوە چەند توانیوێتی سەركەوتنی هونەری وناوەڕۆكی وگوتاری بەدەست دەهێنێت؟یان چەند دەقی یەكەم یەكدەگرێتەوە لەگەڵ دەقی دووهەمدا!یان هەر نەبێت ئاستی تێگەیشتن وهەستكردنی دەقی دوهەم بۆ یەكەم چەندە؟ چونكە بەشداریكردن هەندێك جار بەرە وكاری بێ‌ پاساویمان دەبات ، كە ئەمە دەبێتە هەرەسهێنانی دەقی یەكەم ‌وگوتارەكەشی.هەر بۆ نموونە ، لەشیعری "المومس العمیا‌و" السیاب دا ، شاعیر بەبێ‌ هیچ پاساوێك چەند ئەفسانەیەكی وەك ( میدوزا ، اودیب ، ابو الهول ، افرودیت ، فاوست ، هیلین ، ابولو ، قابیل و هابیل ) لە شیعرەكەیدا ڕیز كردووە كەهەریەك لەو ئەفسانانە ئەرك ‌وكارنامە وخاوەن كەسێتی خۆیەتی. بەكۆكردنەوەیان لە بازنەیەكی فیكری دیاریكراودا ئەوا پلانی كارنامەكە بەرەو تیكشكان دەچێت ‌وگوتارەكەشی دابەش دەبێت بەسەر چەند مانایەكدا كە هەریەكەیان دەنگێكی تایبەتی خۆی هەیە كە دژایەتی هەیە لەگەڵ ماناكانی تردا.