وانەكانی ژیانم (بیرەوەرییەكانی د.عەلی وەردی)

ناوی كتێب: وانەكانی ژیانم (بیرەوەرییەكانی د.عەلی وەردی)
وەڕگێڕانی: نەوزاد ئەحمەد ئەسوەد



    لەپێشەكیی وەرگێڕی كوردیەوە:

 
كۆمەڵناس و مێژوونوسی ناوداری عێراقی دكتۆر عەلی وەردی (1913-1995) لەشاری بەغدا لە كازمیە لەدایك بووە، لەقۆناغی دواناوەندیدا لەسەر ئاستی هەموو عێراق یەكەم بووە، بۆیە لەسەر حیسابی دەوڵەت نێردراوە بۆ زانكۆی ئەمریكی لە بەیروت، لەساڵی 1943 بەكالۆریۆسی لە سۆسیۆلۆجیا لە زانكۆی ئەمریكی لە بەیروت تەواو كردووە، لەساڵی 1948 ماستەری لە سۆسیۆلۆجی لەزانكۆی تكساسی ئەمریكی وەرگرتووەو ناونیشانی نامەی ماستەرەكەی بریتییە لە: (لێكۆڵینەوەیەك لە سۆسیۆلۆجیای ئیسلام)،  لەساڵی 1950دا دكتۆرای لە سۆسیۆلۆجی لە زانكۆی تكساس لە ئەمریكا بەدەست هێناوەو ناونیشانی تێزی دكتۆراكەی بەمجۆرەیە: (تیۆری مەعریفە لای ئیبن خەلدون).
 پاشان گەڕاوەتەوە بۆ عێراق، لەسەرەتای پەنجاكانەوە تا ساتی خانەنشینی لەساڵی 1970 لەكۆلێجی ئەدەبیاتی زانكۆی بەغدا وانەی سۆسیۆلۆجیای وتۆتەوە. لەماوەی پتر لە نیو سەدەی ژیانی زانستی و نووسیندا كۆمەڵێ‌ كتێبی زۆر گرنگی چاپكردووە، لەوانە: كەسایەتیی تاكی عێراقی 1950، خوارق اللاشعور 1951، گاڵتەجاڕیی ئەقڵی بەشەری 1954، واعیزی سوڵتانەكان 1955،  ئەفسانەی ئەدەبی بڵند 1957، خەون لەنێوان زانست و باوەڕدا 1959،  لۆجیكی ئیبن خەلدون 1962، لێكۆڵینەوە لە سروشتی كۆمەڵگەی عێراقی 1965، چەند نیگایەكی سۆسیۆلۆجی لەمێژووی نوێی عێراق 1969، و زۆری تریش كە زوربەیان وەرگێڕدراون بۆ زمانە ئەوروپی و خۆرهەڵاتییەكان و هەندێكیان بۆ زمانی كوردی وەرگێڕدراون.
 تێزی سەرەكیی عەلی وەردی بریتییە لە شیكردنەوەی سۆسیۆلۆجیی كۆمەڵگەی عێراقی كە لەمیانی ئەو شیكردنەوەیەدا رەخنە لە دیاردە كۆمەڵایەتییەكان و لە پەیوەندی و نەریتە كۆمەڵایەتییەكان و لە سایكۆلۆجیای دووفاقیی تاكی عێراقی دەگرێت، عەلی وەردی تێزەكەی لەسەر سێ‌ فاكتەری سەرەكی بنیات دەنێت:
 یەكەم: ململانێی نەریتی دەوارنشینی و كولتوری شارنشینی (صراع البداوە والحچارە)
دووەم: دووفاقیی كەسایەتی (إزدواج الشخصیە)
سێیەم: دژیەكیی كۆمەڵایەتی (النشاز الاجتماعی)
پاشان لێكۆڵینەوەكانی دەربارەی سروشتی كۆمەڵگەی عێراقی و لایەنی دەروونیی تاكی عێراقی بەرەو ئاقارێكی زانستیی وای دەبەن كە دواتر بایەخی سەرەكیی دەداتە "میتۆدی سایكۆسۆسیۆلۆجی"، بەو پێیەی (دەروونناسی) و (كۆمەڵناسی) پێكەوە، باشتر دەتوانن كەسایەتییە ئاڵۆزەكانی تاكی عێراقی و نەریتە كۆنەكانی كۆمەڵگەی عێراقی بخوێننەوە.
عەلی وەردی بیرەوەرییەكانی خۆی لەكتێبێكدا بەشێوەی بیرەوەریی تەقلیدی نەنوسیوەتەوە، بەڵكو لەمیانی چەندین چاوپێكەوتن و نووسینی رۆژنامەوانیدا باسی منداڵی و قۆناغەكانی خوێندن و سەرەتاكانی نووسینی خۆی كردووە، ئەم بابەتەش كە لەساڵانی هەشتاكانی سەدەی بیستدا بە زنجیرە بڵاوی كردوونەتەوە، بەمانای زانراوی ئۆتۆبایۆگرافی، بیرەوەری نین (وەك خۆی دەڵێ‌)، بەڵكو هەوڵی داوە جارێكی تر لەمیانی باسكردنی بیرەوەرییەكانی منداڵی و گەنجی، نەریت و دیاردە كۆمەڵایەتییەكان كەشف بكات و شیكردنەوەیان بۆ بكات و هۆكارەكانیان بخاتەڕوو و رەخنەیان لێبگرێت. عەلی وەردی لەم بیرەوەرییانەدا، لەقۆناغی منداڵی و مێرمنداڵی و تا ساڵانی 1935 بیرەوەرییەكانی خۆی دەگێڕێتەوە، ئەو ساڵانەی كە قۆناغی ئامادەیی بەپلەی یەكەم لەسەر ئاستی هەموو عێراقدا تەواو دەكات و دەنێردرێت بۆ زانكۆی ئەمریكی لە بەیروت. ئەم بابەتە، كە لەراستیدا جۆرێكی ترە لە ئۆتۆبایۆگرافیی عەلی وەردی، لە دوانزە بەش پێكهاتووە.

سلێمانی
18/1/2017
بەشی یەكەم:  نهێنیی پەیوەندیی نێوان ئیستانبوڵ و كازمیە
ئەم بیرەوەرییانە، كە خوێنەری ئازیز دەیانخوێنێەوە، بیرەوەری نین بەو شێوەیەی لەبیرەوەریی كەسانی دیكەدا هەیە، من بەوەندە واز ناهێنم ئەو روداوانە تۆمار بكەم كە بەسەرمدا هاتوون، بەڵكو هەوڵ دەدەم لەژێر تیشكی ئەو تیۆرە زانستییانەی لەبواری پسپۆرییەكەی خۆمدا خوێندوومن، شیكردنەوەیان بۆ بكەم و بەدوای هۆكارەكانیاندا بگەڕێم، جا لە بەدبەختیم بێت یان لە خۆشبەختیم، پسپۆریم لە بواری كۆمەڵناسی و دەرونناسیی كۆمەڵایەتی(سۆسیۆلۆجیاو سایكۆ-سۆسیۆلۆجیا) بەدەستهێنا، بۆیە بەردەوام بەو رووداوانەدا دەچمەوە كە بەسەرمدا هاتوون و هەوڵ دەدەم، بەپێی توانا، لەرووی زانستییەوە راڤەیان بكەم، هەر ئەمەش بوو وای لێكردم ناونیشانی (وانەكانی ژیانم) یان (چەند وانەیەك لە ژیانم) بۆ ئەم بیرەوەرییانە دابنێم، كە لێرەدا مەبەستم ئەوەیە ئەمانە پتر "وانە"ن وەك لەوەی "بیرەوەری" بن.
ئەوەی لە بیرەوەریی كەسانی دیكەدا تێبینی دەكرێت ئەوەیە كە بەجۆرێك نوسیویانە پتر ستایشی خۆیان دەكەن، یان بەجۆرێك وێنەی خۆیان دەردەخەن وەك بڵێی جەنگی ژیانیان بە ئیرادەی خۆیان و بەبریاری خۆیان كردبێت. ئەمە مەسەلەیەكە خوێنەر لەم بیرەوەرییانەی منیشدا دەیانبینێت.
من هەروەك كەسانی دی حەز دەكەم ستایشی خۆم بكەم، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا هەست بەوە دەكەم كە ئیرادەی ئەوەم نەبوو خۆم خۆم دروست بكەم تەنها لە چوارچێوەیەكی زۆر دیاریكراودا نەبێت. ئێستاش كاتێك لە روداوەكانی ژیانم ورد دەبمەوە هەر لە منداڵیمەوە تا پیریم، واهەست دەكەم زۆر جار من وەك ئەو پەڕە وام كە با دەیبات و خۆم هیچم نییە.
دەشێت روداوێكی سادە یان رێكەوتێكی ناچیزە یان قسەیەكی سەرپێیی بەرزم بكاتەوە یان دامبگرێ‌ بەجۆرێك نازانم چۆن. ئەمە ئەو شتەیە كە خوێنەر بە روونی لەم بیرەوەرییانەدا دەیبینێت.
بەر لە چەند ساڵێك یەكێك لە رۆژنامە عێراقییەكانوتارێكی بۆ بڵاوكردمەوە، ئەو وتارە دەستەواژەیەكی تیایە پێم باشە لێرەدا جارێكی دیكە بینووسمەوە، دەستەواژەكە بەم جۆرەیە: "ئەگەر لە جەنگی یەكەمی جیهانیدا ئەنوەر پاشا لە توركیا نەبوایە، ئەوا ئێستا من لە یەكێك لە كۆڵانەكانی كازمیەدا عەتارێك دەبووم یان لەباشترین حاڵەتدا عەریزەنوسێك دەبووم".
لەوانەیە خوێنەر بپرسێت پەیوەندیی نێوان ئەنوەر پاشا لە ئیستانبوڵ و عەلی وەردی لە كازمیە، چییە؟ ئەنوەر پاشا لەكاتی جەنگی یەكەمی جیهانیدا بەهێزترین كەسایەتیی دەوڵەتی عوسمانی بوو، كەچی عەلی وەردی مناڵێكی بچكۆلە بوو و لەكۆڵاندا لەگەڵ مناڵەكانی تردا یاریی دەكردو زۆر هەژارو داماو بوو، باشە چۆن دەشێت هەرجۆرە پەیوەندییەك لەنێوان ئەم دوو كەسەدا دروست ببێت؟
بۆ وەڵامدانەوەی ئەم پرسیارەدەڵێم ئەنوەر پاشا دەستێكی باڵای هەبوو لە راكێشانی دەوڵەتی عوسمانی بۆ ناو جەنگەكە، هەروەك ئەمەم لە بەشی چوارەمی كتێبی (چەند نیگایەكی كۆمەڵایەتی لە مێژووی نوێی عێراق)دا شی كردۆتەوە، ئەمە مانای وایە ئەگەر ئەم پیاوە لە دەوڵەتی عوسمانیدا بوونی نەبوایە ئەوا هەرگیز ئەم دەوڵەتە نەدەچووە نێو جەنگەكەوە، ئەوسا عێراقیش لەپاش كۆتاییهاتنی جەنگ هەر بە بەشێك لە دەوڵەتی عوسمانی دەمایەوە، ئیتر بۆ ماوەیەكی زەمەنی كورت بوایە یان درێژ. لێرەدا نابێ‌ ئەوەمان لەیاد بچێ‌ كە رۆڵەی هەژاری وەك من بۆیان نەبوو یان نەیاندەتوانی بچنە قوتابخانە نوێیەكانی سەردەمی عوسمانییەوە، بەڵكو لەپاش بنیاتنانی دەوڵەتی عێراقی و هەڵبژاردنی فەیسەڵی یەكەم وەك مەلیكی عێراق، ئەوسا بۆیان رەخسا بچنە قوتابخانە، وەك دواتر باسی دەكەم.
شتێكی سەیر كە پێویستە بەم بۆنەیەوە لێرەدا باسی بكەم ئەوەیە، ئەنوەر پاشا لەساڵی 1916 و لەدوای سەركەوتنی سوپای عوسمانی لە شاری(كوت)دا، سەردانیی عێراقی كرد، هاتە مەزارگەی پیرۆز لە كازمیە، وەك چۆن پێشتر بەهەمان شێوە سەردانیی مەزارگەی ئیمام ئەبوحەنیفە و شێخ عەبدولقادر گەیلانیی كردبوو، خەڵكی وەك عادەتی خۆیان بە هوتاف كێشانەوە هاتنە دەرەوە بۆ پێشوازیی ئەنوەر پاشا. ئەو كاتە من تەمەنم سێ‌ ساڵان بوو، نەمدەزانی ئەم پیاوە، كە خەڵكی پێشوازیی لێدەكەن، رۆڵێكی گەورەی دەبێت لە دیاریكردنی چارەنووسی من و چارەنووسی هەزاران كەسی دیكەی وەك من، ئەمە سوننەتی خودایە لەهەموو زەمان و زەمینێكدا، مرۆڤ دەستی لە دروستكردنی خۆیدا نییە لەچوارچێوەیەكی زۆر تەسكدا نەبێت. ئێستا لەرووی كردارەوە دەركەوتووە كە پێكهاتەی كەسایەتیی مرۆڤ دەرەنجامی كارلێكی نێوان دوو جۆر فاكتەرە، فاكتەری بۆماوەو فاكتەری ژینگە یان دەوروبەر. مرۆڤ بە چەند سیفەتێكی دیاریكراو لەدایك دەبێت لە روخسارو لە بەژن و باڵاو شێوەی دەموچاوی هەروەها لە توانای دەروونی و پێكهاتەی ئامێری دەمارو هۆرمۆن و شتی تر، ئەم سیفەتانە لەدواییدا دەچنە نێو ئەو ژینگەكۆمەڵایەتییەی كە مرۆڤ هەر لە منداڵییەوە تیایدا گەورە بووە، ئاوێزانی ئەو رووداو و رێكەوتانە دەبێت كە بەسەریدا دێن، بەمجۆرە كەسایەتیی ئەو شەخسە دروست دەبێت سا بیەوێت یان نەیەوێت.
گرفتی هەندێ‌ لەو كەسانەی لە ژیاندا سەركەوتوون ئەوەیە دوچاری لەخۆباییبون و لەخۆرازیبون دەبن و پێیان وایە خۆیان خۆیانیان دروست كردووە، ئەو بارودۆخ و رێكەوتانەیان بیر دەچێت كە لەژیانیاندا ڕوبەڕوویان دەبێتەوە، هەروەك ئەو سیفەتە بۆماوەیەشیان بیر دەچێتەوە كە لە باوانەوە بۆیان ماوەتەوەو وای لێكردوون سوود لەو دۆخ و رێكەوتانە ببینن.
كەسێكی لەم چەشنە دەناسم كە ماوەیەك لەمەوپێش مرد، ئەو كەسە بەئەندازەیەكی زۆر شانازیی بەخۆی دەكردو پێی وابوو خۆی خۆی دروست كردووە، كەسێكی ژیرو رێكئەندام و قۆزو ئەنیق بوو و سەر بە خێزانێكی خۆشگوزەران بوو، لە فەرمانگەكانی حكومەتدا گەیشتە پلەیەكی باشی وەزیفی، ئیدی لەخۆبایی بوو و بەفیزەوە رێی دەكرد.
ئەو كەسە ئەو نیعمەتانەی بیر دەچێت كە سیفەتە جوانەكانی لەدایك و باوكیەوە بۆ ماوەتەوەوهەروەها ئەو هەلومەرج و ژیانەی بۆیان دابین كردووە، دەشێت چەند كەسێكی نزیكی خۆی هەبێت كە لەخێزانێكی هەژاردا گەورە بووبن و ناچار بووبن لە منداڵییەوە كار بكەن بۆ قوتی ژیانیان، كەسانی دیش هەبوون دوچاری نەخۆشی و دوومەڵ بوون لە روخساریاندا، یان كەمئەندام بووبن، یان ژیرییەكی كەمیان هەبێت، بەدرێژایی ژیانیان هەوڵ و كۆششی بەردەوام دەكەن بەبێ‌ سوود.
خەڵكی واڕاهاتوون رێز لە كەسی سەركەوتوو بگرن و رقیان لە كەسی ژێركەوتوو بێتەوە، لەو باوەڕەی گوایە هەریەك لەوانە خۆیان خۆیانیان دروست كردووە، ئەمەش بۆتە مایەی سەرهەڵدانی ستەمێكی زۆری كۆمەڵایەتی لەنێو خەڵكیدا. ئەوان كاتێك رێز لە كەسی سەركەوتوو دەگرن لەراستیدا زیاد لە شایستەی خۆی دەدەنێ‌، كاتێكیش رقیان لە كەسی ژێركەوتوو دەبێتەوە ئەوا زوڵمی لێدەكەن و پێیان وایە تەنها خۆی بەرپرسیارە لە فەشەلی خۆی.
ئەمڕۆ ژمارەی دانیشتوانی سەر گۆی زەوی گەیشتۆتە پتر لە پێنج ملیار كەس، هەر یەكێك لەوانە چیرۆكی ناوازەی خۆی هەیەو لەچیرۆكێكی تر ناچێت، هەر یەكێكیش لەوانە خاوەنی كەسایەتییەكی تایبەتییەو لەكەسایەتییەكی دیكە ناچێت.


سەرەتاكانی بیرەوەریم
جەنگی یەكەمی جیهانی گەورەترین كارەسات بوو كە لەمێژووی نوێیدا بەسەر عێراقدا هات، قەدەر وای هێنا لەساتەوەختی راگەیاندنی ئەو جەنگەدا من تەمەنم یەك ساڵ بوو،  بۆیە یەكەمین بیرەوەرییەكانم دەربارەی ئەو ژیانەی تیایدا گەورە بووم، پڕیەتی لە تاڵی و ئازار، بەچەشنێك ئەستەمە لەبیر بكرێت.
عێراق لەكاتی راگەیاندنی جەنگی یەكەمدا، وەك پێشتر ئاماژەم بۆكرد، بەشێك بوو لە دەوڵەتی عوسمانی. سەرلەبەیانیی رۆژی 3ی ئابی ساڵی 1914 لەناكاو خەڵكی عێراق و هەموو ناوچەكانی تری ژێر دەسەڵاتی عوسمانی، گوێیان لە دەنگی لێدانی تەپڵ بوو كە بەشێوەیەكی نائاسایی و بەردەوام لێی دەدا، هەروەك لەسەر دیوارەكاندا راگەیاندنی "نەفیر عام" بڵاوكرابووەوەو داوای لەو سەربازانە دەكرد كە خزمەتیان تەواو كردبوو، دەمودەست پەیوەندی بە یەكەكانیانەوە بكەن.
باوكم زێڕینگەر بوو لەدوكانێكی نزیكی ماڵی خۆمان كاری دەكرد، هەروەها خزمەتی سەربازیی تەواو كردبوو و ئەم بانگەوازە ئەویشی دەگرتەوە، هەر كە ئەو هەواڵەی بیست یەكسەر دوكانەكەی داخست و گەڕایەوە بۆ ماڵەوەو خۆی شاردەوە، هەموو ئەو كەسانەی ئەو بریارە دەیگرتنەوە هەمان شتیان كرد.
دایرەی تەجنید (یان: فەرمانگەی بەسەربازیكردن) بەدوای باوكمدا دەگەڕان، ئەویان دەست نەكەوت باپیرمیان گرت كە تەمەنی هەشتا ساڵ بوو، بریاریان دا ئازادی نەكەن تا ئەو كاتەی باوكم خۆی بەدەستەوە دەدەات، ئیدی باوكیشم ناچار بوو خۆی بەدەستەوە بدات. لەتەك چەندین سەربازی دیكەدا بۆبەغدایان ناردن، لەوێشەوە بە كەشتییەك بەرەو گوندی (موزەیرەعە)یان بردن كە دەكەوێتە سەر كەناری دەریای عەرەب لەنزیك (گوڕنە). لەو شوێنەدا جەنگێكی سەخت روویدا لەنێوان سوپای عوسمانی و سوپای ئینگلیزدا، سوپای ئینگلیز شەڕەكەی بردەوە، سەربازەكانی سوپای عوسمانی بەهەموو لایەكدا هەڵاتن، هەندێكیان بە مەلە لە دەریای عەرەب پەڕینەوەو زۆربەشیان لە دەریاكەدا خنكان، باوكم یەكێك بوو لەو ژمارە كەمەی رزگاریان بوو.
باوكم و ئەوانەی رزگاریان ببوو پەنایان بردە بەر عەشیرەتی بەنی ئەسەد لە ئەهوارەكانی (جبایش)، لەوێ‌ لەلایەن سەرۆكی عەشیرەتەكە شێخ سالم خەیون پێشوازییەكی باشیان لێكراو خزمەتێكی باشیان كردن، پاشان لە عەشیرەتێكەوە بەرەو عەشیرەتێكی تر دەڕۆیشتن.
دواجار باوكم گەیشتەوە ماڵەكەی خۆی لە كازمیە، بەڵام لە حاڵێكی زۆر خراپدا بوو، دیسان خۆی شاردەوە، لەشانسی باوكمدا لە شەڕی موزەیرەعەدا ناوی لە لیستی كوژراوەكاندا هاتبوو، بۆیە بەدڵنیاییەوە لەماڵەوە دەنوست و دایرەی تەجنید بەدوایدا نەدەگەڕان، بەڵام سڵیشی لەوە دەكردەوە كە هەواڵی ئەم خۆشاردنەوەیەی بەجۆرێك لە جۆرەكان بگاتە دایرەی تەجنید، بۆیە بریاری دا بەنهێنی بچێت بۆ نەجەف.
نەجەف لە 22ی ئایاری ساڵی 1915دا یاخیبوونی لەدژی دەوڵەتی عوسمانی راگەیاندبوو، بەڵام دەوڵەتی عوسمانی نەیدەویست سزای ئەو یاخیبوونەی بدات چونكە شارێكی پیرۆز بوو، سزادانیشی دەبووە هۆی ئەوەی نەیارەكانی پروپاگەندەی خراپ لەدژی دەوڵەتی عوسمانی بكەن. نەجەف لەپاش راگەیاندنی یاخیبوون، لەرێگەی سەركردە لۆكاڵییەكانی، خۆی حوكمی خۆی دەكرد، هەروەك ببوو بە پەناگەیەك بۆ هەڵاتووانی سەربازی. ئیدی نەجەف پڕ بوو لە سەربازی هەڵاتوو (فیرار)، باوكیشم یەكێك بوو لەو هەڵاتووانە. بەڵام لەگەڵ یەكێك لە دوكاندارە زێڕینگەرییە نەجەفییەكاندا كاری دەكرد، لە یەكێك لە (خان)ەكانی گەڕەكی (میشراق)دا ژوورێكی بەكرێ‌ گرت، پاشان هەواڵی نارد بۆ دایكم كە منیش هەڵبگرێت و بێت بۆ نەجەف.
لەگەڵ دایكمدا بە عەرەبانچی سەفەرمان بۆ كەربەلا كرد، لە كەربەلاشەوە بەسواری وڵاخ و لەسەر پشتی گوێدرێژ سەفەرمان بۆ نەجەف كرد. من ئەوسا تەمەنم چوار ساڵ بوو. ئەم سەفەرە یەكەمین رووداوە كە لە یادەوەریی منداڵیمدا مابێتەوە، تا ئێستاش لەیادوەریمدا جێگیرە.
لەو ژوورەدا ماینەوە كە باوكم لەیەكێك لە خانەكاندا بەكرێ‌ گرتبووی، ژوورەكە كەوتبووە سەر دەرگای خانەكە. یەكێك لەو بیرەوەرییانەی ئەو كاتەم كە هەرگیز لەیادم ناچێت: رۆژێكیان لەنزیكی دەرگای خانەكە وەستابووم و تفەنگێكی دارینم بەدەستەوەبوو باوكم بۆی كڕیبووم تا گەمەی پێبكەم، لەناكاو منداڵێكی لەخۆم گەورەتر پەلاماری دام و تفەنگە دارینەكەی لەدەست فڕاندم و هەڵات، بینیم لە كۆڵانەكەدا ڕایدەكردو تفەنگەكەی دەستی بەرز دەكردەوەو رایدەوەشاندو شانازیی پێوە دەكرد. منیش چوومەوە بۆ خانەكەو دەستم كرد بە گریان، لای دایكم شكاتم كردو باسی ئەو زوڵمەم بۆ كرد كە بەسەرمدا هاتووە. ئەمە یەكەمین زوڵم بوو كە لەژیانمدا رووبەڕووی بوومەتەوە، نەمدەزانی ئەم رووداوە، لەم دونیایەی ئێمەی تیادا دەژین، مەسەلەیەكی ئاساییە.
ماوەیەكی زەمەنی لە نەجەف ماینەوە نازانم چەند بوو، بەڵام رۆژێكیان لەنێو خەڵكیدا هەراوزەنایەكی زۆرم بینی و بەروخساری خەڵكەكەدا گەشانەوەیەكی زۆر دەبینرا، دواتر بۆم دەركەوت كە بەغدا كەوتۆتە بەر دەستی ئینگلیزەكان ، ئەمەش هۆكاری خۆشحاڵیی خەڵكەكە بوو، كەوتنی بەغدا واتە كۆتایی موسیبەت و نەهامەتییەكانی ژیانی سەردەمی عوسمانی. ئینگلیزەكان دوو ئەفسەریان نارد بۆ نەجەف تا لەئەحواڵ و كاروباریان بپرسنەوە، خەڵكێكی بێشومار بە ژن و پیاوەوە هاتنە دەرەوە بۆ پێشوازی، منیش لەتەك دایكمدا هاتمە دەرێ‌ بۆ پێشوازی، ئیدی بەنێو ئەو هەموو گۆڕە زۆرانەدا دەرۆیشتین كە لەدەرەوەی نەجەفدا هەن. خۆشی و بەختەوەری هەموو خەڵكەكەی داگرتبوو و خەیاڵی ئەوەیان دەكرد كە قۆناغێكی دیكەی ژیانیان دەست پێدەكات و رۆژانی داهاتوو جیاواز دەبێت لە رۆژانی رەشی رابردوو.
ئەو سەبازە هەڵاتووانەی پەنایان بۆ نەجەف بردبوو، پەیتا پەیتا بەشێوەی جیاجیا دەگەڕانەوە بۆ ناوچەكانی خۆیان، بەڵام ئێمە بە تراموای چووین بۆ كوفە، لەوێشەوە سواری كەشتی بووین بەرەو شارۆچكەی توەیریج كە ئێستا پێی دەڵێن (هیندییە).
ئەو كەشتییەی هەڵیگرتبووین كرابوو بە دوو بەشەوە، لەناوەڕاستدا پەردەیەكیان دانابوو، بەشێكی بۆ پیاوان و بەشێكی بۆ ژنان، جا لەبەر ئەوەی من منداڵ بووم بۆم هەبوو لەم بەشەوە بچم بۆ ئەو بەشەی دی و لەنێوان بەشی پیاوان و بەشی ژناندا هاتوچۆ بكەم. كاتێك گەیشتینە توەیریج، بەسواری گوێدرێژ چووینە حیللە، لەوێشەوە بەو عارەبانانەی وڵاخ رایدەكێشان (عەرەبانچی) یان (پەیتون) یان (تریشقە)، گەیشتینە كازمیە.