نازك ئەلمەلائكە فریشتەیەك لە ئاسمانی شعردا

ژینۆ عەبدوڵڵا

 یەكێك لەو شاعیرانەی كاریگەریی راستەوخۆی هەبوو لە سەر گۆڕانی شیعر لەئەدەبی عەرەبیی و وڵاتانی خۆرهەڵاتی ناوەڕاستدا،شاعیری كۆچكردوو نازك ئەلمەلائكە بوو كە توانی شێوازێكی نوێ و تایبەتمەندییەكی نوێ ببەخشێتە شیعری نوێ و بووە پێشەنگی شیعری نوێی عەرەبیی وشۆڕشێكی لەو بوارەدا هەڵگیرساندو سەرەڕای ئەو كۆت و بەندو رەوتی كلاسیكیی باو وزاڵی سەردەمەكەی ،توانیی پەیامی خۆی بگەیەنێت بە جۆرێك سەدان شاعیری تر رێچكەی ئەویان گرت.
ئەم خاتوونە بەهۆی كۆمەڵێك هۆكارەوە توانی ئەو رۆشنبیرییەی هەیەتی بە شێوازێكی زۆر جوان وسەرنجڕاكێش لەشیعرەكانیدا بەرجەستە بكات.یەكێك لەو فاكتەرە گرنگانەش زانینی زمانەكانی فەرەنسیی وئینگلیزیی ولاتینیی وئەڵمانیی وخوێندنەوەی زۆربەی شاكارە ئەدەبییەكانی ئەو زمانە زیندووانەی جیهان بووە ئەمەش وایكرد  نەوە بەدوای نەوە ژمارەیەكی زۆر لە هەوادار و شەیدایانی شیعرەكانی لەخۆی كۆبكاتەوەو ببێتە سومبولێكی پرشنگدار بۆ ژنانی شاعیر لە خۆرهەڵاتی ناوەڕاستدا كە گرفتاری چەندین كێشە و گرفتی دواكەوتووییە بەتایبەت لە رووی كۆمەڵایەتییەوە.
نازك ئەلمەلائكە كە ساڵی 1923 لەشاری بەغدا هاتۆتە دونیاوە بەختەوەر بووە بەوەی لە خێزانێكی رۆشنبیرو ئەدەب دۆست و دەوڵەمەند لەبواری فەرهەنگ و كتێبخانەو مەعریفەدا لەدایك بووە.باوكی (سادق ئەلمەلائكە) توێژەرو زمانزانێكی ناسراو وخوێندەوارێكی شارەزا وخاوەنی چەندین كتێب بووە لە گرنگترینیان فەرهەنگی ئینسكلۆپیدیای ناسینی خەڵك كە لە 20 بەرگدا چاپكراوە. دایكیشی كە هەم وەك هاوڕێ و مامۆستاو نزیكترین كەسی بووە شاعیر بووە وبەناوی (دایكی نزار)ەوە شیعری بڵاوكردووەتەوە. لەمەوە گفتوگۆ و وتووێژی ئەدەبیی و رۆشنبیریی بەشێك بووە لە بابەتە زیندووەكانی نێو ئەم خێزانە.
بەپێی ژیاننامەی زانراوی نازك ،هەر زوو خانەوادەكەی هەستیان بە زیرەكیی و بزێویی و وریایی كچەكەیان كردووە كە لە تەمەنی (5) ساڵیدا یەكەم شیعری داناوە بەڵام لەبەر ئەوەی هەڵەی زمانەوانیی تیابووە كاتێك پیشانی باوكی داوە ،باوكی شیعرەكەی فڕێداوەو داوای لێكردووە پێش هەموو شتێك پەرە بدات بە ئاستی زمانەوانیی خۆی و لەرووی رێزمانی عەرەبییەوە خۆی بەهێز بكات و ببێتە زمانزان ئەوجا شیعر بنووسێت. هەر بۆیە باوك بەناچاریی بووە بە مامۆستای كچەكەی و لەماوەی مانگێكدا نازك بووەتە یەكەمی قوتابخانەكەی لەوانەی عەرەبییداو زۆرجاریش رەخنەی لە مامۆستاكانی گرتووە.
نازك ئەلمەلائكە لەبواری خوێندن و لایەنی ئەكادیمی بەردەوام سەركەوتوو بووە و زانراوە كەدوای تەواوكردنی قۆناغی ئامادەیی بەسەركەوتوویی ساڵی 1944 خانەی مامۆستایان – دار المعلمین-ی باڵای تەواوكردووە.
دەكرێت بوترێت ئەم شاعیرە ناودارە لە رووی فێربوون وخوێندنەوە بەیەكێك لەكەسایەتییە ناوازەكانی نێو كۆمەڵی عێراقیی دادەنرێت چونكە كاتێك خوێندكاری خانەی مامۆستایان بووە  لە بەشی مۆسیقای پەیمانگەی هونەرە جوانەكان ناوی تۆماركردووە بۆ فێربوونی لێدانی ئامێری عود لەسەر دەستی ناسراوترین و شارەزاترین موزیكزانی ئەو بوارە. دواتریش بەشی شانۆی خوێندووە ئەوەش لە پێناو سود وەرگرتن لە رۆشنبیریی موزیكیی و زیاتر پەرەپێدانی هونەری دەربڕین بۆ خزمەتكردن بە بەهرەی درەوشاوەی لە بواری شیعر نووسیندا. هەر لەوماوەیەشدا فێری زمانەكانی لاتینی و ئینگلیزیی بووە بە نووسین وخوێندنەوەوە  چەندین شاكاری ئەدەبیی ئەو دوو زمانە زیندووەی خوێندووەتەوە.هەر لەم بوارەدا نازك بەهۆی براكەیەوە ،لەرێی فەرهەنگ وكتێبەكانی فێركردنی زمان بە بێ مامۆستا، فێری زمانی فەرەنسیی بووە.
شارەزایان و توێژەران لەمەڕ بەرهەم و شێوازی نووسینی نازك ئەلمەلائیكە ئاماژە بۆ ئەوە دەكەن كە ئەو خانمە شاعیرە بە توانابووە لەوەی پاشخانی بە پیت ودەوڵەمەندی خۆی ولێهاتوویی لەزانینی زمان وشارەزایی لەئاوازوگۆرانیی وشانۆدا، بەشێوەیەكی هونەرمەندانە لە وشەدا بەرجەستە بكات وهێندە وێنەی هونەریی ووشەو دەستەواژەی مۆسیقیی وئیقاعی جوان و سەرنجڕاكێش بەكاربهێنێت كە رەخنەگرانی بواری ئەدەبی سەرسامكردووە. هاوكات لە بواری توێژینەوەی زانستییشدا بەرهەمەكانی بابەتی گرنگن بۆ زانستخوازان لە خوێندنی باڵای ماستەر و دكتۆرا هەروەها بۆ پۆست دكتۆرا و بەرزكردنەوەی پلەی زانستیی یا بەشداریی لە كۆنفرانسە زانستییەكاندا.لە تازەترین هەوڵی لەو جۆرەشدا نووسەری ئەم بابەتە وەك خوێندكاری دكتۆرا لەبەشی زمانی عەرەبیی لەكۆلێجی زمانی زانكۆی سلێمانیی و بەسەرپەرشتیی خانمی پرۆفیسۆر د. نیان نەوشیروان فوئاد مەستیی لە ئامادەكاریی تێزی دكتۆرادایە بە ناونیشانی " سیمۆلۆژیای ناونیشان لای نازك ئەلمەلائیكە".
بە گەڕانەوە بۆ مێژووی ژیان و بەرهەمەكانی ، نازك ئەلمەلائیكە بەوە ناسراوە كە خولیای داننان و گەڕاندنەوەی پیرۆزیی بۆ مرۆڤ وەك خود بووە. هەروەك فەلسەفەی رۆمانتیكیی ورەشبینیی زاڵبووە بەسەر شیعرەكانیدا وبەردەوام لە هەوڵی بەدیهێنانی خۆشترین ژیان و گوزەراندا بووە بۆ مرۆڤ و دژی ستەم و زۆرداریی و چەوساندنەوەی مرۆڤ بووە.  
بەگوێرەی تۆماری مێژوویی ، یەكەم دیوانە شیعری نازك لە ساڵی 1947 دا بەناوی ( شەیدای شەو- عاشقە اللیل)ـەوە بڵاوكردۆتەوە كەكارەكانی وەك هەرشاعیرێكی تری رۆمانتیكیی زیاتر بەلای خەیاڵ وهەست وسۆزدا رۆیشتووە وتاڕادەیەكی زۆر رەشبینی پێوە دیارە.
پاش ماوەیەكی كەم بەهۆی كاریگەریی شاعیری ئینگلیزی (كیتس)و فەلسەفەی (شوبنهارد؟؟؟؟؟ شۆبنهاور )و بڕوابوونی تەواو بەخۆی شیعری (كۆلێرا)ی بڵاوكردەوە، كە ئەگەر یەكەم شیعری ئازاد نەبێت، ئەوا دەچێتە خانەی یەكەمینەكانی شیعری نوێ كە لەعیراقدا سەریهەڵدا بەتایبەت كە رایەكی تر هەیە لەم میانەیەدا و بەدر شاكر سەیاب و شیعری (هل كان حبا)ی ئەو بە یەكەم شیعری ئەم رێبازە دادەنێت.
 لەگەڵ بڵاوبوونەوەی " كۆلێرا" كەیدا ، نازك لە سەرەتادا كەوتە بەر هێرشێكی بەربڵاوی نووسەران و ئەدیبان لە نەوەی كۆنی سەردەمەكەی. بەڵام هەر زوو ستایلی نووسینی جێی بەشیعری كلاسیكی كۆن لێژكرد و بە تەواوی وڵاتانی عەرەبیدا بڵاوبووەوەو بە شیعری نوێ ناسرا.
شان بە شانی ئەوەش گرنگییەكی زۆری دابوو بە ئازاد بوونی ژن وبەدەستهێنانی ئازادیی بۆ ژن و رزگاربوونی لە كۆت وبەندو دواكەوتوویی كۆمەڵگە.
 ساڵی 1953 رووداوێكی دڵتەزێن روویداو بە تەواوەتی رێڕِەوی ژیانی گۆڕی و كاریگەرییەكی وای تیا دروستكرد كە وەك خۆی دەڵێت هەرگیز بیری ناچێتەوە، ئەویش مردنی دایكی بوو، ئەو دایكەی وەك مامۆستاو رەخنەگرو هاوڕێی بەردەوام پێكەوە بوون و سات بە سات ئاگاداریی یەكتری بوون و هاندەرێكی بەردەوامی بووەو بەخوێندنەوەی شیعری (سێ شیوەن بۆ دایكم) خوێنەرو رەخنەگر دەگاتە ئەو راستییەی كەچ كارەساتێكی بەسەر هاتووەو چەندین شاعیری گەورە پاش خوێندنەوەی ئەو شیعرە دەستبەجێ كەوتونەتە گریان لەوانە نزار قەببانی. دوای ئەوەی بە تەواوەتی شیعرەكانی رێچكەو رێڕەوی رەشبینیی وەرگرت و بەردەوام لە خەفەت و مەراقی مەرگی ناوادەی دایكییدا بوو، لەم كاتەدا و لە ساڵی 1954  دا زەمالەی ماستەری لە ئەدەبی بەراوردكارییدا لە ئەمریكا بۆ دەرچوو، هەر بە گەیشتنی بۆ ئەوێ كە تەواوكردنی دووساڵی ویست  بیركردنەوەو ژیانی بە تەواوەتی كاریگەریی فەلسەفەی ماددیی و شارستانیی رۆژئاوای پێوە دیاربوو، بە تایبەت پێگەو قورسایی ژن لەو وڵاتەو دوای گەڕانەوەی بۆ عیراق لە ساڵی 1961دا ژیانی خێزانی لەگەڵ هاوڕێی خۆی د. عەبدولهادی پێكەوەناو بە خۆشترین ساتەكانی ژیانی و هاوسەریی دایدەنێت كە هەمیشە هاوكارو هاودەمی بووە.
 نازك ئەلمەلائكە بەردەوام لە نێوان پایتەختی وڵاتە عەرەبی و ئەوروپییەكاندا لەگەشت و سەرداندا بوو بۆ پێشكەشكردنی سیمینار لەسەر شیعری نوێ و ساڵی 1964 لە میسر سیمینارێكی گرنگی پێشكەشكردو دواتر بووە كتێب . هەروەها خۆی و هاوسەرەكەی لەدامەزرێنەرانی زانكۆی بەسرەبوون و چەندین پۆستی ئیداریی و وانەبێژیی لەزانكۆی بەغداو بەسرەو كوێت و میسرو لوبنان وەرگرتووە.
نازك خاوەنی هەشت كۆمەڵە شیعرە .
لەیەكەم دیوانییەوە (عاشقە اللیل) (1947) تا ساڵی 1987 كە دوا دیوانی بوو بەناوی ( بۆ نوێژ و بۆ شۆڕش - للصلاە وە سەورە) 44 ساڵ جیاوازیی هەیە.
لە كاروانی ئەدەبیی پڕ لە ئەزموون و پێشكەوتن و گەیاندنی ئەو پەیامەدا كە هەیبوو،بایەخدان بەسروشت و پیرۆزیی مرۆڤ  و هەوڵدان بۆ مافەكانی ژنان وەك ژنێكی بوێرو كاریگەر لەگرنگترین سیماكانی ئەزموونی شیعریین. دەكرێت بڵێین بەهۆی ئەو رۆشنبیرییە فراوانەوەكە هەیبوو نازك تەنها لە بواری شیعردا نەینووسیوە،بەڵكو خاوەنی چەند چیرۆك و كتێبێكـی ناسراو بووە، لەوانە (كێشەكانی شیعری هاوچەرخ) و (سایكولوجیە الشعر).
 ئەم شاعیرە كاریگەریی تەواویشی هەبوو نەك تەنها لەسەر شاعیرانی عەرەب، بەڵكو ئەوانەشی كە زمانی عەرەبی دەزانن و بێگومان لە كوردستانیش چەندین شاعیری نوێخواز بەكاریگەریی شیعرەكانی سەرسام بوون و خۆشبەختانە لە زانكۆكانی كوردستان چەندین نامەی ماستەرو دكتۆرای لەسەر وەرگیراوە و دواترین تێزی دكتۆراش لە زانكۆی سلێمانیی بوو كە لێكۆڵینەوەیەكی بەراوردكاریی بوو لە نێوان شاعیران (شیلی و گۆران و نازك ئەلمەلائكە) لەلایەن خانمی دكتۆر نیان نەوشیروان مەستی-یەوە، كە پ.د. زاهیر لەتیف كەریم  سەرپەرشتی كرد.
ئەم شاعیرە ناسراوە كە لە تەمەنی 84 ساڵیدا گیانی سپارد ، بەداخەوە وەك زۆربەی شاعیرەكانی تری عیراق لە وڵاتی غەریبـی كۆچی دواییكرد و لە میسر بەخاك سپێردرا. دیارە ئەمەش قەدەری شاعیرانی عیراقە، چونكە بەدر شاكر سەیاب لە كوێت و عەبدولوەهاب بەیاتی لە دیمەشق كۆچی دواییان كرد. بەهەمان شێوە شاعیری گەورە و دۆستی كورد محەمەد مەهدی جەواهیریی  لە وڵاتی غەریبی كۆچی دوایی كرد.

ناوی كتێب: نازك الملائكە- حیاە وشعر وافكار.
لە بڵاوكراوەكانی دار ئەلمەدا ساڵی 2007