وەرگری كورد لە میدیای كوردی تۆراوە

لە قۆناغی ئێستادا میدیا ڕۆڵێکی کاریگەر و دیاری لە ئاڕاستەکردنی ڕوداوەکان و سیاسەتی جیهاندا هەیە ، دەتوانێت کاریگەری باش و خراپ لە دروست کردنی ئاشتەوای نیشتیمای و ئاسایشی نیشتیمانیدا دروستبکات و ڕۆڵی بەرچاو لە ئاراستەکردنی تاك و کۆمەڵدا ببینێت، میدیاکان توانای شاردنەوەو دروستکردنی ڕوداو ڕایگشتیان هەیە.
لەم ڕاپۆرتەدا کەسانی پسپۆڕ و ئەکادیمی لەبواری میدیادا پێیان وایە میدیا کوردی لە دۆخێكی شپرزەیدایە و زۆر کات بەشێک بووە لە قوڵکردنەوەی کێشەناوخۆی و ئاڵۆزیەکانی هەرێم و شڵەژانی دەرونی لای تاکەکانی کۆمەڵ دروست کردووە.

میدیای کوردی لە دۆخێکی چەقبەستودایە.
عەدالەت عەبدوڵڵا- نوسەر و هەڵگری بڕوانامەی ماستەر لە ماسمیدیا بۆ سایتی خاك وتی، دۆخی ئێستای میدیای كوردی، بەشێوەیەكی گشتی، درێژكراوەی ئەو تایپە چەقبەستووەیە كە ساڵانێكە لەسەری ڕاهاتووەو درێژەی پێدەدات. ئەندازەی دەرچوونیش لە بنەماكانی پیشەكە گەیشتۆتە ئەوەی كە وەرگریش(بینەر، بیسەر، خوێنەر) درك بە هەندێ هەڵەو لادان و مەرامی سیاسی و ئایدیۆلۆژی و بازرگانیی رووتی میدیای كوردی بكات چ جای خەڵكە ئەكادیمییەكە كە بە زمانی داتاو ئامارو توێژینەوەو شیكردنەوەی ناۆڕۆكی پەیامەكان ئیشدەكات.
 ئەو تایپەی كە دەقی پێوە گیراوە، لە بواری میدیای هەواڵیدا، بریتییە لە: یان وروژاندن و زێدەرۆیی و بڵاوكردنەوەی فۆبیا لەبارەی سیاسەتەوە، یاخود بەرگریی نابابەتی و دەمارگیرانە لە هێڵە سیاسییەكانی ناو كایەی سیاسیمان، یەكەمیان ئەو جۆرە لەمیدیای كوردی نوێنەرایەتیی دەكات كە خۆی وا پۆلێنكردووە میدیایەكی سەربەخۆبێت لەكاتێكدا چەمكی سەربەخۆبوون لەزانستی مامسیمیدیادا لەهەموو سەردەمێك زیاتر لەژێر رەخنەو گوماندایە، دووەمیشیان ئەو تایپەیە لە میدیا كە راستەوخۆ گرێدراوی روانگەی سیاسی و تەمویل و بەرژەوەندیی گروپە سیاسییەكانی كوردستانە. هەردوو ئەم تایپە لە میدیا، ساڵانێكە، بێ گۆڕانكارییەكی بەرچاو لە سیاسەتی بڵاوكردنەوەو رووماڵكردن بەردەوامن، بەرپرسانی ناو كەناڵەكانیش كە بەشێكی بەرچاویان شارەزایی تیۆری و زانستی و ئەكادیمییان لەبواری میدیادا نییە، بەڵكو تەنها بە شێوەی هاوی و سەلیقەو ئەزموونی تایبەتی كاردەكەن، بەداخەوە، بە رادەیەك لەخۆبایین كە رێگر بێت لەوەی بە دیدی رەخنەیی لەهەڵەكانی خۆیان بڕوانن و چاوبگێڕنەوە بە تاقیكردنەوەكانیاندا، لەوەش خراپتر، ئەو مەغروربوونە، ببێتە هۆی چەقبەستن لەگوتارو تەكنیك و كوالیتیی پیشەیی دەزگاكانیان.

ئیتیکی کاری ڕۆژنامەوانی پێشێل دەکرێت.
 وتیشی، بێگومان، لەو چوارچێوەیەدا، رووداوێكی چاوەڕوانكراوە كە تا رادەیەكی هەستپێكراو ئیتیكی رۆژنامەنووسیش پێشێل بكرێت، هاوسەنگیی لە كاردا لەدەست بدرێت، بابەتیبوون پشتگوێ بخرێت، یاری بە زانیارییەكان بكرێت و هەندێ راستی هەن بشاردرێنەوە یان بەلاوە بخرێن. لەزانستی میدیادا پتر لە تیۆرێكمان هەیە بۆ ئاشكراكردنی ئەم گەمە ناشیرینانەی ناو جیهانی میدیا كە لەواقعی ئیمەدا بە چڕی رەنگیان داوەتەوە، لەبواری میدیای هەواڵیدا تیۆری "لەچوارچێوەدان"مان هەیە، بۆ میدیاش بە گشتی تیۆری "دەرگاوان" و هەندێ تیۆری دیكەش..ئەم تیۆرانە دەبنە كەتەلۆكێكی زانستی بۆ دۆزینەوەی خاڵ لاوازییەكان و موقارەبەكردنی لادانە پیشەییەكان لە میدیادا. من هیوادارم كە میدیای كوردی و بەردەستانی ناوی، رێز لەبوارەكەی خۆیان بگرن و یاری بە عەقڵی وەرگر نەكەن، چونكە وەرگر لەگەڵ درێژەكێشانی ئەزموونەكاندا هۆشیارتر دەبێت. ئەمڕۆ خەڵكێكی زۆر لەمیدیای كوردی تۆراوە، نە رۆژنامە ئەخوێنێتەوە، نە گوێ لەبابەتە جدییەكانی رادیۆكان دەگرێت، نە تاقەت و كاتی ئەوەیە كە كاتی خۆی بەدیار بەرنامە چەلەحانێكان و دیدارە ساردوسڕو بێ گیانەكانی تەلەفزیۆنەكان بە فیڕۆ بدات. وەرگری كورد لە میدیای كوردی تۆراوەو بە ناچاری نەبێت موتابەعەی ناكات

میدیای کوردی لە قەیراندایە.
چرۆ شەهاب، مامۆستای زانکۆ و هەڵگری بڕوانامەی ماستەر لە بواری میدیا بۆ سایتی خاك وتی، ئەمڕۆ میدیای کوردی لە سێ قەیراندا خۆی دەبینێتەوە ئەوانیش قەیرانی ( میسداقیەت، ئابوری و هەستکردن بە بەرپرسیارێتی بەرامبەر ئاسایشی نیشتیمانی)، کە چەندین میدیای کوردی بەهۆی خراپی باری ئابوریەوە داخراون، هەروەها قەیرانی ڕۆژنامەی کاغەزمان هەیە کە لە ئێستادا کەمتریین خوێنەری هەیە کە ئەمەش بەهۆی گەشەکردنی تەکنەلۆجیاوەیە.
هەروەها قەیرانی دروست کردنی میدیایەکی نیشتیمانیمان هەیە کە ئەمەش دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی نەگەیشتوینەتە ئەو ئاستەی میدیایەکی سەربەخۆمان هەبێت، ململانێکان زۆر توندن لەنێوان میدیای حیزبی و میدیای بەناو سەربەخۆ و میدیای سێبەری پارتە سیاسیەکان لەبەر ئەوە هەریەکە لای خۆیەوە دەیەوێت جیاواز بێت لە بڵاوکردنەوەی هەواڵەکان.

میدیای کوردی شپرزەی پێوە دیارە.
ئاماژەی بەوەشکرد، ئەمڕۆ میدیا بۆتە هۆی ئەوەی کە ئەو پرسانەی لەناوخۆ هەیە بیگەیەنێتە ڕێکخراوە نێودەوڵەتیەکان و ڕای گشتی دەرەوە کە هەندێک جار بە شێوازێکی سلبی بۆ ئێمە دەکەوێتەوە ، من باس لەوە ناکەم هەندێک پرس بشاردرێتەوە یان باس نەکرێت لە میدیاکاندا، بەڵام دەبێت هەستی نەتەوایەتیمان ئەوەندە بەرز بێت هەندێک بابەت باس نەکرێت لەبەر هەستیاری دۆخەکە ، ڕەنگە ئەو بابەتانە پلانی ستراتیژی ناوچەکەو پارتە سیاسیەکان بێت،. لایەنێکی دیکە ئەمڕۆ ئەوەیە میدیای کوردی جۆرێک لە شپرزەی پێوە دیارە ، دەبێت بگەڕێین بەدوای هۆکارەکانی ئەو شپرزەیەداو چارەسەری بکەین.

یەکێکی دیکە لە لایەنە گرنگەکانی میدیا ڕەچاوکردنی باری دەرونی کۆمەڵ و تاکەکانە کە بەڕای زۆرێک لەکەسانی پسپۆڕ لەو بوارەدا میدیای کوردی بەشێک بووە لە دروستکردنی شڵەژانی دەرونی و تێکدانی شیرازەی کۆمەڵ.

زۆرێک لە هەواڵەکان دوفاقی دروست دەکات.
تەها حسێن، توێژەری دەرونی و مامۆستای زانکۆ بۆ سایتی خاك وتی، میدیاو ڕۆڵی سایکۆلۆژیا لە میدیادا دوو بابەتن لەیەکتری جیا ناکرێنەوە هەمیشە دوو بابەتن لە هەموو دنیادا ئەگەر بتەوێت کارێکی میدیایی ڕێکخراو و پڕۆفێشناڵ بکەیت ، دەبێت کەسانێكی دەروونناس کەسانێکی پرۆفێشناڵ لەبواری سایکۆلۆژیدا لە پشتی میدیاکانەوە بونیان هەبێت ، ئەمەش بەو مانایەی کە ڕاگەیاندن زەنگێکی خێرایە زوو دەچێتە هەموو ماڵەکانەوە زوو کاردەکاتە سەر ڕەفتارو بیرکردنەوەو سلوکی گشتی خەڵك ، بۆیە هەمیشە کەسانێکی پسپۆڕ لە بواری دەرونیدا لە پشتی میدیاکانەوە ڕۆڵ دەگێڕن ، لەوەی کام بابەتە لە ڕوی دەرونی، پەروەردەی، سیاسی و سایکۆلۆژیاوە گونجاوە بۆ ئەو قۆناغەی ژیانی خەڵك ئەمە وەک لایەنی گشتی میدیا.
بەلام ئەگەر سەیری میدیای کوردی بکەین تەواو ئەم بابەتە فەرامۆش کراوە هەواڵ و بەرنامەکان بەشێوەیەك دائەڕێژرێت کە هیچ کات کەسانی پسپۆڕ و دەرونی ئاگایان لەو داڕشتنە نیە، بۆیە زۆربەی کات هەواڵەکان شڵەژانی دەرونی  و کێشەو دوفاقی دروست دەکات ، گرژی و ئاڵۆزی لەناو خەڵکدا دروست دەکات بەبێ ئەوەی بزانن ئەو هەواڵە چۆن داڕێژراوە.

ئاماژەی بەوەکرد، بە بڕوای من لە کوردستان ئەو بەشەی پێی دەوترێت کاریگەری دەرونی لەسەر ڕۆڵی میدیا بە شێوە پۆزەتیڤەکەی نیە بەڵکو بەشێوە نێگەتیڤەکەی هەیە ، میدیاکان کێبڕکێیانە لەسەر ئەوەی کێ زۆر سەیری دەکات یاخود هەواڵ و بابەتەکانی دەخوێنێتەوە نەوەک کێبڕکێیان بێت لەسەر ئەوەی کامە باشەو پەروەردەییە ئەنجامیبدەن ، بۆیە زۆر کات میدیا لە کۆمەڵگای ئێمەدا کێشە دروست دەکات لەبری ئەوەی چارەسەری کێشەکان بکات .

ڕونیشی کردەوە،  بابەتە دەرونیەکان لەگەڵ میدیا دوو توخمن کە دبێت هەمیشە شانبەشانی یەك کاربکەن، چونکە بابەتەکانی سایکۆلۆژیا لە خزمەتی باری سایکۆلۆژی، دەرونی ، سلوکی دەرونی گشتی خەڵک و بیرکردنەوەی خەڵکدایە  لە خزمەتی چارەسەرکردنی کێشەو ئارامی دەرونی خەڵکدایە ، ئامانجی میدیاش هەر ئەمەیە بۆیە دەبێت شانبەشانی یەك کاربکەن و بچنە ناو خەڵکەوە . بەڵام لە کوردستاندا ئەمە وانیە شتەکان پێچەوانە بۆتەوە .

یەکێکی دیکە لە لایەنەکانی میدیا بونی سۆشیال میدیایە کە ڕۆڵێکی کاریگەر دەبینێت لە گەیاندنی هەواڵ و بابەتە جۆراوجۆرەکاندا.

سۆشیال میدیا بۆتە بەدیلێكی بەهێز بۆ میدیای كوردی.
عەدالەت عەبدوڵا، ئاماژەی بەوەکرد، وەرگری كورد لە میدیای كوردی تۆراوەو بە ناچاری نەبێت موتابەعەی ناكات، پاشان سۆشیال میدیاش بۆتە بەدیلێكی بەهێز بۆ میدیای كوردی، ئەوەی ئینسانی كورد هەست دەكات میدیاكانی كوردستان نایڵێن و ئەیشارنەوە، ئەو لە واڵاكەی خۆی و لە ئەكاونەتە تایبەتییەكەیدا بێ هیچ سڵەمینەوەو سانسۆرێك دەری دەبڕێت، بۆیە میدیای كوردی لەدواوەیەو ئێستا ناچاربووە كە لە رێی فرێزەری سۆشیال میدیاوە رێ لە بەسەرچوونی خۆی بپارێزێت.

سۆشیال میدیا بۆتە سەرچاوە بۆ میدیاکان.
چرۆ شەهاب، ئاماژەی بەوەکرد، لایەنێکی دیکە بونی کێشەی سۆشیال میدیا و دیجیتاڵ میدیایە کە بۆتە بەدیلێکی زۆر باش بۆ ئەو کەسانەی کە خولیا و حەزو ئارەزویان هەیە بابەتەکانیان بڵاوبکەنەوە هەندێك جاریش بۆتە سەرچاوە بۆ میدیاکان کە لەوانەیە سەرچاوەیەکی باش نەبێت ئەگەر میدیاکان ورد نەبن تێیدا لەوانەیە دوچاری کێشەی یاسای ببنەوە مەرج نیە هەموو ئەو شتانەی لە سۆشیال میدیادا بڵاو دەکرێنەوە ڕاست بنوو میسداقیەتیان هەبێت ئەو کەسانەی لە سۆشیال میدیادا بابەت بڵاودەکەنەوە ئەو بەر پرسیارێتیان ناکەویتە سەر وەك میدیاکان.

خاك- ژیمان عبدالرحمن