ئامادەكردنی : زاهیر سدیق ئەم ڕێككەوتننامەیە سەرەتا لەلایەن مارك سایكس خۆرهەڵاتناسی ئینگلیزی فرانسۆ جۆرج پیكۆی باڵیۆزی پێشووی فەڕەنسا لە بەیروت ساڵی 1916 ئامادە دەكرا دواتر سازانۆفی وەزیری دەرەوەی روسیای لێ ئاگاداركرایەوە و بووە لایەنێكی رێككەوتننامەكە، بەڵام دواجار لەلایەن ئێگریم وەزیری دەرەوەی ئینگلیزی و بێڵكەم وێڵ باڵیۆزی فەرەنسا لەبەریتانیا، لەرۆژی 16ی مایسی 1916دا ئیمزا كرا كە لەیانزە بەند پێكهاتبوون بەشێكی كوردستانیش لەم رێككەوتننامەیەدا بەم شێوەیە دابەشكرابوو یەك: بەشێك لەناوچەكانی باكووری خۆرهەڵاتی كوردستانی باكوور درا بەدەوڵەتی روسیای قەیسەری، دوو: ویلایەتی موسڵ كە بەشێك بوو لەكوردستانی باشوور لەگەڵ خۆرئاوای كوردستان درا بەدەوڵەتی فەرەنسا، سێ: چەند ناوچەیەیەكی كوردستانی باشوور درا بە بەریتانیا، بەم شێوازە كوردستانی یەكپارچەی ژێر دەسەڵاتی عوسمانی كرا بەچوار پارچەی دابەشكراو، بێگومان پەیمانی سایكس پیكۆ بۆ چارەنووسی گەلی كورد بەشێوەیەكی زۆر خراپ كەوتەوە، چونكە ئەگەر لەپێش جەنگی جیهانی یەكەمدا كوردستان تەنها لەنێوان ئێران و توركیا و بەشێك لەروسیادا دابەشكرابوو، بەتایبەتیش زۆربەی زۆری كورد بەچڕی لەژێر دەستی توركدابوون، ئەوا لەدوای جەنگەكە بەسەر چوار وڵاتی سەرەكیدا دابەشكرا و ئەو بەشەشی كەوتبووە بن دەستی روسیا لەیەك دابڕێنرا و بەسەر ئازربایجان و ئەرمینیا و گورجستاندا پەرتەوازەكران، ئەمەش زیانێكی زۆری بۆ كورد بەگشتی و كوردی بن دەستی روسیا بەتایبەت هەبوو، چونكە كەمكردنەوەی ژمارەی دانیشتوانی كورد و لەیەكدابڕانی جوگرافیا وای كرد كورد وەكو كەمینەیەكی پەرشوبڵاو دوور لەیەك بژین، بەپێی پەیماننامەكە بەشێكی باكووری كوردستان لەدەریاچەی وان لەگەڵ بەشەكانی دیكەی باكووری كوردستان و ناوچەكوردنشینەكانی ئەرمەنستان بۆ روسیا دانران، باشووری كوردستانیش بەپێی پەیماننامەكە لەگەڵ ناوچەكانی باشوور و ناوەڕاستی میزوپۆتامیا تا باكووری بەغداد و سلێمانی بەر فەرنسا كەوت، بەڵام بەریتانیا زانیاری زۆری لەسەر كانگای ژێر زەوی لەرۆژهەڵاتی ناوەڕاستی عەرەبی دەستكەوتبوو، بۆی دەركەوتبوو كوردستانی باشوور بەتایبەتی لەنەوتدا دەوڵەمەندە، چوار رۆژ پاش ئاگربەست و كۆتایی هاتنی شەڕ تاك لایەنە ناوچەی موسڵی داگیركرد، كە بەپێی سایكس پیكۆ بەرفرەنسا كەوتبوو، كوردستان لەم دابەشكردنەدا بایەخێكی گەلێك گەورەی پێدرابوو، ئەمەش بەهۆی چەند هۆكارێكی گرنگەوە كە بریتی بوون لە یەكەم: دۆزینەوەی نەوت و بەهای ئابووری وڵاتەكە، دووەم: وەك بەربەستێكی لەبەردەم تەماع و هەڵپەی دەوڵەتی روسیا كە بەردەوام چاوی بڕیبووە ئەو رۆژەی كە دەستی ئەگاتە ناوچە ئاوییەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست. سێیەم: دابین كردنی گەیشتن بەوڵاتی هیند و خۆرئاوای رۆژهەڵاتی ئاسیا لەرێگایەكی دوور لەمەترسی و زامن كردنی بەردەوامی هاتووچۆ، دیارە ئەم خاڵانە هەر لەلای ئینگلیزەكان بایەخدار نەبوون، هەر یەك لەروسیا و فەرەنسا پاساوی خۆیان هەبوو بۆ گرنگیدان بەم وڵاتە تا بەشێكی بكەوێتە ژێر دەسەڵاتیانەوە، بەڵام ئەم بایەخپێدان و هەوڵدانە لەگەڵ دانانی نەخشەی دابەشكردنەكە و مۆركردنی رێككەوتننامەكە وەك خۆیان نەمانەوە. روداوە سیاسی و نێودەوڵەتییەكان بوونە هۆكاری ئاڵۆگۆڕ لەو پلانەدا و بایەخی كوردستانی گەلێك زۆرتر كرد، بۆ ئەم مەبەستە، مارك سایكس كە نوێنەری ئینگلیز بوو لەكارەكەیدا لەسەرەتای چەرخی بیستەوە گەشتێكی دوورودرێژی بەكوردستانی باكووردا كردبوو، سەرنجی وردی باری ژیان و پەیوەندی نێوان هۆزە كوردییەكان و چۆنێتی هەڵكەوتنی ناوچەكە و بایەخی لەڕووی سیاسی و عەسكەرییەوە خوێندبووەوە، بەدرێژایی قۆناغەكانی وتوێژ پێی لەسەر دەسەڵاتی خۆی داگرت لەویلایەتی موسڵ و بەشێك لەكوردستانی ئێران، ئینگلیز ئەوەندەی لەسەر ئەم دوو ناوچەیە لەلایەن هاوپەیمانەكانێوە بەربەرەكانێی كرا، لەسەر ناوچەكانی تر نیو ئەوەندەی بەسەر نەهات. خاڵێكی گرنگی تر كە لەبەندەكانی رێككەوتننامەكەدا رێكدەكەوێت، ئەویش ئەوەیە بەهیچ جۆرێك ئاماژە نەكراوە بە دامەزراندنی دەوڵەت یان ئیدارەیەكی كوردی لەناوچەكە، بەڵكو بەپێچەوانەوە بەهەموو شێوەیەك هەوڵی ئەوەی ئەدا دەسەڵاتی خۆی بچەسپێنێ و خۆی لەناوچەكەدا قایم بكات تا چاڵە نەوتەكان بپارێزێ و بەهێمنی كاری بۆ بكات و بەرهەمی بهێنێ. دابەشكردنی ناوچەكە بەسەر دەوڵەتانی زلهێزدا = پەیمانی سایكس پیكۆ یاخود رێككەوتننامەی سایكس پیكۆ لەبەر ئەوەی لەنێوان هەردوو دیبلۆماتی گەورەی بەریتانی و فەرەنسی ئەنجامدراوە، لەنێوان سایكسی بەریتانی و پیكۆی فەرەنسی دواتر لەكۆبوونەوەكاندا سازانۆڤ دیبلۆماتی گەورەی وەزارەتی دەرەوەی روسیا، ئەویش بەشدار بوو لە ئیمزاكردنی ئەو رێككەوتننامەیە كە لەنێوان هاوپەیمانان ئەنجامدران، واتە لەنێوان روسیا و بەریتانیا و فەرەنسا، ئامانجی ئیمزاكردنی ئەو رێككەوتننامەیە دابەشكردنی دەوڵەتی عوسمانی بوو لەدوای كۆتایی هاتنی جەنگی جیهانی یەكەم لەنێو ئەو زلهێزە جیهانییانە كە ئەو سەردەمە باڵادەست بوون لەجەنگی جیهانی یەكەمدا، دیارە رێككەوتننامەی سایكس پیكۆ ناوچەی رۆژهەڵاتی نزیك، ناوچەی عیراق و ئوردن وسوریا و فەڵەستین و تاڕادەیەك رۆژهەڵاتی توركیا و كوردستانی توركیای ئێستا هەموو ئەوانەی گرتبووە دەبوایە بەپێ نەخشەوپلانێكی فراوان ئەو ناوچانە دابەش بكرێ و ببێتە نفوزی بەریتانی و روسی و فەرەنسی. حوسێن عەزیز: پەیمانی سایكس پیكۆ لە ئەنجامی رەوشێكی تایبەتی رامیاری و ئابووری دەوڵەتە سەرمایەدارەكانی وەكو فەرەنسا و بەریتانیا هاتەكایەوە لەو سەردەمەدا ئەوان بیریان لێ كردەوە كۆتایی ساڵەكانی 1914بۆ 1915 شتێك دروست بكەن، بەتایبەتی دەوڵەتی عوسمانی زۆر لاواز بووبوو، دژی بەرەكەی تر وەك هاوپەیمانی ئەڵمانیا بەشداری شەڕی كردبوو، بیریان لەوە كردبووەوە كە ناوچەكە بەشبكەن، سەرەتا تەنها ئەو دوو لایەنە بوون، پاشان لەگەڵ سازانۆڤ وەزیری دەرەوەی روسیای قەیسەری لەسەر دابەشكردنی ناوچەكە رێككەوتن ، دواتر ئیتاڵیاش هاتە ناوەوە، بەگوێرەی ئابووری تایبەتی خۆیان ناوچەكەسان لەنێوان خۆیاندا دابەشكرد، لەو سەردەمەدا شتێك نەبوو ناوی دەوڵەتی كوردی بێت تاوەكو باس بكرێت و یان دەوڵەتیان بۆ دروستبكەن، عەرەبیش دەوڵەتی نەبوو، هەموو لەژێر دەستی دەوڵەتی عوسمانیدا بوون، هەندێك بەشی كوردستان، لەژێر دەسەڵاتی سەفەویدابوون، ئەوان بیریان لەوە نەدەكردەوە شتێك بۆ كورد یان بۆ عەرەب دامەزرێنن، بەڵام وتیان ئەگەر بزوتنەوەیەكی شۆڕشگێڕانەی عەرەبی دروستبوو، یاخود ئێمە نەمانتوانی شەڕی توركەكان ببەینەوە، ئەوە دەوڵەتێكی عەرەبی ئیسلامیان بۆ دروستدەكەین كە ببن بەهێزێكی گەورە لەناوچەكەدا، ئەگینا بەڵێنیان پێنەدابوون، لەبەر ئەوە كورد خوێ دەوڵەت نەبوو، سەركردایەتییەكی نەبوو پەیوەندی بەو شوێنانەوە بكات لەكوێ ئەبێت دەوڵەتی بۆ دروست بكەن؟ ئەمە یەك، دووەمین بەندەكانی سایكس پیكۆ هەمووی نهێنی بووە كەس نەیزانیوە چین و چۆنن، هەتاوەكو شۆڕشی ئۆكتۆبەر لەیەكێتی سۆڤیەت رویداوە ئەو كاتە لینین پاشەكشێی كردووە وتویەتی ئێمە بەشداری تێدا ناكەین، چونكە ئەمە دژی بەرژەوەندی گەلانە. ئینجا بۆ خەڵك ئاشكرابووە، ئەوە ساڵی 1917 بەڵام ئەوان كاتێ جەنگەكەیان بردەوە بەكردەوە بەندەكانی سایكس پیكۆیان جێبەجێ كرد، لەگەڵ هەندێ ئاڵوگۆڕكردندا بۆ نموونە ئەبوایە موسڵ بەر فەڕەنسا بكەوتایە، بەڵام ئینگلیزەكان وەریانگرت بەكورتییەكەی كە باسی كوردستان ئەكرێ لەناو پەیماننامەی سایكس پیكۆدا وەكو دەوڵەت باس ناكرێ، وەكو وڵاتێكی یەكگرتوو باس ناكرێ، وەكو چەند شار و ناوچەیەك باس ئەكرێ، هەندێكیان ئەكەونە ژێر دەستی فەرنسییەكانەوە و هەندێكیان ئەكەونە ژێر دەستی ئینگلیزەوە و هەندێكیان ئەكەوێتە ژێر دەستی روسیای قەیسەرییەوە، ئیتر دەوڵەت لەكوێ دروستبكەن؟ ئەگەر هاتوو كوردستان لەدوای یەكەم دابەشكردنی شەڕی چاڵدێرانەوە ئەوان بەنهێنی دابەشیانكردووە لەنێوان سێ ئیمبراتۆریەتی گەورەدا، ئیتر چۆن بیر لەوە بكرێتەوە دەوڵەت دروست بكەن؟ دواییش كە یەكەم دەوڵەتی عەرەبستانی سعودییەیان دروست كرد ئەوە لەبەرژەوەندی خۆیاندا بوو، ئەوە نەبێ لەبەرچاوی عەرەب بێ، چونكە هەر ئەوان بوون هاتن عیراقیان داگیركرد و فەرەنسییەكان چوون لوبنان و سوریایان داگیركرد. ئەگەر بمزانیبایە ویلایەتی موسڵ نەوتی تێدایە تەنازولم نەدەكرد بۆ بەریتانیا = ئەم رێكەوتننامەی سایكس پیكۆیە نزیكەی دە بۆ دوانزە خاڵ لەخۆ دەگرێ، دەستنیشانی ئەو خاكانە دەكات كە چۆن لەنێوان روسیاو فەرەنسا و بەریتانیا دابەشكراوە، دەتوانم بڵێم رێككەوتننامەیەكی شوم و رەش بوو بە زیانی میللەتی كورد تەواو بوو، كوردستان بەگشتی دابەشكرابوو، باكووری كوردستان بخرێتە چوارچێوەی ئەرمینیای گەورە و ئەرمینیاش ببێتە بەشێك لەدەوڵەتی روسیای قەیسەری، واتە ئێمە ئەو وەختە دووجار دەچەوسێنراینەوە بەپێی رێككەوتننامەی سایكس پیكۆ ئەگەر بهاتبایە ئەو پلانە سەری بگرتایە، چونكە ویلایەتی موسڵ كە باشووری كوردستانە بەپێی ئەو رێكەوتننامەیە درابوو بەفەرەنسا، لوبنان و سوریا و ناوچەی ئەسكەندەرۆنە كە ئێستا سەر بەتوركیایە لەگەڵ كوردستانی عیراق كە ئەو وەختە ویلایەتی موسڵی پێدەوترا ئەو وەختە هەموو درابوون بەفەرەنسا، كەواتە ئێمە راستەوخۆ دەكەوتینە ژێر دەستی داگیركەری فەرەنسی گەر ئەو شتە سەری بگرتایە، بەڵام سەركەوتنی بەدەست نەهێنا لەدوای ساڵی 1917 كودەتا یان شۆڕشی ئۆكتۆبەر لەروسیا بەرپابوو، یەكەم وەزیفەیان ئەوە بوو ئەو رێكەوتنە نهێنییانەیان ئاشكرا كرد، لەرۆژنامەكاندا بڵاویانكردەوە كە چۆن میللەتانی رۆژهەڵات و وڵاتانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بووەتە بابەتی دابەشكردن لەلایەن داگیركەری بەریتانی و فەرەنسی و روسیای قەیسەری، ویلایەتی موسڵ درابوو بەفەرەنسا، فەرەنسا نەیدەزانی نەوت لەناوچەی ویلایەتی موسڵ دۆزراوەتەوە، دیارە زانیارییان نەبووە وەكو دواتر جۆرج كلیمەنسور سەرۆك وەزیرانی فەرەنسا لەبیرەوەرییەكانی خۆی نووسیوێتی من ئەگەر بمزانیبایە ویلایەتی موسڵ نەوتی تێدایە تەنازولم نەدەكرد بۆ بەریتانیا. بەهۆی رێككەوتننامەی سایكس پیكۆوە دوای ساڵی 1917 كە روسیای شۆڤیەتی بەفەرمی پاشەكشێی كرد و بێلایەنی خۆی دەرخست لە رێككەوتننامەی سایكس پیكۆ كە هیچ شتێكی ناوی و تەماعی لەو خاكانەدا نییە، بارودۆخەكە گۆرانێكی وای بەسەردا هات لەتوركیای عوسمانی شكستی هێنا و كەمال ئەتاتورك كە ئەفسەرێكی سوپا بوو یەك لەجەنەراڵەكانی سوپای عوسمانی بوو، بیروباوەڕی ناسیۆنالیستی وعەلمانی پەیڕەو دەكرد، هات هێزێكی گەورەی لەتوركیا كۆكردەوە، هەندێك لەهۆزە كوردییەكانیش هاوكاریان كرد، بەوشێوەیە توانی بووی ئەو خاكەی كە ئێستا لەتوركیا هەیە و پێی دەوترێ توركیا بیپارێزێ، كوردی بەوە ڕازی كرد كە لەدوای سەركەوتنی جەنگی رزگاریخوازی توركیا بەسەرۆكایەتی ئەتاتورك لەدژی یۆنانییەكان و لەدژی هێز و سوپای بێگانە، ئەو وەختە سەربەخۆیی بەكوردەكان دەدات و تەواوی مافەكانی دەسەلمێنێ، كورد بەوە هەڵخەڵەتا، بەشێكی زۆری كورد بەشداری جوڵەی رزگاریخوازی تورك بەسەرۆكایەتی كەمال ئەتاتورك بوون، كاتێكیش توركیا بەهێز بوو، سەركەوتنی بەدەست هێنا و ئەستەنبوڵیان گرتەوە ئیتر بەهیچ شێوەیەك دانیان بەو رێككەوتنەدانەنا، هەر بۆیەش لەساڵی 1917 كە ئینگلیزەكان لەسەرەتای سەدەی بیستەم زانیارییەكی یەكجار وردیان هەبووە و دووسێ كۆمپانیای پەترۆڵی و نەوت لەویلایەتی موسڵ كاری دەكرد و بەدوای نەوتدا دەگەڕا، لەوانە بریتیش پتروڵ كۆمپەنی، توركیش پترۆڵ كۆمپەنی، دۆچ بانك، و چەندین دامەزراوەی دیكە كە بەدوای نەوتدا دەگەڕان، بەریتانیا زۆر باش دەیزانی لە ویلایەتی موسڵ و لەكەركوك نەوت هەیە، لەبەر ئەوە بە پەلە و یەك لایەنانە هاتووە بەسوپاوە ناوچەی ویلایەتی موسڵی داگیر كردووە و پێشتریش زۆر بەوردی كاری بۆ ئەوەكردوە، لەگەڵ سەرۆك هۆزە كوردەكان و هەموو و دانیشتوانی ویلایەتی موسڵ پەیوەندی هەبووە بۆ ئەوەی پشتگیری لەهاتنی ئینگلیز بكەن، بەو شێوەیە دەبینین لەسەرەتای جەنگی یەكەمی جیهانیدا روسیای قەیسەری تا ناوچەی خانەقین و رەواندوز و ناوچەی پێنجوێن و پشدەر هاتووە و شەڕی كردووە و پاشان پاشەكشێی كردوە، لەدوای شكستی حكومەتی قەیسەری لەبەرانبەر شۆڕشی ئۆكتۆبەردا ئەو سوپایەی روسیا لەتەواوی بەرەكاندا پاشەكشێی كرد، تەنانەت لەرۆژئاوای روسیاش بەپێی پەیماننامەی بریخ كۆمۆنیستەكان دەسەڵاتیان گرتبووە دەست، ئەو وەختە خاكێكی یەكجار زۆریان بەئەڵمانیا بەخشی لەبری ئەوە پەیماننامەی ئاشتیان لەگەڵ مۆركردبوو، چونكە روسیا لەدۆخێكی زۆر سەختدابوو، لەتوانایدا نەبوو بەرنگاری وڵاتانی ئەوروپای رۆژئاوایی بێتەوە بەتایبەتی ئەڵمانیا، چونكە توشی برسێتی و نەهامەتی و كێشە بووبوو. عەرەبەكانیش بەریتانیا بەوە تاوانبار دەكەن كە بەڵیان بە بمەماڵەی هاشمییەكان دابوو دەوڵەتێكی عەرەبی گەورەیان بۆ دروستبكەن، وەك تاجی مەلەكی بنەماڵەی هاشمی، بۆیە دوای بڵاوبوونەوەی هەواڵی سایكس پیكۆ ئەوانیش چوونە لای ئینگلیزەكان و پێیان وابوو ئەوە پڕوپاگەندەی شیوعییەكانە، ئیتر مەلیك فەیسەڵیان هێنا و كردیان بەمەلیكی سوریا و دواتر لەگەڵ فەرەنسییەكان تێكیاندا لەساڵی 1921 ئەوەبوو كردیان بەمەلیكی عیراق، ئیتر بەم شێوەیە عیراق دروستكرا و رێككەوتننامەی سایكس پیكۆش دابەشكردنی كوردستانی لێكەوتەوە. حوسێن عەزیز: لەكاتی پەیمانی سایكس پیكۆدا ئینگلیزەكان كەسیان بەلای خۆیاندا رانەكێشا دوایی كە عیراقیان داگیركرد و دوایی كوردستانیشیان داگیركردووە، بەڵام پێش ئەوە چەندین گەریدەی ئینگلیزی و فەرەنسی هاتوونەتە كوردستان، بۆ نموونە ریچ، یان ئەوانەی بەناوی ئاینی فەلەوە هاتوون گەلێك زانیارییان لەسەر كوردستان كۆكردوەتەوە، دەربارەی كۆمەڵایەتی و تیرە وهۆز و سامان وكشتوكاڵ و جیوپۆلۆتیكیان زانیارییان وەرگرتووە، ئەمانەیان لەسەر كوردستان كۆكردوەتەوەو نووسیویانەتەوە و بردویانەتەوە بۆ ئەوێ و كەڵكیان لێ وەرگرتووە، لەو ڕووەوە توانیویان شارەزاییەكی باشی ناوچەكە ببن، بەڵام نەیانتوانیوە پەیوەندی بەتیرەو هۆزە كوردییەكانەوە بكەن، تەنها دوای ئەوەی ناوچەكەیان داگیركردووە و دابەشیانكردووە. سایكس پیكۆش پەیوەندی بەئێرانەوە نەبوو =بەپێی رێككەوتننامەی ئیستراتیژی سایكس پیكۆ كوردستان لەنێوان فەرەنسا و روسیا دابەشكرابوو، ئەوە پارچەكەی تری رۆژهەڵات هەر لەژێر دەستی ئێران بوو، سایكس پیكۆش پەیوەندی بەئێرانەوە نەبوو تا ئەندازەیەكی زۆر دووربوون لەو دابەشكردنە، لەدوای رێككەوتننامەی سایكس پیكۆ لەكۆنگرەی سان ریمۆ نوێنەرایەتی فەرەنسی و توركی و بەریتانی هەموو ئەوانە كۆدەبنەوە رێگا خۆش دەكەن كۆنگرەیەكی تر ببەسترێ و ئیتر سێ و چوار كۆنگرە لەسویسرا و شوێنەكانی تر دەبەسترێ. حوسێن عەزیز: یەكەم شت ئەوە بوو كە خۆیان باسی دەكەن، ئەوان لەسەر بەرنامە و فەلسەفە و ئایدۆلۆژیای ماركسیزم ئەرۆیشتن پێیان باش نەبوو لەگەڵ چەند دەوڵەتێكی سەرمایەداردا بێن دەستبخەنە ناوجەرگی گەلانی ناوچەكە وەكو بانگەشەیان بۆ ئەكرد، دووەمین شت ئەوان تازە شۆڕشیان دروست كردبوو ئەیانویست بەهەموو هێز وتوانای خۆیانەوە قورسایی خۆیان بخەنە سەرچاككردنی باری ناوخۆیی یەكێتی سۆڤیەت، دۆژمنێكی زۆریان هەبوو هێشتا دەسەڵاتی پرۆلیتاریا نەچەسپابوو، سێیەم شت ئەوە بوو كۆمەڵی روسیا هەمیشە چاویان بڕیبووە ئەو تەنگە ئاوانەی دەوروبەری وڵاتەكەیان، هەمیشە دەیانویست ئەستەنبوڵ داگیربكەن، لەو سەردەمەشدا لینین نەیدەویست خۆی لەجەنگێكی ئاواوە بئاڵێنێ، هەرچەند لەپەیماننامەكەدا ئەو شوێنانە بۆ روسیا دانرابوو، بەڵام ئەوان پێیان باش نەبوو ئەوە بكەن، وەك دەوڵەتێك كە بانگەشەی مافی مرۆڤ و مافی چارەنووسی گەلانیان دەكرد. پەیمانی سایكس پیكۆ بەئاشكرا و روونی باسی كورد ناكات، باسی ناوچەكان دەكات، ئەو ناوچانەی كە هەیە بۆنموونە دەڵێ قونیە، دەڵێ ماردین، سلێمانی، سەردەشت، ورمێ، .. ئەمانە هەموو هەیە هەتا لەسەر ورمێ ناكۆكییەكی زۆر لەنێوانی روسیا و فەرەسا و ئینگلیزەكاندا هەبووە، چونكە نزیكی ئەوانە نزیكی سنووری روسیایە، لەبەر ئەوە ئەوان وەكو ناوچە لەنێوانی خۆیاندا دابەشیانكردووە، وەك كوردستانی گەورە نەیانوتووە ئەم بەشە بۆ ئەوان دەبێ، بۆ نموونە ئەڵێی لەباشووری كوردستاندا لەژێر دەسەڵاتی راستەوخۆی ئیمبراتۆریەتی عوسمانی بووە، هەموو كوردستان نەكەوتوەتە بندەستی لایەكیانەوە بەڵكو بەگوێرەی ناوچە دابەشكراوە بەشێكی بەر فەرەنسییەكان كەوتووە بەشێكی بەر ئینگلیزەكان كەوتووە لەناو باكووری كوردستان. خاڵێكی گرنگ هەیە پێویستە ئاماژەی پێبدەین ئەویش سەرەتا گرنگەكانی وێڵسۆنە ئەوەی كە لەچواردە خاڵ پێكهاتووە، خاڵێكیان زۆر گرنگە بۆ كورد وئەرمەنییەكان كە ئەڵێ لەدوای كۆتایی هاتنی جەنگەوە دوو دەوڵەت دروست دەكرێ یەكێكیان بۆ ئەرمەن و ئەوی تریان بۆ كورد، بەڵام سایكس پیكۆ ئەوەی سڕییەوە، خاڵێكی تر ئەگەر بێینە سەری رێككەوتننامەی سیڤەر كە دوایی بوو بەلۆزان، ئەویش لەبەندەكانی شەست و دوو وسێ و چواردا باسی دامەزراندنی دەوڵەتی كوردی ئەكات، بەڵام لەبەر ئەوەی ئەو دەوڵەتانە پێشتر لەسایكس پیكۆدا رێككەوتبوون بەهیچ شێوەیەك نەیانهێشت ئەوە سەربگرێ، لەوگۆشە نیگایەوە ئەتوانین بڵێن سایكس پیكۆ رێككەوتننامەیەكی نێودەوڵەتی نەبوو بەتایبەتی دژی كوردبێ، ئەمە زۆر بەهەڵە لەناو كوردا بڵاوبووەتەوە، سایكس پیكۆ بۆ دابەشكردنی ناوچەكە بوو بەكورد وعەرەب وتورك و فارسەوە، ئەمە لەپێناوی بەرژەوەندی ئابووری دەوڵەتە زلهێزەكانی سەرمایەداریدا بوو، كوردستان بەگشتی جگە لەخۆرهەڵاتی كوردستان كە بەشێكی لەو رێككەوتننامەدایە بەسەر فەرەنسا و بەریتانیا وروسیادا دابەشبووە، روسیا بەشی خۆی هەر برد ئەو بەشەی كە دەكەوێتە بندەستی روسیای ئێستاوە پێیان دەگوت كوردستانی سور، لەشەڕی قرمدا لەگەڵ عوسمانییەكانەوە هەتا ئێستاش هەر لەژێر دەستی ئەواندایە وەكو لاچین كەلەبجار و نەخچەوان و.. ئەمانە ئازەرییەكان ئەڵێن هی ئێمەیە، بەڵام ناوچەی كوردستانە.
created by Avesta Group and powered by Microsoft Azure