بونیادە سۆفیگەرایییەكان لەدەقی شیعریدا - فەرەیدوون عەبدول بەرزنجی بەنموونە -

 

پ.د.زاهیر لەتیف كەریم

پێشەكی:

  سۆفیگەرایی یەكێكە لەسێكتەرە گرنگەكانی ئەدەب،بەتایبەتی لەدەقە شیعرییەكاندا،كەبەشێوەیەكی تیۆری وپراكتیكی ولەسەردەمی دامەزراندنییەوە، لەكۆمەڵگای ئیسلامدا، كاری لەسەر كراوە وفۆڕمێكی تایبەتی بەخۆی خوڵقاندووە كەئەو فۆڕمە بەشێكە لەچەمكە لادانەكان بەتایبەتی لەبەرامبەر ئایندا.بەر لەوەی سۆفیگەرایی بەدەربكەوێت، شیعر بوونی خۆی هەبووە وشێوەیەك بووە لەشێوە دەربڕینە سایكۆڵۆڵۆژی وسۆسیۆڵۆژی وفیكرییەكان،لەمەش زیاتر توانای بەرجەستەكردنی دەربڕینە هەستییەكانی هەبووە وهەیە.ئەم بەرجەستەكردنە،لەلایەكەوە،ڕاستییەكانی خاوەن دەق نیشان دەدات،لەلایەكی تریشەوە كەسێتی ڕەهەندە سۆسیۆڵۆژی وفیكرییەكانی تێكڕای خەڵكی وكۆمەڵگا.هەر لەبەر ئەمەشە گەورە نووسەر وزانای ئیسلام الجاحظ(776-868  ) لەكتێبە بەنرخەكەیدا (البیان والتبین ) دەڵێت"شیعر ئامڕازێكە لەئامڕازەكانی ژیان" ( الجاحظ: 7 ).كەواتە لەكاتێكدا شاعیر دەقێكی شیعری دەنووسێت ئەوا بەر لەهەموو شتێك پێویستە خۆی بەشێك بێت لەبابەت وناوەڕۆكی ئەو دەقە ( سعید احمد:9 ).بەڵام سۆفییگەرایی،كەفیداكاری دروشمێكی سەرەكی ودووركەوتنەوە لەچێژە میتریاڵییەكانی ژیان بۆتە ستراتیژییەتی كاركردن وهەڵوێستە،تەنها  خۆی نەبەستۆتەوە بەڕەهەندە ئاینی وفەلسەفییەكانەوە بەڵكو پەلیكێشاوە بۆ چەمكە ئەدەبییەكان بەگشتی وشیعر بەتایبەتی،خاوەنەكەشی لەڕێگەی ئەزموون وهەوڵە تایبەتییەكانی، لەڕووی تیۆر وپراكتیكەوە،لەهەوڵی گەیشتن بەئامانجە باڵاكاندایە.ئەمە هەر لەئەدەبیاتی كوردیدا ڕەنگی نەداوەتەوە،بەڵكو پەیوەندی ڕاستەوخۆشی بەئەدەبیاتی ڕۆژهەڵاتەوە هەیە بەنموونەی ئەدەبی عەرەبی وفارسی وتوركی.
سنووری لێكۆڵینەوەكە:

 لێكۆڵینەوەكە یەكێك لەشاعیرە نوێخوازەكانی هەڵبژاردووە،ئەویش (فەرەیدوون عەبدوول بەرزنجی )یە بەوپێیەی خاوەن كەسێتییەكی ڕۆحی وخۆڕسكییە كەلەنێو خەڵكیدا بەشاعیرە ناسكەكە ناسراوە.خاوەنی چەند دیوانێكە كەلەم دواییەدا هەموویانی لەنێو كۆبەرهەمەكانیدا كۆكردۆتەوە بەنێوی"دیوانی فەرەیدوون عەبدول بەرزنجی  ".ئەم دیوانە(2018 )،بەشێوەیەكی گشتی وهەر لەسەرەتاوە،هەڵقوڵاویی بنەما سۆسیۆڵۆژییەكانە بەتایبەتی لەبازنەی خۆشەویستیدا وەك ئەوەی بابەتەكانی مۆتیڤێك وسەرچاوەیەكی هەرە بەنرخی چەمكە واقیعی ومیتافیزیكی وسۆفیگەراییەكان بێت.ئەمە لەكاتێكدا زۆربەی هەرە زۆری شاعیران بایەخیان بەم ڕەهەندانە نەداوە كەڕەنگە هۆكاری سەرەكی بۆ سەرقاڵیان بەبابەتە فیكری وسیاسییەكانەوە بێت.بەڵام لەفەرەیدوون عەبدول بەرزنجی دا بەئاشكرا هەست بەوە دەكرێت كەشاعیر دەیەوێت تەواو دووربكەوێتەوە لەجەنجاڵییەكانی ژیانی ڕۆژانەی تێكڕای خەڵكی ولەبەرامبەردا زیاتر بیر لەبابەتەكەی خۆی دەكاتەوە كەبەلایەوە وەك نیشتمانێكی لێهاتووە.بەمەش جگە لەو گۆشە وكونجەی كەخۆی بەویژدانەوە باوەڕ ومتمانەی پێی هەیە ئەوا سەرجەم دەرگاكان لەسەر خۆی دادەخات ،وەك دەروێش وكەسێكی سۆفی مەنەڵۆگ لەگەڵ بابەتە سەرەكییەكەی خۆیدا دەكات.بەمانایەكی تر،فەرەیدوون جیهان لەبابەتەكەی خۆیدا دەبینێتەوە ولەڕێگەی دابڕان وگۆشەگیری وتەنیاییەوە ڕاڤەی بۆ دەكات.ئەمەش بەو مانایە دێت كەئەزموونە سایكۆڵۆژی وسۆسیۆڵۆژییە شاراوەكانی ڕاستییەكانی بەشێك لەژیان ئاشكرا دەكات.بەمەش ستراتیژییەتی شاعیر تەنها بریتی نیە لەدەربڕینە بابەتییە شیعرییەكانی بەڵكو بۆتە میتۆدێكی ڕەوشتی لەجۆری نموونەیی.هەر لەبەر ئەمەشە هەمیشە ملكەچی ئەم میتۆدەیە وبەئاشكرا لەپێناویدا دەجەنگێت.
ئامانجی لێكۆڵینەوەكە:
لێكۆڵینەوەكە ئەم ئامانجانەی لای خوارەی بەدەستهێناوە:
- گەڕانەوەی زەمەنە جەنجاڵییەكانی ئێستا بۆ زەمەنی جوانی وبەها زاڵە نموونەییەكان.یان بۆ سروشتی باوەڕە پیرۆزەكان كەخۆیان لەپەیوەستێتی ئایدیاڵیزمدا دەبینێتەوە.
- هەستكردن بەبەرپرسیارێتی بەرامبەر ڕاستییەكانی زەمەنی ئێستا ئەویش لەڕێگەی ڕەهەندە ئایدیاڵیزمەكانی مرۆڤایەتی كەمەرج نیە دەقی شیعری هەر خۆی ببەستێتەوە بەچەمكە سیاسی وئابووری وفیكرییەكانەوە،بەڵكو كەرەستەكانی سۆسیۆڵۆژیا نموونەییەكان وەك دادپەروەری ویەكسانی وخۆشەویستی یەزدانی بەردەوامیان هەیە گەرچی مەسەلە میتریاڵییەكان هەمیشە ڕێگر بوون لەدەرخستنی ڕاستییەكان وەك ئەوەی كەهەیە.
- خوڵقاندن ودامەزراندنی پەیوەندییە پۆزەتیڤییەكان بەتایبەتی لەنێوان مرۆڤ وەك خودێكی هەستیار وژیر لەگەڵ جیهانی دەرەوە،ئەمیش وەك بابەتێكی مرۆڤایەتی كەلەسەر بنەماكانی دادپەروەری ویەكسانی وئایدیاڵیزمی دامەزراوە كەڕێگە نادات بەو خودانەی كەتەنها بەرژەوەندی خۆیانیانی دەوێت.واتە شیعرە سۆفیگەراییەكان،بەنموونەی دەقەكانی فەرەیدوون عەبدول بەرزنجی،لەبنەڕەتدا پێكهاتووە لەهەستێكی پاكی مرۆڤایەتی كەئامانجی سەرەكی ئەم هەستە بانگەشەی تێكڕای خەڵكییە بەمەبەستی بەشداریكردن لەو هەستەدا.
- ورووژاندن وڕاكێشانی تێكڕای خەڵكی بۆ نێو چەمكە تێگەیشتن وهەستییەكان،بەوپێیەی ونبوونی ئەم چەمكانە،بەتایبەتی لەزەمەنی ئێستادا، دەبێتە ونبوونی بەها زاڵە ئایدیاڵیزمییەكان.جگە لەمە،ئەم ورووژاندن وڕاكێشانە بەمەبەستی خوڵقاندنی گوتارە سۆسیۆڵۆژییەكانە تا تێكڕای خەڵكیش ،هاوشێوەی خودە بكەر وبزێوەكان،بەشدار بن لەپڕۆسەی ئەم گوتارە.ئەمەش كار ئاسانی وڕێگەخۆشكەرە بۆ ئەوەی جارێكی تر مرۆڤ،بەشێوە گشتییەكەی،بایەخ ومامەڵە لەگەڵ كەرەستەی بەها زاڵە ئایدیاڵیزمەكاندا بكات.ئەمەش،لەگۆشەیەكی ترەوە،بەو مانایە دێت كەتێكڕای خەڵكی،بەبێ بیرمەند وفەیلەسوف وشاعیرەكان،لەلایەكەوە مافی خۆیانە بەشدار بن لە پڕۆسەی گوتار،لەلایەكی تریشەوە ئاستی خۆیان بەرز بكەنەوە ودواتر ڕاڤەی شتەكان بكەن.
- دامەزراندنی پەیوەندی شیعر بەبنەماكانی سۆفیگەرایی.وەك لەپێشەكییەدا ئاماژەمان پێدا،كە سۆفیگەرایی زیاتر خۆی لەچەمكە ئاینی وفەلسەفییەكاندا دەبینێتەوە وبەشێوەیەكی گشتی دوورە پەرێزە لەمەسەلە سۆسیۆڵۆژییەكان.بەڵام،لەگەڵ ئەمەشدا، پەیوەندییەكی تەواوكاری توند وتۆڵ لەنێوان شیعر وسۆفیگەرایدا هەیە بەوپێیەی هەردووكیان لەڕێگەی جیهانە میتافیزیكییەكانەوە دەتوانن بچنە نێو بابەتە واقیعییەكانی ژیان.ئەمەش وایكردووە كەئەزموونی هەردووكیان لەیەك خاڵدا یەك بگرێتەوە ئەویش ئاشكرا كردنی واقیعە بەمیتریاڵ وئایدیاڵیزمەوە.یان هەردووكیان یەك جیهان كۆیان دەكاتەوە كەئەویش ڕۆحە شاراوەكانە.بەمەش ئەزموونی هەردووكیان بریتیە لەئەزموونێكی ویژدانی ومرۆڤایەتی وەك ئەوەی خودی بكەری شاعیر یان سۆفی لەپێناو بەها جوانەكاندا كار دەكات (امین أحمد:173)،كەئەمە وەك نموونە لەشیعرێكی (رابعە العدویە ( 713-801   ) دا بەدی دەكرێت لەكاتێكدا دەڵێت:
أحبك حبین،حب الهوی          وحب لأنك أهل لذاكا (عبدالرحمن بدوی:64 )
فەرەیدوون عەبدول بەرزنجی یش دەڵێت:
عەشقت خوێنە
بەدڵما هاتو چۆ دەكا
ڕۆژ لەدوای ڕۆژ گەورە دەبێ
سەوز دەبێ وچرۆ دەكا
گیانە ئەوەی 
لەمن زیاتر تۆی خۆش دەوێ
بێ گومان بە درۆ دەكا (فەرەیدوون:156)
لەهەمان كاتدا،سەرچاوەی ئەزموونی هەردووكیان خۆی لەدەربڕینە ڕاستگۆییەكاندا دەبینێتەوە،چونكە هەردووكیان دەرئەنجامی ئێش وئازار وبێبەشكردن لەدایك بوون.بەمەش دیدی هەردووكیان بریتیە لەدیدێكی جیهانی،دوور لەتاكگەرایی.بەمانایەكی تر،گەرچی سەرچاوەكان ئاماژەیان بەوە داوە كەهەردووكیان ،لەدەسنیشانكردنی ڕێژەی ئەزموون،جیاوازن،بەڵام لەبازنە هەستی وعەقڵی وخەیاڵییەكاندا یەكدەگرنەوە.واتە،ڕاستییەكانی هەردووكیان خۆیان لەڕاستییە مرۆڤایەتی وئامانجی ومەبەستییەكاندا دەبینننەوە كەئەرئەنجام هەردووكیان دەیانەوێت بگەن بەو ئامانجە پیرۆزی كەمەبەستیانە.ئەمەش ئەوە دەگەیەنێت كەجیهانی میتریاڵ چەند دەوڵەمەند وكاریگەر بێت ئەوا ناتوانێت كۆتایی بەبەها زاڵە ئایدیاڵیزمەكان بهێنێت.
- كێشەی لێكۆڵینەوەكە:
ئەم لێكۆڵینەوەیە لەهەوڵی ئەوەدایە كەبونیادە سۆفیگەرایییەكان لەدەقە شیعرییەكانی فەرەیدوون عەبدول بەرزنجی دا جێگە بكاتەوە بەوپێیەی مەرج نیە هەر دەقێكی سۆزداری وخۆشەویستی دەرئەنجامی ڕێبازی ڕۆمانسیزم بێت ،گەرچی دراوسێیەتییەكی نزیك وگەورە هەیە لەنێوانیاندا.لەهەمان كاتداخوێندنەوە ڕەخنەییەكان لەئەدەبیاتی كوردیدا وەك پێویست بایەخیان بەدیالێكتیكای نێوان سۆفیگەرایی ودەقی شیعری نەداوە،ئەمە لەكاتێكدا بەشێك لەشاعیران،بەئاگایی بێت یان بێ ئاگایی،كاریان لەسەر بنەماكانی سۆفیگەرایی كردووە،بەتایبەتی ئەو شاعیرانەی كەلەنێو بازنەیەكی دیاریكراوی مرۆڤایەتی وسۆشیاڵیدا دەقەكانیان دەنووسن.
پلانی لێكۆڵینەوەكە:
لێكۆڵینەوەكە دابەشبوو بەسەر دوو تەوەردا،یەكەمیان،تەوەری دیدە سۆفیگەراییەكان.دوهەمیان،تەوەری قۆناغە سۆفیگەراییەكان.
تەوەری یەكەم / دیدە سۆفیگەراییەكان.پێكهاتووە لە:
1- دیدە دابەشییەكان.لەسۆفیگەرایدا چەمكی دابەشبوون بریتیە لەپڕۆسە پارادۆكسییەكان لەنێوان (من ) و(ئەو).یان لەنێوان خود وبابەتدا.لێرەدا خاوەن ئەزموونە سۆفیگەراییەكان لەهەوڵی پڕكردنەوەی ئەو بۆشایانەدان كە كەوتونەتە نێوان ئامڕازی (من ) و(ئەو )،بەڵكو لەڕێگەی چەمكە هەستی وتێگەیشتنییەكانەوە مەبەستیانە پردی پەیوەندی لەنێوانیاندا دروست بكەن،لەوێشەوە هێزی (من ) یەكسان دەبێت بە(ئەو )ی بەرامبەر وبابەت.پێشتر،ئەوەی چەمكی گرژی وناكۆكی وپارادۆكسییەكانی دروست كردووە،هەندێك جار یاساكان،بەنموونەی یاسا ئاینی وسۆسیۆڵۆژییەكان وەك ئەوەی (من )لەكێش وقەبارە وبیركردنەوەدا ئەوی بەرامبەر نەبێت.هەندێك جاری تریش داب ونەریت وقەدەرەكان كەئەمانیش،لەزۆر دۆخدا، هەڵقوڵاویی بیرە سۆسیۆڵۆژییەكانە.لەهەمان كاتدا،لەڕووی واقیعەوە، مەرج وگەرەنتی نیە كە (من ) هەمیشە بگات بەڕاستییەكانی ئەوی بەرامبەر.لێرەدا وبەمەبەستی ڕەوینەوەی گرژییەكانی نێوانیان،كەسە بەئەزموونەكانی سوفیگەرایی پەنا بۆ چەمكی خەیاڵ وكۆكردنەوەی زانیارییە زەمەنییەكانی ڕابردوو دەبەن كەلەبیر وهزری خۆیاندا پاراستوویانە.ئەوەتا فەرەیدوون عەبدول بەرزنجی،هەر لەسەرەتای پڕۆسەی خۆشەویستی لەگەڵ ئەوی بەرامبەردا،لەنێو ئێش وئازار وخەمەكاندا دێت ودەچێت.هۆكاری ئەو درزەی كەكەوتۆتە نێوانیان زۆرن لەوانە،هەروەك شاعیر خۆی ئاماژەی پێداون،دڵڕەقی،بێ پەیمانی،دووركەوتنەوە وكۆچ بەهۆی قەدەرێكی سیاسی یان سۆسیۆڵۆژی:
ئەی خانمە دڵ ڕەقەكە
_ _ _ _
درۆزن بووی
لەكردار وگفتوگۆتا تا
درۆزن بووی
لەگەڵ منا..لەگەڵ خۆتا ( فەرەیدوون :8 )
كەتۆ ڕۆشتی گەنجیم ڕۆیی
بۆ ڕۆشتی ؟ (فەرەیدوون :11 )
تۆ ڕۆیشتی و...پێت نەوتم
لەكوێوە دەست
بەگێڕانەوەی چیرۆكی عەشقت بكەم ( فەرەیدوون :38 )
لەگەڵ هەموو ئەمانەشدا،شاعیر هێشتا (ئەو) لە (خۆ )یدا دەبینێتەوە ودەست بەرداری نابێت.ئەم پەیوەندییە ڕۆحییە ،كەبەچاو نابینرێت بەڵام هەستەكان ڕۆڵی ئەو بینینەی زیاتر بۆ دەبینن،ماوەكان،گەرچی دووریش بن،نزیك دەكاتەوە وەك ئەوەی هێشتا لەخاڵی دەستپێكی پەیوەندییە سۆزدارییەكەدا بن.واتە، شاعیر تەواو باوەڕی بەهەستە ڕۆحییەكانی خۆی وپەیوەندییەكە هەیە،هەر لەبەر ئەمەشە،بەلایەوە، مەودای هەستی ڕۆح گەلێك زیاتر وچێژبەخشە لەمەودای بینین.بەئاڕاستەیەكی تر،دامەزراندنی پەیوەندی نێوان (من ) و(ئەو)  ودواتر ترازاندن بەو هۆكارانەی كەئاماژەمان پێدا بەتایبەتی لەلایەن (ئەو)ی بەرامبەر ،چیرۆكێكی واڵا وبێ كۆتایی لەلای (من)ی شاعیرەوە دروست دەكات،كەهەر ئەمەش وایكردووە ،بەڵكو ناچاری كردووە، كەلەڕێگەی خەیاڵەوە وێنە ودیمەنەكانی ئەو پەیوەندییەی كەبەواقیع  كۆتایی پێهاتووە،بۆ جارێكی تر،لەزەمەنی ئێستا وداهاتوودا ئامادە بكات وكاریشی لەسەر بكات،لەمەش زیاتر بیكاتە بابەتێكی تایبەت وسەربەخۆ لەدیوانە شیعرییەكەیدا:
لەهەر كوێ بم
خۆشم ئەوێ ی
لەهەر كوێ بی
بیرت ئەكەم(فەرەیدوون:22)
بەمەش ،گەرچی (ئەو) بوونێكی واقیعی نەماوە،بەڵام لەهێزدا هاوشێوەی (من) ی شاعیرە،بەڵگەی ئەمەش بەردەوامی بابەتەكەیە كەكۆتایی پێنەهاتووە وپێشی نایەت:
تۆ دووریت و
ئەڵێن دووریش
گڕی عەشق كپ ئەكات و
خۆشەویستی ئەخنكێنێ
بڵێ ی نێوان ئێمەش وا بێ ( فەرەیدوون: 30)
یان دەڵێت:
ڕەنگە سبەی
شێوەتم بیر بچێتەوە
حەسرەتی خەمێكی گەورە
خەمی دووریت بسڕێتەوە
بەڵام هەموو هەناسەیەك
هەست بەشنەی ڕۆحت ئەكەم
بەسەرمەوە ئەخولێتەوە (فەرەیدوون: 96)
2 – دیدە بەڵگەییەكان.سۆفیگەرایی،یان باشتر وایە بڵێین سوفییەكان لەپێناو جوداكردنەوەی واقیع وخەیاڵ،یان واقیع ومیتافیزیكا،لەوەش زیاتر لەنێوان بوون ونەبوون وژیان ومردندا پەنا بۆ پرنسپی هیرمۆنتیكا وڕاڤەكردن دەبەن،ئەمەش بەمەبەستی دۆزینەوە وگەیشتن بەئەنجامی هەوڵەكانیان،یان لەپێناو قایلكردنی خۆیان وبارە سایكۆڵۆژییەكانیان.بۆ نموونە بەلای تێكڕای خەڵكی ،یان دەرەوەی سۆفییەكان،مردن كردارێكی واقیعییە وگەڕانەوەی بۆ نیە،بەڵكو كردارێكی یەكلایكەرەوەیە،یان گەڕانەوەی كەسە مردووەكان بەهەمان شێواز وڕەفتاری سەردەمی ژیان ،دیسانەوە،شتێكی مەحاڵە وجێگەی قبوڵ نیە.بەڵام بەلای سۆفییەكانەوە،یان ئەو شاعیرانەی كەسەر بەڕێبازی سۆفیگەراین،گەیشتونەتە ئەو باوەڕەی كەبوون وزەمەن كۆتایان پێ نایەت،ئەمەش لەڕێگەی كەرەستە بەڵگەییەكانەوە ئەنجام دەدرێت لەكاتێكدا (من ) و( ئەو) یەكدەگرنەوە ویەك پێكهاتە دەخوڵقێنن.بەئاڕاستەیەكی تر،توانەوەی (من ) لە (ئەو )دا،دەرئەنجامی ئەو باوەڕەیە كەلەپێناویدا گەشتی بۆ كردووە ولەوێشەوە بەڵگەكان دەبنە سەرچاوەیەكی باوەڕپێكراو.ئەوەتا هەللاج (858- 922)،كەسەرچاوەلێگرتنێكە بۆ زۆرێك، دەڵێت:
أنا من أهوى ومن أهوى أنا        نحن روحان حللنا بدنا
فإذا ابصرتني أبصرته         وإذا ابصرته أبصرتنا (علی بن أنجب :41) 
فەرەیدوون یش دەڵێت:
عەشقت لەناو خوێنما ئەژی
_ _ _ _
ئێستا عەشقت
لەگەڵ خوێنما تێكەڵاوە
_ _ _ _
من ئێستا كەتۆم خۆش ئەوێ
دڵم لای تۆ جێ هێشتووە (فەرەیدوون:28 - 62 – 118 ) 
كەواتە فەرەیدوون عەبدول بەرزنجی، هاوشێوەی هەللاج،گەیشتۆتە ئەو باوەڕەی كەنەتوانێت ناپاكی لەزەمەنی ڕابردووی پەیوەندییە سۆزداری وخۆشەویستییەكەی خۆی بكات بەوپێیەی عەشقەكەی لەجۆری یەزدانییە وڕێگەی پێ نادات لەبازنەی خۆشەویستەكەی دەرچێت،لەهەمان كاتیشدا جۆری عەشقەكەی وبەردەوامبوونی كردارێكی یارمەتدەرە بۆ ڕەوینەوەی بارە سایكۆڵۆژییەكانی وەك ئەوەی خۆشەویستی بۆ شاعیر ڕۆڵی ئۆكسجینێك ببینێت :
عەشقی ئێمە
بۆ كپ بوونی
دوای خرۆشانی لەش نەبوو
بەڕواڵەت بەرگ سپی و
لەناخی ناخیا ڕەش نەبوو
عەشقی ئێمە 
زۆر خاوێن بوو
هی ناو شا دەماری خوێن بوو ( فەرەیدوون :79 )
ئەمەش بەڵگەیە بۆ ئەوەی چیرۆكی خۆشەویستییەكی كۆتایی پێ نایەت:
كە جێم دێڵی
هەموو شتێ
نیشانەیە بۆ تەنیایی
من ئەزانم چیرۆكی ئەم حەزە شێتە
فلیمێكە بێ كۆتایی
بۆیە ئەبێ
فرمێسك لەچاوی هەڵبەستما
شتێك بێ زۆر ئاسایی (فەرەیدوون :148 )
3 – دیدە داینامیكییەكان.مەودای نێوان (من ) و (ئەو – ئەوی بەرامبەر )ئاماژەیە بەوەی كەهەر جووڵەیەك لەهەڵسەكەوت هۆكارێكە بۆ خوڵقاندنی بابەتەكان ،ئەویش لەپێناو خوڵقاندنی بابەتێكی نوێ، جیاواز لەوەی پێشووتر هەروەك چۆن ئاوێكی زۆر گەرم تێكەڵ بەئاوێكی زۆر سارد بكەیت،دەرئەنجام ئاوێكی شلەتێن دەخوڵقێنن.لێرەدا خودە بەئەزموونەكان،بەنموونەی شاعیرە سۆفیگەراییەكان،نایانەوێت وەك كەسێكی سروشتی مامەڵە لەگەڵ بابەت ودۆخەكاندا بكەن ،بەڵكو هەمیشە لەجووڵەی گۆڕانكارییەكاندا هەڵسووكەوت دەكەن.یان هەوڵە سەرەكییەكانیان بریتیە لەگۆڕینی ئاڕاستەی بیركردنەوەی تێكڕای خەڵكی،بەتایبەتی لەمەسەلە هەستیارەكاندا بەنموونەی خۆشەویستی وكین وقین،یان ئایدیاڵیزم ومیتریاڵیزم.گەر سەیرێكی دەقەكانی فەرەیدوون عەبدول بەرزنجی بكەین ئەوا هەر زوو لەوە دەگەین كەجیهان وژیان،هەر لەزەمەنی دامەزراندنیانەوە،خۆیان لەدوالیزمەكاندا دەبیننەوە،وەك ئەوەی (من ) جۆرێك لەبیركردنەوە و(ئەو )ی بەرامبەریش جۆرێكی تر.بەمەش ژیان دوور دەكەوێتەوە لەیەك ئاڕاستەیی،بەڵكو بەهۆی كردارە دوالیزمەكانەوە هەمیشە لەجووڵەدایە.ئەم كردارە جووڵەییە جۆرێكە لەوزەبەخش بەوپێیەی گەر جووڵەكان لەجووڵە كەوتن ئەوا دەقەكانیش،بەنموونە، لەدایك نابن ولەجووڵە دەكەون.لێرەدا چەمكە ئازار وئێشە ئایدیاڵیزمەكان كارێكتەرێكی سەرەكی جووڵەكانن وەك ئەوەی خاوەنەكانیان هەمیشە لەدۆخی گەشبینیدان وبەمەش بابەتەكانیان بەكراوەیی دەمێننەوە،چونكە لەبنەڕەتدا ئەو بابەتانە خۆڕسكین ودوورە لەگوشارە میتریاڵیزمەكان،یان بەرژەوەندییە تایبەتییەكان.ئەوەتا فەرەیدوون عەبدول بەرزنجی دەڵێت:
بۆیە ئەمڕۆ
هەموو شتێ
كەبیری تۆم بخاتەوە
هەموو شتێ كەدەروازەی
بیرەوەری ساڵەكانم بكاتەوە
سەرچاوەی ژانێكی نوێیە
خەمێكی نوێتری پێیە (فەرەیدوون :236 )
یان ئەوەتا دەڵێت:
من لەگەڵ تۆ ئەی فریشتە
ئەی شاگوڵی ئەم سروشتە
بۆ كوێ بڕۆم تۆ لەگەڵمای
لەهەر كوێ بم تۆ لەدڵمای (فەرەیدوون :300 )
لێرەدا ،شاعیر دەیەوێت بەخوێنەر،یان تێكڕای خەڵكی بڵێت كەخۆشەویستی ئایدیاڵیزمی جۆرێكە لەشێتێتی هاوشێوەی مەجنون،ئەگینا لەكاتێكدا (ئەو)ی بەرامبەر لەدۆخی وونبون ونائامادەبووندایە بەڵام (من) ی شاعیر لەدیدی خۆیەوە، كەئەمە هەمان دیدی ئایدیاڵیزمیشە،گەیشتۆتە ئەو باوەڕەی كەپەیوەندییەكان هێشتا بوون وبەردەوامیان هەیە:
كەهەست بەدووری تۆ ئەكەم
باڵدارێكم بەبێ لانە
كەمن هەرگیز بەتۆ نەگەم
ئیتر بۆ نەبمە دێوانە (فەرەیدوون:23 )
ڕێژەی شێتێتی وئایدیاڵیزمەكە كارێكی كردووە كەشاعیر بگەڕێت بەدوای لێكچووەكانی (ئەو)ی بەرامبەری خۆشەویست كەئەمەش،لەلایەكەوە، ئاماژەیەكی ڕاستەوخۆی خوڵقاندنی بابەتێكی نوێیە.لەلایەكی تریشەوە ئەم ڕەفتارە لادانە لەدیاردە سروشتییەكانی خۆشەویستی،بەڵام بۆ شاعیر،ئەمە لادان نیە وپەیوەندی شاراوەی بەبابەتی سەرەكی (ئەو)ی خۆشەویستە ڕاستەقینەكەیەوە هەیە:
من تا ئێستا
عەشقێكی وەك ئەوەی خۆمم
لەهیچ شیعر وڕۆمانێكا
لەهیچ چیرۆك وئەفسانە و
قسەی گوێ ئاگردانێكا
نەبیستووە
بۆیە زۆر دڵنیام لەوەی
هەرچیم دوای تۆ خۆش ویستووە
تەنیا لەبەر ئەوە بووە
شێوەیەكی لە تۆ چووە (فەرەیدوون : 99- 100 )
یان ئەوەتا دەڵێت:
هەرچی جوانە لەتۆ دەكا
عەشقت خوێنە
لەدڵما هاتو چۆ دەكا (فەرەیدوون: 156 )
4 – دیدە جێگیرییەكان.ئەمەش بەكاری دەستنیشاكردنی بابەتەكان هەڵدەستێت بەوەی ئایا جۆر وڕەگەزی بابەت ئایدیاڵیزمییە یان پێچەوانەكەی !ئەم جۆرە لەدید بەجێگیری دەمێنێتەوە ومتمانەی تێكڕای خەڵكیش،بەجێگیری، بەلای خۆیدا ڕادەكێشێت.واتە بابەتەكە،بەئایدیاڵیزمی ومیتریاڵیزمییەوە،گەرچی لەڕووی ڕەفتار وكارنامەوە جیاوازن،بەڵام لەهەمان كاتدا هەردووكیان لای تێكڕای خەڵكی بەجێگیری دەمێننەوە.لێرەدا مەرج نیە كەسەكان لەسەر ئاستێك بەردەوام بن بەوپێیەی جێگۆڕكێ لە نێوان (من ) و(ئەو ) دا جێگەی خۆی دەكاتەوە چونكە هەردووكیان ڕۆڵی چەقی بیركردنەوە دەبینن.بەمانایەكی تر،شاعیرە سۆفییەكان هەمیشە خۆیان لەڕاناوی (من ) دا دەبیننەوە هەروەك چۆن لەدەقەكانی هەللاج دا بەڕوونی بەدەی دەكرێت ،بەڵام لەڕاستیدا ئەم (من ) ە،هەروەك لەدیدە بەڵگەییەكاندا ئاماژەمان پێدا، لەهەوڵی ئەوەدایە (ئەو) ی بەرامبەر بۆ خۆی مسۆگەر بكات،یان لەگەڵیدا یەكبگرێتەوە.ئەمەش لەپێناو خوڵقاندنی گوتارێكی یەكگرتوو كەلەسەر بنەمای خۆشەویستی وسۆزداری دامەزراوە.لێرەدا (من ) خۆی لە (ئەو ) دا دەدۆزێتەوە.ئەمەش بەو مانایە نایەت كەهەوڵی (من) بەسەركەوتوویی ئەنجام بدرێت،لێرەشەوە (من) ی شاعیر تەنها لەنێو بازنەی خۆیدا دەسووڕێتەوە ،چونكە (ئەو)ی بەرامبەر ،یان ڕێگرییەكان،دەرگای دایەڵۆگ لەسەر ( من) دادەخات.لەبەر ئەوە گەیشتنەكان لەڕووی واقیعەوە هەرەس دێنن.دەقەكانی فەرەیدوون عەبدول بەرزنجی،بەشێوەیەكی گشتی، لەم دۆخەدا گوزەر دەكەن وبەجێگیریش دەمێننەوە،لەبەرامبەریشدا جیهانی شیعر دەبێتە جێگرەوەی (ئەو)ی بەرامبەر.هەر لەبەر ئەمەشە ناتوانێت دەستبەرداری ئەو جیهانە بێت بەوپێیەی ئەو جیهانە، لەهەموو شتێكدا، یەكسانە بە (ئەو) ی بەرامبەری خۆشەویست،یان جیهان لەجوانی وخۆشەویستی (ئەو) دا دەبینێتەوە:
 شەوانە كەدائەگیرسێم
هەر پێكە خەم ئەخۆمەوە
تەمەنی پڕ لەجەنجاڵیم
سەرە دەزووی كێشەكانی 
ئاڵۆز كاوە
تاوانە گەر
تۆ ببەستم بەخۆمەوە (فەرەیدوون:60 )
یان دەڵێت:
ڕەنگە خەڵكی وا بزانن
فرمێسكەكانم تەواو بوون
یان لەناخما یادەكانت
بەرەو دنیای كۆتایی چوون
نەخێر ئەم عەشقە وانییە
ئەم عەشقە عەشقی تیاچوونە
گڕی جەستەی دنیاییە و
نەزمی گەورەی فەنابوونە (فەرەیدوون :318 )
تەوەری دوهەم / قۆناغە سۆفیگەراییەكان.پێكهاتووە لە:
1 – قۆناغی دابڕان.لەئەنجامی ونبوون ولەدەستدان وبێبەشكردن،بەهەر هۆكارێك بێت (سیاسی،سۆسیۆڵۆژی.. )،كەسە سۆفییەكان بەشاعیرەكانیشەوە بەشێوەیەكی لۆژیكی وسستماتیكی لەكۆمەڵگا ودەورووبەر وتێكڕای خەڵكی دادەبڕێن ولەگۆشەیەكی دیاریكراوی بیركردنەوە ڕاڤەی ئەو بابەتانە دەكەن كەهۆكاری دابڕانەكە بوون.ئەوەتا فەرەیدوون عەبدول بەرزنجی بەم شێوەیە باس لە(ئەو)ی بەرامبەری خۆشەویست دەكات:
ئەم جیهانە
بۆ مرۆڤی ویژدان زیندوو
نەخوڵقاوە
شاعیر چی یە
باجیهانیش
هەمووی پڕكا لەهۆنراوە
بڕۆ ببە بەهاوسەری
مرۆڤێكی ویژدان مردوو
ئەو ئەتوانێ
بتكاتە خانمی گەورەی
كۆشك وتەلاری ڕازاوە (فەرەیدوون :48- 49 )
یان ئەوەتا (ئەو)ی بەرامبەر،بەهۆی تێنەگەیشتنی لەچەمكی خۆشەویستی یەزدانی وڕاستەقینە،گرنگی وبایەخ بە (من)ی شاعیر نادات:
چیت بۆ بڵێم
كە گوێ نەگری و
لێم تێنەگەی؟
گرنگ نی یە
گوێم پێ بدەی،یان پێ نەدەی( فەرەیدوون:168 )
لەگۆشەیەكی ترەوە،دابڕانەكان بەمەبەستی بیركردنەوە قووڵ وتایبەتەكان ئەنجام دەدرێن ،وەك ئەوەی خودی بكەری شاعیر (من ) خاڵێكی دیاریكراو دەستنیشان بكات ودواتر قورسایی وجەخت بخاتە سەر ئەو خاڵە.ئەمەش لەپێناو دەستكەوتنی ئەو خاڵە،ئەمە لەكاتێكدا گەر سەرقاڵی دەرەوەی ئەو خاڵە بێت ئەوا هەوڵی گەڕانەكانی،وەك كردارێكی پەیوەستێتی، بێ هودە دەبێت.بەڵام دابڕانەكە، بۆ بابەتێكی دیاریكراو، مەبەستێتی (من ) بەدەست دێنێت.فەرەیدوون،هەر لەسەرەتای تەقینەوەی شیعری، كەبەخۆشەویستی دەستی پێكردووە،بەشێوەیەكی گشتی دابڕاوە لەو بابەتانەی كەدەكەونە دەرەوەی خۆشەویستی گەرچی چەند شیعرێكی كەمی بۆ نیشتمان تەرخان كردووە بەنموونەی "بۆ 1984" و "هەڵەبجە " و"نامەیەك بۆ فاتیكان" و" یەكگرتووبن".ئەمە بەخاڵی لاواز هەژمار ناكرێت،بەڵكو شاعیر دەیەوێت،وەك كەسێكی پڕۆفیشناڵ،ئەو بابەتە خەست بكاتەوە كەمەبەستە گەورە وسەرەكییەكەی خۆی تێدا دەبینێتەوە.لەلایەكی ترەوە، ڕاستگۆیی شاعیر نیشان دەدات وگوشار ناخاتە سەر دۆخە سایكۆڵۆژییەكەی خۆی تا شیعری پێ بنووسێت.لێرەدا ئەحمەد هەردی (1922- 2006   )،بەنموونە، دەبێتە سەرچاوەلێگرتنێك بۆ شیعرییەتی شاعیر،ئەویش بەوەی هەردووكیان خۆیان لەیەك بازنەی بابەتیدا ،كەخۆشەویستییە ،سەرقاڵ كردووە،بەڵكو بووە بەپیشە سەرەكییەكەیان. فەرەیدوون عەبدول بەرزنجی خۆشی دەڵێت:
ئەی ناسكتر
لەشیعری جوان
خۆشەویستیم گەورەترە 
لەمەداری
سووڕانەوەی ئەستێرەكان ( فەرەیدوون :146)
ئەم دابڕانەی شاعیر شێوەیەكە لەشێوەكانی سرووش وبیركردنەوە قووڵەكانی سۆفیگەرایی (تأملات) وەك ئەوەی گەر بەرامبەریش لەواقیعدا دەستگیر نەبێت یان نەبینرێت ئەوا لەڕێگەی مەنەلۆگەوە هەستی خۆی تێكەڵ بەوی بەرامبەر دەكات. دەڵێت:
من عاشقم
عاشق چاوی لە ئەو دیوی شتەكانە
بۆیە لەو دیو نیگای چاوەكانی تۆوە
ڕەنگی بەیانی ئەبینم (فەرەیدوون :136 )
یان ئەوەتا دەڵێت:
ئالەم شەوە بێ تۆیەدا
ئای چۆن دەنگێكم بتگاتێ؟
كێ بێ وەك فریشتەیەك
هەواڵێكی تۆم بداتێ؟ ( فەرەیدوون:159 )
 _ _ _ _
ئێستا دوورم نەئەتوانم
لەباوەشتا تێر بنووم
هەتاكو ئەمرم
نەئەتوانم
بۆ زاخاوی مێشكی ماندووم
گوێ لەقاقاو دەنگت بگرم (فەرەیدوون:170)
2 – قۆناغی گەڕان.ئەم گەڕانە گەڕانێكی سروشتی گشتگیری نیە،بەڵكو،بەمەبەست لەپێناو كەرەستەیەكی بەنرخدا،بەدواچوونی ووردی زانیارییە پێویستەكانە كەبۆتە چەقی مەبەست.بەمەش گەڕانەكە،گەڕانێكی پسپۆڕی تایبەتە،پێویستی بەلێكۆڵینەوە وهەڵسەنگاندن وتێگەیشتن وپرسیاركردنە.واتە گەڕانەكە شێوازێكی گەشتكردنی بەخۆیەوە دەبینێت لەوجۆرەی لەچیرۆكی میعراج وكۆمێدیای یەزدانی دانتی دا دەبینرێت.ئەم قۆناغە بەقورسترین قۆناغی سۆفیگەرایی هەژمار دەكرێت چونكە سەرجەم بابەتی گەڕانەكە لەئەستۆی (من )دایە.لەشیعرەكانی فەرەیدوون عەبدول بەرزنجی دا ئامڕازی  (من)، هاوشێوەی هەللاج، تەواو سنووری دەقەكانی داگیر كردووە.ئەوی بەرامبەر،تەنها، خۆی لەگێڕانەوەكاندا دەبینێتەوە كەگێڕەوەر هەر شاعیر خۆیەتی.بۆنموونە لەكاتێكدا شاعیر ڕووی گلەیی لە(ئەو)ی خۆشەویست دەكات بەوەی كەسێكی خۆپەرست ومیتریاڵ وتێنەگەیشتووە ئەوا وەڵامی (ئەو) خۆی لەنائامادەبووندا دەبینێتەوە.لێرەدا خوێنەر ئەو باوەڕەی لادروست بووە كەشاعیر كەسێكی ڕاستگۆ ومتمانەپێكراوە،بەڵام لەگەڵ ئەمەشدا هەمان خوێنەر پێویستی بەوەڵامەكانی (ئەو)ی خۆشەویستیشە تا لەنزیكەوە هۆكارەكان ،یان پاساوەكان،بزانرێت .بۆ وەرگرتنی زانیارییە پێویستەكان (من)ی شاعیر گەڕانەكەی خستۆتە ئەستۆی خۆی چونكە لێرەدا نائامادەبوونی (ئەو) ناچاری دەكات بەوەی گەڕانەكە شێوازێكی تاكگەرایی لەخۆ بگرێت.بەمانایەكی تر،گەر لەگەشتەكەی میعراج ڕێنیشاندەر فریشتە بێت ولەوەی دانتی ڤێرجڵ  ئەوا فەرەیدوون عەبدول بەرزنجی هەستە ئایدیاڵیزمەكانی خۆی دەكاتە ڕێنیشاندەر بەوەی شاعیر لەگەشتەكەیدا بەویژدانەوە دەگەڕێت ومەبەستی گەڕانەكەشی ئازاردانی (ئەو)ی بەرامبەر نیە بەڵكو بەپێچەوانەوە وەك مەسیح وهەللاج چێژ لەئازارەكان خۆی وبابەتەكەی دەبینێت:
لەخەوما بوو
منیان كوشت و
تۆیان دابە كوڕی سوڵتان
بەو چاوانەی خۆم ئەمبینی
هەڵیان ئەكێشام بۆ ئاسمان
هەرچی مردووی شاریش هەیە
هاواریان كرد:
مەسیحێ تر
بوو بەهاوڕێ ی ئەستێرەكان (فەرەیدوون: 58)
لەشوێنێكی تردا ،هەستە ئایدیاڵیزمەكە باشتر وجوانتر بەدەردەوێت لەكاتێكدا دەڵێت:
تۆ ڕۆیشتی و.. پێت نەوتم
لەكەێوە دەست
بەگێڕانەوەی چیرۆكی عەشقت بكەم
_ _ _ _
لەبوونمەوە تاكو ئێستا
هەنگاوی غەریبی ئەنێم
كەسێ نەبوو
نهێنی خۆمی لا دانێم (فەرەیدوون:38- 39 )
3 – قۆناغی بڕیاردان.ئەم قۆناغە سەرجەم هەوڵ وكۆشش وگەڕانەكان پشتڕاست دەكاتەوە،كەئەمە خۆی بۆ خۆی بریتییە لەئەنجامی دابڕان وگەڕانەكان.لێرەشەوە ئەو خاڵەی كە (من ) مەبەستی بوو بەدەست دەكەوێت.دەستكەوتەكە مەرج نیە لەواقیعدا ڕوو بدات،بەڵكو خەیاڵەكانیش دەبنە كەرەستەیەكی بەهێزی ئەزموونەكان كەپێشتر خودی بكەر (من ) ،لەڕووی پراكتیكەوە،كاری لەسەر كردووە.واتە گەر لەسەر ئاستی سایكۆڵۆژیاوە كار لەسەر ئەم قۆناغە بكرێت ئەوە ئەم ئاستە دەبێتە كەرەستەیەكی گرنگی هەستكردن كەبەمە دەگوترێت "دیدە خەیاڵییەكان"،وەك ئەوەی خەیاڵەكانیش خاوەن دید وبڕیار وبۆچوونەكانی خۆیانن كەجیاوازی گەورە لەگەڵ واقیعدا دروست ناكات.لەدیدە خەیاڵییە دابڕاوییەكاندا،خودی بكەر هەمیشە لەگەڕاندایە وسەرجەم زەمەنەكان(ڕابردوو ،ئێستا ،ئایندە )وەك یەك سەیر دەكات،بەبێ گۆڕانكاری.بەمەش دیدە سۆفیگەراییەكان خۆیان لەتێگەیشتن وهەستكردنە نموونەییەكاندا دەبیننەوە كەخەیاڵە سروشتییەكانی تێكڕای خەڵكی توانای بەرجەستەكردنیان نیە.فەرەیدوون عەبدول بەرزنجی لەچیرۆكی خۆشەیستییەكەیدا سەرەتای دەستپێكی مەسەلەكەی بەبڕیار دەست پێكردووە.ئەمە گەرچی جۆرێكە لەسەركەشی بەڵام دڵنیایە لەهەنگاوەكانی.هەر لەبەر ئەمەشە تەواو چێژ لەبەردەوامبوونی چیرۆكەكەی دەبینێت.بەئاڕاستەیەكی تر،شاعیر، هەر لەسەرەتاوە ،بڕیاری دامەزراندنی بابەتەكەی داوە كەدەبێت جۆری بابەتەكەی نموونەیی وئایدیاڵیزمی بێت بەوپێیەی كەسێتی شاعیر تەواو یەكدەگرێتەوە لەگەڵ ئەم جۆرە بابەتە.لێرەدا هەوڵەكانی جودا دەبێتەوە لە ئەحمەد هەردی ئەویش بەوەی هەردی لەكاتێكدا خۆشەویستەكەی دەست كەوت ئەوا كۆتایی هێنا بەپڕۆسەی شیعر .بەڵام فەرەیدوون عەبدول بەرزنجی،هاوشێوەی گۆران، هەمیشە لەگەڕانێكی بێ ووچاندایە.ئەوەتا گۆران یش دەڵێت:
نە لەشار ونە لەدێ
نەمدی كەس
وەك تۆ جوان بێ
تۆیت وبەس (عەبدوڵڵا گۆران : 54 )
فەرەیدوون عەبدول بەرزنجی لەگەڕانەكەیدا بڕیاری ئەوەی داوە كە (ئەو)ی خۆشەویست تەنها لەجیهانە خەیاڵییەكەدا جێگە بكاتەوە .ئەم خەیاڵەش،وەك پێشتر ئاماژەمان پێدا، سەرجەم زەمەنەكانی داگیر كردووە وئازادییەكی ڕەهاشی بەخشیوە بەشاعیر وەك ئەوەی هیچ كۆت وزنجیر وسانسۆرێك لەبەردەمیدا نەبێت .لەگەڵ ئەمەشدا كەسێكی بێزاركەر نیە لەگەڵ دەوروبەردا،چونكە ئەو دەوروبەرە ،لەنزیكەوە،تێگەیشتووە لەمەرامەكانی شاعیر كەترسناك نیە وسنوورە ئەخلاقی وسۆسێۆڵۆژییەكانی نەبەزاندووە.جگە لەمانە،شاعیر، لەگەشتەكەیدا، بڕیاری ئەوەی داوە كەدڵسۆز وبەوەفا بێت لەگەڵ بابەتەكەی بەڵكو وەك خۆشەویستێكی خۆی سەیری دەكات.ئەمەش لەوەوە سەرچاوەی گرتووە كەخەیاڵەكان ئامانجەكانی شاعیریان جێبەجێ كردووە ،یان بەئەنجام گەیاندووە:
هەموو شەوێ
پەنجەرەكەم لەسەر پشتە
ئەڵێم بەڵكو
چرپەیەكی تۆی لێوە بێ
شەماڵێ خۆی كا بەژوورا و
بۆنی عەتری تۆی پێوە بێ (فەرەیدوون :42)
یان دەڵێت:
بەڵام ئێستاش لەهەر كوێ هەی
فریشتەی تەمەنی لاویم
بەهەناسەی لای تۆ ئەژیم
بۆ تۆیە شیعری گڕاویم (فەرەیدوون:80)

- ئەنجامی لێكۆڵینەوەكە:
لەم لێكۆڵینەوەیەدا گەیشتوینەتە ئەم ئەنجامانەی لای خوارەوە:
- شیعری سۆفیگەرایی بەشێكە لەشیعرە ویژدانی وڕۆحییەكان تەواو دوور دەكەوتێتەوە لەجیهانە بینراوە میتریاڵەكان.هەر لەبەر ئەمەشە،ئەزموونی ئەم جۆرە لەشاعیران  خۆیان لە ئەزموونێكی تاكگەرایی وخودیدا دەبیننەوە.بەمەش ئەم ئەزموونە دەكەوێتە دەرەوەی چەمكە لاسایی وكڵاسیكییەكانەوە بەوپێیەی توخمی خودی دەبێتە چەقی بیركردنەوەكان كەپەیوەندی ڕاستەوخۆی بەخۆیەوە هەیە نەك وەرگیراوێكی پێش وەخت.
- بەوپێیەی گەڕان وجۆری بیركردنەوە ئایدیاڵیزم وڕۆحییەكان پێویستی بەهەوڵ وتوانایەكی بێ سنوورە،ئەوا بەشێكی زۆر كەم لەشاعیران دەچنە نێو سنووری ئەم بازنەیەوە.بەمانایەكی تر،ئەم جۆرە لەبیركردنەوەیە دەچێتە نێو فۆڕمی ئەزموونگەرایی وبابەتگەراییەوە وخاوەنەكانیان دەرئەنجامی تاقیكردنەوە قوورسەكان قۆناغەكان تێدەپەڕێنن.ئەمە زیاتر پێچەوانەی ئەو شاعیرە ڕیاڵیزمانەن كەسەرجەم ڕێنمایی وتایبەتمەندییەكان پێشتر كاری لەسەر كراوە،بەڵكو ئامادەیە بۆ كردارە جێبەجێكان.گەرچی فەرەیدوون عەبدول بەرزنجی هەڵقوڵاوی بابەتێكی دیاریكراوە وپێشتر ئەو بابەتە بوونی هەیە،بەڵام لەهەمان كاتدا خودی خۆی كردووە بەتاقیگەیەك بۆ ئەو بابەتە .لێرەدا گەر خوێنەر نموونەیی نەبێت ئەوا زۆر بەئاسانی ناتوانرێت ڕێژە ووزەی هەستە داخراوەكانی شاعیر ئاشكرا بكات.بەمەش ئەزموونە شیعرییەكەی فەرەیدوون عەبدول بەرزنجی دەرئەنجامی ئەزموونە سایكۆڵۆژی وسۆسیۆڵۆژییەكانە كەدەرهێنانی ئەو ئەزموونە بەخوێندنەوە سەرپێی وسادەكان ئەنجام نادرێن.
- لەم لێكۆڵینەوەیەدا،فەرەیدوون عەبدول بەرزنجی،وەك گریمانەیك،دەیەوێت بڵێت :دەمەوێت لەجیهانێكدا بژیم جیاواز بێت لەوانی تر.هەر لەبەر ئەمەشە لەئەزموونە شیعرییەكەیدا بەئاشكرا هەست بەوە دەكرێت كەكەسێكی گۆشەگیر ودابڕاو بێت لەتێكڕای خەڵكی وبابەتەكانی،لەبری ئەمە سەرقاڵی چیرۆك وگەشتەكە تایبەتەكەیەتی كەجیاوازە لەچیرۆك وگەشتەكانی تر.
- لەئەزموونە شیعرییە سۆفیگراییەكەی فەرەیدوون عەبدول بەرزنجی دا ڕاستگۆیی وفیداكاری وئێشكگری وئایدیاڵیزمی بەدەردەكەون،كەلێرەوە دەیەوێت ئەم ئەزموونە بكاتە ستراتیژییەتی شیعری،نەك هەر بۆ خۆی بەڵكو بۆ ئەوانی تریش.
- فەرەیدوون عەبدول بەرزنجی،لەم لێكۆڵینەوەیەدا،دوو ئەزموون تێكەڵ بەیەكتر دەكات،ئەوانیش ئەزموونە شیعری وسۆفیگەراییەكانە.ئەمەش لەپێناو گەیشتن بەو ئامانجەی كەخۆی مەبەستێتی.ئامانجەكەش ،وەك دەردەكەوێت،لەواقیعدا جێگەی نابێتەوە،بەڵكو خەیاڵەكان دەبنە فاكتەرێكی بەهێزی ئامانجەكە.ئەم خەیاڵە داخراوەش هیچ ترس وكاریگەرییەك لەسەر دەوروبەر دروست ناكات بەوپێیەی مەرامی شاعیر لەجۆری یەزدانییە نەك پێچەوانەكەی.
- ئەم لێكۆڵینەوەیە دەستنیشانی چەقێتی شیعری لای فەرەیدوون عەبدول بەرزنجی كردووە بەوەی شاعیر پسپۆڕێكی وورد وتایبەتی ڕەهەندە ڕۆحی وئایدیاڵیزمەكانە.واتە گەرچی شاعیر چەند دەقێكی كەمی بۆ خاك ونیشتمان تەرخان كردووە ،بەڵام لەگەڵ ئەمەشدا تاكگەرایی لەبابەت بۆتە چەقی بیركردنەوەكانی.ئەمەش تەواو یەك دەگرێتەوە لەگەڵ زەمەنی بەجیهانببون كەئەمڕۆكە زیاتر بایەخ بەپسپۆڕییە وورد ودرشتەكان دەدات  ودووردەكەوێتەوە لەفرە پسپۆڕی.

- پەراوێز وسەرچاوەكان:
- أمين احمد،ظهر الاسلام،المجلد الثاني،دار الكتاب العربي ،بيروت،لبنان،1969.
- الجاحظ،البيان والتبين،مكتة الخانجي،القاهرة،الجزء الاول،1191 ه.
- سعيد احمد،شعر المناسبات الدينية ونقد الواقع المعاصر، ط 1 ،كفر الشيخ،العلم والايمان للنشر والتوزيع،2007.
- عبدالرحمن بدوي،شهيدة العشق الالهي رابعة العدوية،ط 2 ، مكتبة النهضة المصرية،القاهرة،1962.
- علي بن أنجب،كتاب أخبار الحلاج، حقق أصوله وعلق عليه موفق فوزي الجبر، ط 1،دار الطليعة الجديدة ،دمشق ،سوريا، 1997 .
- عەبدوڵڵا گۆران ،دیوان،بڵاوكراوەی پانیز،چاپخانەی دالاهو،چاپی یەكەم ،2005.
فەرەیدوون عەبدول بەرزنجی،دیوان ،كتێبخانەی یادگار بۆ چاپ و بڵاوكردنەوە ،2018 .