ڕۆمانی هاوزێ

ئەرسەلان چەلەبی

ڕۆمان وەک بەرهەمێکی رۆژئاوایی تەمەنێکی کورت و ساوای لە ناو کورداندا هەیە. ئەو پەڕی تەمەنی ئەو ژانرە ئەدەبییە لە ناو ژینگەی کورد دا سەد ساڵێک دەبێت. گەشەی رووناکبیری و هزری مۆدێرن بۆ ژیانێکی باش کە مرۆڤ پێگە و رێزی خۆی هەبێت هەموو دەم بەشێکی گرینگی لە سەر شانی هونەر و ئەدەبیات بووە، لەو ناوەشدا سینەما و رۆمان دەورێکی یەگجار گرینگی بووە. کوردستان لە هەر دوو بواردا هەژار و ساوایە و بگرە سینەما زۆرتریش.
رۆمان لە کوردستاندا لە سێ دەهەی رابردووەوە تا ئێستا و بە تایبەت دە ساڵی رابردووەوە گرینگییەکی زۆرتری پێدراوە و لەو ناوەشدا دەقی زۆر باش و هیوابەخشمان لێ دیتووە و خوێندووەتەوە. لە راستیدا هونەری گێڕانەوە بەستێنێکە کە هەموو کەس بە ئاسانی ناتوانێ خۆی لێدا و هەروەها خۆی تێدا ببینێتەوە، دیواری رۆمان وەک دیواری شیعر کورت نییە.
بە بەردەوامی رۆمانی کوردیم خوێندووەتەوە و دوا رۆمانێکیش کە لەو دواییانە دا خوێندمەوە رۆمانی "هاوزێ"ی کاک دلاوەر ڕەحیمی بووە. هاوزێ باسی کۆمەڵگایەک دەکات کە هەموومان تێیدا ژیاوین، هەم لە ناویا گریاوین و هەم پێکەنیوین، ئاگاداری هەر هەموو نەهامەتی و خۆشی و رووداوەکانی بووین. رەنگە هەمووشمان بە جۆرێک رووداوەکانی هاوزێ،مان لە پەنجەرەی خۆمانەوە بە جۆرێکی تر لە ناو زەینی خۆماندا گێڕابێتەوە و وەکوو یادەوەری هەر جار نا جارێ بەربینگی پێ گرتووین.
"مێشێڵ بوتوور" نووسەر و رۆماننووسی فەڕانسی دەڵی: "پەیوەندی رۆمان لەگەڵ واقەعییەت تەنیا ئەوە نییە کە رۆمان ئەوەی بۆمان باس دەکا بەشێکی خیاڵی لەو راستییەیە، بەشێکی جیا و دەست‌پێگەیشتوو کە لە نزیکەوە دەتوانین بیخوێنینەوە. جیاوازی نێوان رووداوەکانی رۆمان و ژیان تەنیا ئەوە نییە کە دەتوانین لێکۆڵینەوە لە سەر رووداوەکانی ژیان بکەین، بەڵام لە رۆماندا تەنیا لە رووی دەقێک کە دەیخوینینەوە دەستمان پێی دەگات، بەڵکوو رووداوەکانی ناو رۆمان زۆر سەرنجڕاکیشتر و بەچێژترن لە رووداوەکانی ژیانی راستەقینە، وەەدیهاتنی ئەو رووداوە خەیاڵیانە وەڵامدەری پێویستییەکە و کارکردی خۆی هەیە، کاراکتەرە خیاڵییەکان بۆشاییەکانی واقەعییەت قەرەبوو دەکاتەوە و زانیاریمان لە سەریان دەداتێ."
جگە لە خودی رۆمانەکە وەکوو دانپیانانێک و گێڕانەوەی کۆمەڵێک بیرەوەرەری لە لایەن کاراکتەرەکان، ئەو رۆمانە هەوڵی داوە بۆشایی‌ گەلێکی زۆر لە ریگەی کاراکتەرەکان و رووداوەکان قەرەبوو بکاتەوە.
کۆمەڵگای تەواو حیزبی و رووداوەکانی دوو سەردەمی کوردستان "سەردەمی شۆڕش و دوای شۆڕش" هەموو ئەو شتانەی بۆ کاراکتەر و هەروەها ئینسانەکانی ئەو سەردەمە رووی داوە بەشی هەرە زۆری سانسۆڕ کراوە، تەنانەت زۆر جاران لە ناو چیڕۆک و رۆمانەکانیش کەمتر تیشک خراوەتە سەر ئەو بەشە، ئینسانی ئەو سەردەمە دەسپەڕیشی کردووە، گانیشی کردووە، تەماحی لە کچە خزم و دراوسێش کردووە، ئەو پێناسانەی بۆ شۆڕش و شۆڕشگێری کراوە و هەروەها ئەو خەسارانەی بە شوێنییدا هاتووە، پەردە هەڵدانەوە لەسەر ئەو سەردەمەی کە وەک سەردەمێکی پیرۆز ناودێر کراوە و دەشکرێت پیرۆز نەبێت، رۆمانی هاوزێ بە بەشی خۆی لە ریگەی کاراکتەرەکانی ئەو بۆشاییانەی قەرەبوو کردووەتەوە و ئەو دیوی تری رووداوەکانیشی نیشان داوە.
لەبەر تەکنیکی جیاوازی گێڕانەوەکە زۆر جار خوینەر سەرەداوی باسەکەی لێ ون دەبێت، بەڵام بە بەدواداچوونێکی وردی رووداوەکان و مۆنۆلۆگ و کاراکتەرەکان زۆرتر دەتوانین پەیوەندییەکە توند و توڵتر بکەین.
ڕۆمانی هاوزێ خۆی لە هەر چەشنە دەستەواژە و ئەدەبیاتێکی تەواو ماقووڵ بە دوور گرتووە کە ئەنەهوو ئینسان نە دەکا و نە دەنوێ و نە دەتڕێ و نە باسی کیر و قوز دەکا و لە ئاوی شەوێ پارێز دەکا. یەک راوێژی بۆ هەموو کاراکتەرەکان دانەناوە و هەر کاراکتەرەی بە پێی دۆخی دەروونی و کۆمەڵایەتی و ئەو دۆخەی تێیدا ژیاوە دواوە.
رۆمانی هاوزێ بە بەشی خۆی لایەنێکی لەو سەردەمە پڕ لە رەمز و رازەی کوردی هەڵداوەتەوە، پرسیاری ساز کردووە و بە جۆریکی تر لە شۆڕش و کاراکتەرەکانی ناو شۆڕش دواوە. رەنگە هەموومان وەک ئینسانی کورد ئەو دۆخەمان دیتبێ و هەر کامەی بە جۆریک لەو بەستێنەدا ژیابێتین، من لە خویندنەوەی ئەو رۆمانە چێژم برد و هیوادارم نموونەی وا زۆرتر بێت و نووسەری کورد زۆرتر و تێر و تەسەلتر لە سەر رووداوەکانی ناو ماڵی خۆی بدوێت. دەمامکەکان فڕی بدەین و وەک نیچە دەڵێت: بێ‌رەحمانە لە گەڵ خۆمان رووراست بین، بە تایبەت بۆ ئێمەی کورد زۆرتر لە هەرشتیک تاوانبارکردنی خۆمان و پرسیار قوت کردنەوە لە ناو ماڵی خۆمان دا پێویستە.
هیوای بەردەوامی بۆ هاوڕیی ئازیز کاک دلاوەر رەحیمی و قەڵەمی بەردەوام بێت!