3/10/2020 05:17 PM

نواندنە مێژووییەكان ڕۆمانی دایك وكوڕ ی گەلاوێژ بەنموونە - لێكۆڵینەوەیەكی سیمیۆڵۆژیایی -

                                                         
  پ.د.زاهیر لەتیف كەریم
پ.د.نیان نەوشیروان فوئاد مەستی
كورتەی لێكۆڵینەوەكە:
ئەوەی ڕوون وئاشكرایە،چیرۆك وڕۆمان بابەتی دیاردە سۆسیۆڵۆژی وسایكۆڵۆڵوژی وفیكری وسیاسییەكانە كەلەبنەڕەتدا  بابەتێكی مێژووین،پێچەوانەكەشی هەر دروستە،ئەویش بەوەی ڕووداوە مێژووییەكان دەبنە بابەتێكی هەرە بەنرخی مێژوو،لێرەشەوە نووسەران ومێژوونووسان وەك سەرچاوەیەكی زانیاری كاری لەسەر دەكەن.ئەمەش بەوپێیەی مامەڵەی مێژوونووسان لەگەڵ مێژوو جۆرێكە لەمامەڵە ئەدەبییەكان،بەڵكو دراوسێیەتییەكان لەنێواندا دروست كردووە.ئەمە لەكاتێكدا ڕۆمانووس مەرج نیە مێژوونووس بێت.لەهەمان كاتیشدا بەمەرج نەگیراوە كەسەرجەم بابەتەكانی ڕۆمان لەواقیعەوە سەرچاوەی گرتبێت،چەمكە خەیاڵییەكانیش ڕۆڵی كاریگەر دەبینن.لەگەڵ ئەمانەشدا چیرۆك وڕۆمان بونیادێكی بەڵگەیین بۆ ئەو ڕووداوانەی كەلەزەمەنی ڕابردوو وئێستادا ڕوویان داوە.گەورە نووسەری هنگاری،جۆرج لۆكاش ( 1885-1971)،لەكتێبەكەیدا "مێژووی ڕۆمان" بەم جۆرە پێناسەی ڕۆمانی مێژوویی دەكات ودەڵێت"ڕۆمانە مێژووییەكان لەبنەڕەتدا ڕووداوێكی مێژووین،دواتر كاریگەری لەسەر زەمەنی ئێستا دروست دەكات وتاكەكانیش وەك پێویست پشتی پێ دەبەستن،مەرجیش نییە ڕووداوەكان وەك خۆیان وەربگیرێن" (فیصل دراج:221 ).ئاستی جیاوازی لەنێوان مێژوو وڕۆمان خۆی لەپێگەی زەمەنی ڕووداوەكاندا دەبینێتەوە،یان لەنێوان زەمەنی گێڕانەوە وزەمەنی ڕووداودا.بۆنموونە واڵتەر سكۆت (1771- 1822 )،لەڕۆمانەكانیدا مێژوویی سكۆتڵەندەی بەرجەستە كردووە.بۆ ئەم مەبەستە نزێكەی (55) ڕۆمانی نووسیوە.بەڵام چیرۆك وڕۆمانەكانی گەلاوێژ زیاتر چركەساتی زەمەنی نووسین بۆتە بونیادی مێژوو كەبەمە دەگوترێت"زەمەنی گێڕانەوە".ئەم قۆناغە لەزەمەن چەندین كەسێتی بەرجەستە دەكات،بەتایبەتی لەڕووی سایكۆڵۆژیا وسۆسیۆڵۆژیا وفیكرەوە.مێژووی هاوچەرخی كورد پڕە لەڕووداوی كاریگەر ولەوێشەوە ڕووداوەكان دەبنە بەشێكی گرنگی مێژوو.واتە گەلاوێژ، هاوشێوەی (بەلزاك – 1799- 1850)،مێژوونووسی زەمەنی خۆیەتی،ئاگاداری ڕەوتە فیكری وسۆسیۆڵۆژی وسیاسییەكانە،بەڵكو لەنزیكەوە چاودێری ووردی دەكات.وەك ڕۆمانووسێك،سەربەستیشی بەخۆی داوە،بەتایبەتی لەهەڵبژاردنی بابەت وڕووداو وجێگە وكەسێتییەكان ونایەوێت مامەڵەیەكی ماتماتیكیانە لەگەڵ مێژوودا بكات.هەر ئەمەش وایكردووە كەلەزۆر دۆخدا یاخی بێت لەیاساكانی مێژوو چونكە لەچیرۆك وڕۆمانەكانیدا هەڵسەنگاندن بۆ دۆخەكان دەكات ولەدوورەوە وەك حیكایەتخوانێك ڕووداوەكانمان بۆ ناگێڕێتەوە.
ئامانجی لێكۆڵینەوەكە:
لەپشت ئەم لێكۆڵینەوەیە،چەند ئامانجێك هەیە،لەوانە:
- هەروەك باختین لەكتێبەكەیدا"داستان وڕۆمان" ئاماژەی پێداوە ( میخائیل باختین:63)،مێژوو بەشێكی هەرە گرنگی ڕۆمانە،ئەمەش لەسەر ئاستی تاك یان كۆمەڵ.گەر گەلاوێژ بەنموونە وەربگرین،ئەوا بەئاشكرا تێبینی ئەوە دەكەین نووسەر لەلایەكەوە سوودی لەڕووداوە مێژووییەكانی سەردەم بینیوە ولەلایەكی تریشەوە خولیایە تایبەتەكەی خۆشی  فاكتەرێكی وزەبەخشە بۆ تۆماركردنی ئەو ڕووداوانە،ئەویش لەهاوێنەی تایبەتی خۆیەوە.ئەمەش ڕامان دەكێشێت بۆ بابەتێك كەخودی خۆی دەبێتە مێژوو بۆ ئەوانی تر.مەبەستیش لەمە خوڵقاندنی مێژووگەراییە لەكۆمەڵگاكەیدا بەوەی ڕووداوەكان پێویستە كاریان لەسەر بكرێت،وەك حیكایەتێك بۆ بەسەربردنی كاتەكان سەیر نەكرێن.
- تێگەیشتن وهەستكردن بەبەرپرسیارێتی ڕووداوەكان،ئەمەش لەپێناو خوڵقاندنی گوتارێكی یەكگرتووی فیكر وئایدیا،چونكە مێژووی هەرێمەكان (كوردستان)لەبنەڕەتدا هەڵگری گوتارێكی یەكگرتووە.مەبەست لەمە ئەوەیە گەلاوێژ خوازیار نیە تەنها ناوچەی ڕووداوەكە(سلێمانی) سوود لەئەزموونی مێژووگەرایی ببینێت.
- گرنگیدان بەڕووداوە مێژووییەكان.وەك پێشتر ئاماژەمان پێدا،لەڕۆمان وچیرۆكەكاندا مێژوو بۆ نمایشكردن نیە بەڵكو بۆ سوود وەرگرتنە لەئەزموونی ئەو ڕووداوانە یان ڕاستكردنەوەی هەڵەكان.گەلاوێژ لەسەرجەم چیرۆك وڕۆمانەكانیدا هەوڵ دەدات خوێنەری گشتی وسادە بگوێزێتەوە بۆ خوێنەرێكی نموونەیی تا بتوانن لەئێستا وئایندەدا بەشداربن لەپڕۆسەی بابەتەكان بەتایبەتی فیكری وسۆسیۆڵۆژی وسیاسی.لەهەمان كاتیشدا،وەك نووسەرێك،هەڵسەنگاندن بۆ دۆخەكان بكەن وبەرگی بێ دەسەڵاتی فڕێ بدەن.
كێشەی لێكۆڵینەوەكە:
نووسینەوەی ڕووداوە مێژووییەكان وبەرجەستەكردنی دیمەنەكانی بەبەرگێكی هونەری،هاوشێوەی ڕۆمان،چالاكییەكی مەعریفییە بۆ تێگەیشتن لەماناكانی ژیان.ئاشكرایە ڕۆمانە مێژووییەكان لەئەدەبی كوریدا ڕەنگدانەوەی  دۆخە جۆراوجۆرە فیكری وسۆسیۆڵۆژی وسیاسییەكانە وتاكی كورد پێویستە هۆشیارانە مامەڵەی لەگەڵدا بكات،وەك حیكاتە سوواوەكان سەیریان نەكات.ئەوەی تێبینی دەكرێت ئەوەیە تاكی كورد،بەشێوەیەكی گشتی، وەك پێویست بایەخی بەڕووداوە مێژووییەكان نەداوە بەڵكو نەبۆتە بەشێك لەو ڕووداوانە،یان بەدیوێكی تردا ڕووداوەكان بەقەتیسماویی ماونەتەوە وكاری جدی لەسەر نەكراوە.بەمەش ئەم جۆرە لەتاك نامۆیە بەڕووداوەكان.كەواتە،هەروەك نووسەری هنگاری (لۆكاش) ئاماژەی پێكردووە،پەیوەندی مێژوو بەڕۆمانەوە پەیوەندییەكی كارلێكییە وتاكی كوردیش پێویستە ئەوە بزانێت كەنامەی ڕۆمان،یان چیرۆك،بۆ تێكڕای خەڵكییە.ئەمەش لەپێناو بەدۆكیمێنتكردن ودەرخستنی ڕاستییەكانە بەوەی ئەركی سەرجەم تاكەكان بەشداریكردنە  لەدامەزراندنی مێژوو،نەك تەنها خودی نووسەر.
- میتۆدی لێكۆڵینەوەكە:
ئەم لێكۆڵینەوەیە پشت بەمیتۆد وپێوەرە مێژووییەكان نابەستێت وەك گێڕانەوەی ڕووداوە زنجیرەییە سروشتییەكان،بەڵكو بایەخ بەجووڵە زەمەنییەكانی دەق دەدات،هەر لەجووڵەی كەسێتییەكان تا دەگاتە ئاشكراكردنی پەیوەندی دەقی ئەدەبی بەكاریگەرییە سۆسیۆڵۆژی وفیكری وسیاسییەكان،دواتر پەیوەندی ڕووداوەكان بەهێزی بیركردنەوەی كەسێتییەكان.لێرەدا سیمۆڵۆژیا فینۆمینیا بەڵگەییەكەی چارڵز پێرس (1839-1914 )یارمەتدەرێكی گونجاوە بۆ دەرخستنی ئەو پەیوەندیانە.پێرس ئاماژەی بەسێ گوفتاری (مقولە)سەرەكی داوە،ئەوانیش:گوفتارە ڕەنگەییەكان(ممكن) وگوفتارە بونیادییەكان وگوفتارە پێویستییەكان( بڕوانە سیزا قاسم:141-142 ).بەمانایەكی جیاوازتر،مەبەستی لێكۆڵینەوەكە گواستنەوەی واقیعە بۆ دیدێكی فەلسەفی،ئەمەش بەكردارە گێڕانەوە سروشتییەكان ئەنجام نادرێت.بەمەش ڕووداوە مێژووییەكانی ڕۆمان یان چیرۆك پێدەنێنە قۆناغێكی ئیستاتیكی وفەلسەفییەوە (بڕوانە هیجل : 63).
سنووری لێكۆڵینەوەكە:
لێكۆڵینەوەكە،وەك كارێكی پراكتیكی،پشتی بەڕۆمانی "دایك وكوڕ"ی گەلاوێژ بەستووە كەیەكێكە لەشاكارە سەركەوتووەكانی ئەم نووسەرە.ناوەڕۆكی ڕۆمانەكە تەواو یەكدەگرێتەوە لەگەڵ ستراتیژییەتی لێكۆڵینەوەكە ئەویش گرنگیدانە بەزەمەنی نووسین وگێڕانەوە.خودی نووسەر،وەك ڕوشنبیرێك،لەجەمسەرێكەوە ئاگاداری ووردی زانیارییەكانی ئەو زەمەنەیە،بەڵكو پێشتریش بەتایبەتی لەدۆخ ومەسەلە فیكری وسیاسی وسۆسیۆڵۆژییەكان.لەجەمسەرێكی تریشەوە،وەك ژنە خەباتگێڕێك وبەكاریگەری هەمزە عەبدوڵلای خاڵی كەیەكێك بووە لەدامەزرێنەرانی پارتی دیموكراتی كوردستان ولەولاشەوە نووسەر وسیاسەتمەداری كورد،برایم ئەحمەدی هاوژینی،چەمكی شۆڕشگێڕی وخەبات لەپێناو ئازادی وسەربەخۆیدا بۆتە كارێكتەرێكی سەرەكی بیركردنەوەكانی.ڕۆمانەكەش بریتیە لەبەشێك لەو خەباتە،بەوەی نووسەر باس لەخەباتی نهێنی خێزانێكی كوردپەروەر ونیشتمان پەروەری شاری سلێمانی دەكات كەزۆربەی هەرە زۆری دیمەنەكان لەم شارەدا ئەنجام دراوە.دایك (شەمسەخان)لەگەڵ ئەوەی كارێكتەرێكی سەرەكی ڕۆمانەكەیە،لەهەمان كاتیشدا ڕۆڵێكی تەوەریش دەبێنێت لەگۆڕینی ئاڕاستەی ناوەڕۆك  وكەسێتییەكان.ئەمە جگە لەوەی كەسێتییە لاوەكییەكانیش ڕۆڵی كاریگەر دەبینن وەك عەزیز وحەمە (كوڕانی شەمسەخان) وتریفە وخوڵە (برازای شەمسەخان) وفەرەیدوون (هاوڕێی حەمە وعەزیز) ویوسف وباوكی (مام عەبۆ).ڕۆمانەكەش،وەك دەردەكەوێت ونووسەریش لەپێشەكی ڕۆمانەكەدا ئاماژەی پێداوە،هەڵقوڵاویی دۆخە فیكری وسیاسییەكانی سەردەمی پاشایەتییە لەعێراق،ئەوەتا گەلاوێژ دەڵێت"دایك وكوڕ هەندێ لەژیانی چەند كوردێكی خەباتكەری دەوری پاشایەتی كۆنەپەرستی پێشووی عێراق پیشان ئەدات" (گەلاوێژ:4 ).
پلانی لێكۆڵینەوەكە:
وەك پێشتر ئاماژەمان پێداوە،دابەشبوونە سیمیۆڵۆژییە فینۆمینیا بەڵگەییەكانی (چارڵز پێرس)، كەخۆی لەسێ گوفتاری سەرەكیدا دەبینێتەوە ،دەبێتە بەرنامەی كاركردنی ئەم لێكۆڵینەوەیە،گوفتارەكانیش بریتین:
یەكەم / گوفتارە ڕەنگەییەكان (ممكن).ئەمە گرنگی دەدات بەپەیوەندییە هاوبەشییەكان لەسەر ئاستی بابەت وكەسێتی وجێگەكان.واتە،بەهۆكاری ماوەیی بێت یان گرنگیدان بەبەها زاڵە ئایدیاڵیزمەكان بەنموونەی خۆشەویستی خاك ونیشتمان وئازادی وسەربەستی...هتد،پەیوەندی نێوان بابەت وكەسێتی وجێگە جوگرافییە جیاوازەكان پێدەنێنە قۆناغی كردارە ڕەنگەییەكان وگرێبەستی پەیوەندییەكان توند وتۆڵ دەكات ولەیەكتر جودا نابنەوە.بابەتی سەرەكی ودامەزراندن لەڕۆمانەكەدا بریتیە لەپیرۆز ڕاگرتنی خاك ونیشتمان ومەسەلە ئازادی وئازادیخوازەكان.هۆكار وفاكتەری ئەم بەرز ڕاگرتنە،بەپلەی یەكەم،دەگەڕێتەوە بۆ هەستێكی نەتەوەیەیی وویژدانی.ئەو جێگایانەی كەلەڕۆمانەكەدا هاتووە بریتین لەسلێمانی ودەوروبەری وكەركوك وموصل وزاخۆ.كەسێتییەكانیش دابەشبوون بەسەر ئەم جێگایانە وبەكورد وعەرەبەوە،گەرچی  سلێمانی پشكی شێری بەردەكەوێت.تێكڕا، كەسێتییەكان،بەكۆمۆنیست ونەتەوەییەكان، لەدەوری بابەتەكە كۆبوونەتەوە وهەڵوێستەیان هاوشێوەیە.زۆربەیان لەڕێگەی پەیوەستێتی بەمەسەلەی خاك وكوردبوون وئازای،ئەوانی تریش لەڕێگەی هەستە ویژدانییەكانەوە بەنموونەی ئەو خێزانە عەرەبەی موصڵ كەلەكاتی خۆیدا وبەهۆی كاری فەرمانبەرایەتییەوە نیشتەجێی سلێمانی بوون ودراوسێیەكی دڵسۆزی ماڵی باوكی (شەمسەخان)بوون.ئەوەتا دوای ئەوەی حەمەی كوڕی شەمسەخان قۆڵبەست دەكرێت وڕەوانەی موصڵی دەكەن بەمەبەستی ناردن وبەدەستدانەوەی بەحكومەتی توركیا،بەوپێیەی كەسەوكاری شەمسەخان لەزەمەنی توركی عوسمانیدا خزمەتی سەربازیان بە دەوڵەتی عوسمانی كردبوو،گێڕەوەر دەڵێت"ماڵەكە خەڵكی موسڵ بوون بەڵام وەختی خۆی بەمەئمووری هاتبوونە سلێمانی ودراوسێ ی ماڵی باوكی شەمسە بووبوون،ئەوسا شەمسە تازە شووی كردبوو،جابەخاو خێزانەوە ئەوەندە لەگەڵ یەك تێكەڵ بووبون تەنانەت ماڵە موسڵاویەكە فێری نەختێ كوردی وماڵی شەمسەش فێری هەندێك عەرەبی بووبوون وبەئەندازەیەوە،هۆگری شەمسە وماڵی باوكی بووبوون،بەبێ یەكتری نانیان نەئەخوارد...ئێستەش ئەو ئاشنایەتیەیان نەك هەر مابوو بگرە گەرمتریش بوو" (گەلاوێژ:93).پەیوەندی ئەم خێزانە عەرەبە بەخێزانی شەمسەخان لەجەمسەرێكەوە دەگەڕێتەوە بۆ خۆشەویستییە ویژدانی ویەزدانییەكان،لەجەمسەرێكی تریشەوە بۆ كورد كەهەمیشە ڕێزی لەبەرامبەرەكان گرتووە بەبێ بەرامبەر، بەجیاوازی نەتەوەیی وزمانی .لەڕێگەی پەیوەندییەكانیانەوە لەگەڵ پیاوانی دەسەڵات،ئەم خێزانە، لەهەوڵی ئەوەدابوون چۆن حەمە لەبەندیخانەڕزگار بكەن،لەكاتێكدا باش دەیانزانی حەمە لەسەر كوردبوون گیراوە."ماڵەكەش گەلێ پەرۆش وبەتەنگەوەبوون ودڵسۆزیان پیشاندا وپیاوەكەشیان دڵی دایەوە وگوتی:خەمت نەبێت،ئەگەرچی خۆم هیچم پێ ناكرێت بەڵام خزم ودۆست وئاشنای دەسەڵاتداری زۆرم هەیە،بەیانی ئەچمە سەریان،پشت بەخوا ڕزگاری ئەكەن.هەروەها كوڕەكانیشی كەیەكێكیان دكتۆر وئەویكەیان مەئموور بوو بەڵێنیان دایە كەهەرچییەكیان لەدەست بێت درێخی نەكەن" (گەلاوێژ:93 ).
لەئازایەتی وبوێری وفیداكاری لەپێناو ئایدیۆڵۆژیا وكوردبوون ومرۆڤایەتیدا سەرجەم جێگە وكەسەكان یەكدەگرنەوە ،بەڵكو بیركردنەوەكان یەك ئاڕاستە لەخۆ دەگرێت،ئەمەش یەك گوتاری لەفیكر وئایدیا وئەخلاقدا دەخوڵقێنێت بەوەی هەمووان،بەجیاوازی دیالێكت وجێگاوە،بەشدارن لەو گوتارەدا كەئەمە بەدیوێكی تردا پێدەنێتە قۆناغی یەك هەڵوێستەیی وپەیوەستێتییەوە.گەر شەمسەخان (دایك )بەنموونە وەربگرین ئەوا هەر لەسەرەتای دامەزراندنی ڕۆمانەكەوە تا كۆتایی هەڵگری هەمان پێناسە بوو.گێڕەوەر دەڵێت"دایكە دیسان سەیرێكی ئەملا وئەولای كردو بەچرپە وزەردەخەنەیەكی خۆشەوە گوتی:وەڵڵا شوكر ئیشەكەمان جێبەجێ كرد ولەگەڵ خولە دەعباكانمان(نووسراوە نهێنییەكان) گواستەوە وكەسیش هەر پێی نەزانی" ( گەلاوێژ:9 ).لەشوێنێكی تردا بوێری وئازایەتییەكە باشتر دەردەكەوێت"كوڕەكەی دەستی دایەوە بەپشتیاو وگوتی:ماشاڵڵا بەغیرەت وبەرجەرگی،بەخوا یەكێكی تر بوایە ئەو هەموو كەلوپەلە خەتەرەی پێ بوایە،هەر بەیەكجاری تێك ئەچوو وسەری لێ ئەشێوا،بەڵام تۆ (دایك)ماڵت ئاوا بێ ئەڵێی كون لەجەرگتا نیە،كچێ هەر بژی " (گەلاوێژ:11).لەمانەش بەهێزتر وكاریگەرتر ئەو دایەڵۆگەیە كەدایك لەگەڵ كوڕەكانی(عەزیز وحەمە) ئەنجامیدا لەكاتێكدا دایك دەڵێت"دەی جاری تاكو ئێوارە خوا گەورەیە،هەزار دەووری لەلایە،ئینشاڵڵا ئەمنەكان كوێر ئەكات لەعاستی ئێوە،چونكە ئێوە لەسەر هەقن،لەسەر هاوڵاتی ومیللەتی خۆتان ئەكەنەوە،خۆ بۆ كەف وڕابواردن وناپیاوای واناكەن،واگیانی خۆتان وبرادەر وماڵ ومناڵتان خستۆتە مەترسی وناڕەحەتیەوە! گوێ مەدەنێ بنیادەم هەر ئەمرێ وژیان بەسەر شۆڕی ڕۆژی مردێكە...نەوەڵڵا كەهەر ئەمرم بابەسەربەرزی بمرم!من بەش بەحاڵی خۆم ئامادەم بۆ هەموو فرمان وخزمەتێك كەبەمنی بكەن.دوو كوڕەكەی بەئەسپایی چەپڵەیان بۆ لێدا وگوتیان:ئاخر ئێمە دایكێكی وامان هەیە بۆیە ئێمەش سەرشۆڕ ناكەین" (گەلاوێژ:28).تەنانەت پیاوانی حكومەت ودەسەڵات، بەنموونەی (قادر)كەپۆلیس بوو،هاوشێوەی شەمسەی دایك بیردەكەنەوە.لەسەر زاری شەمسەخانی دایك وعەزیزی كوڕ، بەم شێوەیە باس لەم كەستێتیە دەكەن .دایك دەڵێت"وەڵڵا سەد ئافەرین بۆ كاك قادر وئەوە بەڕاست چۆن ئەوێرێت؟ وەرە پۆلیسی حكومەت بەو ،ئەو شتە خەتەرانەشت لەماڵا بێت" (گەلاوێژ:11).لەوەڵامدا عەزیزی كوڕیش دەڵێت" ئۆباڵ بەگەردنم ڕاست ئەكەی ئەوە زۆر ئازایەتی ومەردایەتیە.بەڕاستی كورد ڕۆڵەی دڵسۆزی زۆرە "( گەلاوێژ:11).ئافتاو، كەسێكی دەرەوەی خێزانی شەمسەخان ونزیك لەبەرپرسانی حكومەت،بەڵكو هاوژینەكەی،كەریمی میرزا ڕەسوڵ،بەهۆی نزیكایەتی لەدەسەڵات،دەوڵەمەندێكی گەورە بوو،  هاوشێوەی ئەوانی پێشوو بیردەكاتەوە وبۆتە بەشێك لەمەسەلە فیكری وسیاسی وشوناسی بابەت.لەسەروبەندی گەڕان وپشكنینی پیاوانی ڕژێم بەدوای شۆڕشگێڕاندا،ئێوارە وەختانێك ئەم ئافتاوە خۆی دەكات بەماڵی شەمسەخان،وەك هەڵوێستەیەكی هاوبەشی،چەند زانیارییەكی نهێنی بایەخداریان دەداتێ.لەمیانەی دایەڵۆگی شەمسەخانی دایك وئافتاودا، ئافتاو بەم شێوەیە دەدوێت"ناوم ئافتاوە،ئیمڕۆ نیوەڕۆ موتەسەڕیف ومودیری پۆلیس وئەوان لەماڵی ئێمە لەسەر دەعوەت بوون،گوێم لەقسەیان بوو ئەیانگوت كەسبەینێ لەبەغداوە مەئموورێكی گەورەی ئەمن دێت بۆگرتنی خەڵكێكی زۆر وپشكنینی ماڵەكانیان،منیش هەر نەمزانی چی بكەم تاكو ژەهرەكەیان خوارد وملیان شكاند،ئیتر خۆم پێ نەگیراو بەپەلە هاتم كەئاگادارتان كەم،چونكە لەقسەكانی مودیری پۆلیس واهاتە بەر گوێم كەوا كاكە عەزیزیش ناوی هاتبێت" (گەلاوێژ:54).كاتێك حەمەی كوڕ،بەهۆی هەڵوێستەی سیاسییەوە دژ بەدەسەڵاتی پاشایەتی ولەلایەن پیاوانی ڕژێمەوە دەستگیر دەكرێت ودواتر هەوڵی گوستنەوە وڕادەستكردنی بەحكومەتی توركیا دەدرێت،لەمەخفەرێكی عێراقی ونزیك سنووری توركیا، پۆلیسێكی بادینی بەنێوی (یوسف)كەخەڵكی ناوچەكەش بوو هەڵوێستەیەكی جوامێرانەی پێشكەش بەحەمە ومەسەلە كوردبوونەكەی دەكات ونایەوێت حەمە ڕادەستی توركیا بكات.لەدایەڵۆگی نێوان یوسف وبرادەرێكی پۆلیسی تر،یوسف دەڵێت"ئەڵێی چی !باشتێك  بۆ ئەم كوڕە بەسەزمانە بكەین،گوناحە،ئەویش كوردە وەكو ئێمە،ئێستە بچین هەروا ئەم لاوە بدەینە دەست ئەو توركانە،هەر خۆی ئەزانێت چی بەسەر دێنن،خۆت ئەزانی ئەو سەگبابانە چەندیان ڕق لەكوردە...ئەبێ غیرەتمان هەبێ ونەترسین"( گەلاوێژ:99).هەڵوێستەی باوكی یوسف(مام عەبدوڵڵا- مام عەبۆ) هەمان شێوەی كوڕەكەیەتی وئەمیش بۆ دەربازبوونی حەمە ڕۆڵێكی كاریگەری بینی.ئەوەتا مام عەبۆ ڕوو دەكاتە حەمە ودەڵێت"هیچ خەمت نەبێت كوڕی خۆشەویستی منی،تۆ بۆ میللەتەكەت وات بەسەر هاتووە،ئەگەر ئێمەش پیاو بین ئەبێ یارمەتیت بدەین،هیچ منەتی نیە"( گەلاوێژ:105).
هەموو ئەمانە،بەبەڵگەوە،ئەوە دەگەیەنن خاڵی هاوبەش لەنێوان هەر سێكوچكەی بابەت وخودەكان (كەسێتییەكان) وجێگە جیاوازەكاندا بوونیان هەیە وسەرجەمیشیان بەیەك ئاڕاستەی فیكری وسیاسی بیردەكەنەوە.بەمەش هێزەكان لەنێوانیاندا بەیەكسانی دەمێننەوە.
دوهەم / گوفتارە بونیادییەكان.مەبەست لەم جۆرە لەگوفتار ئەوەیە، بابەتە سەرەكییەكە پێویستی بەفیكر وئایدیۆڵۆژیایەكی دیاریكراو هەیە.واتە بزوێنەری هەڵوێستە نەگۆڕەكە وفیداكاری كەسەكان لەپێناویدا بەكاریگەری ئایدیۆڵۆژیاوە بەڕێوە دەچێت،بەپێچەوانەوە كارەكە وئەنجامەكەی شكست دێنێت.لەڕۆمانەكەی گەلاوێژدا بنەمای كاركردن بریتیە لەفیكرێكی ئاشتیخوازی ودیمۆكراسی بەنموونەی پارتی كۆمۆنیزم وپارتی دیموكراتی كوردستان.گەلاوێژ بەشێكی ڕۆمانەكەی بۆ فیكرێكی سۆشیاڵیزمانە تەرخان كردووە ولەم ڕووەوە بەئاشكرا هەست بەبوونی ئێش وئازاری جووتیار لەگوندەكان وكرێكار لەشارەكان دەكرێت.لەدایەڵۆگی نێوان خولە (برازای دایك) وعەزیزی كوڕ دەگەین بەو ئەنجامەی كەخەباتی فیكری وسیاسی پێویستی بەتێگەیشتنەپەروەردە یی وفێركارییەكان هەیە،لەهەمان كاتدا،بەرجەستەكردنی دۆخی هەژاران لەگوند وشار  وجیاوازییە چیانایەتییەكان ئاماژەیەكی تری بیركردنەوە سۆشیاڵیزمەكانە.ئەوەتا خولە باس لەژنێك دەكات كەبەهۆی زیادەڕۆیی وخۆهەڵكێشانەوە كوڕەكەی تووشی كێشە كردووە.لەبەرامبەردا عەزیز دەكەوێتە لێدوانێكی ئامۆژگارییەوە،ڕووی دەمی لەخولە دەنێت ودەڵێت" ڕاستت ئەوێ روودانی ئەم چەشنە شتانە گوناهی ئێمەیە،ئەبوو كوڕەكە دایكی تێ بگەیەنێت و وریای بكاتەوە لەبارەی نهێنێتی كارەكانی حیزبایەتی خۆیەوە،خەڵك چەند نەزان وتێنەگەیشتوو بێت،كەفێرت كرد وڕێگات پیشان دا شتێكی ترە وهەر فێر ئەبێت" (گەلاوێژ:36).دواتر مەسەلەكە زیاتر خەست دەبێتەوە وعەزیز باس لەهەژاری گوندنشینەكان دەكات بەهۆی زوڵم وستەمی هێزی فیدیۆڵیزم"تۆ بڕۆ ئەو دێهات وئەو جووتیار وژنە جووتیارانە ببینە،ئینجا ئەزانی ژیان ژیان لای ئەوان مەعنای چیە وچەند بەدبەختی ئەبینن وئەچێژن" (گەلاوێژ:27).حەمەی برای عەزیز،لەولاوە بەشداری دایەڵۆگەكە دەكات ودەڵێت"بۆچی هەر لادێ وایە؟ئەی ناو شار؟ئەی ئەم هەموو كرێكار وعەمەلەیە؟ئەی ئەم هەموو كارەكەر وخزمەتكارە؟ئەی ئەم هەموو حەماڵ وقوڕبەسەرە؟مناڵی وا ئەبینیت كەكۆڵی بەكۆڵەوەیە وبەدوای خەڵكا ئەڕوات وشتیان بۆ هەڵئەگرێت،ئینسان هەر دڵی ئەبێ بەئاو بۆی" (گەلاوێژ:27).لەكاتی پشكنینی هێزە ئەمنییەكان بۆ سەرماڵی عەزیزی كوڕ،سنجاقێكی سنگی، كەئاماژە بوو بۆ كۆتری ئاشتی وبیرێكی نوێخواز وئاشتیخوازانە،دۆزرایەوە.ئەم سنجاقە،پێشتر،وەك دیارییەك یان خزمەتێك بەئایدیاكەی،پێشكەش بە عەزیزی كوڕ كرابوو.هەر لەبەر ئەمەش بوو،بەلای دەسەڵاتەوە لەشتە قەدەغەراوەكان بوو،بەوپێیەی ئایدیاكە دوژمنێكی سەرسەختی ڕژێمی پاشایەتی كۆنەپەرستی بوو.ئەمەش ئەوە دەگەیەنێت كەخێزانی دایك وكوڕ پەیوەستبوون بەفیكرێكی نوێخوازی،سەربە بلۆكی كۆمۆنیزمی وسۆشیاڵیزمی.بەمانایەكی جیاوازتر،ئەم فیكرە سیاسییە،لەزەمەنی نووسین وگێڕانەوەدا، مۆتیڤ وبزوێنەری هێزی خەبات وتێكۆشان بوو.خەباتەكەش بەهۆی چەمكی ترس وتۆقاندن وگرتن ولەسێدارەدانەوە بەشێوازێكی نهێنی كاری لەسەر دەكرا.لەمیانەی دایەڵۆگ لەنێوان عەزیز وپیاوانی ڕژێم،یەكێك لەپۆلیسەكان گوتی"های های،وەڵڵا چاكە!ودەستی برد سنجاقێكی سنگی گرت بەدەستەوە وگوتی:زۆر چاكە،ئەمەشتان هەیە؟ ودایە دەست شەمسەخان ولێی پرسی:ئەمە هینی كامتانە؟كێ هێناوێتی بۆ ئێرە؟...ئەمە مەمنووعە! ...ئەمە هی كوڕەكەتە لەكۆبوونەوەی ئاشتیخوازانا داویانەتێ" (گەلاوێژ:68-69 ).لەشوێنێكی تر، گێڕەوەر لەڕۆمانەكەدا دەڵێت "هەتا ئەهات خەڵكی دڵسۆز زۆر زۆرتر ئەبوون وهەستی كوردایەتی وفیداكاری ئەوەندەی تر جۆشی ئەسەند لەدڵی خەڵكا وبەسەدان گەنج ولاو وخەڵكی خوێنگەرم بەنهێنی خەریكی چالاكی پارتایەتی بوون وخۆیان ئەخستە مەترسی گەورەوەو گوێشیان نەئەدایە" (گەلاوێژ: 80-81).هەرئەمەش وایكردبوو،ڕژێم هەمیشە بەدوای ئەوانەوە بوون كەكاری سیاسی دەكەن،ئەوانەشی ئەم كارەیان دەكرد هەڵگری پەیامێكی ئایدیۆڵۆژی بوون ومەسەلەكە دوور بوو لەكردارە خۆڕسكییەكان.ئەوەتا،جارێكی تر،گێڕەوەر جەخت لەوە دەكات ،هەر فەرمانێك لەلایەن پارتێكی سیاسییەوە(كۆمۆنیزم وپارتی دیموكراتی كوردستان) دەركرایە ئەوا خاوەن پەیوەستەكان دەبوایە جێبەجێیان بكردایە.ڕژێمی پاشایەتیش،بەشێوازی جۆراوجۆر،دەكەوتە گرتن ودوورخستنەوەیان"جارێ بەناوی (شیوعێتی)یەوەو جارێ بەناوی(ئاشتیخوازی)یەوە" (گەلاوێژ:81).جۆری پەیوەستییە فیكری وسیاسییەكە ئەوەندە بەهێز بوو خاوەن هەڵوێستەكان نەدەچوونە ژێر باری داواكارییە میتریاڵییەكانی حكومەت،ئەویش بەپێدانی پلە وپۆستی شایستە.عەزیزی كوڕ ،كەیەكێك بوو لەتێكۆشەران وفەرمانبەرێكی حكومی بوو،دەڵێت"ئەو شەوە لەنادی،وەكیل موتەسەڕیف منی بردە لایەكەوە وپێی گوتم:كوڕی چاك بە بنێرە باحەمەی برات بێتەوە وواز لەم بەزمە بهێنێت،بەخوا یەكسەر ئەیكەن بەقایمقام وئەینێرن بۆ ئەو شوێنەی خۆی ئەیەوێت وهیچ ساڵێكیش تێوەرناگەڕێ تەرفیعی پێ ئەكەن وتاكو موتەسەریفی ڕاناوەستێت!خۆشت هەر چیت ئەوێ من بۆتی ئەكەم" (گەلاوێژ:28-29 ).بەڵام ئەم داوایانە،بەهۆی كاریگەری ئایدیۆڵۆژیا وپرنسپی ئەخلاقییەوە،ڕەتكرانەوە (گەلاوێژ: 29).
سێهەم/ گوفتارە پێویستییەكان.ئەم گوفتارە بەرپرسە لەنێوەندگیری نێوان سێكوچكەی بابەت وجێگە وكەسێتییەكان.بەرپرسیارێتی  ئەم ئەركە دەكەوێتە سەر بەها زاڵە ئایدیاڵیزمەكان كەتوانای لكاندن وگرێدانی هەر سێ جەمسەرە جیاوازەكەی هەیە.بەمەش،لەڕووی هێز وكاریگەرییەوە،پرنسپی بەها زاڵە ئایدیاڵیزمەكان،یان نموونەییەكان،هاوشێوەی ئایدیۆڵۆژیایە،گەرچی هەریەكەیان لەڕووی فۆڕمەوە جیاوازن.بەها زاڵەكان توانای دەستنیشانكردنی شوناسی سێكوچكە ئاماژەپێكراوەكەی هەیە،بەڵكو لەوەش زیاتر هەڵسەنگاندن بۆ زەمەنە جیاوازەكانیش دەكات،وەك ئەوەی مرۆڤەكان لەزەمەنی ڕابردوودا،ئایدیاڵیزمانە،پابەند بوون بەبەها زاڵەكان،یان چارەنووسیان بەسترابوو بەو بەهایانە كەجیاوازە لەزەمەنی ئێستا.لێرەدا،نامانەوێت لەڕوانگەی تاقیگە تیۆری وپراكتیكییەكەی ڕۆمان یاكۆپسن بچینە نێو چەمكی بەها زاڵەكان (بڕوانە:رومان جاكبسون:81)،بەڵكو مەبەستمان بریتیە لەبەرپرسیارێتی وئەركی تاك بەرامبەر شتە جوان وپیرۆزەكان بەنموونەی خاك ونیشتمان ونەتەوە وسەربەستی ودادپەروەری وبرایەتی ویەكسانی.بۆ نموونە،لەكاتێكدا كەسێك دەڵێت"ڕێزگرتن لەدایك وباوك ئەركێكی ویژدانی وئەخلاقییە" ئەمە ئەوە دەگەیەنێت  كەسەكە دەیەوێت بەشێك بێت لەبەها زاڵەكان وئەركەكەشی پارێزگاریكردنە لەناوەڕۆكەكەی.گەلاوێژ، وەك نووسەر ودەنگێگ لەڕۆمانەكەیدا،لەلایەكەوە بەرپرسیارێتی مەسەلە نیشتمانی ونەتەوەیی وئازادییەكانی خستۆتە سەر ئەستۆی خۆی ولەنزێك وپراكتیكەوە دەیەوێت بەشدار بێت لەم مەسەلانە.بەرجەستەكردنی واقیعی ئەو مەسەلانەش،بەشێوازێكی ڕاستەوخۆی بوێرانە، تەواو دەچنە چوارچێوەی بەها زاڵەكان.لەلایەكی تریشەوە بەرپرسیارێتی ئەم مەسەلانە فراوانتر دەكات وهاوشێوەكان لەكەسێتییە سەرەكی ولاوەكیان،بەڵكو بەتێكڕای خەڵكیشەوە،ڕادەكێشێت بۆ ئەم بەرپرسیارێتییە.بەهۆی پەیوەستبوون بەچەمكی كوردبوون وڕێزگرتن لەبەهای خاك ونیشتمان وئازادی،ڕێكەوتنێكی پێش وەخت لەجێگەكاندا هەیە بەنموونەی سلێمانی وشارباژێڕ وكەركوك وبادینان،ئەمە بەوپێیەی هاوێنەی ڕۆمانەكە بەنێو ئەم جێگایانە وزیاتریش چڕ دەبێتەوە.ئەمەش بەو مانایەی گەلاوێژ جێگە وناوچە جیاوازەكان لەنێو بازنەیەكی جوگرافیدا (كوردستان) كۆ دەكاتەوە وەك ئەوەی بڵێت مەسەلەی كوردبوونەكە تەنها خۆی لەجێگەیەكی دیاریكراویدا (سلێمانی)نابینێتەوە،بەڵكو هەموو جێگەكان بەشدارن لەو مەسەلەیە.بەڵگەش بۆ ئەمە،ڕۆڵی نیشتمان پەروەری یوسف ومام عەبۆی باوكی لەناوچەی بادیان وتەهای قۆندەرە فرۆش وفەرەیدوونی كتێب فرۆش لەسلێمانی وكۆمەڵێكی بێناو لەكەركوك كەكاتی گرتنی حەمە وگواستنەوەیان لەسلێمانی بۆ كەركوك ودواتر بەرەو موصڵ هەڵوێسەیەكی جوامێرانەیان نواند.گێڕەوەر دەڵێت"هەندی ژنی عەبا بەسەریش كەچاویان بەدیمەنی ئەو دوو حەپسە كەوت(حەمە وهاوڕێكەی)چاویان پڕ ئەبوو لەفرمێسك وئەوەی كوڕ یا برای لاوی هەبوو دەستی ئەكرد بەدوعا كردن لەحكومەت ولەدڵی خۆیانا ئەیانگوت:خوایە كەس عەزیزی خۆی وانەبینێت لەناو ئەم زاڵمانەدا!..هەندێكی كەش كەوا كەسوكار یادۆست وناسیاویان هەبوو كەچالاكی نهێنیان هەبێ،پێیان هەڵگرت بەمەراقەوە تا زوو بچن پێیان بڵێن كەشتێكی وایان دیوە بۆ ئەوەی ئاگاداری خۆیان بن"(گەلاوێژ:90- 91).ئەمە جگە لەكەسێتییە سەرەكییەكانی وەك شەمسەخان وعەزیز وهاوژینەكەی (تریفە) وحەمە وخولە.هەر یەك لەم كارێكتەرانە بەشێك لەبەرپرسیارێتیان لەخۆ گرتووە،بۆ نموونە شەمسەخانی دایك دوو  جۆر لەبەرپرسیارێتی،یەكێكیان پەروەردەكردنی كوڕەكانی لەسەر بنەمای بەها زاڵە جوانەكان،خۆشەویستیان بۆ خاك ونیشتمان ونەتەوە.یان لەسەر بنەما فیكرییەكان،ڕیزگرتن لەپرنسپی ئایدیۆڵۆژیا.یان لەسەر بنەما سایكۆڵۆژییەكان،بوێری وئازایەتی وجوامێری.دوهەمیان،بەشداریكردن وپشتگیریكردن لەمانای شوناس و كوردبوون.بەمانایەكی تر،شەمسەخانی دایك بەردی بناغەی كوردایەتی كوڕ وخێزانەكەی بوو،سەرچاوەیەكی بەهێزی خۆ ڕاگری وفیداكاری وەك ئەوەی لەجەمسەرێكەوە نووسەری ڕۆمانەكە ودەرهێنان وسیناریۆكەی بێت،لەجەمسەرێكی تریشەوە ڕۆڵی كارێكتەرێكی سەرەكی وتەوەریش ببینێت.ئەوەتا خۆی دەڵێت"ژیان بەسەرشۆڕی مردنێكە:هەر كەئەمرم بابەسەربەرزی بمرم!من بەش بەحاڵی خۆم ئامادەم بۆ هەموو فرمان وخزمەتێك كەبەمنی بكەن"(گەلاوێژ:28).تێڕوانینی هەردوو كورەكەشی(عەزیز وحەمە)دەرهەق بەدایكیان ئەم دەستەواژەیە"ئاخر ئێمە دایكێكی وامان هەیە بۆیە ئێمەش سەر شۆڕ ناكەین"( گەلاوێژ:28).تریفە،خێزانی عەزیزی كوڕ،ئەركەكەی هەر بەڕێوەبردنی كاروباری ناوماڵ وپەروەردەی منداڵەكە نەبوو،بەڵكو بەشدارێكی تەواوی پڕۆسەی شوناسە نیشتمانی وئازادییەكەیە.یارمەتی وپشتگیریكردنی بۆ هاوژینی،بەرلەهەموو شتێك، نیشانەی ڕێزگرتنە لەبەها زاڵەكان،دواتر مەسەلە خێزاندارییەكە.واتە لەگەڵ ئەوەی بەڕواڵەت ژنێكی جوان وقەشەنگ بوو"قەدو قیافەتی،دڵی ڕوون ئەكردەوە،ناسك وخوێنشیرین وجوان"(گەلاوێژ:14)،بەڵام لەناخدا شۆڕشگێڕانە هەڵسوكەوتی دەكرد وبەرگەی هەموو هەڵوێستە قورسەكانی هاوژینەكەی دەگرد.لەكاتێكیشدا عەزیز كەوتە ژێر هەڕەشەی پیاوانی ڕژێمەوە وهەوڵی دەربازبوونی خۆی دەدا،تریفە لەكۆكردنەوەی كەل وپەلەكانی وبەناخێكی غەمبارەوە دڵسۆزانە یارمەتی دەدا (گەلاوێژ:61).خوڵقێنەری بابەت دەرئەنجامی وونبوونی بەها زاڵەكانە،وونبوونی دادپەروەری ویەكسانی وگرنگیدان بەچەمكە میتریاڵیزمەكان.گەلاوێژ لەپێشەكی ڕۆمانەكەیدا بەم شێوەیە بۆمان دەدوێت"ئەگەر ئەوان(ڕژێمی پاشایەتی كۆنەپەرست)خراپ نەبوونایە وبەپاكی وڕاستی ودڵسۆزییەوە بەرامبەر بەگەل ونیشتمانەكەیان تەنانەت بەپێی ئەو قانوونانەش كەئیستیعمار یان خۆیان دایان ئەنا بجوڵانایەتەوە وگوێیان بدایە ڕەئی ومافی ڕەوای گەل ودەسكەوتی خۆیان وئیمپریالیزمی ئاغایان نەخستایە پێش بەرژەوەندی گەلانی عێراقەوە بێگومان نەئەوان خۆیان بەو جۆرە دوایی یان پێ ئەهێنرا ونەئێمەش ڕۆژمان بەو ڕۆژە ئەگەیشت" (گەلاوێژ:5).ئەم گوفتارە لەڕۆمانەكەدا چەندین جار ئاماژەی ڕاستەوخۆ وناڕاستەوخۆی پێدراوە.بۆ نموونە،لەكاتێكدا حەمە وفەرهادی هاوڕێی،لەسەر كوردایەتی وئازادیدا، دەستگیر دەكرێن ودەگوێزرێنەوە بۆ كەركوك ولەوێشەوە بۆ موصڵ،حەمە كەبەلای ئاگرەكەی باباگوڕگوڕدا تێدەپەڕێت ودەكەوێتە دایەڵۆگ لەگەڵ هاوڕێكەی و دەڵێت"وەرە توخوا ئەم ئەرز وخاك وخێروبێرە هی نیشتمان وخاكی هەزار ساڵەی باوو باپیرانت بێت،بۆچی ئەبێ كەئەم ڕاستییە بڵێیت بگیرێیت وبهاویژرێیتە زیندانەوە؟بۆ ئەبێ خۆشەویستی وپەرستنی ئەم نیشتمانە ڕەنگینەت وئەوەی كەبڵێیت ئەمە وڵاتی كوردە وكوردیش هەقی خۆی ئەوێ ،لەسەر ئەمە سزا بدرێیت" (گەلاوێژ:91).ئەم هەڵوێستەیە نیشانەی پەیوەستبوون وگرنگیدانە بەمافە ڕەواكانی كورد،گەرچی ئەم مافە لەلایەن داگیركرانەوە دەستی بەسەردا گیرابوو.
- ئەنجامی لێكۆڵینەوەكە:
لەم لێكۆڵینەوەیەدا گەیشتووین بەم ئەنجامانەی لای خوارەوە:
-سیمیۆڵۆژیا،لای چارڵز پێرس،لەجەمسەرێكەوە بەمانی گەیاندن دێت بەتایبەتی لەنێوان سێكوچكەی بابەت ونێنەر و وەرگر.لەجەمسەرێكی تریشەوە ئەم زانستە لێكۆڵینەوە لەپەیوەندییە فیكری وڕۆشنبیری وسوسیۆڵۆژییەكان دەكات.لێرەدا پێرس مەبەستێتی جەخت لەسەر مەبەستێتی نێنەر ووەرگر وگوتار بكات كەئەمە نزیكمان دەخاتەوە لەچەمكی سیمیۆڵۆژیای پراگماتیكی.گەلاوێژ ،لەپێناو گەیاندنی نامەكەی وڕاكێشانی تاكەكان بۆ نێو بابەتەكەی وتێگەیشتنی ڕاستییەكانی زەمەنی ڕووداو ،پێویستی بەو مەبەستیانە هەیەوبەپێچەوانەوە نامەكە كاریگەری فیكری وسیاسی وسۆسیۆڵۆژی لەسەر تاكەكان دروست ناكات. 
- ڕۆمانەكە توانای هەڵسەنگاندن وتێگەیشتنی بابەتی زەمەنی نووسین وڕووداوەكانی هەیە وبەوێژدانێكی بابەتیانەوە دەڕوانێتە دۆخە فیكری وسۆسیۆڵۆژی وسیاسییەكان وچەمكە نادادپەروەری وجیاوازییە چینایەتییەكان.دەستنیشانكردنی جێگە (سلێمانی)تەواو لەجێگەی خۆی دا بوو،چونكە سلێمانی مەڵبەندی ڕووبەڕوو بوونەوەی هێزی دەسەڵات بوو،بەڵكو دامەزراندنی،زۆرینەی، پارتە سیاسییەكان لەم شارە بوو.هەڵبژاردنی كەسێتییەكان وچینە سۆسیۆڵۆژییەكەیان،ئەمیش هاوشێوەی جێگە،پڕاوپڕی بابەتەكە بوو،بەوپێیەی زۆربەی هەرە زۆری ئەوانەی لەدەوری پارتە سیاسییەكان كۆببونەوە لەچینی هەژار ومامناوەند بوون.لەهەمان كاتدا،هەروەك (ڕۆڵان پارت) ئاماژەی پێكردووە،لەگێڕانەوەكەدا لێكچوونێك  لەنێوان ڕووداوەكان وهەڵوێستەكاندا هەیە(بڕوانە :عبدالرحیم الكردی:13).ئەمەش گرنگی بابەتەكە نیشان دەدات بەوەی پێویستیان بەهەڵوێستەی كەسێتییەكان هەیە.
- گەرچی گەلاوێژ هەوڵی داوە بەشێك لەمێژووی هاوچەرخی فیكری وسیاسی كۆمەڵگای كورد نیشان بدات،بەڵام لەگەڵ ئەمەشدا ڕۆمانەكەی لەسەر بنەمایەكی هونەری دامەزراندووە.یەكێك لەخەسڵەتەكانی گێڕانەوەگەری بریتیە لەگواستنەوەی ڕووداو لەدۆخە واقیعییەكەی بۆ وێنەیەكی هونەری وزمانی ( بڕوانە:امنە یوسف:28 ).جۆری زمان سادە بەسادەیی كارێكتەر وتێكڕای خەڵكی.ئەمەش لەپێناو تێگەیشتن وهوشیار كردنەوەی تێكڕای خەڵكی بەتایبەتی ئەوانەی كەزەرەرمەندی دەسەڵاتی سیاسی بوون لەزەمەنی پاشایەتیدا.دایەڵۆگ ومەنەڵۆگەكان لەكاتی پێویستدا بەكار هێنراون وجۆرێك لەدیمەنی ئیكسپرێشینیزمی پێوە دیارە.دیارە ئەمەش لەپێناو نزیكبوونەوەی بابەتە بەكەسێتییەكان وڕوونكردنەوەی زانیارییەكانە بەتایبەتی لەزەمەنی خەباتی نهێنیدا.
- ڕۆمانەكە قۆناغێكی مێژوویی لەچەمكی ئەزموون بڕیوە ودەكرێت مێژوونووسان سوود لەو ئەزموونە وەرگرن.بەمانایەكی تر،ڕۆمان،یان چیرۆك، دەبێت لەفۆڕمی حیكایەتە مێژووییەكان بێتە دەرێ وئەزموون وئەزموونگەرایی بكاتە پێوەری زانیارییەكان.ئەمەش،لەجەمسەرێكی ترەوە پێدەنێتە قۆناغی مێژووگەرایی،لەكاتێكدا ئەزموونی ڕووداوەكان كاریگەری لەسەر مرۆڤ  دروست دەكات وگۆڕانكاری لەجۆری بیركردنەوەكانیان ئەنجام دەدات هەروەك گەورە نووسەری ئەمریكی ستیفن گرینبلات (1943 - )لەكتێبە بەنرخەكەیدا بەنێوی(مەشقكردنی مێژووگەرایی نوێ )كاری لەسەر كردووە.
- نووسەر(گەلاوێژ) هەوڵی داوە دوو دۆخی سەرەكی بەرجەستە بكات،یەكەمیان ماڵی دەسەڵاتی ڕژێم كەپڕ بووە لەگەندەڵی وبێباكی وگاڵتەجاڕی بەتێكڕای خەڵكی وئایندەیان.دوهەمیان،ماڵە سروشتییەك كەڕۆژانە جگە لەئازادی ونان هیچی تریان ناوێت.بەمەش ڕۆمانەكە شێوە شۆڕشێك لەخۆ دەگرێت هاوشێوەی شۆڕشی كۆیلەكان.
- بنەما سیمیۆڵۆژیاكەی چارڵز پێرس كەخۆی لەو سێ گوفتارە ئاماژە پێكراوەی لێكۆڵینەوەكەدا دەبینێتەوە تاقیگەیەكی گونجاوە بۆ دەرخستنی ناوەڕۆكی بابەت وجێگە وكەسێتییەكان بەوپێیەی توانای داماڵینی پەیوەندییە هاوبەشەكانی هەیە لەسەر ئاستی سێكوچكەی بابەت وجێگە وكەسێتی.یان گوفتارەكان ناخی پەیوەندییە سۆسیۆڵۆژی وسیاسییەكان لەنێوان هێزی دەسەڵات وتێكڕای خەڵكی دەدۆزێتەوە.
- كردارە ئایدیۆڵۆژی وبەها زاڵە ئایدیاڵیزمەكان شان بەشانی یەك لەهەوڵی چارەسەرە سەرەكییەكانی خاك ونیشتمان دادپەروەرییەكاندایە.بەمەش گەلاوێژ لەیەك كاتدا دوو ڕێبازی بیركردنەوەی لەڕۆمانەكیدا جێگە كردۆتەوە،یەكەمیان هێزی ئایدیۆڵۆژیا لەجۆری نەتەوەیی وسۆشیاڵیزمی.دوهەمیان بەها زاڵە ئایدیاڵیزمەكانی ئەفڵاتۆن كەدەگەڕێت بەدوای شتە پیرۆز وجوانەكان لەجۆری خۆڕسكی وعەفەویی.
- پەراوێز وسەرچاوەكان:
-  گەلاوێژ،دایك وكوڕ( ڕۆمان)،چاپی یەكەم،سلێمانی،2005 .
- آمنة يوسف،السرد في النظرية والتطبيق،دار الحوار للنشر والتوزيع،سوريا،ط 1، 1997.
-  رومان جاكبسون،القيمة المهيمنة-نظرية المنهج الشكلي،ترجمة ابراهيم الخطيب،مؤسسة الابحاث العربية،بيروت،ط 1 ،1982.
- سيزا قاسم،نصر حامد أبو زيد  وآخرون،مدخل الى السيميوطيقا- انظمة العلامات في اللغة والادب والثقافة،دار العالم العربي،القاهرة،1986
- عبدالرحيم الكردي،البنية السردية في القصة القصيرة،مكتبة الاداب، ط 3 ،د.ت
- فيصل دراج،الرواية وتأويل التأريخ،نظرية الرواية والرواية العربية،المركز الثقافي العربي،الدار البيضاء،المغرب، ط1 ،2004.
- ميخائيل باختين،الملحمة والرواية،ترجمة جمال سعيد،كتاب الفكر العربي،معهد الانماء العربي،بيروت،1982.
هيجل،محاضرات في فلسفة التأريخ،الجزء الاول- العقل في التأريخ،ترجمة وتقديم امام عبدالفتاح امام،دار التنوير للطباعة والنشر،2007.

 




زۆرترین خوێندراوە



created by Avesta Group and powered by Microsoft Azure

Copyright © 2015 khaktv all rights reserved