سینەماچی؟!

 

هاوار مستەفا خان


هەوڵدەدەم چەند بیرەوەرییەکی تەمەنی جوانی و بەخۆڕایی بەفیڕۆچوونی ئەو سەردەمە باس بکەم کە چەند تامەزرۆی سینەما بووین و چەند هەوڵماندا بیگەینێ کەچی هەمووجار سیاسەت و ململانێی ناتەندرووستی هێزەکانی گۆڕەپانی باشوری کوردستان، دەیبردینەوە کۆڵانەکانی پشتەوەو هەر بەحەسرەتی ئەوەی دونیای جوانی و فانتازیی سینەماییمان درووست بکەین بەردەوام بووین و کۆڵمان نەدا، بەڵام ساڵ دوای ساڵ سەخت و دژوارتر دەبوو بە دیهێنانی خەون خولیاکانی گەنجی و جوانیمان.

لە چێژی سینەماوە بۆ ئەکتەری شانۆ
دوای ئاشانبوونمان بە سینەما لە رێگای خوێندنەوەو بینی فیلم، ئینجا بووین بە ئەکتەر لە شانۆدا، لەوێ راهێنانی زۆرمان کردو هونەرمەندی زۆر گەورەمان ناسی کە لە دراماکانی تیڤی و شانۆگەری و فێستیڤاڵەکاندا دەردەکەوتن، بەشداری چەندین شانۆگەریشم کرد، چەندین پەڕتۆکیشم خوێندەوە لەوانەش»دراما»ی هونەرمەند ئەحمەد سالار کە وادەزانم بەشی یەکەمی بوو، تا ماوەیەکی زۆر هەر چاوەڕێی بەشی دووەمی بووم، بەڵام هەر دەرنەکەوت و دوای راپەڕینیش هونەرمەند سالار بووە پەرلەمانتارو ئیدی چاومان بە شتێکی تری ئەوتۆ نەکەوت کە بیرو هزرمان لە بواری شانۆ تاوبدات، بۆیە بەندە پێشتریش هەر حەزم بە سینەما دەکرد تا ساڵی ١٩٩٥ کە دوایین شانۆگەری بەشداربووم کاتی شەڕی ناوەخۆ بوو، شانۆگەریەکەش بەناوی « براکوژی «بوو ئی جاك دریدا، ئیدی نەچوومەوە سەر شانۆ، بگرە زۆرجار رقیشم لێی دەبۆوە چوون حەزم لە نواندن بوو لە سینەماو سینەماش بۆ هەمووان هەبوو تەنها بۆ کورد نەبێت؟!.

یڵماز گونەی پادشای ناشرین مرد
بەر لەوەی فیلمە رەنگاو رەنگ و دیمەن جوان و چیرۆکی ئەشق و ئەوینەکانی سینەما تووندتر رامانکێشێت، فێربووین کە رۆژنامە و گۆڤار بخوێنینەوەو لەناویشیدا هەر بەدوای ووتار و هەواڵی سینەمادا چاومان دەگێڕا و خۆمان پەیوەست کردو تا ئەمڕۆشی لەگەڵدا بێت ئەوەتا نەماتوانیوە لێی ببینەوە. ئەوکات کەمترین بابەت بەزمانی کوردیی دەکەوتە بەرچاومان، بیرمە ئەو رۆژەی یلماز گونەی کۆچیدوایی کرد، لە رادیۆی دەنگی گەلی کوردستان ئاشنای ئەو پاڵەوانە بووم، هەر لەو کاتدا شیعرێکی شاعیری رەوانشاد شێرکۆ بێکەس تەواو سەرنجی راکیشام و شیعرەکەم ئەزبەر کرد» رۆژی زەمین بورکانی بوو». تا ئەو کاتەی یڵماز گونەی مرد تەنها سەرکەوتنەکەی فیلمی یۆڵ -م خوێندبۆوەوزانیبووم کە هونەرمەندێك لەساڵی ١٩٨٢ لە کان خەڵاتی پێبەخشرا، لەوە بترازێ نە ناوم بە باشی بیستبوو نە تاقە فیلمێکیشم دیتبوو؟!.
لە دوای مردنی یڵماز گونەی لەساڵی ١٩٨٤ئیدی زۆربەی ئەو گۆڤارانەی بەزمانی کوردیی دەردەچوون وەك؛ کاروان و بەیان و رۆشنبیری نوێ و ..هتد بابەتی وەرگێران و نووسینیان لەسەر یڵمازبڵاوکردەوە، بیرمە بەتەوسەوە دەمخوێندەوە، تەنانەت لە گۆڤارێکی عەرەبی بەناوی» کل العرب»وێنەیەکی گەورەی گونەی لە هەردوو لاپەڕەی ناوەراستی گۆڤارەکە بڵاوکرابوویەوەو لێی نووسرابوو» یلماز غونیه لم یف بوعدە» یلمازگونەی بەڵێنەکەی خۆی بەجێ نەگەیاند. ئێستاش ئەو وێنەیەم ماوەو لە چواچێوەی جامێكم گرتووە و لەژوورەکەمم هەڵمواسیوە.
لە هەموو تەمەنمدا ئەوەندەی یڵمازگونەی سەرسامی کردم، هیچ هونەرمەندیکی تر لە جیهاندا بەو ئاستە راینەکێشاوم، مەگەر پەڕتۆکەکانی رۆژهەڵاتناسان « لازاریف و باسیک نیکیتین و مینۆرسکی و تۆما بوا» توانیبێتیان رامکێشن کە ئەوانیش هەر هەمان هەستیان لا درووست کردم بەرامبەر بە نەتەوەکەم کە ستەمی زۆر و درێژخایەن نابێت تاسەر بێت و ئەوان وایان لێکردم ببمە کەسێكی داکۆکیکار بەڵام بە سینەما، لەناو ئەویشدا بە نووسین و بڵاوکردنەوەی رۆشنبیریی سینەمایی کە پێموابوو»ئێستاش لەو باوەڕەدام»بڵاو بوونەوەی رۆشنبیریی سینەمایی تێگەیشتنی نوێ بۆ هونەرێکی پڕ بایەخی وەك سینەما لەنێو کوردو خوێندەوارو هەوادارانی درووست دەکات و زووتر هونەری سینەما دەچێتەپێش، بەڵام بێ ئاگابووم لەوەی کە رژێمی دکتاتۆری سەدام و دارو دەستەکەی بە بەرنامەو پلان هونەرمەندان لەو کەرتە دوور دەخەنەوەو نایانەوێت کورد ئاشنایەتی لەگەڵ ئەو هونەرەدا پەیدا بکات، بەتایبەتیش کاتێ لە هونەری یڵماز گونەی تێگەیشتن کە تورکیای بە چ دەردێك بردووە، هێندەی تر ئاستەنگیان بۆ بڵاوکردنەوەی رۆشنبیریی سینەمایی و هونەرمەندان و رۆشنبیران درووست دەکرد.

جۆرج سادۆل و تەڵعەت سامان
بیرمە کاتێک بە تەنیشت کتێبفرۆشەکانی سەر شۆستەی لای قەڵات تێدەپەڕیم بەردەوام چاوم دەچووە سەر هەر کتێبێك کە سینەمای لێ نوسرابایە ئەوە یەکسەر دەمکڕی و دەمخوێندەوە، زۆر جار نیوەی زیاتری تێنەدەگەیشتم، بەڵام هەر دەمکڕی و هەر دەمخوێندەوە، تەنانەت جارێکیان هاوڕێیەکەم بە توانج لێدان گووتی؛ ئێستا بەرگێکی سپی لەهەر کتێبێك بگرین و لەسەری بنووسین «س»واتە سینەما تۆ یەکسەر دەیکڕی؟!.
جارێکیان بەتەنیا بووم هەر بەتەنیشت ئەو کتێبفرۆشانەدا رەتبووم یەکسەر چاوم ئەبڵەق بوو بە دیتنی چەند کتێبێك لەسەر یەکدانرابوون و لێی نووسرابوو «تاریخ السینما فی العالم» جورج سادول. خێرا پەلامارمداو سەیر ئەکەم شەش بەرگەو هەر بەرگەی باسی قۆناخێکی دیارو دەرکەوتنی قوتابخانەیەکی نوێ دەکات لە سینەمای چەند وڵاتێکدا، کڕیم و کە گەیشتمەوە ماڵ نان و مانم لە بیرچوو خێرا کەوتمە هەڵدانەوەی لاپەڕەکانی، سەرنجمدا لە لاپەڕەکانی یەکەم ناوی هونەرمەندی رەوانشاد تەڵعەت سامانی لەسەر نووسراوە، وێڕای رۆژومانگ، لەسەر هەموویان ساڵەکەیشی نووسرابوو کە ساڵی ١٩٦٧ لە بەغدا کڕیبووی.
ئەو پەڕتۆکە زۆر یارمەتیدام کە قوڵتر بچمە ناخی مێژووی سینەما و قوتابخانەو قۆناخەکانی گەشەکردن و پێشکەوتنی سینەما تێبگەم..
دەبێ ئەوەش تۆمار بکەم کە یەکەم هەنگاوی فێربوونی خوێندنەوەی پەڕتۆك چاکەی بۆ پەڕتۆکخانەی برا گەورەم « کاکە» دەگەڕێتەوە کە لەوێدا ئاشنایەتی و حەزی خوێندنەوەم پەیدابوو.
گەرچی بەندەو هەندێك لەو هاوڕێیانەم « خالید مەولود و زاگرۆس نانەکەلی و کەریمۆك و کەریم مەلا و نیهاد جامی و تەحسین فایەق و حسێن زارین»و چەند هاوڕێیەکی تر..بەردەوام لەگەڵ کاری شانۆیی، سەرقاڵی خوێندنەوەش بووین، سەرەتاکەشی بە رۆشنبیری شانۆییەوە دەستمان پێکرد، بەڵام بەندە هەر زوو لە شانۆ رەویمەوەو خومدایە دونیای سینەما؟!..
ئەوساو ئێستاش، پێموابوو کە سینەما زووتر دەتوانێ کێشەی میلەتەکەمان بە دونیا بگەیەنێت، گەرچی ئەو کاروانە دوورو درێژ بوو، زۆری خایاندو سەرباری ئاستەنگی ناوەوە کە رژێمە سەردەستەکان بوون، ئاستەنگێکی تریش هەرناوەوە بوو کە خودی هونەرمەند و گەلی کوردو شۆڕشەکەی بوو کە کەمترین وەبەرهێنانیان لەو هونەرەدا کردو وەك لە شانۆ دەرەقەتی هاتن، لە سینەما بە تایبەتی لە باشوری کوردستان ئەو توانایە پێنەگەیشتبوو کە خۆی بسەپێنێ، ئەوەی هەبوو زیاتر لە کارەکانی بەرهەمهێنانی ناوەنددا خۆی دەبینیەوە ، وەك فیلمە سینەماییەکان کە چەندین ئەکتەری کورد بەشداریان تێدا کردوو رۆڵیشیان دیارو بەرچاوبوو.