خوێندنەوەیەك بۆ سایكۆلۆجیای سیاسیی داڤید پاتریك هۆتۆن

موعتەسەم نەجمەدین

كتێبی سایكۆلۆجیای سیاسی، كە لە نوسینی (داڤید پاتریك هۆتۆن)ە وەرگێر و روناكبیر حمە رەشید بۆ سەر زمانی كوردی وەریگێڕاوە، یەكێك لە شاكارە دانسقەكانی بیر و توێژینەوەی سیاسی نوێ و لەگەڵ گیانی ئەم سەردەمەدا زۆر گونجاوە.
پێش ئەوەی بچمە سەر ناوەڕۆكی كتێبەكە دەمەوێت راستیەك بڵێم وەرگێڕانی ئەم كتێبە كارێكی زۆر پڕ ماندووبون و گرانە، كەمن ئەوانەی دەرقەتی ئەم جۆرە باسانە دێن، بەڵام حمە رەشید وەك ئەوەی پێشتر چەندین كاری لەم جۆرەی زۆر بە سەركەوتوانە ئەنجام داوە، چواردە كتێبی دانسقە و هەڵبژاردەی زۆر باشی وەرگێراوەتە سەر زمانی كوردی، وەك سەربازێكی نەناسراو بەردەوامە لە كاركردن و وەرگێڕان. وەرگێڕانی شاكارەكەی هانا ئەرندێت، بنەماكانی تۆتیالیتاریزم و كتێبەكانی كەنعان مەكیە و بزوتنەوە جەماوەریەكان، چەندین شاكاریتر ئەو راستیە دەسەلمێنن، كە حمە رەشید هەڵبژاردەكانی بۆ وەرگێڕان بە هەرەمەكی و سەرپێیانە نییە، بەڵكو دوای چەندین حیساب و كیتاب ئینجا بڕیار لە سەر وەرگێڕانی كتێبێك دەدات، هەر ئەمەش هۆی ئەوەیە تەواوی كتێبەكانی جێگای بایەخ و سەرنجن. حمە رەشید لەگەڵ ئەوەی بە وەرگێرێكی زمان پاراو و شیرین ناوی دەركردوە، لە مامەڵەكردن لەگەڵ باسەكاندا زۆر بە سەلیقە و وردە. لە وەرگێڕانی ئەم كتێبەدا توانا و لێهاتوی زۆر بە رونی دەر دەكەوێت

بابەتێكی بە پیت و نوێیە
نوسەر لەم كتێبەدا باسێكی زۆر هەستیار و بابەتێكی گرنگ كە پەیوەستە بە ژیانی سیاسی و ئاسایی ی كۆی كۆمەڵگا و تاكەكانەوە لەم سەردەمە پڕ لە قەیران و كێشەیەدا دەوروژێنێت. ئەم توێژینەوەیەی هۆتۆن نەك هەر بابەتێكی بە پیت و نوێیە، بەڵكو بە شێوازێكی نوێ و ورد نوسراوەتەوە، خوێنەری زانستخواز لەگەڵ خۆیدا پەلكێش دەكات بۆ بەردەوامبوون لە خوێندنەوەو بەشداریكردن لە بڕیار لە سەر کۆتایی و ئەنجامی توێژینەوەكەی. لە خاسیەتە هەرە بەهێز و سەرنجراكێشەكانی ئەوەیە، نوسەر بۆ سەلماندنی بۆچونەكانی پەنا بۆ شیكاركردنی چەندین وێنەی زیندوو دەبات، بۆنمونە وەك واقعی سیاسی ئێمە لە عێراق و خۆرهەڵاتی ناوەڕاست وێنەی ئەو زیندانیانەی، كە لە لایەن چەند ئەفسەر و سەربازێكی ئەمریكیەوە لە زیندانی ئەبو غرێب ئەشكەنجە دەدران و سوكایەتیان پێكرا دەكاتە باسێكی سەرەكی و شیكاری بۆ رەفتاری سیاسی و هەڵسوكەوتی سایكۆلۆجیانەی ئەو كەسانە دەكات. شیكاركردن بۆ رەفتاری ئەو سەربازانە لە رووتكردنەوە و ئەشكەنجەدانی ئەو زیندانیانەی، كە بۆخۆیان رۆژانێك ئەمانیش جەلاد و كەسانی رەفتار خراپ بوون، چ ئەو كاتانەی لەزیندانەكانی بەعسدا خەڵكی بێتاوانیان بە دڕنده‌ترین شێوە ئەشكەنجە دەدا و سوكایەتیان پێ دەكرد، یان ئەو كاتانەی لە ریزەكانی داعشدا خەڵكی بێتاوانیان دەكوشت و سەر دەبری، لە جەوهەردا هەڵگری شیكاریەكی فەلسەفیانەیشە. لێرەدا ، كە جەلاد جارێكیتر دەبێتەوە قوربانی و سۆز و بەزەی خەڵك دەجوڵێنێت و باسەكەیان دەبێتە رای گشتی لە سەر ئاستی جیهان. لەم توێژینەوەیەدا ئەم وێنەیە تەنیا نمونە و وێنە نیە، بەڵكو توێژەر چەندین نمونە و وێنەیتر بۆ سەلماندنی بۆچونەكانی دەخاتە روو. ئەم كتێبە هەوڵی وه‌ڵام دانەوەی پرسیارێك دەداتەوە تا ئەمڕۆ وەك پێویست وه‌ڵام نەدراوەتەوە. قسەكردن لە سەر هەڵسوكەوت و رەفتاری سیاسی و بەستنەوەی بە سایكۆلۆجیا و گرێدانەوەی لەگەڵ زانستی سیاسی لە كرۆكدا رەهەندێكی هزری و فەلسەفیشی هەیە، ئەم بوارە لە توێژینەوە، بە واتە گێرانەوەی رۆڵی سایكۆلۆجیا لە شیكاركردن و خستنەرووی راستیەكان لە بواری كۆمەڵایەتی و سیاسی ، كە لە ئەمڕۆدا لای زۆۆرێك لە بیرمەند و فەیلەسوفەكانیش بوەتە بناغە بۆ وه‌ڵام دانەوەی پرسیارە هزری و فەلسەفیەكان.

چی وا لە سیاسەتمەدار دەكات
لەم بوارەیی سایكۆلۆجیای سیاسیدا، كە هۆتۆن كردویەتیە ئامانج، و دەیەوێت وه‌ڵام ی چەند پرسیارێكی زۆر گرنگ بداتەوە. لەوانە، چی وا لە سیاسەتمەدار دەكات، كە بەو شێوەیە هەڵسوكەوت بكات، كە دەیكات؟ بۆچی و لە سەر چ بنەمایەك كەسێكی ئاسایی بەشداری هەڵبژاردن دەكات، یان رەتی دەكاتەوە؟ ئەو بنەمایە چیە، كە وا لە كەسێك دەكات دەنگ بە لایەنێكی دیاریكراو بدات؟ چی لە پشت دروستبوونی بڕیار ی سیاسیەوە هەیە، یان بڕیار ی سیاسی لای سەركردە چۆن دروست دەبێت؟ دیكتاتۆرەكان بۆچی لە پێناوی مانەوەی خۆیاندا بڕیار لە سەر شەڕ و كوشتوبڕێكی نامرۆیانە دەدەن؟ ئەمانە و چەندین پرسیاریتر لەم بازنەیەدا، كە تا ئەمڕۆ وه‌ڵام ێكی تەواو و یەكلاكەرەوەی نیە. لە دەرئەنجامدا توێژەر بە ئێمە دەڵێت رەفتاری تاكەكان لە كەسێكی ئاسایی ەوە تا سەركردەیەكی سیاسی گەورە، لە سەر كۆمەڵە فاكتەرێك بونیاد دەنرێت و دروست دەبێت، كە لە شیكاركردنیدا پێویستی بە دانانی چەند موتەغەیرێك رێكخستنێتی لە هاوكێشەیەكی زانستی سایكۆلۆجیای سیاسی. لەم كتێبەدا نوسەر سێ پایە بۆ ئەو هاوكێشەیە دەخاتە روو، هەڵوێستداری(الموقفیە) و مەیلداری و خۆڵەمێشی(بەواتە دەركەوتنی رەفتارێك لە دەرئەنجامی تێكەڵبونی كاریگەریەكانی كۆمەڵێك فاكتەری سیاسی و سایكۆلۆجی و كۆمەڵایەتی و كەلتوری و ئابووری.. هتد). لەم توێژینەوەیەدا نوسەر پرسیارە سەرەكیەكەی بەم شێوەیە دادەرێژێتەوە، ئایا هەڵسوكەوت و رەفتاری تاك لە کۆتاییدا دەرئەنجامی كاریگەریەكانی مەیلداری تاكەكەسییە، كە دەرئەنجامی ئەزمونی ژیان و پێكهاتەی دەرونی و سروشتی كەسێتی و بیروباوەر و ئاستی مەعریفە و دەمارناسی و سۆز و هەڵچونی ئەو كەسەیە، یان هۆكارەكەی دەرەكیە، لایەنی هەڵوێستداریە (الموقفیە)، بەواتە ئەو بارودۆخ و واقعەی تاك تێیدەكەوێت، رەفتارخوازی و ئازادی مرۆڤ ، سایكۆلۆجیای گوێڕایەڵی، دروستكردنی باوڵی بۆ گەن بڕیار دانی بە كۆمەڵە، یان هۆكارەكەی پێكەوە یەكانگیربوونی هەردوو ئەم پایەیەیە؟ لەم باسەدا داهێنانی نوسەر لە بەشی سێیەمدایە، بەواتە ئاشكراكردنی بوونی ناوچەیەكی خۆڵەمێشیە لە سایكۆلۆجیای سیاسی.

ئەو رەفتارە ناتەندروستەن
لە شیكاركردنی رووداوەكەی زیندانی ئەبوغریبدا دوو دنیابینی جیاواز : یەكێكیان پێیوایە ئەو سەربازانە تاوانبارن، كە ئەو كردەوەیان كردوە، بەواتە مەیلداری تاكەكەسی سەرچاوەی ئەو رەفتارە ناتەندروستەن، لەم بوارەدا سەركردە سەربازی و سیاسیەكانی ئەمریكا سیاسەت و دەزگا و دەسەڵاتی ئەمریكا بێبەری دەكەن لەو تاوانە و باس لەوە دەكەن، كە هۆی ئەو رەفتارە كەسێتی ئەو سەربازانەیە و دەبێت ئەوان سزابدرێن. دەڵێن ئەوانە چەند كەسێكی قێزەوەن و نەخۆشن، چەند سێوێكی بۆگەنن كەوتونەتە ناو سوپایەكی خاوەن پرانسیپ و بەهای پیرۆزەوە، باوڵی سێوەكان هیچ كێشەیەكی نیە، بەجوانترین شێوە دروستكراوە. لە هەمانكاتدا بۆچونێكیتر، كە پێیوایە هۆی سەرەكی ئەو رووداوە سێوەكان نیە، بەڵكو باوڵەكە خۆی بۆگەنە. لە خوێندنەوەی ئەم رووداوەدا زانا و دەرونناسی كۆمەڵایەتی ئەمریكی (فلیب زمبارۆ) ئەو بۆچونەی سەركردە سەربازی و سیاسیەكانی ئەمریكا رەت دەكاتەوە، پێیوایە هۆی سەرەكی ئەو رووداوە ئەو بارودۆخ و واقعەیە، كە سەربازەكانی تێخراوە، بەواتە باوڵەكە بۆخۆی هۆكارە نەك سەربازەكان. پەروەردەكردن و پرانسیپ و بەها سەربازیەكان لە لایەك و وێناكردنی ئەو زیندانیانە وەك كەسانی درندەو و بكوژ و تاوانبار و وحشی بناغەی رەفتاری ئەو سەربازنەیە، نەك ئەوەی، كە ئەم كەسانە بۆ خۆیان لە جیناتەوە كەسانی خراپ و شەڕانگیز بن.
نوسەر لەم باسەیدا بە پلان و نەخشە بە رێگایەكی روون و تەندروستدا دەروات، پشت بە چەندین توێژینەوەو دیراسەی زانایانی بواری سایكۆلۆجی و سیاسی و كۆمەڵایەتی و كەلتوری دەبەستێت. لەم توێژینەوەیەدا دافید تێگەیشتن لە هۆكارەكانی دروستبوونی رەفتاری سیاسی دەكاتە ئامانج. لە پێناسەكردنی رەفتاری سیاسیدا دەڵێت: هەموو چالاكیەكی رۆژانە ئاسایی و نائاسایی، كە ئامانجی سیاسی لە پشتەوە بێت.

رەفتاری تاك
رەفتاری سیاسی لە رووی ستراكچەریەوە پانتایەكی بەرفراوانی هەیە، رەفتارەكانی تاك هەر لە تاوانی تیرۆركردنەوە دەگرێتەوە تا بڕیار ی هەڵگیرسانی شەڕ و بڕیار لە سەر بەشداریكردنی هەڵبژاردن و دەنگدان. لە پرۆسەی دەنگداندا ئەم توێژینەوەیە شیكاركردنی رەفتاری تاك بە شێوەیەكی زانستی دەخاتەروو، هۆیەكانی دەنگدان بە لایەنێكی سیاسی دیاریكراو، یان رەتكردنەوەی كۆی پرۆسەی دەنگدان و بەشدارینەكردن، تا دەگاتە هاوبەشیكردن و هاوبەشینەكردنی سیاسی لای تاكی ئاسایی .
خستنەرووی ئەو فاكتەر و هاندەرانەی كاریگەریان لە سەر بڕیاری تاك دەبێت لە پرۆسەی بەشداریكردن و نەكردن لە هەڵبژاردن یان بڕیار دان بە دەنگدان بە لایەنێكی دیاریكراو.
وڵاتان بۆ شەڕ دەكەن؟ رای گشتی چۆن دروست دەبێت؟ كاریگەریەكانی سەر بڕیار ی سیاسی چین و بڕیار لە کۆتاییدا چۆن دروست دەبێت؟ بۆچون و رەفتاری رۆژنامەنوس و روناكبیران تا چەند كاریگەریان لە سەر دارشتنەوەی بڕیار ی سیاسی و رەفتاری تاك هەیە. لەم توێژینەوەیەدا هۆتۆن وه‌ڵامێكی لۆجیكی بۆ تەواوی ئەم پرسیارانەش دەخاتەروو. رێبازی توێژینەوەكە، لە جەوهەردا گرێدانی زانستی سیاسی و سایكۆلۆجیا وەك كێڵگەیەكی نوێی توێژینەوەو دیراسەكردن دەخاتەروو.

بەشێكی گرنگی توێژینەوەكە
ستراكچەری توێژینەوەكە بە شێوەیكی گشتی لە سەر دوو پایەیە سەرەكی وەستاندوە، هاوسەنگی نێوان ئەم دوو پایەیە لە دەرئەنجامدا هاوسەنگی شیكاری سیاسی بەرهەم دێنێت. ئەم دوو پایەیە، هەڵوێستداری و مەیلداری تاكەكەسی، كە هەر یەكەیان بۆخۆی بەشێكی گرنگی توێژینەوەكە و تەواوی دیراسەكە پێكدێنن. لە کۆتاییدا بە گرێدانەوەی ئەم دوو پایەیە هاوكێشەیەكی زانستی سیاسی دادەهێنێت، كە تا ئەمڕۆ زۆر بە كەمی توێژەران توانیویانە پەی پێبەرن. بەواتە ئەم كتێبە بەشێوەیەكی سەرەكی لەرووی ستراكچەریەوە سەرەتا كراوە بە سێ بەشەوە، بەشی هەڵوێستداری، بەشی مەیلداری، بەشی خۆڵەمێشی واتە گرێدانی هەردوو بەشەكە پێكەوە.
لە پایەی هەڵوێستداریدا توێژەر شیكاریەكانی چەندین بیرمەند و پسپۆری بوارەكانی سیاسی و سایكۆلۆجی دەخاتەروو، لە بەشی سێیەمدا لە ژێر ناونیشانی رەفتارخوازی و ئازادی مرۆڤ، بۆچونەكانی بە پشتبەستن بە چەندین توێژینەوە لە قوتابخانەی توێژینەوەی سایكۆلۆجی دەكاتە بنەمای توێژینەوەكەی، بەتایبەتیش توێژینەوەكانی( (B. F. Sknner
لە بەشی چوارەمی كتێبەكەیدا پرسی سایكۆلۆجیای گوێڕایەڵی دەكاتە پایەیەكیتری باسەكەی، لەم بەشەدا توێژینەوە بەناوبانگەكەی (ستانلی ملگرام) لە مەر پرسی گوێڕایەڵی و شۆكی كارەبای لەم پایەدا وەك سەرچاوە و بنەمایەكی سەرەكی دەخاتەروو. لە بەشی پێنجەمدا لە ژێر ناونیشانی دروستكردنی باوڵی بۆگەن. كاریگەریەكانی ئەو واقع و بارودۆخەی تاك، كەسی ئاسایی بێت یان سیاسەتمەدار تێدەكەوێت، لە سەر رەفتار و هەڵسوكەوتی دەخاتەروو. لەم بوارەدا ئاماژە بە توێژینەوەكانی زمباردۆ دەكات. لەم روەوە زمباردۆ دەڵێت: كۆمەڵە لاوێك بخەرە هەڵوێستداریەكی خراپ و ناتەندروستەوە، دەبینیت ئەو هەڵوێستداریە رەفتاریان كۆنترۆڵ دەكات.بە بۆچونی زمباردۆ مرۆڤ بە سروشت خراپ و شەڕانگێز نیە، بەڵكو ئەو واقیع و هەڵوێستەیەی تێدەكەوێت دەبێتە هۆی خراپ بوون و شەڕانگێزی و هەڵسوكەوت و رەفتاری نا مرۆیانە بكات.

دروستكردنی بڕیارە بە كۆمەڵەكان
لە بەشی شەشەمدا هۆتۆن لە خستنەرووی توێژینەوەكەی لە مەر هەڵوێستداری بەردەوام دەبێت، لەم بەشەدا لە ژێر ناونیشانی دروستكردنی بڕیارە بە كۆمەڵەكان، پشت بە توێژینەوەكانی ئیرفنگ جانیس لە مەر گۆڕانی رەفتاری تاك لە ناو كۆمەڵدا دەبەستێت. جانیس لە توێژینەوەكەیدا بە پرسیارێكی زۆر گرنگ باسەكە دەوروژێنێت، چی وا لە كەسانی بەهەرەمەند و لێهاتو و زیرەك دەكات لە كۆبونەوەی جەماوەریدا بكەونە دوای هەڵوێستی كەسانی نەخوێندەوار و بڕیار ی ناتەندروست بدەن؟ ، ئەم دیاردەیە زۆر جار لە كاتی بەرپابوونی خۆپیشاندان و نارەزای جەماوەریدا هەستی پێدەكرێت، كاتێك، كە زۆرینەی نەخوێندەواری خۆپیشاندەران بڕیار ێكی ناتەندروست دەدەن ئەو گروپ و كەسە روناكبیر و و بەهەرمەندانە كەمەی بەشدار لە خۆپیشاندانەكە دەكەونە ژێر كاریگەری هەڵسوكەوت و رەفتاری زۆرینەوەو بە هەمان شێوەی ئەوان رەفتار دەكەن. هەندێك جار دەبینین بە هەمان شێوەی كەسانی نەخوێندەوار ، كەسانی رۆشنبیر دەكەونە بەرد هاویشتن و شكاندنی ماڵ و موڵكی گشتی.
بە رامان لە بەشی پوختەكاریدا كۆی ئەم توێژینەوانەی لەم بەشەدا باسی هاتوە ، وەك تیۆری سایكۆلۆجی (سكنەر ) و فۆرمەكانی دنیابینی (ملیگرام) لە مەر پرسی گوێڕایەڵی و تیۆری باوڵی بۆگەنی (زمباردۆ) و توێژینەوەكانی جانیس لە مەر هەڵسوكەوت و رەفتاری بە كۆمەڵ، بەگشتی نابنە وه‌ڵام ێكی یەكلاكەرەوە بۆ پرسیارەكەی هۆتۆن، بەڵكو دەبنە پایەیەكی هاوكێشەكەی، كە لە کۆتایی توێژینەوەكەیدا وینە تەواوەكەی دەردەكەوێت. لە دوای ئەم بەشانە هۆتۆن دەرگایەكیتر بۆ خستنەرووی پایەیەكیتری توێژینەوەكەی دەخاتەروو، لەم باسەدا لە ژێر گوزارشتی مەیلداری تاكەكەسی پایەیەكیتری توێژینەوەكەی دەخاتەروو. لەم تەوەرەدا هۆتۆن زیاتر پشت بە تیۆرەكانی دەرون ناسی دەبەستێت. ئەم پایەیە پێیوایە سەرچاوەی رەفتاری تاك لە جەوهەردا پێكهاتەی دەرونی كەسێتی دیاریدەكات، بەواتە جینات رۆڵی سەرەكی لە دیاركردن و فۆرمەلەبونی ئەو هەڵسوكەوت و رەفتارانەدا هەیە. لەم تەوەرەدا تیۆرەكانی شیكاری دەرونی دەبنە كەرەسەی سەرەكی باسەكە. بە شێوەیەكی گشتیش توێژینەوەكانی سێگمۆند فرۆید و هاوبیرانی دەبنە بناغەی پایەیەكی سەرەكی سایكۆلۆجیای سیاسی . لە بەشی حەوتەمی كتێبەكەیدا داڤید لە ژێر ناونیشانی ژیاننامەی دەرونیدا، باس لە كاریگەریەكانی پەروەردەكردنی منداڵ لە سەر پێشخستن و كامڵ بوونی كەسایەتی تاك لە گەورەبوونیدا دەكات. لە دەرئەنجامدا ئەو پێكهاتیەیە، كە رەفتار و هەڵسوكەوتی تاك دیاریدەكات. لەم بوارەدا زانایانی سایكۆلۆجی سیاسی چەند كەسایەتیەكی بەناوبانگی جیهانی وەك نمونە وەردەگرن. لەم بوارەدا جەستن فرانگ لە سەر بنەمای تیۆرە توندەكان توێژینەوەكەی بونیاد دەنێت. میلان كلاین شیكردنەوەی دەرونی بۆ كەسایەتی جۆرج بۆش كردوە، لە باسەكەیدا ئاماژە بۆ ئەوە دەكات، كە شێوازی ژیانی منداڵی بۆش كاریگەری لە سەر دروستبوونی كەسایەتی هەیە، هاوكات پێیوایە، تێگەیشتن لەو ژیانە كلیلی تێگەیشتنە لە كەسێتی بۆش، تێگەیشتن لە رەفتار و هەڵسوكەوتەكانی. لە بەشەكانی(8،9، 10، 11) لە سەر خستنەروو و شیكاركردنی ئەم پایەیە دەروات، چەندین توێژینەوە لە سەر چەمكی( كەسێتی و بیروباوەر، زانین، بیركردنەوەو فێربوون و كاریگەریەكانی لە سەر كەسایەتی، سۆز و هەڵچون، دەمارناسی) دەخاتەروو.دافید پاتریك هۆتۆن پێیوایە لە راستیدا پایەكانی دروستبوونی كەسایەتی لە چەندین بوارەدا پەلی كێشاوە. تێكەڵبونێك لە بوارە جیاجیاكاندا ، كە دەرئەنجام پایە و بنەمای ئەم باسەی لێدروست دەبێت، هۆی سەرەكی ئاڵۆزی و قوڵی ئەم باسەیە. لە هاوشانی ئەمانەیش كۆمەڵێك خاسیەتی كەسایەتی هەیە بۆماوەیە، پێكەوە لەگەڵ تەواوی ئەو پایانەیتردا دەبنە بناغەی دروستبوونی كەسێتی. توێژەر لە کۆتایی ئەم بەشەدا خوێنەر دەگەیەنێتە ئەو باوەرەی، كە ئەم پایەیەش بە تەنیا ناتوانێت بە تەنیا ببێتە بناغەی شیكردنەوەو خوێندنەوەی رەفتار و هەڵسوكەوتەكانی تاك. ئەم پایەیە(مەیلداری) لە هاوشانی هەڵوێستداری دەبنەپایەكیتر ، بەڵام هێشتا باسەكە تەواو نیە و كەموكوری هەیە بۆیە دەچێتە سەر باسی سێیەم.
تێكەڵبونی ریشاڵەكانی ئەم دوو پایەیە، لە واقعدا ناوچەیەكی خۆڵەمێشی دروست دەكات، كە لە هاوكێشە زانستیەكەدا دەبێتە پایەیەكیتری باسەكە و کۆتایی بە توێژینەكە دێنێت.

چەند دیاریدەیەكی كۆمەڵایەتی
هۆتۆن لەم تەوەرەدا لە رێگای خستنەرووی چەند دیاریدەیەكی كۆمەڵایەتی و شیكاركردنیان كار بۆ گرێدانەوەی هەردوو پایەی پێشو دەكات. لەم بەشەدا لەگەڵ ئەوەی بە سروشت ئەم پایەیە لە هەناوی هەردوو پایەی هەڵوێستداری و مەیلداریەوە دروست بوە، بەڵام توێژەر وەك باسێكی سەربەخۆ هەڵسوكەوتی لە گەڵدا دەكات. لە بەشی 12 یەمدا دەچێتە سەر چەندین پرس ، لەوانە شیكاركردنی پرۆسەی دەنگدان لە هەڵبژاردنەكاندا. كاریگەریەكانی هەڵوێستداری و مەیلداری لەم پرۆسەیەدا چۆن یەكانگیر دەبن، بە شێوەیەك لە رواڵەتدا وە دەردەكەوێت، كە پایەیەكی تەواو جیاواز و تایبەت بێت. هۆتۆن پێیوایە لە پرۆسەی دەنگداندا، تەنیا مەیلداری و مەعریفەی تاك نابێتە بناغە، بەڵكو واقعی حیزبایەتیش كاریگەری خۆی هەیە، ئەمە جگە لە چەندین فاكتەری تر ، كە دەرئەنجام پێكەوە تاكی دەنگدەر لە سەر راوبۆچونێك جێگیر دەكەن. تاكی حیزبی كاركردنی بۆ ماوەیەكی دور و درێژ لە ناو حیزبێكی دیاریكراودا، ئەو ئینتمایەی لا دەخوڵقێنێت، كە ئەركە لە سەری دەنگ بەو حیزبە بدات، كە ئینتمای بۆی هەیە، ئەمە هەندێك جار كاریگەری لە سەر ئەو كەسانەش دەبێت، كە بەرژەوەندی تایبەتیان لەگەڵ ئەو حیزبەدا ناكۆكە یان ئەو حیزبە بە شێوەیەك لە شێوەكان پەراوێزی خستون. لە واقعی سیاسی ئێمەدا دیاریدەیەكی زۆر سەیر هەیە، زۆرجار ئەوەمان بینیوە، كە ئەندامانی حیزبێك زۆر بە توندی بەرگری لە هەڵە و خراپەكاری حیزبەكەیان دەكەن، كە خۆیشیان زۆر بە باشی ئەوە دەزانن، كە حیزبەكەیان كارێكی خراپی كردوە. هەندێك جار بەرژەوەندی كەسێتی دەبێتە پێوەر و بنەما بۆ دەنگدان، كەسانێك تەنیا بیر لە یەك فاكتەر دەكەنەوە، ئەویش ئەوەیە بەرژەوەندیان لەگەڵ ئەم حیزبەدایە، بۆیە بێ هیچ لێكدانەوەیەك بۆ هەڵسوكەوت و رەفتارەكانی حیزب، دەنگی پێدەدەن. لە تەواوی كۆمەڵگاكانی دونیادا ناوچەیەك هەیە پێیدەوترێت، ناوچەی خۆڵەمێشی، ئەم ناوچیە زۆرجار دەبێتە سەنگی مەحەك بۆ یەكلاكردنەوەی دەنگدان و پرۆسەی هەڵبژاردن. بەزۆری ئەم ناوچەیەیە، كە لە سەر بنەمای بەرژەوەندی تایبەت یان بەرژەوەندی گشتی و پرانسیپ و بەهای بیرۆز دادەمەزرێت. هاوكات لەئەمڕۆدا ئەوەی دەبێتە سەرچاوەی گرفت و كێشە ئەوەیە بەهۆی پێشكەوتنی بواری راگەیاندن و زیادبوونی كاریگەریەكانی لە سەر عەقڵ و دنیابینی تاك. ئەم واقیعە رێگاخۆشكەرە بۆ سەرهەڵدانەوەی دیاریدی پۆپۆلیستی و تەفرەدانی جەماوەر.
پوختەی بۆچونەكەی هۆتۆن ئەوەیە بە هاوكێشەیەكی زانستی پەیوەندی نێوان هەڵوێستداری و مەیلداری و ناوچەی خۆڵەمێشی پێكەوە گرێدەدرێت و دەرئەنجامی پرۆسەیەكی ژمارەی زۆر لە راستی نزیك دەبینەوە.

چەند باسێك دەكاتە بنەما
لە بەشی12دا لە ژێر ناونیشانی سایكۆلۆجیای رەفتاری هەڵبژاردن، چەند باسێك دەكاتە بنەما بۆ توێژینەوەكەی لەوانە لە هەڵوێستداریەوە بۆ مەیلداری، كاریگەری فیكرە گەرم و ساردەكان، چۆن بڕیار بدەین كێ هەڵبژێرین، چەند باس و پرسێكیتر) . لە بەشی 13دا لە ژێر ناونیشانی سایكۆلۆجیای ناسیونالیزم و ململانێی ئەتنیكیو كۆمەڵكوژی چەندین باس و تیۆریتر دەخاتەروو لەوانە(پێنج شێواز بۆ راڤەكردنی ناسیونالیزم و تیۆری ململانێی ریاڵیستیانەی نێوان گروپەكان، تیۆری ناسنامەی كۆمەڵایەتی،تێۆری باڵادەستی كۆمەڵایەتی شێوازی بایۆسیاسی، سایكۆلۆجیای جینۆ ساید، و چەند باس و توێژینەوەیەكیتر) لە بەشی 14دا جەغت لەسەر ئەوە دەكاتەوە، كە لە ئەمڕۆدا تەواوی كۆمەڵگای مرۆڤایەتی بە دەست ئەم كێشەیەوە دەناڵێنن. لەم بەشەدا كۆمەڵێك توێژینەوە و دیراسەیتر ریزبەند دەكات، لەوانە(چ شتێك رەگەزپەرستی راڤە دەكات، تیۆری كەسایەتیی دەسەڵاتگەرا، تیۆریی كۆنترۆڵی كۆمەڵایەتی، تیۆری چەشنایەتی، دەروازەكانی سۆزداری، تیۆری هەڵوێستداری، رەگەزپەرستی سومبلی یان رەگەزپەرستی نوێ، لێبوردەی و نالێبوردەی، ئەمانە و چەندین تیۆر و توێژینەوەیتر). لە بەشی 15دا توێژەر دەچێتە سەر باسێكی گرنگ و سەردەمیانە، گرفتێك لە ئەمڕۆدا بوەتە قەیرانێكی جیهانی و ژیانی سیاسی و كۆمەڵایەتی تەواوی كۆمەڵگاكانی گرتوەتەوە، لەم بەشەدا شیكاری بۆ رەفتاری تیرۆرست و دیاردەی تیرۆر دەكات، لەم بەشەدا لە ژێر ناونیشانی سایكۆلۆجیای تیرۆزرم چەند پرس و باسێكیتر دەوروژێنی ، بە پشتبەستن بە كۆمەڵێك تیۆر سروشت و سایكۆلۆجیای تیرۆرمان پێ ئاشنا دەكات. لەوانە ( تیرۆر چیە، تیۆری نائومێدی – شەرانگێزی، تیۆری نارسیسیزم-شەڕانگێزی، ڕاڤەكردنی دەروونشیكاریی فرۆیدی، ئەو ئارایشانەی رووبەرووی ئەو تیۆرانە دەبێتەوە، فاكتەرە هەڵوێستداریەكان، نمونەی پرۆسیسەكەی هۆرگان، نهێنی تیرۆرستی خۆكوژ، ئەنجامگیری).
لە بەشی 16دا لە ژێر ناونیشانی سایكۆلۆجیای پەیوەندیە نێودەوڵەتیەكان، توێژینەوەیەكی ورد و زانستی بۆ كاریگەری لایەنە دەرونیەكانی پەیوەندیە نێودەوڵەتیەكان دەخاتەروو، هەردوو پایەی هەڵوێستداری و مەیلداری و هاوكێشەكەی لەم بوارەدا پراكتیزە دەكاتەوەو دەیسلمێنێت لەم بەشەی سیاسەتیشدا هەمان تیۆر دروستە.
لە دواین بەشیدا، بەشی 17 هۆتۆن بۆچونەكانی خۆی جارێكیتر بە چڕی دەخاتەوەروو، پوختەی باسەكەی لەم بەشەدا كۆدەكاتەوە، لە وه‌ڵام ی پرسیارە ستراتیجیەكەیدا، ئایا هەڵوێستداری یان مەیلداری كامیان دەبنە بناغەی دیاریكردنی رەفتاری مرۆڤەكان؟ یان پێكەوە دەبنە سەرچاوەی ئەو رەفتارانە ، هاوكێشەیەكی زانستی دەخاتەروو، پێیوایە هەرسێ ئەم باسە پێكەوە دەبنە بناغەی دروستبوونی رەفتار و هەڵسوكەوتی تاك.
لە کۆتایی كتێبەكەدا توێژەر دوو پێرست، كە سروشتی فەرهەنگیان هەیە دەخاتەروو(پێڕستی چەمك و زاراوەكان) و (پێڕستی كەسایەتیەكان)، لەم بەشەیشدا وەرگێڕ نەك هەر هەقی خۆی داوە بە باسەكە بگرە زۆر جوان پێناسە و زاراوەكان بە زمانێكی سادە وەردەگێڕێت.
لە خاسیەتە ئەرێنیەكانی ئەم كتێب و توێژینەوەیە، گرنگترینیان ئەوەیە، كە توێژەر بە فۆرمی نوێ بۆچونەكانی خۆی دەخاتەروو، بەواتە بۆچونەكانی ناسەپێنێت بە سەر خوێنەر و خوێندكارەكانیدا. زۆری و چڕی بەڵگە و دەوڵەمەندی توێژینەوەكە و پڕبوونی لە دیراسەی لاوەكی ئەو خاسیەتەی داوە بە باسەكە لە کۆتاییدا گومان لای خوێنەر نەمێنێت، بەواتە بە بەڵگە و دیراسە قەناعەت بە خوێنەران و خوێندكارانی دەكات، كە ئەم بۆچونەی تەواو تەندروستە. لە رێكخستنەوەی بەشەكان و دانانی ستراكچەری باسەكەدا پێموایە جارێكیتر توێژەر داهێنانیكردوە، زۆر بە وردی ستراكچەرەكی دارشتوە و لە دەستپێكەوە تا کۆتایی بە یەك ئاراستە دەروات.
وەرگێڕانی ئەم كتێبە بۆ سەر زمانی كوردی زۆر گرنگ و پێویستە، ئێمەی كورد لە تەواوی ئاستەكانی گشتی و توێژدا ئاشانیەتیمان بەم باسە سنوردارە، بۆیە دەستخۆشی لە حمە رەشید دەكەم بە راستی ئەمەیە پێیدەوترێت هەستی روناكبیر بۆ گرنگی باس و بابەتەكان.
لە روویەكیترەوە لە وەرگێڕانی ئەم كتێبە، كە دڵنیام ئەرك و ماندووبونێكی زۆری كێشاوە، مانووبونەكەی بێهودە نابێت، چونكە لەگەڵ ئەوەی باسەكە پرسێكی زۆر ئاڵۆز و هەستیارە بەڵام زمانە جوان و شیرینەكەی حمە رەشید هاندەرە بۆ خوێندنەوەو بەردەومبوون لە سەری.
دواین سەرنجم بۆ پەرپرسانی ئەم وڵاتە ئەم شاكارە ئەوەندە پێویست و گرنگە، نەك تەنیا ئەركە لە سەر هەموو كەسێك ، كە لە بواری سیاسەت و توێژینەوەی زانستیدا كار بكات بیخوێنێتەوە، بەڵكو زۆر پێویستەبكرێتە یەكێك لە سەرچاوە سەرەكیەكانی خوێندنی زانكۆ لەو بەشانەی پەیوەستە بەم باسەوە.