یەك زمانمان هەیە

 

پ.د. عزەدین مستەفا ڕەسول

 لە شام دەمخوێند – بەڵام پاش دەرس دەچوومە یەكێك لەو دوو چایخانانەی لێ یان دائەنیشتین. كە دیارتریان چایخانەی (هەڤانە) بوو – كە پیاوی دیاری لێ دائەنیشت و پیاوە دیارە كوردەكانی ئەو سەردەمە لەوێ دائەنیشتن. لێرەدا مەبەسم باسی زمان و دوكتۆر نورەدین زازایە – لەبەر ئەوە لەم كونجەدا ناوی ئەو پیاوە دیار و گەورانەیتر ناهێنم.
لەگەڵ دوكتۆر نورەدیندا قسەی زۆرمان دەكرد، كە هەندێ وشەی كرمانجیی ژووروو ئەهاتە ناو قسەوە لێی ئەپرسیم: ئێوە چیی پێ دەڵێن؟، منیش پێم دەووت. لەكاتێكدا وشەكەی ئێمە و ئەو لەیەك دوور دەبوون یا بەتەواوی جیابوون – ئەیووت: بەڕاستی دوو زمانین. لەم ساڵانەی دوواییدا كە ئەمەم بۆ رەحمەتی دوكتۆر مارف دەگێڕایەوە – وەك هەمیشە یەكێ لە جوێنەكانی خۆی بەدوكتۆر نورەدین دەدا.
لەڕاستیدا دوكتۆر نورەدین- تێكۆشەر بوو، خۆی و دكتۆر ئەحمەد نافیزی برا گەورەی لەوانە بوون كە لەڕێی كوردایەتیدا زۆریان چەشتبوو. ئەوكاتەش ئاوارەی شام بوون.
لە سەرەتاوە منیش لە قسەكەی دوكتۆر نورەدین سەرم سوڕ ئەما، بەڵام كە دووایی لە فێربوونا پلەیەكیتر چوومە پێشەوە – ئەوەم زانی كە نەتەوەی وا هەیە. یەك نەتەوە و میللەتە – بەڵام لە زمانێك زیاتریان هەیە. بۆ نموونە لە نەرویج – یەك میللەتن – كەچی دوو زمانیان هەیە و هەر یەكەیان زمانی خۆی بەكاردێنێ، بەڵام هەردوولا خۆیان بە نەرویجی دەزانن و خۆیان بەیەك میللەت دەزانن. لە سویسرا – چوار زمان بەكاردەهێنرێ – ئەڵەمانی و فەرەنسی و ئینگلیزی و زمانێكی خۆشیان هەیە – بەڵام هەموو خۆیان بە سویسری دەزانن.
ئەم زانیارییانەم بۆ ئەوە باس نەكرد – كە لەگەڵ قسەكەی دكتۆر نورەدیندام. نا من با بڵێم بەم باڵا كورتەی خۆمەوە – لەمەیدانی زماندا – ڕام وایە كە كوردی یەك زمانە. كە زمانی كوردی یە. بەهەموو دیالێكت و بەشە دیالێكت و بەشەكانی ئەوەوە. جاری وا هەیە دووماڵە دراوسێ لە هەندی ووشەدا جیان – یا بۆ شتێك – دوو وشەیان هەیە.
لەو كاتەوە كە كتێبی (زمانی ئەدەبیی یەكگرتوو)م نووسی، تا ئێستا لەو باوەڕەدام كە زمانی كوردی یا كورد یەك زمانە و زۆر لق و پۆپی لێ دەبێتەوە. من زمانی ئەدەبیی یەكگرتووم ناونا – چونكە ڕووس وای پێ دەڵێن و پێی ناڵێن (زمانی ستاندارت).
ڕای من – ئەگەر مافی ڕادەربڕینم پێ بدرێ – ئەوەیە كە كورد – لەپاڵ ئەو هەموو ئازار و لە ناوبردنەی بەدەستی داگیركەرانەوە دیوێتی- یا ڕاستتر بڵێم: خۆیشی بە خۆی كردووە. زمانەكەی هەر ماوە و ئەدەبیاتی ڕەنگینی پێ نووسراوە – با بە چەند دیالێكتێكیش بن، بەڵام ئەو دیالێكتانە – لە ئەمڕۆی مێژوودا بەهۆی ئەم هەموو تەكنەلۆژیا تازەیەوە كە هەیە. لە یەكتر نزیك دەبنەوە و هەر لایە ووشە یا داڕشتنی لاكەیتر بەكاردەهێنێ و لە هەر لایەكی كوردستاندا یا لەتاڕاوگەدا لە كوردێك بپرسی تۆ چیت. ئەڵێ (من كوردم – نەتەوەی مەردم). لەبەر ئەوە كە زمان یەكێكە لە پێكهاتەكانی نەتەوە. وا زمانی ئەدەبیی یەكگرتوومان هەیە، ئەگەر لە شوێنێك یا لایەك لەویتر جیا بێت. بەڵام هەر یەك زمانە و لەو باوەڕەشدام كە ڕۆژێك دێت لە مپەڕی كوردستانەوە بۆ ئەوپەڕ وەك یەك دەنووسن. چونكە كوردستان بووە بە (دەوڵەت). با تێكی نەدەین، كە پێمان تێك نادرێت.