خوێندنەوەیەك بۆ رۆمانەكەی ئەحلام موستەغانمیی

رەش لایەق بەتۆیە

بەربوونەوەیەك لە لوتكەوە بۆ لێوار




ژینۆعەبدولڵا*
بەم دواییە  ئەدیب ونووسەرو گەورە ڕۆمانووسی جەزائیری ئەحلام موستەغانمیی نوێترین ڕۆمانی بڵاوكردەوە كە ناوی ناوی (الاسود یلیق بك- رەش لایەق بەتۆیە).هەرچەندە ئەو رۆمانە پێش بڵاوكردنەوەی لە میدیای بینراو و بیستراو و خوێندراوە و تۆڕەكۆمەڵایەتییەكان (سۆشیال میدیا) دا هەڵمەتێكی گەورەی ڕاگەیاندنی بۆكرا وجاڕی ئەوەی بۆدرا كە  شاكارێكی گەورەی ئەدەبییە ودەنگدانەوەیەكی فراوانی دەبێت، بەڵام دەشێت زیادە ڕۆیی نەبێت ئەگەر بوترێت تاڕادەیەكی زۆر ئەو هەڵمەتە ئامانجەكەی نەپێكا و پێچەوانەكەی دەرچوو.
•    لە لوتكەی داهێنانەوە بۆ كارێكی ئاسایی
ئەحلام موستەغانمی لەلای خوێنەرانی عەرەب و كورد، بەسێ شاكاری گەورە ناسرا، كە توانی داهێنانی ئەدەبییان تێدا بكات لە بواری تەكنیك و هونەری گێڕانەوە و گرێچنیی ڕووداوەكان و بیرۆكە وفەنتازیای زمان و تەونكردنی ڕووداوە مێژووییەكانی عەرەب و وڵاتانی ئیسلامیی.ئەو سێ بەرهەمەش ناسراون بە سێ كوچكەی شاكارەكانی (ذاكرة الجسد 1993- فوضى الحواس1997- عابر سرير2003)، ئەوەی یەكەمیان بە یەكێك لە 100 ڕۆمانە نەمرەكان دانراوە لەمێژووی ئەدەبیاتی عەرەبیی وساڵی 2010 بەهەمان ناوەوە كرایە درامای تەلەفزیۆنیی لەدەرهێنانی هونەرمەندی سوریی نەجدەد ئەنزورو هونەرمەندی ناسراویش جەمال سلێمان پاڵەوانی سەرەكیی درامامە بوو.
زۆر ڕەخنەگرو ئەدیب و نووسەر لە مەڕ ئەو رۆمانانە نووسییان.تەنانەت نامەی ماستەرو تێزی دكتۆراش لە سەر لایەنە جۆراو جۆرەكانی ئەم سێ شاكارە بە تایبەت ئەوەی یەكەمیان نووسران بە ئاراستەی ستاییش و پیاهەڵدان و نرخادنی بەرز و بەداهێنانێكی تازە دانران لەسەرجەم بوارەكانی هونەری نووسینی ڕۆمان  بەتایبەت ئەو زمانە شعرییەی ڕۆمانەكانی پێ نووسراون. هەر بۆیە خوێنەران و ڕای گشتیی گەیشتنە ئەو بیركردنەوەیەی كە ئەحلام موستەغانمبی چیتر نەنوسێت یان ئەگەر نووسیی ئەوا دەبێت نووسینەكانی داهاتووی لەئاست ئەو شاكارانە و بەرپرسیاریەتیی ناو و ناوبانگ و لێڕابینەكانی خەڵكیی بۆ كاری نوێی بێت كە ئەم جارە وادەرنەچوو.
لەمەوە ئەم ڕۆمانە نوێیەی پاش بڵاوبوونەوەی تاڕادەیەكی زۆر ڕەخنەگران و توێژەرانی تووشی سەر سوڕمان كردووە بەوەی بۆچی نەیتوانیوە كارێكی داهێنانگەرا بكات ئەگەر كەمیش بێت . بەڵكو لەوەش زیاتر وای دەبینن نووسینەكە زۆر سادەیە لە بواری تەكنیك وهونەری گێڕانەوە و بیرۆكە و كارێكتەرو شوێن و كات و تێكەڵاوییەكی زۆری تێدایە لە سەرمێژووی تیرۆرو دین و سێكس لەلای لانی كەم تاكی خۆرهەڵاتیی، بەڵام ئەحلام باسی كردووە بێ ڕوونكردنەوە و هەڵوەستە كردن لەسەریان.
-    لاوازی فیگەرەكان
وەك رەجا نەققاش گەورە ڕەخنەگری میسری ئاماژەی پێ دەدات، لەدوای ئەو بنەما پتەوەوە كە ئەدیب و نووسەری بەناوبانگ وكۆچكردووی میسر نەجیب مەحفوز خاوەنی خەڵاتی نۆبڵ بۆ ئەدەب (1988) لە ئەدەبی عەرەبییدا بۆ وەسفی كارێكتەرەكان دایناوە، زۆربەی ڕۆمانووسەكانی عەرەب بەو ڕێچكەیەدا دەڕۆن كە بەشێوەیەكی واقعیی وەسفی كارێكتەرەكان لە ڕووی سۆسیۆلۆژییەوە دەكات وخوێنەر بە خوێندنەوەیان واهەست دەكات بەشێكی كارێكتەرەكان كەسایەتیی خۆیانن یاخود واقعی كۆمەڵگەن بەڵام بەفەنتازیا و ئێستاتیكا و زمانی شعریی نووسراونەتەوە.
بەڵام فیگەرەكانی ڕۆمانەكەی موستەغانمیی تاڕادەیەكی زۆر نەك پێچەوانەی واقعی خۆرهەڵاتییە بەڵكو ئەوروپیی ئەمریكییە لەشكاندنی شكۆی تاك بە تایبەت ئافرەت و سازشكردنی بێ مانا و نەبوونی دیدگا و روئیای ڕۆمان نووس كە چی لە كارێكتەرەكان دەوێت و پەیامیان چیە، لە كاتێكدا دەبینین پاڵەوانی سەرەكیی ڕۆمانەكە، (هالە)ی تەمەن 27 ساڵ، وەك كەسایەتیەكی بەهێزو خاوە متمانە بەخۆی  بوێرو دژە باو كە سازش ناكات لە سەر بنەماكانی ژیان بەتایبەت كەسایەتیی و كبیریائی، بەچۆكدادێت لەبەردەم (تەڵال هاشم) تەمەن 50ساڵ كەسەرمایەدارێكی ناسراوەو، بەئارەزووی خۆی یاری بەهەست و سۆزو كەسایەتیی هالە دەكات تەنانەت وەك كاڵایەك مامەڵەی لەگەڵ دەكات و دەیەوێت تۆڵەی ئەو خۆشەوستییەی لێ بكاتەوە كەئەم بەهۆی خیانەتی خۆشەویستییەكەوە لە دەستی چووە، بەڵام لە كۆتاییدا هیچ پاساوێك نییە بۆ ئەم دیالۆگ و مامەڵە و سوكایەتیی پێكردنە، واتا ئەحلام بە یانووی مونتاژكردنی ڕووداوەكانەوە نەیتوانیوە گرێچنی ڕووداوەكان لەسەرەتا وئاستی ناوەندو كۆتایی گرێبداتەوەو كۆتاییەكی بیانوو بڕ و قەناعەت بەخش بدات بە خوێنەر.
-    تەكنیكی گێڕانەوە
ئاشكرایە گرنگترین بنەمای كاری ڕۆمان هونەری گێڕانەوە وگرێچنیی ڕووداوەكان و ئەو میلۆدرامایەیە كە ڕووداوەكانی لەسەر بنیات نراوە. بە خوێندنەوەی رۆمانە تازەكەی موستەغانمیی بەتەواوەتی هەست بەوە دەكرێت كە ژانەری سەرنجڕاكێشی بەتەواوی ونە و خوێنەر هەست ناكات بە ژیان لەگەڵ ڕووداوەكاندا ناكات بەڵكو پێچەوانەی خولیاوهەست و نەستی تاكە، ڕەنگە بۆ خوێنەرێكی جەزائیریی قبوڵكراو بێت، بەڵام ئەمە ناچێتە خانەی ئەوەی پێ دەوترێت بە جیهانبوونی ئەدەب و گرێدانی ڕووداوەكان بەجۆرێك خوێنەرێكیش كە عەرەب نییە بەهۆی زانینی عەرەبییەوە یا بەوەرگێڕانی رۆمانەكە بۆ سەر زمانی زانراو چێژی لێ ببینێت ئەوەتا گابریل گارسیا ماركیز لە (خۆشەویستی لە زەمەنی كولێرادا)دا،كوێرە دێیەكی كردۆتە چەقی ڕووداوەكان وكردوویەتی بەسەرزەمینێكی جیهانیی.نمونەی هاوشێوەش زۆرە لە ئەدەبیاتی جیهاندا بۆ نموونە حەمزاتۆف لە شاكاری ( جەمیلە)دا ، تەیب ساڵح-ی سودانی لە ڕۆمانی (لە وەرزی كۆچ لە باكورە بۆ باشور)دا، دەوڵەت ئابادی لە ئەدەبیاتی فارسیی و ئورهان پامووك لە ئەدەبیاتی توركیی و پاولۆكۆیلوو چەندین نمونەی تری زیندوو.
ئەحلام موستەغانمیی، نەیتوانیوە تیرۆر لەجەزائیرو شانە تیرۆرستییەكان وڕووبەڕووبونەوەی دەوڵەت وگەندەڵیی وداب ونەریتی كرمەڵایەتیی وكۆت وبەندی كۆمەڵگە ومێژووی سیاسیی وكۆمەڵایەتیی جەزائیر تەوزیف بكات و ڕوونكردنەوە بدات بەڵكو ئاماژە دەكات بە هەر سێ لایەنە هەستیارو گرنگەكانی( دین و سیكس و سیاسەت) بەبێ ڕوونكردنەوەو هێنانەوەی بەڵگە بەڵكو زۆر بەسانایی گوزەریان بەسەردا دەكات و وادەزانێت ئەوەی خۆی دەیزانێت لای خوێنەریش هەیە و ئەمانیش وەك ئەو زانان.
-    گرێچنی ڕۆمانەكە
تەڵاڵ قاسم كە تەمەنی 50 ساڵە  سەرمایەدار و ملێۆنێرێكی لوبنانییە و شەیدای هونەرمەندو گۆرانبێژی جەزائیریی هالە وافیی دەبێت،كاتێك بەرێككەوت لەدیدارێكی تەلەفزیۆنییدا دەیبینێت و سەرسامی ئەو هونەرمەندە دەبێت و میكانیزم  و بیانووی تەواو دەدۆزێتەوە بۆ ئەوەی بگات بەدیداری هالە كە بەردەوام بەژن و باڵای لە پۆشاكی رەنگ ڕەش هەڵدەكێشێت چونكە بەهۆی لە دەستدانی باوكی و برایەكییەوە رەشی پۆشیوە.
-    ڕووداوەكانی ناو ڕۆمانەكە
ڕووداوەكانی ناو ڕۆمانەكە لەسێ ژینگەی جیاوزدا دەگوزەرێن جەزائیر (مەروانە- قستەنتینیە-جەزائیری پایتەخت) شام (سوریا و لوبنان) وئەوروپا (پاریس -فەرەنسا و  ڤییەننا - نەمسا) .
باوكی هالە وافی كەهونەرمەندێكی ناسراوە بەهۆی شەڕی تیرۆرەوە لە سەرەتای نەوەدەكاندا كوژراوە.پاشان برایەكی بەشێوەیەكی دراماتیكی دەكوژرێت و دواتر لەگەڵ دایكی دێنە سوریا بۆ بەردەوامییدان بە ژیان و دەبێتە گۆرانی بێژێكی تازە پێگەیشتوو وناسراو.
بە گوێرەی (چیرۆكخوان-ڕاوی )یش هالە كەسێكی كەللەرەق و خاوەن كەسایەتییەكی بەهێزە و نەفس بەرزیی و شكۆی تاكەكەسیی ڕێگای نادات زۆر شت بكات و سازش بكات.لە بەرامبەردا دەكەوێتە داوی سەرسامبوونی ئەو ملیۆنەرە لوبنانیەوە كە وەك كاڵاو شت و مەك سەیری دەكات و خۆی دیاری دەكات چ كات یەك ببینن و چ كات قسە بكەن واتە تەنها دەبێت هالە داواكاریەكانی ئەو جێبەجێ بكات و هێڵی گشتی ڕۆمانەكە لەو چوارچێوەیەدایە.
-    ئێستاتیكای فەزای ڕۆمانەكە
سەڕای تێبینی و سەرنج لە ڕووی تەكنیك و هونەری گێڕانەوەو بیرۆكەو گرێچنیی ڕووداوەكان وكات وشوێنەوە، بەڵام بۆ هەركەسێك خوێنەری ڕۆمانەكانی ئەحلام موستەغانمیی بێت،گەورەترین داهێنان لەم ڕۆمانەدا زمانی شاعریی ویارییكردن بە ووشەو مۆسیقاو رەزم و هارمۆنیەتی وشەو چەمك و دەستەواژە دەوڵەمەندەكانی ئیدیۆمی عەرەبیین وجارێكی تر سەلیقە و ئەزموون و شارەزایی ئەم خاتوونە و باڵادەستیی لەم بوارەدا پیشان دەدەنەوە.
دەشێت بوترێت لایەنێكی تری سەركەوتووی ئەم ڕۆمانە شارەزایی و وەسفكردنی مۆسیقایە، بەتایبەت وەسفكردنی ئامێری پیانۆ بەشیوەك هالەی گۆرانبێژو تەڵالی سەرمایەدار باسی ڕۆشنبیریی مۆسیقاو بایەخ و گرنگییەكەی دەكەن هەر بۆیە ئەو دوو ئەویندارە ئەو شارە دەكەنە جێ ژووان و وێستگەی دیدارو ئاوێزان بوون  كە شاری هونەری مۆسیقاو ئۆپێراو گۆرانییە ئەویش ڤیەننای پایتەختی نەمسایە. بەمەش لەكاتی دیالۆگ و گفتوگۆكاندا زۆر بابەتی چارەنووسساز گرێدراوەتەوە بەخۆشەویستیی و نەفسیەتی مرۆڤەوە.
ئەمەجگە لەوەی بەم دواییە گرنگییەكی زۆر دەدرێت بە ناونیشانی تێكستە ئەدەبیەكان و سیمۆلۆژیای ناونیشانی ڕۆمانەكە خالێكی گرنگی سەرنج ڕاكێشان و لێكۆڵینەوەی وردی ئەوێت بەوەی مەرجی زۆرو مانای قوڵی بنەماكانی تێۆرییە ئەدەبیە نوێیەكان هەڵدەگرێت بۆ ڵكۆڵینەوە و شیكردنەوەی.
-    ئەحلام موستەغانمیی
موستەغانمیی ساڵی 1953 لەشاری قستەنتنیەی جەزائیر لە دایك بووە. محەمەد شەریفی باوكی یەكێك بووە لە شوڕشگێڕە ناسراوەكانی جەزائیر دژی فەڕەنسا و بەهۆی هەڵوێستی شۆڕگێڕییەوە لە نێوان ساڵانی 1945-1947 لە بەندیخانەكانی فەڕەنسا ی داگیركەر زیندانیی بووە . ئەمەش كاریگەریەكی  گەورەی هەبووە لەسەر نووسەرو ئەدیب موستەغانمیی كچی كە بەردوەم لەدیدار و چاوپێكەوتنەكانیدا باسی دەكات و ئاماژە دەكات بۆ ئەوەی بەهۆی كاریگەریی باوكییەوە نیشتمانپەرەوریی ودڵسۆزیی بۆ خاك و نیشتمان بووەتە هەوێنی بەشێكی زۆر لە شاكارەكانی.
ئەحلام هەڵگری بڕوانامەی دكتۆرایە لەزانكۆی سۆربۆن،سەرەتاش لە ئێزگەی نیشتمانیی لە جەزائیر وەك شاعیرێك كاری كردووە و بەرنامەیەكی زۆر بەناوبانگی هەبووە بە ناوی( هەمەسات-چرپەكان) ـەوە و ناو و ناوبانگێگی زۆر گەورەی بۆ پەیداكردووە . لە ژیانی خێزاییدا هاوسەرگیریی كردوە لەگەڵ ڕۆژنامونووسی لوبنانی جۆرج راسی، بەهۆی نووسینەكانیەوە خاوەنی چەندین خەڵاتە بەتایبەت بۆ شاكاری بە ناوبانگی (زاكرەت ئەلجەسەد 1993 ) لەوانە خەڵاتی یەكەمی نەجیب مەحفوز بۆ داهێنانی ئەدەبی ساڵی 1998 و (درع- سپەری) بەیروت 2008 و كەسایەتیی ڕۆشنبیریی جەزائیریی 2009 و مێدالیای شەرەفی جەزائیر 2006 . ڕێكخراوی یۆنسكۆش ئە حلام موستەغانمیی دەستنیشان كرد بۆ نوێنەرایەتیی ئاشتیی و پەیامی مرۆڤایەتیی بۆ ماوەی دووساڵ،بەوپێیەی نووسینەكانی كاریگەرن و خاوەن كەسایەتیەكی بەهێزە.

•    ناوی كتێب:الاسود یلیق بك
•    ژانەر: ڕۆمان
•    ساڵی چاپ 2012 لە بڵاوكراوەكانی دەزگای نۆفل